Leki nootropowe i prokognitywne

Choroba Alzheimera

Są to leki poprawiające funkcje poznawcze (pamięć, uczenie się, myślenie)

Neurobiologiczne podstawy pamięci

• Engram-ślad pamięciowy, lezy u podstaw rozwoju pamięci, jest to reprezentacja przeżyć i spostrzeżeń

• Fazy: pierwszy powstaje engram pamięci natychmiastowej (natura funkcjonalna), potem engram pamięci krótkotrwałej (przejściowa zmiana synaps, prowadząca do ułatwienia przekaźnictwa sygnałów), a jeśli oprócz GABA proces ten zaangazuje inne neuroprzekaźniki (serotonina, A), to powstanie engram pamięci długotrwałej (trwała przebudowa synaps, wytworzenie nowych bb, np nowych receptorów)

• Neuroprzekaźniki biorące udział w zapamiętywaniu:

• GABA – działając na NMDA (kanały wapniowe) powoduje powstanie LTP (długotrwałe wzmocnienie, ang long term potentiation)-> tworzenie engramów

• Ukł cholinergiczny przodomózgowia –> zarządzanie engramami -> projekcje do kory z jądra Meynerta i substancji nienazwanej (substantia innominata), acetylocholina wzmacnia ślady pamięciowe (Ach przypisuje się też rolę w powstawaniu uwagi, skupienia, niezbędnego do powstania engramu oraz w procesie przywoływania engramów pamięci przestrzennej, czyli map pamięciowych)

Leki wspomagające uczenie się

Karnityna

• Jest to maślan beta-hydroksylo-gamma-trimetyloaminy, związek endogenny

• Słabe działanie cholinergiczne, pobudza aktywność acetylotransferazy karnitynowej (karnityna i jej ester octanowy nasladują działanie ACh)

• Przyjmowanie jej jest korzystne w stanach wyczerpania fizycznego, w przypadkach niedotlenienia serca oraz stosowana jest by zwiększyć koncentrację

• Stos też przez osoby odchudzające się, ponieważ hamuje łąknienie i przyspiesza budowanie tk mm

Tauryna

• Jest to kwas 2-aminometylosulfonowy

• Słabo ham ukł dopaminergiczny

• Prawdopodobnie korzystnie wpływa na proces uczenia się w wyniku aktywacji metabolizmu kom glejowych

Amfetamina

• Należy do grupy środków stymulujących mózg w wyniku zwiększenia efektywnego stęż neuroprzekaźników katecholaminowych i serotoniny w okolicach ich receptorów, z jednej strony zwiększa uwalnianie dopaminy i NA z zakończeń nn, a z drugiej blokuje główną drogę ich unieczynnienia – wychwyt zwrotny

• Silnie uzależnia, narkotyk

• Silnie pobudza ukł adrenergiczny (wzrost poziomyu czuwania) i dopaminergiczny (uczucie przyjemności)

Kwas asparaginowy

• Działa na recept NMDA jako aa pobudzający

• Ułatwia uczenie się, wzmaga koncentrację i poprawia samopoczucie bez działania euforyzującego

• Dostępny w preparatach jako sól magnezowa, często w poł z witaminami z grupy B

Leki wspomagające pamięć u osób w podeszłym wieku

Osłabienie pamięci w wieku podeszłym wiąże się z wymieraniem neuronów cholinergicznych

• Łagodne wzmocnienie pracy ukł cholinergicznego uzyskuje się dzięki dostarczeniu związków będących prekursorami acetylocholiny, w celu zwiększenia jej biosyntezy -> cholina i lecytyna (dodatkowo zmniejszają stęż cholesterolu, co także może pozytywnie wpływać na pamięć)

• Fosfatydyloseryna: nowy lek, niepotwierdzona skuteczność, postuluje się, że nasila procesy neuronalne związane z kodowaniem i konsolidacją nowych informacji w pamięci, a związane to jest z jej aktywującym wpływem na kinazę bb C

• Piracetam i jego pochodne (anipiracetam):

• lek nootropowy (pochodna GABA)

• korzystny wpływ na tk nn (zwiększa wykorzystanie tlenu i glukozy)oraz poprawa ukrwienia w wyniku zmniejszenia lepkości krwi

• sugeruje się, że również aktywuje ukł cholinergiczny

• stosowany w zaburzeniach świadomości, śpiączkach o różnym pochodzeniu, w objawach powstrząsowych, pourazowych, w zaburzeniach ukrwienia mózgu, psychozach starczych i zaburzeniach pamięci oraz w leczeniu zaburzen dyslektycznych u dzieci podczas terapii logopedycznej

• Meklofenoksat:

• lek syntetyczny stosowany do wzmocnienia słabnących funkcji pamięci

• zmniejsza ilość lipofuscyny (barwnika starczego)

• jest też prekursorem Ach i wywołuje działanie energizujące mózg (pobudza procesy red-ox w OUN)

• stos w ostrych zespołach mózgowych poch naczyniowego i toksycznego, w ch Alzheimera, ch Parkinsona i w zesp abstynencyjnych

• p/wsk w padaczce

• Cinnarizyna: lek geriatrycznyy, blokuje regulowane potencjałem kanały wapniowe typu L, a przez to rozszerza nacz krwionośne i poprawia krążenie mózgowe

• Pirytynol:

• poch wit B6

• pobudza aktywność enzymów odpowiedzialnych za metabolizm w kom nn, wpływa na przemianę katecholamin, przemianę i transport glukozy, pobudza synt serotoniny w OUN

• może wykazywać działanie psychostymulujące, poprawia samopoczucie, nieznacznie wpływa na poprawę procesów myślowych i kojarzeniowych, powoduje też zmniejszenie uczucia wyczerpania psychicznego

• stosowany po urazach czaszki, po udarach krwotocznych, zatorach nacz mózgowych, w geriatrycznych zespołach otępiennych, w stanach wyczerpania nn oraz jako środek wspomagający w leczeniu przewlekłego alkoholizmu

• może ham postęp RZS

• obj niepożądane: zaburzenia snu, stany niepokoju, zaburzenia ze strony ppok, lekkie uszk wątroby, świąd skóry

• Hydergina (dihydroergotoksyna i dihydroergotamina) oraz nicergolina (syntetyczna):

• poch alkaloidów sporyszu;

• nicergolina dodatkowo hamuje powstawanie złogów beta-amyloidu (patogeneza ch Alzheimera), ma działanie alfa-adrenolityczne, wzmaga przepływ w nacz mózgowych, ham agregację płytek krwi, poprawia metabolizm i hemodynamikę krążenia mózgowego, zwiększa wykorzystanie tlenu i glukozy przez kom mózgowe

• nicergolina stos w ostrych i przewlekłych zaburzeniach ukrwienia mózgu związ z miażdżycą, zakrzepami, zatorami, po udarach, stos też w zaburzeniach pamięci, retinopatii nadciśn i cukrzycowej, zaburzeniach ukrwienia uch wewn (szum w uszach), migrenie i napadowych bólach głowy

• dział niepożądane: senność, uczucie gorąca, niedociśn ortostatyczne, zmniejszenie krzepliwości krwi

• Alkaloidy barwinka Vinca minor:

• zawierają m.im. winkaminę o wyraźnych działaniu promnestycznym

• jej półsyntet pochodna to winpocetyna:

• rozszerza nacz krwion, zwiększa przepływ krwi przez nacz mózgowe, naczynia siatkówki i ucha wewn

• łagodzi obj neurologiczne spowodowane niedostatecznym ukrwieniem OUN, poprawia metabolizm i moduluje uwalnianie neuroprzekaźników, zwiększa elastyczność krwinek czerwonych, co przyczynia się do poprawy mikrokrążenia

• jest wybiórczym inh PDE I, zwiększa produkcję i stęż związków wysokoenergetycznych, w tym cAMP, wykazuje działanie spazmolityczne na mm gł nacz krwion

• wskazania: neurologiczne obj zaburzeń krążenia mózgowego na skutek udaru, miażdżycy, skurcz nacz krwion mózgu, stany niedokrwienia, zaburzenia pamięci i funkcji poznawczych, encefalopatia pourazowa

• leczenie wspomagające w okulistyce – retinopatia miażdżycowa, cukrzycowa, nadciśń i w laryngologii – zaburzenia słuchu poch naczyniowego lub toksycznego, zawroty głowy poch błędnikowego

• p/wsk: świeże krwawienie w OUN, ostra faza ch niedokrwiennej serca

• Interakcje: heparyna; dział niepożądane: przejściowy spadek ciśn tt, tachykardia, zaburz widzenia)

• Deanol: prekursor Ach, poprawia przekaźnictwo neuronalne, lek psychoenergizujący, wykazuje działanie stymulujące OUN, w stanach wyczerpania poprawia zdolność koncentracji, działa p/depresyjnie (p/wsk: padaczka, stany pobudzenia i niepokoju; działania niepożądane: zaburz snu, obniżenie ciśn tt)

• Preparaty z miłorzębu Gingko bilboa: w jego liściach są alkaloidy: bilobalidy i gingkolidy; ma działanie energizujące i naczyniorozszerzające, a dodatkowo hamuje aktywn AchE

Metody farmakoterapii choroby Alzheimera

• Zasadą obecnej farmakoterapii ch Alzheimera jest soprowadzenie do takiego zwiększenia stęż Ach w mózgu, aby, pomimo bardzo małej ilości neuronów cholinergicznych, podtrzymać działanie ukł cholinergicznego

• Jedyną skuteczną metodą jest blokowanie cholinesteraz (mózgowej AchE oraz butyrylocholinesterazy – BuChE, występującej pozaneuronalnie i gromadzącej się w płytkach starczych)

• Takryna to był pierwszy lek, obecnie wycofany ze wzgl na hepatotoksyczność

• Stosujemy donepezil, riwastigminę i galantaminę ( metrifonat, eptastygmina i fizostygmina w Polsce niedostępne)

• Riwastygmina oprócz AchE hamuje też, jako jedyna, BuChE

• Efekt terapeutyczny: umiarkowana poprawa funkcji poznawczych, zwiększona aktywność, poprawa nastroju i zachowania, stan stabilny udaję się utrzymać do 36 m-cy (przy odpowiedniej terapii)

• Można też stos witaminę E (1000jm. 2xdziennie): działa osłonowo na neurony

• Należy też kontrolować poziom cholesterolu i ewentualnie stosować leki, by go obniżyć

• Opisano też korzystne ziałanie starej generacji leku p/miażdżycowego – probukolu

• W leczeniu stosuje się też citalopram i sertralinę, by poprawić zachowanie, znieść obj depresji, natręctwa

• Risperidon i olanzapinę stosujemy, by opanować psychozy i agresję, związane z rozwijającą się nadwrażliwością ukł adrenergicznego

• Kliochinol: testowany klinicznie, zapobiega tworzeniu się płytek starczych

• Terapia estrogenowa u kobiet w okresie menopauzy zmniejsza ryzyko wystąpienia ch Alzheimera

• Tokoferol i selegilina: przedłużają autonomię funkcjonalna chorych, ale nie poprawiają funkcji kognitywnych

• NLPZ: mogą poprawiać stan chorych przez zmniejszenie procesów zapalnych gleju w sąsiedzctwie złogów beta-amyloidu

• Kolostrynina: otrzymywana z siary owczej, bad klin w Polsce, działa p/zap