ŚRODKI I NARZĘDZIA TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ I KOMUNIKACJI

1. Podstawowa architektura komputera

sposób organizacji elementów tworzących komputer. Pod pojęciem architektury komputera rozumie się organizację połączeń pomiędzy pamięcią, procesorem i urządzeniami wejścia-wyjścia. Innym, stosowanym potocznie znaczeniem terminu "architektura komputera" jest typ procesora wraz z zestawem jego instrukcji.

Ze względu na rodzaj połączeń procesor-pamięć i sposób ich wykorzystania dzielimy architektury zgodnie z taksonomią Flynna:

• SISD (Single Instruction Single Data) – skalarne

• SIMD (Single Instruction Multiple Data) – wektorowe (macierzowe)

• MISD (Multiple Instruction Single Data) – strumieniowe

• MIMD (Multiple Instruction Multiple Data) – równoległe

Ze względu na sposób podziału pracy i dostęp procesora do pamięci możemy podzielić architektury na:

• SMP (Symmetric Multiprocessing) – symetryczne

• ASMP (Asymmetric Multiprocessing) – asymetryczne

• NUMA (Non-Uniform Memory Access) – asymetryczne

• AMP (Asynchronous Multiprocessing) – asynchroniczne

• MPP (Massively Parallel Processors)

Ze względu na sposób organizacji pamięci i wykonywania programu:

• architektura von Neumanna

• Architektura harwardzka

• architektura mieszana

1. Urządzenia peryferyjne

Do głównych urządzeń peryferyjnych komputera należą:

• dysk twardy, którego zadaniem jest przechowywanie danych, a jego zawartość pozostaje bez zmian również po wyłączeniu z sieci komputera. Pojemność dysku twardego podawana jest w GB (gigabajtach).

• pamięć RAM - przechowywane na niej dane są potrzebne do aktualnej pracy komputera, dlat ego też jej zawartość znika w chwili wyłączenia zasilania komputera.

• Procesor - urządzenie cyfrowe sekwencyjne, które pobiera dane z pamięci, interpretuje je i wykonuje jako rozkazy. Wykonuje on ciąg prostych operacji (rozkazów) wybranych ze zbioru operacji podstawowych określonych zazwyczaj przez producenta procesora jako lista rozkazów procesora.

• płyta główna, do której podłączane są wszystkie ważne części komputera. Umożliwia ona wzajemna komunikację pomiędzy poszczególnymi elementami komputera oraz ich współpracę. Jej jakość wpływa na stabilność systemu oraz możliwość rozbudowywania komputera.

• stacja CD- ROM

1. Klasyfikacja źródeł informacji

Informacja jest zbiorem danych zebranych w celu ich przetwarzania i otrzymania wyników (nowych informacji). Słownik języka polskiego określa informację jako czynnik, dzięki któremu ludzie lub urządzenia mogą sprawnie i celowo działać.

Źródła informacji dzielimy na:

• dokumentalne (dokumenty), definiowane jako materialne przedmioty, które zawierają pewnego rodzaju informację utrwaloną za pomocą pisma, obrazu, dźwięku, mowy itd.; niekiedy sam przedmiot może odgrywać rolę dokumentu (np. eksponat muzealny); obecnie oprócz tradycyjnego dokumentu coraz częściej mamy do czynienia z dokumentem elektronicznym.

• nie dokumentalne, będące obiektami przekazującymi informację, która nie jest pod żadną postacią utrwalona materialnie i przechodzi bezpośrednio ze źródła informacji do jej odbiorcy.

Ze względu na stopień przetworzenia dokumenty możemy podzielić na:

• pierwotne, mające postać, w jakiej sporządził je autor;

• wtórne, sporządzone z dokumentu pierwotnego lub pochodnego i mające wszystkie, niezmienne jego cechy pod względem treści, a często i formy (np. fotografie, kserokopie, skany dokumentu pierwotnego);

• pochodne, sporządzone na podstawie dokumentu pierwotnego lub wtórnego w wyniku opracowania według określonych reguł; przedstawiają informację o dokumencie pierwotnym i jego zawartości (np. bibliografie, kartoteka osobowa, katalog przedmiotowy).

1. Klasyfikacja oprogramowania

• Programy do redagowania tekstu (edytor lub procesor tekstu). Zazwyczaj mają wbudowany edytor graficzny. Umożliwiają także wstawienie grafiki zewnętrznej. 2) Programy kalkulacyjne i obliczeniowe, nazywane arkuszami kalkulacyjnymi. Służą do sporządzania automatycznych kalkulacji, zawierają elementy bazodanowe, potrafią między innymi dokonywać graficznej prezentacji danych.

• Programy graficzne - umożliwiają tworzenie i modyfikację grafiki. Często potrafią obsługiwać grafikę opracowaną w innych edytorach graficznych. Umożliwiają obróbkę i wydrukowanie obrazów graficznych uzyskanych poprzez skaner, kamerę lub cyfrowego aparatu fotograficznego.

• Programy do gromadzenia danych, zwane bazami danych. Umożliwiają wprowadzenie i gromadzenie danych, wyszukiwanie informacji, generowanie raportów.

• Języki programowania wyższego i niższego rzędu. Programy te umożliwiają tworzenie własnych aplikacji, a także modyfikację istniejących.

• Programy komunikacyjne. Umożliwiają wymianę informacji pomiędzy komputerami w sieciach lokalnych jak i globalnych.

• Programy edukacyjne. Mogą służyć do wspomagania procesu dydaktycznego. Można je podzielić na: gry edukacyjne, różnego rodzaju testy, encyklopedie multimedialne

• Programy Specjalistyczne. Są to programy przeznaczone do ściśle określonych celów, na przykład: programy bankowe, finansowo-księgowe, inwentaryzacyjne, do celów administracyjnych.

• Programy antywirusowe i tzw. Firewal. Zadaniem programów antywirusowych jest sprawdzanie plików, fol derów i dysków na obecność wirusów, Trojanów bądź robaków, a w wypadku ich stwierdzenia – „wyleczenie”. Mogą być wykorzystywane w sposób inicjowany przez użytkownika lub pełnić swoją role automatycznie, po uprzednim skonfigurowaniu ich zgodnie z życzeniami i wymaganiami użytkownika.

Firewall to program, który uniemożliwia dostęp tzw. „intruzów komputerowych” do komputera poprzez sieć lokalną lub Internet. Programy te często wchodzą w skład pakietów antywirusowych, ale mogą także stanowić oddzielne aplikacje.

1. Warunki użytkowania i rozpowszechniania oprogramowania

Program jako dzieło autorskie

Program komputerowy jest dziełem autorskim i przysługuje mu prawna ochrona z tego tytułu. Twórcy programu lub przejmującemu jego prawa właścicielowi (na ogół jest to firma lub organizacja) wolno ustalić zasady rozpowszechniania i użytkowania programu.

Korzystając z programu użytkownik godzi się na przestrzeganie warunków licencji. Naruszenie umowy licencyjnej jest naruszeniem prawa; w określonych sytuacjach nosi znamiona wykroczenia lub przestępstwa.

Typowe klasy licencji użytkowania

• Oprogramowanie komercyjne

Twórca i dystrybutor udostępniają oprogramowanie i serwis w celu osiągnięcia korzyści materialnej (po prostu z tego żyją). Producent udziela gwarancji na swoje produkty i usługi zgodnie z zasadami prawa handlowego.

• Oprogramowanie niekomercyjne

Producent lub dystrybutor działa w celu innym, niż osiągnięcie zysku.

• Komercyjne świadczenie usług technicznych i serwisowych (technical support)

Działalność komercyjna nie musi dotyczyć prawa do użytkowania programów. Zdarzają się sytuacje, kiedy umowa licencyjna obejmuje świadczenie usług: serwisowych, szkoleniowych, udzielania gwarancji, związanych z oprogramowaniem niekomercyjnym.

• Oprogramowanie prawnie zastrzeżone

Producent formułuje warunki, których spełnienie jest konieczne dla użytkowania i rozpowszechniania oprogramowania. Kod źródłowy programu podlega ochronie jako własność producenta (na ogół jest niedostępny).

• Prawo do użytkowania kopii wykonywalnej ograniczone w czasie

Licencja na okres zamknięty. Może przyjąć formę wypożyczenia kopii wersji wykonywalnej do realizacji określonego celu.

• Prawo do użytkowania kopii wykonywalnej

Najczęściej spotykane warunki licencyjne obejmują prawo do uruchamiania wersji wykonywalnej programu. Nie wolno go przekazywać innym użytkownikom ani powielać w nieograniczonej liczbie kopii. Najczęściej licencja zezwala na zainstalowanie i wykonywanie programu na ustalonej z góry liczbie stanowisk. Zapis cyfrowy kodu programu pozostaje własnością producenta, nie wolno go modyfikować ani analizować.

• Prawo do użytkowania oprogramowania będącego wyposażeniem określonego sprzętu

Licencja taka, zwana OEM (Original Equipment Manufacturer), dotyczy sytuacji, kiedy oprogramowanie jest zakupione razem ze sprzętem, i zezwala wykorzystywać je jedynie z tym sprzętem. Na przykład wytwórca systemu operacyjnego może mieć specjalną ofertę cenową, pozwalającą na użytkowanie danej kopii systemu na jednym określonym komputerze, na którym ten system zainstalowano fabrycznie. Producent oprogramowania graficznego może udzielić licencji na swój produkt na korzystnych warunkach cenowych komuś, kto zakupi dany model skanera czy drukarki. Oprogramowanie to może być zainstalowane i użytkowane jedynie na stacji roboczej, do której ten konkretny sprzęt jest podłączony.

• Abonament na określony czas

Rozwiązanie stosowane w odniesieniu do oprogramowania, które bardzo szybko się rozwija lub dezaktualizuje (np. programy informacyjne lub antywirusowe). Umowa obejmuje prawo do użytkowania i otrzymywania aktualizacji. Po upłynięciu czasu umowy z oprogramowania wolno co prawda korzystać, ale na ogół staje się ono bezwartościowe.

• Oferty ograniczone

• Warunki szczególne (np. zniżki opłat licencyjnych) dla określonych grup użytkowników i warunków użytkowania, np. licencja akademicka, studencka, dydaktyczna, licencja dla użytku prywatnego itp.

• Współpraca autorska

W ośrodkach akademickich przyjęte jest udostępnianie wykonywalnej wersji specjalistycznego autorskiego oprogramowania współpracownikom w ramach realizacji pewnych projektów. Forma ta przyjmuje czasem postać wzajemnej wymiany oprogramowania lub wymiany „oprogramowanie za dane”.

• Prawo do użytkowania kodu źródłowego

Użytkownik otrzymuje kod źródłowy, który wolno mu kompilować i modyfikować na swoje potrzeby, nie wolno jednak go rozpowszechniać. Stosowane w przypadku specjalistycznego oprogramowania użytkowanego na wielu niezgodnych ze sobą platformach sprzętowych.

• Wersja testowa

Użytkowanie oprogramowania w wersji próbnej na szczególnych zasadach (np. za darmo, ze zniżką lub z obietnicą zniżki na wersję ostateczną), w zamian za informacje o dostrzeżonych usterkach. Kopia posiadana przez użytkownika ma zazwyczaj określony termin, po którym nie będzie się dało jej uruchomić.

• Shareware

Program można otrzymać, rozpowszechniać i testować bez opłat. Płaci się za użytkowanie, zazwyczaj po okresie próbnym.

• Oprogramowanie niezastrzeżone

Producent ani dystrybutor nie roszczą sobie wyłącznych praw do oprogramowania; nabywca programu przejmuje te same prawa.

• Oprogramowanie wolne od opłat użytkowania (freeware)

Wolno posiadać, użytkować, rozpowszechniać wersję wykonywalną. Wersja źródłowa na ogół jest niedostępna.

• Oprogramowanie półwolne (semifree software)

Każdy użytkownik może legalnie i bezpłatnie posiadać, użytkować, modyfikować kod źródłowy oprogramowania, ale nie może go rozpowszechniać ani używać do celów zarobkowych. Użytkowanie komercyjne jest wtedy regulowane odrębną licencją.

• Oprogramowanie o jawnym kodzie źródłowym (open source)

Licencja obejmuje prawa do rozpowszechniania kodu źródłowego. Prawa do jego modyfikacji mogą być ograniczone.

Ujawnienie kodu źródłowego jest jedynym sposobem udowodnienia wszystkim zainteresowanym, że oprogramowanie poprawnie realizuje postawione przed nim zadania. Nie znaczy to, że programy open source są skuteczniejsze od programów z niejawnym kodem źródłowym: te drugie mogą być poprawne i skuteczne, tyle że nie da się tego publicznie udowodnić.

Ujawnienie kodu źródłowego nie jest samo w sobie gwarancją jakości. Wśród programów open source zdarzają się programy bliskie doskonałości, bywają też programy raczej mierne. To samo da się powiedzieć o oprogramowaniu zamkniętym. Tym niemniej upublicznienie kodu stwarza możliwość jego analizy przez szerokie rzesze zainteresowanych programistów, co sprzyja skutecznemu usuwaniu wad.

• Wolne oprogramowanie (free software)

Licencja obejmuje prawa użytkowników do swobodnego uruchamiania, kopiowania, rozpowszechniania, analizowania, modyfikowania i ulepszania programów. Może nakładać obowiązek udokumentowania wprowadzonych zmian i zakazywać usuwania zastanej dokumentacji. Nie ma żadnych ograniczeń co do pobierania opłat za wymienione czynności.

• Licencja typu Copyleft

Licencje typu Copyleft chronią oprogramowanie przed zmianami warunków użytkowania, które w jakikolwiek sposób ograniczałyby dalsze rozpowszechnianie na zasadzie free software.

• Free Software Foundation rozpowszechnia oprogramowanie na warunkach Ogólnej Licencji Publicznej GNU (GNU is Not Unix) — istnieje jej (nieoficjalny) przekład polski.

• Licencja typu BSD

Licencja typu BSD (Berkeley System Distribution) została opracowana dla wolnego oprogramowania tworzonego na Uniwersytecie Berkeley. Pozwala ona na modyfikację oprogramowania, na dystrybucję zmodyfikowanych wersji oraz na włączanie ich do nowych projektów, także o charakterze zamkniętym. Licencja BSD nakłada obowiązek powołania się na autorstwo wykorzystanego kodu źródłowego i na tekst licencji oraz zaznaczenia miejsc, w których oryginalny kod źródłowy został zmodyfikowany.