Układ krążenia krwi

Ryc.1-1 Układ krążenia krwi (Ż-żyła, T-tętnica)

Układ krążenia krwi składa się z naczyń krwionośnych (tętnic, żył, naczyń włosowatych) i serca .Tętnice są naczyniami, którymi płynie krew z serca na obwód, do wszystkich części ciała, natomiast żyłami krew powraca z obwodu ponownie do serca. Wyróżnia się dwa układy (krążenia) przepływu krwi w organizmie: duży i mały (płucny). W dużym układzie krążenia krew utlenowana (bogata w tlen) wypływa z lewej komory serca do tętnic, a następnie przechodząc przez sieć naczyń włosowatych we wszystkich narządach ciała, powraca jako krew nieutlenowana (uboga w tlen) do prawego przedsionka serca. W małym układzie krążenia krew nieutlenowana wypompowywana jest z prawej komory do tętnic płucnych, rozgałęzia się w sieć naczyń włosowatych w płucach i powraca żyłami płucnymi, jako krew utlenowana, do lewego przedsionka serca.

Budowa serca

Ryc.1-2 Schemat budowy serca. Do jamy lewego przedsionka serca dochodzą także dwie żyły płucne (nie zaznaczone na rycinie)

Serce jest pompą ssąco-tłoczącą, położoną w klatce piersiowej w części określanej anatomicznie jako śródpiersie środkowe. Z zewnątrz otoczone jest workiem zwanym osierdziem. Serce jest mięśniem o specyficznej, właściwej tylko dla niego budowie, zupełnie różnej od mięśni szkieletowych, czy też mięśniówki np. jelit. Serce jest podzielone na cztery części: dwie górne nazywane są przedsionkami, a dwie dolne komorami (ryc. 1-2). Od wewnątrz jamy serca wyściełane są warstwą tkanki łącznej zwanej wsierdziem. Pojemność wszystkich jam serca wynosi 500-750 ml.

Lewą część serca, tj. przedsionek lewy i komorę lewą, określa się jako "serce lewe" lub tętnicze, część zaś prawą tj. przedsionek prawy i prawą komorę jako "serce prawe" lub żylne, z uwagi na rodzaj krwi przepływającej przez te części serca. Przedsionki serca mają ścianę znacznie cieńszą od ścian komór. Przedsionki (prawy od lewego) i komory (prawa od lewej) oddzielone są przegrodą (przedsionkową i komorową), natomiast przedsionek prawy łączy się z prawą komorą przez zastawkę trójdzielną, a lewy z lewą komorą przez zastawkę dwudzielną (mitralną). Prawy przedsionek otrzymuje krew odtlenowaną powracającą żyłami z całego ciała i dostarcza ją przez zastawkę trójdzielną do prawej komory. Prawa komora pompuje krew przez zastawkę tętnicy płucnej do tętnicy o tej samej nazwie i następnie do płuc. Do lewego przedsionka utlenowana krew wpływa żyłami płucnymi i następnie przepływa przez zastawkę mitralną do lewej komory. Lewa komora pompuje krew przez zastawkę aortalną do głównej tętnicy zwanej aortą i dalej naczyniami do całego ciała. Między jamami serca oraz między jamami serca i dużymi naczyniami znajdują się zastawki serca. Powstały one ze zdwojenia blaszek wsierdzia i stanowią jakby "wentyle" regulujące przepływ krwi przez serce.

Naczynia serca (naczynia wieńcowe)

Aby pracować w sposób ciągły, serce również potrzebuje tlenu i substancji odżywczych. Im bije ono szybciej np. podczas wysiłku lub zdenerwowania, tym więcej potrzebuje tlenu. Odpowiednią dostawę tlenu i substancji odżywczych zapewniają sercu tętnice wieńcowe (prawa i lewa), których początek znajduje się tuż ponad zastawką aorty w jej opuszce, a następnie oplatają mięsień sercowy i dzieląc się na drobne gałązki wnikają w jego głąb, dostarczając substancji odżywczych do komórek mięśnia sercowego. Przez serce przepływają dwa prądy krwi: krążenie przez jamy serca i krążenie wieńcowe, zaopatrujące ściany serca. Krążenie wieńcowe odznacza się m.in. tym że:

mięsień sercowy jest zaopatrywany przez niezwykle bogatą sieć naczyń wieńcowych, przy przeroście mięśnia sercowego sieć naczyń włosowatych nie zwiększa się i mięsień jest wówczas względnie gorzej zaopatrzony w krew, naczynia wieńcowe mają zdolność tworzenia krążenia obocznego, omijającego miejsca przewężone lub zamknięte, co w wielu wypadkach decyduje o życiu, zwłaszcza w przypadkach nagłego zamknięcia światła większej gałęzi lub pnia tętnicy wieńcowej.

Czynność elektryczna serca

Ryc.1-3 Układ przewodzący serca

Serce nigdy nie znajduje się w spoczynku, poza krótkimi, powtarzającymi się okresami, kiedy komory lub przedsionki znajdują się w okresie rozkurczu. Prawidłowa czynność serca zależy w dużym stopniu od impulsów elektrycznych powstających w nim samym, niezależnie od układu nerwowego. Układ nerwowy wpływa na jego czynność głównie przez przyspieszanie, bądź zwalnianie akcji serca. Serce człowieka posiada zdolność wytwarzania bodźców elektrycznych, które rozchodząc się w sercu, pobudzają je do skurczu.

Wyspecjalizowana w układ przewodzący tkanka mięśnia sercowego, tzw. tkanka nerwowo-mięśniowa, układa się w dwa węzły: zatokowy i przedsionkowo-komorowy i odchodzące od nich włókna (ryc. 1-3). W warunkach fizjologicznych bodźce do skurczów mięśnia sercowego powstają w węźle zatokowo-przedsionkowym. Jest on głównym rozrusznikiem serca, a impulsy w nim powstałe rozchodzą się do przedsionków i następnie przez węzeł przedsionkowo-komorowy do komór, pobudzając je do skurczu. Impulsy te przewodzone są również przez inne tkanki aż na powierzchnię skóry, gdzie można je zarejestrować w postaci elektrokardiogramu. Zaburzenia w przewodzeniu bodźców w sercu mogą być przyczyną bloków przewodnictwa, natomiast nieprawidłowa czynność rozrusznika zatokowego lub wzmożona, patologiczna pobudliwość pozazatokowych ośrodków bodźcotwórczych, są przyczyną zaburzeń rytmu serca, które odczuwać można w postaci napadów kołatania, niemiarowego bicia serca, kłucia serca. Do rejestracji zaburzeń rytmu i przewodnictwa najczęściej wykorzystuje się zwykły spoczynkowy zapis EKG, rejestrację 24-godz. EKG metodą Holtera, próbę wysiłkową, zapis EKG z wnętrza serca.

Układ krążenia, krwionośny

Układ krążenia (krwionośny) zbudowany jest z zamkniętego systemu naczyń krwionośnych, które pod wpływem rytmicznych impulsów serca transportują nieustannie przez organizm krew. Krew jest nośnikiem substancji odżywczych, niezbędnych do podtrzymywania czynności życiowych, oraz spełnia funkcję oczyszczającą organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii. Bez przerwy krąży od narządów odżywiających (układ oddechowy, pokarmowy) do tkanek ustroju i narządów wydalniczych (nerki, skóra).
Układ krwionośny zbudowany jest z serca i naczyń krwionośnych - tętnic, żył i naczyń włosowatych.

Duży i mały obieg krwi (schemat prosty)

Duży i mały obieg krwi (schemat dokładny)

Serce (cor) to motor układu krążenia - jest narządem mięśniowym wielkości zaciśniętej pięści. Mieści się we wnętrzu klatki piersiowej (2/3 po lewej stronie) między dwoma płucami i ma kształt nieregularnego stożka, ułożonego w pozycji skośnej, pochylonej. Jego podstawa jest zwrócona w górę i na prawo a koniuszkiem skierowana w dół na lewo. Serce otacza błoniasty worek zwany osierdziem. W jamie serca człowieka wyróżnić można dwa przedsionki i dwie komory. Przegroda serca dzieli je na dwie części: tętniczą - obejmującą lewy przedsionek i lewą komorę i żylną - obejmuje prawy przedsionek i prawą komorę. Przedsionki i komory kurczą się i rozkurczają na przemian - równocześnie ze skurczem przedsionków rozkurczają się komory i odwrotnie. Krew wyrzucana skurczami serca przechodzi do tętnic. Coraz dalej od serca wraz z kolejnym rozgałęzieniem, tętnice stają się cieńsze aż wreszcie przechodzą w drobne naczynia włosowate doprowadzające krew do komórek ciała. Naczynia te umożliwiają również wymianę substancji odżywczych i tlenu pomiędzy krwią a płynami tkankowymi. Od naczyń włosowatych zaczyna się układ żył zbierających krew z tkanek ciała i prowadzących ją do serca. Praca serca w czasie jednej minuty obejmuje przetoczenie około 6 litrów krwi.

1. PRAWY PRZEDSIONEK

2. LEWY PRZEDSIONEK

3. ŻYŁA GŁÓWNA GÓRNA

4. ŁUK AORTY

5. LEWA TĘTNICA PŁUCNA

6. ŻYŁA PŁUCNA DOLNA

7. ZASTAWKA MITRALNA

8. ZASTAWKA AORTALNA

9. KOMORA LEWA

10. KOMORA PRAWA

11. ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA

12. ZASTAWKA TRÓJDZIELNA

13. ZASTAWKA PNIA PŁUCNEGO

UKŁAD LIMFATYCZNY

Do układu limfatycznego, zwanego także układem chłonnym zaliczamy: naczynia limfatyczne, węzły chłonne i niektóre narządy takie jak: grasica, śledziona, czy szpik kostny. Możemy tu także wyróżnić migdałki, które są zgrupowaniem tkanki chłonnej. Limfa, inaczej chłonka jest płynem ustrojowym o mlecznym zabarwieniu. Powstaje w wyniku przesączu krwi przez naczynia włosowate. W skład limfy wchodzą m. in. białka i tłuszcze, a także woda, sole mineralne i znaczne ilości leukocytów. Chłonka transportuje niektóre leukocyty, głównie monocyty i limfocyty, które uczestniczą w mechanizmach obronnych organizmu. Wchłania ona także związki pokarmowe, przede wszystkim produkty przemiany tłuszczów.

aczynia limfatyczne o wiotkiej budowie, posiadają cienkie ściany i zawierają gęsto rozmieszczone zastawki, które zapobiegają cofaniu się limfy. W związku z tym jej przepływ jest jednokierunkowy. Z przestrzeni międzykomórkowych chłonka zbierana jest przez naczynia limfatyczne, które rozgałęziają się i przechodzą w pnie limfatyczne (wyróżniamy tu pień limfatyczny prawy, czy pień piersiowy). Przy naczyniach limfatycznych znajdują się także węzły chłonne. Charakteryzują się one zaokrąglonym kształtem i wielkością od 2 do 30 mm. Wśród węzłów chłonnych wyróżniamy m. in. węzły przyuszne, węzły podżuchwowe, czy też węzły pachowe lub węzły pachwinowe. W pniach limfatycznych zbierana jest limfa, która trafia tu za pośrednictwem mniejszych naczyń limfatycznych. W końcowym etapie chłonka "wlewana" jest do żył i tym samym wraca do układu krwionośnego.

Układ limfatyczny można uznać za układ otwarty. Wiąże się to z tym, iż naczynia limfatyczne zaczynają się w przestrzeniach międzykomórkowych. W niektórych podręcznikach medycznych możemy jednak znaleźć tezę, która nie zgadza z powyższym twierdzeniem. Uważa się bowiem, że naczynia limfatyczne nie otwierają się do przestrzeni między komórkami, a jedynie są ślepe z jednej strony. Naczynia w dalszym przebiegu łączą się ze sobą i uchodzą do żył w okolicach serca.

ZADANIA UKŁADU LIMFATYCZNEGO:

1. udział w reakcjach odpornościowych organizmu - limfocyty i monocyty powstają w węzłach chłonnych;

2. neutralizacja szkodliwych, obcych ciał;

3. za pośrednictwem tego układu limfa powraca do krwioobiegu.

Za pośrednictwem naczyń krwionośnych krew rozprowadzana jest po całym organizmie. Odpowiednia budowa naczyń włosowatych umożliwia wymianę substancji między krwią a komórkami organizmu. Produkty, które powstały w wyniku przemiany materii, zostają natomiast wydalone w przestrzenie pomiędzy komórkami, a następnie trafiają do chłonki. Limfa płynie w naczyniach limfatycznych, które prowadzą ją następnie do żył i dalej do serca. Krew i limfa uczestniczą w transporcie różnych substancji w organizmie. Niekiedy jednak przenoszą one także różne substancje szkodliwe, czy mikroorganizmy, jak np. bakterie chorobotwórcze. Dzięki płynom ustrojowym, ciała obce czy związki niebezpieczne dla zdrowia człowieka, mogą dotrzeć do narządów lub innych części organizmu. Mikroorganizmy rozpoczynają tu etap szybkiego namnażania. Chłonka zostaje oczyszczona z czynników chorobotwórczych dzięki działalności węzłów chłonnych. Możliwa jest jednak sytuacja, iż to właśnie węzły limfatyczne stają się celem ataku choroby. Należy zaznaczyć, iż w takiej przypadku ogranicza się ona tylko do tego narządu i nie rozprzestrzenia się w szybkim tempie po całym organizmie. Z węzłów chłonnych, które znajdują się przy naczyniach limfatycznych choroba roznoszona jest przez limfę, o wiele wolniej niż ta, którą przenosi krew. Nowotwory złośliwe najczęściej szerzą się właśnie przez węzły chłonne. W węzłach osiadają komórki nowotworowe oddzielone od tzw. ogniska pierwotnego. Komórki te tworzą następnie ogniska przerzutowe w różnych narządach.

Podsumowując:

Układ limfatyczny:

1. układ limfatyczny jest układem otwartym;

2. skład:

   • płynem ustrojowym jest tu limfa, inaczej chłonka; limfa zawiera białka, tłuszcze, leukocyty, sole mineralne, wodę;

   • naczynia chłonne, inaczej limfatyczne

   • węzły chłonne (limfatyczne);

   • naczynia limfatyczne przechodzą w pnie, które gromadzą limfę i prowadzą ją do żył, a tym samym do krwioobiegu.

3. zadania:

• udział w reakcjach odpornościowych organizmu;

• neutralizacja ciał obcych;

• transport limfy, limfa odprowadzana jest do układu krwionośnego.

Układ krwionośny:

1. układ krwionośny jest układem zamkniętym;

2. skład:

   • naczynia krwionośne, do których zaliczmy żyły i tętnice, a także naczynia włosowate; tętnicami krew odprowadzana jest z serca do tkanek, żyłami krew wraca do serca;

   • serce - główny narząd tłoczący krew; u człowieka czterodziałowe;

   • płynem ustrojowym jest krew, która składa się z osocza i zawieszonych w nim elementów morfotycznych, czyli krwinek (erytrocyty, leukocyty, płytki krwi).

3. zadania:

• transport tlenu z płuc do tkanek; transport dwutlenku węgla z tkanek do płuc, a następnie na zewnątrz organizmu;

• transport substancji odżywczych do tkanek ciała;

• odprowadzanie szkodliwych produktów przemiany materii do nerek;

• transport hormonów i witamin;

• udział w reakcjach odpornościowych organizmu;

• regulacja środowiska wewnętrznego: utrzymywanie stałej temperatury ciała, odpowiedniego ciśnienia osmotycznego, stężenia jonów wodorowych, czyli pH.