LEKI KRĄŻENIOWE

ADRENALINA Epinephrine*

Epinefryna

Antiasthmaticum, Sympathicomimeticum

ATC: A 01 AD, B 02 BC, C 01 CA, R 03 AA, S 01 EA

(R)-4-[1-Hydroksy-2-(metyloamino)-etylo]-benzeno-1,2-diol (-)-1-(3,4-Dihydroksyfenylo)-2-metyloaminoetanol

CAS: 51-43-4

Synonimy Epirenamine, Levorenin, Adrenaline, Suprarenin

Pochodne

Askorbinian epinefryny

Boran epinefryny

Chlorowodorek epinefryny

Fosforan epinefryny

Winian epinefryny ;CAS: 51-42-3

Działanie. W organizmie występuje naturalna amina sympatykomimetyczna - adrenalina - wytwarzana fizjologicznie z noradrenaliny w neuronach adrenergicznych i komórkach chromochłonnych rdzenia nadnerczy. W celach leczniczych jest produkowana syntetycznie i ma nazwę międzynarodową - epinefryna. Wszystkie leki sympatykomimetyczne są pochodnymi β-fenyloetyloaminy, pobudzają receptory adrenergiczne lub dopaminergiczne w różnym stopniu, zależnie od rodzaju preparatu. Poszczególne leki różnią się między sobą budową chemiczną, która warunkuje ich właściwości farmakologiczne. Działanie sympatykomimetyczne zależy od bezpośredniego lub pośredniego pobudzenia receptorów α i β1 lub dopaminergicznych. Epinefryna - odpowiednik syntetyczny adrenaliny - jest prototypem wszystkich leków sympatykomimetycznych. Pobudza receptory β (silniej β2 niż β1) oraz słabiej receptory α (silniej α2 niż α1). W przewodzie pokarmowym jest natychmiast rozkładana, w związku z czym musi być podawana parenteralnie (podskórnie lub dożylnie). Wchłanianie z tkanki podskórnej jest powolne z powodu miejscowego skurczu naczyń, podana dożylnie działa natychmiast. Epinefryna jest słabo rozpuszczalna w tłuszczach, dlatego w małej ilości przenika do o.u.n. i mimo stymulacji o.u.n. daje słabe objawy korowe. Jej działanie zależy od dawki. W układzie oddechowym - poprzez pobudzanie receptorów β2 - powoduje rozkurcz oskrzeli oraz drobnych dróg oddechowych. Małe dożylne dawki epinefryny (1-2 µg na min) stymulują gł. β2 receptory, co powoduje skurcz naczyń (zarówno żylnych, jak i tętniczych) zaopatrujących skórę i błony śluzowe oraz rozszerzenie tętniczek w mięśniach szkieletowych, wątrobie i innych narządach miąższowych. W wyniku nieznacznie się zmniejsza opór obwodowy, zwiększa się powrót żylny i pojemność minutowa serca. Rezultatem takiego działania jest wzrost skurczowego i obniżenie rozkurczowego ciśnienia tętniczego. Nieco większe dawki (4 µg na min) stymulują receptory β1 w m. sercowym, powodując przyspieszenie czynności serca poprzez przyspieszenie fazy 4 depolaryzacji (co również zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca), zwiększenie siły skurczu m. sercowego oraz pojemności minutowej serca. W większych dawkach epinefryna powoduje uogólniony skurcz wszystkich naczyń krwionośnych, czego rezultatem jest wzrost skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego oraz zmniejszenie pojemności minutowej serca. Epinefryna zmniejsza przepływ nerkowy, nie ma wyraźnego wpływu na przepływ mózgowy. Istotny jest wpływ adrenaliny na czynność skurczową macicy. W macicy znajdują się zarówno receptory α, warunkujące jej skurcz, jak i receptory β, warunkujące rozkurcz. Ich czynność zależy od stanu hormonalnego organizmu. Adrenalina działa naskurczowo na macicę w I fazie cyklu miesiączkowego, a rozkurczająco w II fazie cyklu. Również u kobiety ciężarnej działanie adrenaliny jest różne, zależnie od okresu ciąży. W I połowie ciąży działa kurcząco, w II zaś i w okresie porodu - rozkurczająco. Kolejne dawki epinefryny wywołują takie samo działanie kliniczne, nie doprowadzają do zjawiska tachyfilaksji (występującego podczas stosowania syntetycznych amin katecholowych). Epinefryna, w przeciwieństwie do innych leków sympatykomimetycznych, ma duży wpływ na metabolizm. Pobudzenie receptorów β1 powoduje przyspieszenie glikogenolizy w wątrobie i uwolnienie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej i w wyniku zwiększenie zużycia tlenu mw. o 25%. Pobudzenie receptorów α1 powoduje zmniejszenie wydzielania insuliny. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się zwiększone stężenie cholesterolu, fosfolipidów, lipoprotein o małej gęstości, hiperglikemię, zwiększone stężenie mleczanów. Małe dożylne dawki epinefryny (0,05 µg/kg mc. na min) wywołują hipokalemię. Może ona nasilać niebezpieczeństwo zaburzeń rytmu serca. Równocześnie epinefryna może uwalniać K z wątroby, wyrównując hipokalemię. Epinefryna, prawdopodobnie przez stymulację receptorów α, powoduje rozszerzenie źrenic oraz pojawienie się wytrzeszczu (podobnego do występującego w nadczynności tarczycy). Epinefryna powoduje relaksację mięśni gładkich przewodu pokarmowego, β-stymulacja powoduje rozluźnienie mięśnia wypieracza pęcherza, a α-stymulacja - skurcz mięśni trójkąta pęcherza i zwieraczy. Epinefryna powoduje wzrost leukocytozy, z równoczesną eozynopenią, aktywuje czynnik V krzepnięcia. Epinefryna jest bardzo szybko rozkładana przez oksydazę monoaminową w neuronach adrenergicznych oraz przez metylotransferazę katecholową poza neuronami adrenergicznymi. Jest wydalana z moczem w postaci nieczynnych metabolitów, w śladowych ilościach w stanie nie zmienionym. Najważniejszym metabolitem jest kwas 4-hydroksy-3-metoksymigdałowy.

Wskazania. Epinefryna jest stosowana w stanach zagrożenia życia (w razie zatrzymania krążenia w mechanizmie asystolii, w leczeniu groźnych alergicznych reakcji anafilaktycznych). Jako lek inotropowy w sytuacjach, gdy inne leki inotropowo dodatnie są nieskuteczne (np. bezpośrednio po operacjach kardiochirurgicznych). Jako dodatek do środków znieczulenia miejscowego, w celu opóźnienia ich wchłaniania z miejsca podania. W napadzie astmy oskrzelowej - w celu przerwania skurczu oskrzeli. W okulistyce w jaskrze prostej z otwartym kątem przesączania.

Interakcje. Epinefryna nasila arytmogenne działanie wziewnych środków znieczulenia ogólnego (np. halotanu). Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne i guanetydyna nasilają działanie epinefryny. Epinefryna osłabia działanie leków przeciwcukrzycowych.

Przeciwwskazania. U chorych z guzem chromochłonnym nadnerczy, w przełomie nadciśnieniowym. Przeciwwskazaniem względnym są komorowe zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca. W znieczuleniu przewodowym anatomicznie końcowych części ciała (palce, prącie, uszy, nos). Ciąża, Karmienie piersią. Może być stosowana tylko ze wskazań życiowych.

Działania niepożądane. Objawy związane z pobudzeniem układu współczulnego: niepokój, drżenie, osłabienie, bóle i zawroty głowy, bladość powłok, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, zaburzenia rytmu serca, bóle zamostkowe, kołatanie serca. Objawy te mogą być wyraźniejsze u pacjentów z nadczynnościa tarczycy, chorobą niedokrwienną serca, nadciśnieniem tętniczym. Zwiększone ryzyko komorowych zaburzeń rytmu serca, częstoskurczu komorowego lub migotania komór występuje u chorych niedotlenionych, przy zwiększonej retencji dwutlenku węgla i podczas znieczulenia wziewnymi środkami znieczulającymi, np. halotanem.

Dawkowanie. Dorośli. Resuscytacja w mechanizmie asystolii - dożylnie lub dotchawiczo 0,5-1 mg co 5 min. Niewydolność krążenia (jako lek inotropowo dodatni) - początkowo 2-8 µg we wstrzyknięciu dożylnym, następnie we wlewie ciągłym z szybkością 1-20 µg na min. Dzieci. Resuscytacja w mechanizmie asystolii - dożylnie lub dotchawiczo 10 µg/kg mc. Niewydolność krążenia (jako lek inotropowo dodatni) - dożylnie 0,1-1,5 µg/kg mc. na min. W okulistyce. W diagnostyce po kropli do worka spojówkowego przed zabiegiem i po jego zakończeniu; leczniczo (pod stałą kontrolą okulisty) zwykle po kropli do worka spojówkowego 1-2 razy dz.

Atropine

Atropina

Lek rozkurczowy o działaniu atropinowym, Mydriaticum, Parasympathicolyticum, Spasmolyticum

ATC: A 03 BA, S 01 FA

Ester endo-(±)-α-(hydroksymetylo)-8-metylo-8-azabicyklo[3.2.1]okt-3-ylowy kwasu benzenooctowego

CAS: 51-55-8

Synonimy (+)-Hyoscyamine, d,l-Hyoscyamine

Pochodne

Boran atropiny

Metyloazotan atropiny ;CAS: 52-88-0

Metylobromek atropiny ;CAS: 2870-71-5

Siarczan atropiny ;CAS: 5908-99-6 (wodzian), CAS: 55-48-1

Działanie. Antagonista acetylocholiny. Kompetycyjnie i selektywnie blokuje pozazwojowe cholinergiczne receptory muskarynowe - w sercu, gruczołach ślinowych, mięśniach gładkich przewodu pokarmowego i układu moczowo-płciowego. Nie działa na receptory nikotynowe, gdzie również neuromediatorem jest acetylocholina. Jest naturalnym alkaloidem pokrzyku. W porównaniu z hioscyną działa silniej na serce, mięśnie gładkie oskrzeli, układ pokarmowy, słabiej zaś na gruczoły ślinowe i oko. Receptory muskarynowe są blokowane w określonej kolejności, zależnie od podanej dawki: najpierw regulujące wydzielanie śliny i śluzu w oskrzelach, następnie w sercu i oku, później w mięśniach gładkich przewodu pokarmowego i układu moczowo-płciowego, wreszcie regulujące wydzielanie jonów wodorowych w żołądku. Atropina ma słabe działanie miejscowo znieczulające (o połowę słabsze niż prokaina). Podana w małej dawce zmniejsza częstość rytmu serca, co wskazuje na słabe działanie agonistyczne wobec obwodowego receptora muskarynowego. Jednakże gł. jej działanie na serce polega na przyspieszeniu rytmu i zniesieniu wszystkich innych objawów stymulacji nerwu błędnego: skrócenie odstępu PQ, przyspieszenie przewodzenia i zwiększenie pojemności minutowej serca. Atropina działa gł. poprzez węzeł zatokowo-przedsionkowy, ale może działać również poprzez węzeł przedsionkowo-komorowy oraz bezpośrednio na włókna układu bodźcoprzewodzącego. Najsilniejszy wpływ na serce wywiera u osób młodych, u których jest duże napięcie nerwu błędnego, u małych dzieci oraz osób starszych działa słabiej. Murzyni, pacjenci z cukrzycą i neuropatią oraz pacjenci z mocznicą słabiej reagują na podanie atropiny. Poszerza naczynia krwionośne, działając na nie bezpośrednio, nie poprzez receptory muskarynowe. W o.u.n. pobudza rdzeń przedłużony i ośrodki wyższe. W układzie oddechowym rozszerza oskrzela i zmniejsza nadmierne wydzielanie śluzu. Osłabia napięcie i perystaltykę jelit oraz dróg moczowych. Działa przeciwwymiotnie. Nasila podstawową przemianę materii. Dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego (poza żołądkiem). Po podaniu dożylnym działa prawie natychmiast, osiągając maksym. działanie po 2 min. Po podaniu domięśniowym maksym. stężenie w osoczu osiąga mw. po 30 min. Podana w inhalacji zaczyna działać po 3-5 min, osiągając maksimum działania po 1-2 h. Okres połowicznej eliminacji wynosi 3 h u dorosłych, ale może być wydłużony do 5, a nawet 10 h u niemowląt i osób w podeszłym wieku. Mniej więcej w 25-50% wiąże się z białkami osocza. Ze względu na dobrą rozpuszczalność w lipidach atropina przenika przez barierę krew-mózg. W 50% jest wydalana w stanie nie zmienionym przez nerki, mw. w 30% metabolizowana w wątrobie do nieczynnych metabolitów: tropiny i kwasu tropinowego. Śladowa ilość podanej atropiny jest metabolizowana przez esterazę atropiny znajdującą się w osoczu. Przenika przez barierę łożyskową i do mleka matki.

Wskazania. Atropina jest najczęściej stosowana w premedykacji, odruchowej bradykardii, zapobieganiu muskarynowemu działaniu neostygminy. Jest stosowana również w celu rozszerzenia oskrzeli, zmniejszenia napięcia błony mięśniowej dróg żółciowych i moczowodów, uzyskania rozszerzenia źrenicy i porażenia akomodacji, zmniejszenia wydzielania jonów wodorowych w żołądku, zapobiegania chorobie lokomocyjnej. W resuscytacji krążeniowo-oddechowej (bradykardia, blok serca, asystolia). W zatruciu związkami fosforoorganicznymi lub karbaminianami.

Interakcje. Addycyjne działanie antycholinergiczne zachodzi z: lekami antyhistaminowymi, fenotiazynami, trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, prokainamidem, chinidyną, inhibitorami MAO, benzodiazepinami, lekami antypsychotycznymi. Azotany, azotyny, środki alkalizujące, dizopiramid, kortykosteroidy i haloperydol zwiększają wpływ atropiny na ciśnienie śródgałkowe. Nasila działanie sympatykomimetyków. Działa anatagonistycznie wobec metoklopramidu i inhibitorów cholinoesterazy. Przeciwdziała depresyjnemu wpływowi morfiny dzięki bezpośredniemu pobudzeniu ośrodka oddechowego. Wziewne środki znieczulające (m.in. halotan, enfluran) nasilają chronotropowo dodatnie działanie atropiny (halotan bardziej niż enfluran). Glikozydy naparstnicy mogą osłabiać działanie atropiny.

Przeciwwskazania. Jaskra z wąskim kątem przesączania, uropatia spowodowana niedrożnością dróg moczowych, niedrożność przewodu pokarmowego, nadwrażliwość na atropinę. Ostrożnie stosuje się u chorych z szybką czynnością serca, w ostrym niedokrwieniu lub zawale m. sercowego, w gorączce, w refluksie żołądkowo-przełykowym.

Działania niepożądane. Tachykardia (duże dawki) lub bradykardia (małe dawki). Zaburzenia rytmu serca: rytm węzłowy, rozkojarzenie przedsionkowo-komorowe, skurcze dodatkowe komorowe; występują częściej podczas znieczulenia ogólnego (szczególnie przy użyciu halotanu). Niepokój, pobudzenie lub senność. Może powodować ośrodkowy zespół antycholinergiczny (omamy, delirium, śpiączka). Depresja oddychania. Zatrzymanie moczu. Refluks żołądkowo-przełykowy. Rozszerzenie źrenic, niewyraźne widzenie, podwyższenie ciśnienia śródgałkowego. Pokrzywka. Reakcje alergiczne. Zmniejszenie wydzielania potu.

Dawkowanie. W premedykacji i w celu uzyskania działania wagolitycznego: u dorosłych 0,4-1 mg, u dzieci 0,01-0,02 mg/kg mc., u noworodków i niemowląt 0,03 mg/kg mc. domięśniowo lub dożylnie. W odwracaniu blokady nerwowo-mięśniowej 0,015 mg/kg mc. dożylnie (razem z neostygminą w dawce 0,05 mg/kg mc.). W celu rozszerzenia oskrzeli w inhalacji: u dorosłych 0,025 mg/kg mc. co 4-6 h, u dzieci 0,05 mg/kg mc. co 4-6 h. Dawka maksym. wynosi 2,5 mg. W resuscytacji krążeniowo-oddechowej 0,01-0,03 mg/kg mc. dożylnie lub do rurki dotchawiczej. W zatruciu związkami fosforoorganicznymi lub karbaminianami: u dorosłych i dzieci powyżej 12. rż. 1-2 mg dożylnie co 10-20 min aż do uzyskania objawów atropinowych, następnie 1-3 mg co 1-4 h w celu podtrzymania działania co najmniej przez 24 h; u dzieci poniżej 12. rż. 0,02-0,05 mg/kg mc. dożylnie co 10-20 min aż do uzyskania objawów atropinowych, następnie co 1-4 h w celu podtrzymania działania co najmniej przez 24 h.

Przedawkowanie. Po przedawkowaniu występuje suchość w ustach i gardle, podwójne widzenie, fotofobia, gorąca, sucha, zaczerwieniona skóra, podwyższona temperatura ciała, tachykardia, rozszerzenie źrenic, słaba reakcja źrenic na światło. Objawy ze strony o.u.n.: delirium, podniecenie, chód ataktyczny, omamy, dezorientacja, zaburzenia mowy. W groźnym zatruciu: zaburzenia świadomości, zapaść krążeniowa, śpiączka. W przypadku podania doustnego atropiny - płukanie żołądka. We wszystkich przypadkach, niezależnie od drogi podania: fizostygmina 1-2 mg oraz leczenie objawowe.

Antidota. Fizostygmina.

ASTMO PENT Orciprenaline*

Orcyprenalina

Antiarrhythmicum, Antiasthmaticum, Bronchodilatans, Inny lek przeciwarytmiczny

ATC: R 03 AB, R 03 CB

5-{1-Hydroksy-2-[(1-metyloetylo)-amino]-etylo}-1,3-benzenodiol Alkohol 3,5-dihydroksy-α-[(izopropyloamino)-metylo]-benzylowy

CAS: 586-06-1

Synonimy Metaproterenol

Pochodne

Siarczan orcyprenaliny;CAS: 5874-97-5, GM 16 462, Th 152

Działanie. Lek o działaniu sympatykomimetycznym. Pobudza receptory β-adrenergiczne, gł. receptory β2 w oskrzelach; działa rozkurczająco na oskrzela, usprawnia przewodzenie bodźców w m. sercowym, hamuje czynność skurczową macicy. Z przewodu pokarmowego wchłania się łatwo, utrzymując mw. przez 4 h działanie lecznicze; jest metabolizowana wolniej niż izoprenalina. Podana w inhalacji działa po 10-20 s, podskórnie lub domięśniowo - mw. po 10 min. Jest wydalana gł. z moczem w postaci glukuronianów.

Wskazania. Orcyprenalina jest stosowana w astmie oskrzelowej, zapaleniu oskrzeli ze stanami spastycznymi, także u dzieci, w chorobach płuc, krzemicy, rozedmie płuc, rozstrzeniach oskrzeli, raku oskrzeli, zaburzeniach przewodzenia przedsionkowo-komorowego, bloku przedsionkowo-komorowym z napadami Adamsa i Stokesa, bradykardii ponaparstnicowej, zagrażającym porodzie przedwczesnym.

Interakcje. zob. Isoprenaline.

Przeciwwskazania. zob. Isoprenaline. Ciąża (kat. C). Stosować jedynie w wypadku, gdy korzyść dla matki jest większa niż potencjalne zagrożenie dla płodu.

Działania niepożądane. zob. Isoprenaline.

Dawkowanie. W ostrym napadzie astmy oskrzelowej podaje się dorosłym domięśniowo lub podskórnie 0,5 mg, w razie potrzeby dawkę powtarza się po 30 min; dożylnie (wstrzykując powoli) 0,25-0,5 mg. Dożylnie we wlewie kropl. dorosłym 0,01-0,03 mg/min, dzieciom 0,005-0,015 mg/min, małym dzieciom i niemowlętom 0,0025-0,0075 mg/min. W leczeniu astmy oskrzelowej oraz chorób płuc i oskrzeli dorosłym podaje się doustnie 10-20 mg 4 razy dz.; dzieciom 3.-10. rż. 10 mg 3 razy dz.; w postaci drażetek o przedłużonym działaniu dorosłym 90 mg 1-2 razy dz. Miejscowo w zapobieganiu napadom astmy do rozpylania w postaci 2% aerozolu (dorośli 10-15 wdechów, dzieci 4.-10. rż. 5-10 wdechów, 2.-5. rż. 5 wdechów) lub do wziewania w postaci 5% roztworu rozpylanego za pomocą ręcznych inhalatorów (dorośli 10 wdechów).

Dopamine*

Dopamina

Hypertonicum

ATC: C 01 CA

4-(2-Aminoetylo)-benzeno-1,2-diol 4-(2-Aminoetylo)-pirokatechol 3-Hydroksytyramina

CAS: 51-61-6

Pochodne

Chlorowodorek dopaminy ;CAS: 62-31-7, ASL 279

Działanie. Dopamina jest naturalnym neuroprzekaźnikiem działającym zarówno w ośrodkowym, jak i obwodowym układzie nerwowym. W celach leczniczych jest produkowana syntetycznie. Aktywuje receptory dopaminergiczne oraz receptory adrenergiczne α1 i β1. Tak jak epinefryna i norepinefryna, dopamina również działa poprzez aktywację cyklazy adenylanowej i zwiększenie stężenia cAMP w komórce (zob. Epinephrine). Działanie dopaminy zależy od zastosowanej dawki. W dawkach 0,5-3 µg/kg mc./min dopamina stymuluje receptory DA w nerkach, wywołując zwiększenie przepływu nerkowego i przesączania kłębuszkowego (GFR). Działanie to powoduje wzmożone wydalanie moczu i utratę Na. W takich dawkach dopamina nie ma wpływu na serce. W dawkach 5-10 µg/kg mc./min dopamina stymuluje receptory β1 w sercu, zwiększając objętość wyrzutową i pojemność minutową serca; nieznacznie wpływa na przyspieszenie czynności serca, nie działa na naczynia obwodowe. Głównie wywołuje wzrost ciśnienia tętniczego, zwł. skurczowego. W dawkach powyżej 10 µg/kg mc./min dopamina zaczyna działać na receptory α1 oraz uwalnia noradrenalinę z zakończeń nerwowych, wywołując uogólniony skurcz naczyń krwionośnych, a w wyniku podwyższenie zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego ciśnienia tętniczego, ośrodkowego ciśnienia żylnego, ciśnienia w tętnicy płucnej oraz zmniejszenia przepływu nerkowego. Może dojść do znacznego zmniejszenia pojemności minutowej serca. W tak dużych dawkach działanie dopaminy jest bardzo zbliżone do działania norepinefryny. Różnica polega na tym, że w wypadku stosowania dużych dawek dopaminy dochodzi do znacznego przyspieszenia czynności serca oraz zwiększenia ryzyka wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu (częstoskurczu nadkomorowego lub komorowego). Niebezpieczeństwo takich powikłań jest mniejsze przy stosowaniu norepinefryny (zob. Norepinephrine). Dopamina ma okres półtrwania ok. 2 min, w związku z czym musi być podawana w ciągłym, kontrolowanym wlewie dożylnym. Tak jak epinefryna i norepinefryna, dopamina jest metabolizowana przez MAO i COMT do praktycznie nieczynnych metabolitów, które są wydalane przez układ pokarmowy. Nie wykazano działania teratogennego dopaminy.

Wskazania. Dopamina w dawkach 2-3 µg/kg mc./min jest stosowana w celu zwiększenia przepływu nerkowego i przesączania kłębuszkowego u pacjentów z małomoczem, po wyrównaniu hipowolemii. Zastosowanie dopaminy może zapobiec wystąpieniu ostrej niewydolności nerek u chorych z podwyższonym ryzykiem takiego powikłania (np. znacznego stopnia odwodnienie, zespół zmiażdżenia). W dawkach większych niż 5 µg/kg mc./min dopamina jest stosowana jako lek inotropowy u pacjentów z niskim ciśnieniem tętniczym. Szczególnie jest polecana we wstrząsie septycznym, kardiogennym, po urazach, operacjach kardiochirurgicznych, dekompensacji przewlekłej niewydolności krążenia.

Interakcje. Dopamina nasila działanie inhibitorów MAO oraz trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (dawka początkowa dopaminy powinna być zmniejszona ok. 10-krotnie). Nasila arytmogenne działanie wziewnych środków znieczulenia ogólnego (np. halotanu).

Przeciwwskazania. Zwężenie drogi odpływu lewej komory, guz chromochłonny nadnerczy. Przeciwwskazaniami względnymi są: napadowe częstoskurcze, liczne skurcze dodatkowe, rozrost gruczołu krokowego, choroby naczyń obwodowych. Ciąża. Można stosować tylko wówczas, gdy korzyści wynikające z podania dopaminy będą przewyższać ryzyko wystąpienia objawów ubocznych.

Działania niepożądane. Objawy związane z pobudzeniem układu współczulnego: nudności, wymioty, niepokój, drżenie, bóle i zawroty głowy, bladość powłok, nadciśnienie tętnicze, potliwość, zaburzenia rytmu serca, bóle zamostkowe, kołatanie serca, zaburzenia rytmu serca. Niedokrwienie obwodowe. Martwica skóry po przedostaniu się leku poza naczynie - musi być podawana przez centralną żyłę. Duże dawki leku mogą powodować zastój w krążeniu małym. U chorych z chorobą niedokrwienną serca może powodować bóle wieńcowe. Zawiera wodorosiarczyn sodowy, który może powodować reakcje uczuleniowe, ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie, częściej występują u chorych z astmą oskrzelową.

Dawkowanie. Zawsze przez centralną żyłę, w ciągłym wlewie przy użyciu pompy infuzyjnej, stale kontrolując stan chorego (EKG, ciśnienie tętnicze). Do przygotowania roztworu do wlewu można użyć: 5% roztworu glukozy, 0,9% roztworu NaCl lub mieszaniny tych roztworów; zachowuje on trwałość przez 24 h. Rozpuszczenie dopaminy w roztworze alkalicznym powoduje natychmiastową inaktywację leku. Dorośli i dzieci. W dawkach 0,5-3 µg/kg mc. na minutę stosuje się w celu poprawy przesączania kłębuszkowego. W dawkach 5-10 µg/kg mc. na minutę działa inotropowo dodatnio na serce, podwyższa ciśnienie tętnicze. W dawkach 10-20 µg/kg mc. na minutę powoduje gł. wzrost oporu obwodowego. Ponieważ działa podobnie jak norepinefryna, należy przed rozpoczęciem leczenia rozpatrzyć możliwość zmiany leku (zob. Norepinephrine).

Uwagi. Podczas podawania leku należy kontrolować ciśnienie tętnicze i diurezę. O ile istnieją wskazania - również objętość wyrzutową serca i ciśnienie w tętnicy płucnej. We wstrząsie hipowolemicznym należy wyrównać objętość płynów przed podaniem dopaminy. W razie przedostania się leku poza naczynie - natychmiast nastrzyknąć okolicę 10-15 ml 0,9% roztworu NaCl z dodatkiem 5-10 mg metanosulfonianu fentolaminy (α-adrenolityk), co zapobiega martwicy okolicznych tkanek.

LEVONOR Norepinephrine*

Norepinefryna

Hypertonicum

ATC: C 01 CA

(R)-4-(2-Amino-1-hydroksyetylo)-1,2-benzenodiol

CAS: 51-41-2

Synonimy Noradrenaline, Levarterenol

Pochodne

Chlorowodorek norepinefryny

Wodorowinian norepinefryny ;CAS: 51-40-1, CAS: 69815-49-2 (monowodzian)

Działanie. Noradrenalina jest neuroprzekaźnikiem syntetyzowanym fizjologicznie w pozazwojowych neuronach adrenergicznych i komórkach chromochłonnych rdzenia nadnerczy. W celach leczniczych jest otrzymywana syntetycznie i nosi nazwę międzynarodową norepinefryna. Pobudza przede wszystkim receptory α1, powodując uogólniony skurcz naczyń krwionośnych (gł. tętniczek). Pobudza również receptory β1 w m. sercowym. Praktycznie nie ma wpływu na receptory β2. Stymulacja β1 receptorów w m. sercowym powoduje przyspieszenie czynności serca oraz wzrost siły skurczu m. sercowego. Stymulacja receptorów α1 powoduje wzrost obciążenia następczego, co podwyższa skurczowe i rozkurczowe ciśnienie tętnicze oraz zmniejsza pojemność minutową serca. Skurcz naczyń, poprzez odruch z baroreceptorów, powoduje równoczesny wzrost napięcia nerwu błędnego, dzięki czemu następuje zwolnienie rytmu serca. W rezultacie zarówno objętość wyrzutowa, jak i pojemność minutowa serca zmniejszają się tylko nieznacznie. Uogólniony skurcz naczyń spowodowany stosowaniem norepinefryny powoduje zmniejszenie perfuzji tkankowej. Przesączanie kłębuszkowe pozostaje długo nie zmienione - do chwili bardzo znacznego zmniejszenia przepływu. Przepływ przez tętnice wieńcowe zwiększa się, co jest spowodowane kombinacją różnych czynników (wzrost ciśnienia tętniczego powoduje lepszą perfuzję wieńcową, zwolnienie częstości rytmu serca wydłuża czas trwania rozkurczu; zwiększona kurczliwość m. sercowego powoduje zwiększenie zużycia tlenu i nagromadzenie metabolitów rozszerzających naczynia w m. sercowym). Na mięsień macicy działa poprzez receptory α, powodując zawsze działanie naskurczowe - wzrost napięcia i częstotliwości skurczów macicy. W okresie porodu prowadzi do zaburzenia koordynacji czynności skurczowej, czemu towarzyszy podwyższenie ciśnienia tętniczego i tachykardia. Powoduje zmniejszenie wydzielania insuliny (poprzez stymulację receptorów α w trzustce). Po podaniu doustnym norepinefryna jest natychmiast rozkładana w przewodzie pokarmowym i nie dociera do krwiobiegu, dlatego musi być podawana tylko dożylnie. Podana podskórnie powoduje martwicę tkanek. Okres półtrwania po podaniu dożylnym wynosi mw. 1-2 min. Tak jak epinefryna, norepinefryna jest metabolizowana przez MAO i COMT do praktycznie nieczynnych metabolitów, które są wydalane z moczem.

Wskazania. Norepinefryna jest stosowana w stanach znacznego spadku ciśnienia tętniczego wywołanego poszerzeniem łożyska naczyniowego (np. uogólniona posocznica). Może być podawana wyłącznie pacjentom odpowiednio nawodnionym. Nie powinna być nigdy lekiem pierwszego rzutu - leczenie należy rozpoczynać od podawania średnich dawek dopaminy. Jeżeli takie postępowanie nie przynosi poprawy klinicznej, należy rozważyć możliwość podania norepinefryny. Stosowana odpowiednio jest lepsza od dużych dawek dopaminy - powoduje taki sam skurcz naczyń, nie wywołując równocześnie tachykardii. Jest również dodawana do leków znieczulających miejscowo.

Interakcje. Trójpierścieniowe leki antydepresyjne powodują silniejsze działanie norepinefryny na o.u.n. (wskutek zahamowania jej wychwytu przez pozazwojowe zakończenia współczulne).

Przeciwwskazania. Ciąża (kat. C). Stosować jedynie w wypadku, gdy korzyść dla matki jest większa niż potencjalne zagrożenie dla płodu.

Działania niepożądane. Objawy związane z pobudzeniem układu współczulnego: niepokój, drżenie, osłabienie, bóle i zawroty głowy, bladość powłok, nadciśnienie tętnicze, potliwość, zaburzenia rytmu serca, bóle zamostkowe, kołatanie serca. Martwica skóry po przedostaniu się leku poza naczynie - musi być podawana przez centralną żyłę.

Dawkowanie. Zawsze przez centralną żyłę, przy użyciu pompy infuzyjnej umożliwiającej dokładne dawkowanie leku, stale kontrolując stan chorego (EKG, ciśnienie tętnicze). Dorośli. Dożylnie we wlewie ciągłym 4-16 µg/min (najczęściej 2-10 µg/min). Dzieci. Dożylnie 0,05-0,1 µg/kg mc./min.

Isoprenaline* ISUPREL

Izoprenalina

Antiasthmaticum, Bronchodilatans, Sympathicomimeticum

ATC: C 01 CA, R 03 AB, R 03 CB

4-{1-Hydroksy-2-[(1-metyloetylo)-amino]-etylo}-1,2-benzenodiol

CAS: 7683-59-2, A 21

Synonimy Isopropylnoradrenaline, Isopropydine

Pochodne

Chlorowodorek izoprenaliny ;CAS: 51-30-9

Siarczan izoprenaliny ;CAS: 6700-39-6 (diwodzian), CAS: 299-95-6

Działanie. Syntetyczna amina sympatykomimetyczna. Najsilniej ze wszystkich amin katecholowych pobudza receptory β1 i β2 (ok. 2-10 razy silniej niż epinefryna i ok. 100 razy silniej niż norepinefryna), nie ma wpływu na receptory α. Działa chronotropowo i inotropowo dodatnio, dzięki czemu zwiększa pojemność minutową serca. Poprzez pobudzenie receptorów β2 zmniejsza obciążenie następcze oraz, w mniejszym stopniu, zmniejsza opór płucny. Zwiększenie pojemności minutowej powoduje podwyższenie skurczowego ciśnienia tętniczego, ale zmniejszenie oporu obwodowego wywołuje obniżenie rozkurczowego i średniego ciśnienia tętniczego. To z kolei może zmniejszać przepływ wieńcowy, z jednoczesnym wzrostem zapotrzebowania m. sercowego na tlen. Poprzez receptory β2 izoprenalina bardzo silnie rozszerza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Izoprenalina jest metabolizowana w wątrobie przez COMT i wydalana z żółcią. Po podaniu dożylnym działa natychmiast, w inhalacjach - po 2-5 min, podana podjęzykowo lub podskórnie po 15-30 min. Maksimum działania po podaniu dożylnym osiąga po 1 min. Czas działania po podaniu dożylnym wynosi 1-5 min, w inhalacjach 30 min-2 h; po podaniu podjęzykowym lub podskórnym 1-2 h.

Wskazania. Izoprenalina jest stosowana w leczeniu skurczu oskrzeli, szczególnie na tle reakcji alergicznych; jako lek inotropowo dodatni u pacjentów z wolną czynnością serca; w przypadkach bradykardii lub bloku przedsionkowo-komorowego, gdy leczenie atropiną jest nieskuteczne, w leczeniu wstrząsu oraz przy resuscytacji. Może być również stosowana w leczeniu zaburzeń rytmu serca typu torsades de pointe (zob. Quinidine), w celu zapobiegania częstoskurczom komorowym lub migotaniu komór. Przyczyną zaburzeń rytmu serca typu torsades de pointe jest wydłużenie odstępu QT w zapisie EKG, który może zostać skrócony po zastosowaniu izoprenaliny.

Interakcje. Izoprenaliny nie należy podawać równocześnie z epinefryną - można spowodować groźne zaburzenia rytmu serca. Wziewne środki znieczulające (np. halotan) nasilają arytmogenne działanie izoprenaliny.

Przeciwwskazania. Częstoskurcz zatokowy, nadczynność tarczycy, ostra niewydolność wieńcowa, zawał m. sercowego, wstrząs hipowolemiczny. Zaburzenia rytmu spowodowane glikozydami naparstnicy. Jaskra z wąskim kątem przesączania. Ciąża. Wyłącznie, jeśli korzyści wynikające z podania leku są większe niż objawy uboczne.

Działania niepożądane. Zależą od dawki. Najczęstsze to: zaczerwienienie twarzy, potliwość, drżenie kończyn, niepokój, bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, brak łaknienia. Najgroźniejsze są objawy ze strony układu krążenia: tachykardia, kołatanie serca, paradoksalne napady Morgagniego, Adamsa i Stockesa, obrzęk płuc. Ponadto może wystąpić paradoksalny skurcz oskrzeli u chorych leczonych dużymi wziewnymi dawkami leku.

Dawkowanie. Dawkowanie musi być indywidualne, zależne od stanu klinicznego pacjenta. Konieczne jest monitorowanie EKG, ciśnienia tętniczego i innych parametrów, zależnie od potrzeb. Dożylnie. Dorośli. Szybkie wstrzyknięcie 0,02-0,06 mg; następnie wlew ciągły: 0,02-0,14 µg/kg mc./min (2-20 µg/min), pompą infuzyjną umożliwiającą precyzyjne dawkowanie leku. W razie konieczności dawkę można zwiększyć do powyżej 30 µg/min. Dzieciom 0,1-1,5 µg/kg mc./min, wlew należy rozpoczynać zawsze od dawki najmniejszej, można zwiększać o 0,1 µg/kg mc./min co 5-10 min aż do poprawienia wentylacji, przyspieszenia czynności serca do 200 uderzeń/min lub obniżenia rozkurczowego ciśnienia tętniczego poniżej 40 mm Hg. Dawka maksym. 1,5 µg/kg mc./min. Domięśniowo lub podskórnie. Dorosłym 0,2 mg. Podjęzykowo. Dorosłym 10 mg, następnie 5-10 mg co 6-8 h; maksym. 300 mg na 24 h. Inhalacje (leczenie skurczu oskrzeli). Dorosłym 2,5-5 mg co 4 h; 0,5 ml roztworu 1:200 rozpuścić w 2,5 ml 0,9% roztworu NaCl. Dzieciom 0,05 mg/kg mc., maksym. 1,25 mg co 4 h; 0,5 ml roztworu 1:200 rozpuścić w 2,5 ml 0,9% roztworu NaCl.

Oxyphenonium bromide* SPASMOPHEN

Bromek oksyfenonium

Parasympathicolyticum

ATC: A 03 AB

Bromek 2-[(cykloheksylohydroksyfenyloacetyl)-oksy]-N,N-dietylo-N-metyloetanaminium Bromek estru dietylo-(2-hydroksyetylo)-metyloamonowego kwasu α-fenylocykloheksanoglikolowego

CAS: 50-10-2, CAS: 14214-84-7 (oksyfenonium), Ba 5473

Synonimy Oxphenonii Bromidum

Działanie. Lek cholinolityczny działający obwodowo podobnie jak atropina. Nie przenika do o.u.n.

Wskazania. Bromek oksyfenonium jest stosowany w leczeniu stanów skurczowych przewodu pokarmowego oraz pomocniczo w skojarzonym leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. W postaci 1% roztworu jest podawany w celu uzyskania rozszerzenia źrenicy.

Interakcje. zob. Atropine.

Przeciwwskazania. zob. Atropine.

Działania niepożądane. zob. Atropine, słabiej zaznaczone, praktycznie nie występują objawy ośrodkowe.

Dawkowanie. Dorosłym doustnie 5-10 mg 4 razy dz.; draż. retard - 10 mg rano i wieczorem (co 12 h).

Dobutamine*

Dobutamina

Cardiostimulans

ATC: C 01 CA

(±)-4-{2-[[3-(4-Hydroksyfenylo)-1-metylopropylo]-amino]-etylo}-benzeno-1,2-diol (+)-4-{2-[[3-(4-Hydroksyfenylo)-1-metylopropylo]-amino]-etylo}-pirokatechol

CAS: 34368-04-2, Compound 81929

Pochodne

Chlorowodorek dobutaminy;CAS: 49745-95-1, Lilly 46236

Laktobionian dobutaminy;LY 207506

Winian dobutaminy;LY 174008

Działanie. Syntetyczna amina katecholowa o działaniu agonistycznym na receptor β1-adrenergiczny. Nie wpływa na uwalnianie endogennej noradrenaliny. Wykazuje silne działanie inotropowe dodatnie na m. sercowy, słabsze od dopaminy działanie chronotropwe i arytmogenne (ułatwia przewodzenie przedsionkowo-komorowe). Zwiększa pojemność minutową serca i wskaźnik sercowy. Zmniejsza obciążenie następcze, ciśnienie napełniania lewej komory, poprawia przepływ płucny wskutek zmniejszenia oporu w obrębie łożyska płucnego, zwiększa przepływ nerkowy proporcjonalnie do wzrostu pojemności minutowej serca. Nie powoduje wzrostu oporu obwodowego. Wykazuje słabsze działanie na receptory β2 i α-adrenergiczne. Stosowana wyłącznie we wlewie dożylnym ciągłym jest szybko inaktywowana w organizmie. Okres półtrwania wynosi ok. 2 min. Metabolity są wydalane prawie w 70% z moczem, a mw. w 30% z żółcią.

Wskazania. Dobutamina jest stosowana we wstrząsie kardiogennym, ciężkiej przewlekłej niewydolności serca z małą pojemnością minutową. Jest również stosowana w diagnostyce kardiologicznej, np. choroby niedokrwiennej serca (próba dobutaminowa). Może być stosowana u dzieci.

Interakcje. Leki β-adrenolityczne osłabiają jej działanie. Równoczesne stosowanie z lekami rozszerzającymi naczynia działającymi gł. na układ żylny (np. nitroprusydek sodu) powoduje zwiększenie pojemności minutowej serca i obniżenie ciśnienia zaklinowania w tętnicy płucnej. Może być stosowana łącznie z innymi aminami katecholowymi, często jest łączona z dopaminą (odpowiednio regulując dawki obu leków można uzyskać optymalne działanie terapeutyczne). Nie należy mieszać roztworów dobutaminy i furosemidu, który jako substancja alkaliczna powoduje inaktywację dobutaminy.

Przeciwwskazania. Nadwrażliwość na dobutaminę. Zachować ostrożność w razie stosowania u chorych z kardiomiopatią przerostową, podzastawkowym zwężaniem aorty i innymi zwężeniami drogi odpływu z lewej komory. Nie zaleca się stosowania u chorych z migotaniem przedsionków (dobutamina, przyspieszając przewodzenie przedsionkowo-komorowe, może spowodować przyspieszenie czynności komór).

Działania niepożądane. Objawy związane z pobudzeniem układu współczulnego są słabsze niż podczas stosowania innych leków sympatykomimetycznych. Ryzyko wystąpienia tachykardii i innych zaburzeń rytmu serca jest mniejsze niż w przypadku stosowania dopaminy. Może wystąpić obniżenie ciśnienia tętniczego. Rzadko występują objawy uczulenia na dobutaminę; wysypki skórne, eozynofilia, skurcz oskrzeli są spowodowane zawartością wodorosiarczanu sodowego w preparatach dobutaminy. Objawy alergiczne częściej występują u osób z astmą oskrzelową.

Dawkowanie. Wyłącznie w w ciągłym wlewie kroplowym, przy użyciu pompy infuzyjnej, stale kontrolując stan ogólny chorego. Ponieważ nie działa zwężająco na naczynia, ryzyko martwicy tkanek po wynaczynieniu leku jest nieznaczne. Przed podaniem dobutaminy należy wyrównać hipowolemię. Dawkowanie zależy od stanu klinicznego pacjenta; stosuje się takie same dawki u dorosłych i dzieci. Rozpoczyna się zazwyczaj od dawki 2-3 µg/kg mc. na min; można ją zwiększać o te same wartości co 10-30 min. Optymalne działanie terapeutyczne uzyskuje się zazwyczaj, jeśli stosuje się dawkę 7-15 µg/kg mc. na min. Po przekroczeniu dawki 15 µg/kg mc. na min zwiększa się ryzyko tachykardii i zaburzeń rytmu serca. Gdy lek jest stosowany dłużej niż 48-72 h, może wystąpić zjawisko tolerancji związane z osłabieniem wrażliwości β-receptorów na dobutaminę - dawkę należy wówczas zmodyfikować, zależnie od stanu klinicznego pacjenta. Dawka maksymalna - 40 µg/kg mc., rzadko podawana.

Przedawkowanie. Zdarza się rzadko. Nie należy szybko przepłukiwać drenów, przez które jest podawana dobutamina. Objawy przedawkowania związane z pobudzeniem receptorów β1 w m. sercowym: tachykardia, niedokrwienie m. sercowego, migotanie komór. Inne objawy to brak łaknienia, nudności, wymioty, drżenie, kołatanie serca, bóle głowy, duszność, bóle w klatce piersiowej. W razie wystąpienia objawów przedawkowania należy natychmiast przerwać podawanie dobutaminy i zapewnić drożność dróg oddechowych. Inne działania podejmuje się zależnie od stanu klinicznego pacjenta.

Uwagi. Dobutaminy nie należy rozpuszczać w roztworach alkalicznych, gdyż ulega ona inaktywacji.

Ephedrine

Efedryna

Bronchodilatans, Sympathicomimeticum

ATC: R 01 AA, R 01 AB, R 03 CA, S 01 FB

[R-(R*,S*)]-α-[1-(Metyloamino)-etylo]-benzenometanol

CAS: 299-42-3

Synonimy Efedrina

Pochodne

Chlorowodorek efedryny

Siarczan efedryny

Działanie. Syntetyczna niekatecholowa amina sympatykomimetyczna działająca na receptory α/-1 i α/-2 oraz β1 i β2. Działa na receptory adrenergiczne zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio poprzez zwiększenie uwalniania endogennej noradrenaliny z zakończeń presynaptycznych nerwów współczulnych oraz hamowanie jej zwrotnego wchłaniania. Pobudza również układ nerwowy. Po podaniu doustnym nie jest metabolizowana przez oksydazę monoaminową (MAO) oraz metylotransferazę katecholową (COMT) i dlatego jest wchłaniana do krwiobiegu w postaci nie zmienionej. Około 40% podanej efedryny jest wydalane w postaci nie zmienionej przez nerki. Część, która dostaje się z krwią do wątroby, jest metabolizowana przez MAO. Proces ten następuje powoli, co powoduje wydłużenie czasu działania leku. Efedryna zwęża naczynia krwionośne ok. 250 razy słabiej niż epinefryna, ale działanie to utrzymuje się dłużej (ok. 10 razy). Silniej zwęża naczynia żylne niż tętnicze. Bezpośrednie działanie na receptory β1 powoduje przyspieszenie czynności serca i zwiększenie pojemności minutowej serca. Działanie na wszystkie receptory adrenergiczne powoduje wzrost skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego. Efedryna zmniejsza przepływ w narządach trzewnych, a zwiększa przepływ w naczyniach wieńcowych i w mięśniach szkieletowych. Nie ma znaczącego wpływu na wartość oporu obwodowego, gdyż zmniejszenie przepływu przez niektóre narządy jest wyrównane zwiększeniem przepływu przez inne. Działanie na receptory β2 powoduje rozszerzenie oskrzeli. Efedryna podana powtórnie działa słabiej. Jest to wynikiem tachyfilaksji występującej prawdopodobnie na skutek długiego czasu działania leku lub opóźnienia zwrotnego wchłaniania noradrenaliny. Efedryna, w przeciwieństwie do epinefryny (zob. Epinephrine), nieznacznie wpływa na metabolizm. Może powodować rozszerzenie źrenicy oraz pobudzenie o.u.n. (słabsze niż po zastosowaniu amfetaminy). Po podaniu dożylnym działa natychmiast, maksimum działania występuje po 2-5 min; po podaniu domięśniowym początek działania występuje w ciągu kilku minut, a maksimum osiąga przed upływem 10 min. Czas działania zarówno po podaniu dożylnym, jak i domięśniowym wynosi 10-60 min. Po podaniu doustnym początek działania występuje mw. po 1 h.

Wskazania. Efedryna jest najczęściej stosowanym lekiem zwężającym naczynia krwionośne w przebiegu spadków ciśnienia w czasie znieczulenia (szczególnie podczas znieczulenia przewodowego). Jest uważana za lek z wyboru w położnictwie, gdyż nie zmniejsza przepływu krwi przez macicę i łożysko. Może być stosowana we wszystkich przypadkach niedociśnienia dla utrzymania odpowiedniego przepływu krwi, w czasie gdy jest wyrównywana przyczyna obniżonego ciśnienia. Doustnie w długotrwałym leczeniu stanów spastycznych oskrzeli.

Interakcje. Nasila działanie innych leków sympatykomimetycznych. Może osłabiać działanie przeciwnadciśnieniowe metyldopy, guanetydyny i rezerpiny. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne nasilają działanie efedryny. Efedryna zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca, jeśli jednocześnie stosuje się anestetyki wziewne. Efedryna zwiększa MAC (minimalne stężenie anestetyczne) anestetyków wziewnych.

Przeciwwskazania. Należy ostrożnie stosować u chorych z nadciśnieniem tętniczym i chorobą niedokrwienną serca. U chorych z obniżonym poziomem endogennych amin katecholowych skutek działania efedryny jest trudny do przewidzenia.

Działania niepożądane. Ze strony układu krążenia: podwyższenie ciśnienia tętniczego, tachykardia, zaburzenia rytmu serca - występują rzadziej niż po stosowaniu epinefryny; obrzęk płuc. Ze strony o.u.n.: pobudzenie, bezsenność, drżenia mięśniowe. Może powodować hiperglikemię, przejściową hiperkalemię, a następnie hipokalemię. Po podaniu pozajelitowym może dojść do martwicy tkanek w miejscu wstrzyknięcia.

Dawkowanie. Dorośli - podskórnie, dożylnie lub domięśniowo 25-50 mg 1-2 razy dz.; doustnie 25 mg 1-3 razy dz. Dzieci - dożylnie, podskórnie lub domięśniowo w dawce 0,2-0,3 mg/kg mc. podawanej co 4-6 h. Miejscowo w postaci kropli, aerozolu lub maści do nosa.

Magnesium

Magnez

Mineralisans

ATC: A 02 AA, A 06 AD, A 12 CC, B 05 CB, B 05 XA, D 11 AX, G 04 BX, V 04 CC

Pierwiastek chemiczny (symbol Mg)

Pochodne

Askorbinian magnezowy ;CAS: 15431-40-0

Asparaginian magnezowy zob. Aspartic acid

Chlorek magnezowy ;CAS: 7786-30-3, CAS: 7791-18-6 (heksawodzian)

Cytrynian magnezowy ;CAS: 3344-18-1

Fosforan magnezowy ;CAS: 7757-87-1, CAS: 10233-87-1 (pentawodzian)

Glukoheptonian magnezowy

Glukonian magnezowy ;CAS: 3632-91-5, CAS: 59625-89-7 (diwodzian)

Mleczan magnezowy ;CAS: 18917-93-6

Pidolan magnezowy ;CAS: 62003-27-4

Siarczan magnezowy ;CAS: 10034-99-8

Tlenek magnezu ;CAS: 1309-48-4

Trójkrzemian magnezowy ;CAS: 14987-04-3, CAS: 39365-87-2 (uwodniony)

Węglan magnezowy ;CAS: 23389-33-5 (uwodniony), CAS: 546-93-0

Wodorotlenek magnezowy ;CAS: 1309-42-8

Działanie. Magnez jest drugim obok potasu kationem wewnątrzkomórkowym, niezbędnym do syntezy i wykorzystania związków bogatoenergetycznych. Aktywizuje działanie ok. 300 enzymów, m.in. enzymów przenoszących grupy fosforylowe. Jest podstawowym regulatorem cyklu komórkowego, bierze udział we wszystkich reakcjach enzymatycznych zależnych od ATPazy, m.in. w przemianie węglowodanowej, białkowej, lipidowej, reakcjach oksydoredukcyjnych, a także w regulacjach jonowych, m.in. utrzymuje prawidłowe stężenie potasu w komórce. Magnez jest stabilizatorem błon komórkowych i organelli wewnątrzkomórkowych (rybosomów, lizosomów, mitochondriów, chromosomów). Odgrywa istotną rolę w procesie skurczu m. sercowego, zmniejszając jego pobudliwość i wydłużając czas przewodzenia (antagonista wapnia). Wywiera także ochronny wpływ na m. sercowy, przeciwdziałając jego niedotlenieniu i niedokrwieniu. Chroni ściany naczyń krwionośnych, zapobiegając ich zwapnieniu oraz wywierając bezpośrednie działanie przeciwskurczowe. Magnez pełni rolę czynnika przeciwzakrzepowego, wpływając stabilizująco na płytki krwi. Jest także jonem neurotropowym o działaniu uspokajającym - zmniejsza pobudliwość nerwowo-mięśniową, warunkując prawidłową kurczliwość mięśni. Stymuluje mechanizmy obronne organizmu, m.in. przez pobudzenie fagocytozy i wytwarzanie przeciwciał powoduje zmniejszenie reakcji zapalnej, przeciwdziała także alergii, anafilaksji, stresom. Magnez jest ważnym składnikiem budulcowym - wpływa na prawidłowy rozwój i mineralizację układu kostnego. Niedobór magnezu w organizmie odgrywa istotną rolę w etiologii i patogenezie chorób nowotworowych, miażdżycy, kamicy nerkowej, migreny, zespołu przewlekłego zmęczenia, powoduje także osłabienie odporności immunologicznej oraz zmniejszenie przyswajania wit. D i parathormonu przez tkankę kostną, co prowadzi do opóźnienia procesu kostnienia. Niedobór magnezu może powodować zaburzenia rytmu serca oraz zwiększa ryzyko zgonu w przebiegu zawału m. sercowego i w okresie pozawałowym, ponadto nasila działanie i toksyczność glikozydów nasercowych. Hipomagnezemia może przebiegać przez dłuższy czas bezobjawowo, często także towarzyszy jej hipokalemia, co jest szczególnie niebezpieczne u osób zagrożonych chorobami układu krążenia. Niedobór magnezu opóźnia pojawienie się pierwszej miesiączki, a u kobiet ciężarnych sprzyja występowaniu rzucawki i stanów przedrzucawkowych oraz zwiększa częstość porodów przedwczesnych i dystrofii płodu. Jest także przyczyną zaburzeń żołądkowo-jelitowych i nadwrażliwości nerwowo-mięśniowej, objawiającej się napadami tężyczki (dodatni objaw Chvostka, dodatni objaw Trousseau), drżeniem mięśniowym, uogólnionymi skurczami toniczno-klonicznymi, zaburzeniami widzenia. W cięższych postaciach niedoboru magnezu występują napady nerwicowe z omdleniem, zaburzenia snu, zmiany psychiczne (depresja, stany lękowe, drażliwość, histeria, omamy), częstoskurcz i zatrzymanie czynności serca. Po podaniu doustnym ok. 30% magnezu wchłania się (bardzo powoli) w jelicie cienkim; wchłanianie zwiększa się pod wpływem 1,25-(OH)2D3 (kalcytriol - czynna postać wit. D). Stężenie magnezu w komórce jest ok. 10 razy większe niż w płynie pozakomórkowym. Jego stężenie w krwi wynosi 0,65-1,25 mmol/l (zazwyczaj 0,8-0,9 mmol/l). Około 55% magnezu znajduje się w krwi w postaci zjonizowanej, 30% jest związane z białkami, pozostałe 15% stanowią połączenia kompleksowe z anionami. Całkowita zawartość magnezu w organizmie człowieka dorosłego wynosi ok. 25 g (14 mmol/kg mc.), z czego ponad 50% wchodzi w skład tkanki kostnej, ok. 25% - mięśni szkieletowych, a pozostałe 25% jest rozmieszczone w całym organizmie (gł. układ nerwowy, m. sercowy, wątroba, przewód pokarmowy). Magnez jest wydalany gł. z moczem i częściowo wchłaniany zwrotnie w cewkach nerkowych. Zapotrzebowanie na magnez u dorosłego człowieka wynosi ok. 5 mg/kg mc. dz. (tj. 270-350 mg, czyli 11-14 mmol Mg) i jest większe u dzieci, osób w podeszłym wieku, kobiet w okresie ciąży i laktacji.

Wskazania. Związki magnezu są stosowane profilaktycznie oraz leczniczo w stanach niedoboru magnezu i hipomagnezemii; stanom tym często towarzyszy hipokalemia, hipokalcemia i hipernatremia. Sole magnezu stosowane w dużych dawkach działają przeczyszczająco; nierozpuszczalne związki magnezu (gł. wodorotlenek, węglan, trójkrzemian) mają zastosowanie jako leki zobojętniające kwas solny żołądka. Profilaktycznie preparaty magnezowe stosuje się w stanach zmęczenia fizycznego i psychicznego, wzmożonej drażliwości, sytuacjach stresowych (zwł. długo się utrzymujących), zaburzeniach snu, bólach głowy, mięśni, nasilonej pracy umysłowej i fizycznej (także intensywne ćwiczenia sportowe - utrata magnezu z potem), okresach szybkiego wzrostu u dzieci, w okresie ciąży, laktacji, podeszłym wieku (zwł. u pacjentów z niewydolnością krążenia, nadciśnieniem tętniczym). Preparaty magnezowe są także stosowane w przypadku niedostatecznej podaży magnezu (picie miękkiej wody, spożywanie białego pieczywa, produktów gotowanych i konserwowanych, dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, cukier, wapń, kuracje odchudzające, długotrwałe odżywianie pozajelitowe bez uzupełniania strat magnezu, a także w czasie długotrwałego stosowania niektórych leków moczopędnych, uspokajających, przeczyszczających, środków antykoncepcyjnych, w czasie kuracji antybiotykami aminoglikozydowymi, lekami blokującymi receptory H2. Ponadto w okresie rekonwalescencji w celu zwiększenia odporności organizmu po przebytych chorobach, w zapobieganiu miażdżycy, zawałom m. sercowego, kamicy szczawianowej, porodom przedwczesnym. Leczniczo preparaty magnezowe stosuje się w chorobach serca i układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, zastoinowa niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca, świeże stany pozawałowe, dusznica bolesna), dystonii wegetatywnej z zespołem objawów tężyczkowych, skurczach mięśni, drętwieniu kończyn, chorobach przewodu pokarmowego (biegunka, wymioty, zespół złego wchłaniania, zespół krótkiego jelita), zapaleniu trzustki, marskości wątroby, stanach zwiększonej utraty magnezu z moczem (zaburzenia czynności nerek, niedobór wit. B6 lub wit. E, duże dawki wit. D, stosowanie niektórych leków - zob. Interakcje, nadmiar białka i sodu w diecie, nadmierne picie kawy i herbaty), zaburzeniach elektrolitowych (hipokalemia, hipofosfatemia, hipokalcemia), kwasicy ketonowej, moczówce prostej, pierwotnym hiperaldosteronizmie, nadczynności gruczołu tarczowego i gruczołów przytarczycznych, w depresjach, astmie oskrzelowej, stanach przedrzucawkowych i rzucawce, niedożywieniu, alkoholizmie.

Interakcje. Fosforany, duże dawki wapnia, nadmiar lipidów, fityniany zmniejszają wchłanianie magnezu z przewodu pokarmowego. Związki magnezu podane doustnie zmniejszają wchłanianie tetracyklin, preparatów żelaza, związków fluoru (fluorochinolony, fluorek sodowy) i doustnych leków przeciwzakrzepowych pochodnych warfaryny. Sole wapnia podane dożylnie osłabiają działanie magnezu, natomiast wit. B6 - nasila. Pozajelitowe podanie soli magnezu nasila działanie leków blokujących płytkę nerwowo-mięśniową oraz działających depresyjnie na o.u.n. Dożylne podanie siarczanu magnezowego jednocześnie z nifedypiną może wywołać znaczne niedociśnienie tętnicze i blokadę nerwowo-mięśniową. Antybiotyki aminoglikozydowe, leki moczopędne pętlowe (furosemid, kwas etakrynowy), cysplatyna, cykloseryna, mitramycyna, amfoterycyna B, mineralokortykosteroidy nasilają wydalanie magnezu z moczem, powodując jego niedobór w organizmie.

Przeciwwskazania. Hipermagnezemia, ciężka niewydolność nerek, blok przedsionkowo-komorowy, myasthenia gravis, znaczne niedociśnienie tętnicze. Nie należy podawać domięśniowo roztworów hipertonicznych. Nie stosować w skojarzeniu z doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi. Preparatów magnezowych nie należy podawać jednocześnie z fosforanami, związkami żelaza, dużymi dawkami wapnia, fluorochinolonami, tetracyklinami (wskazana jest 3-godz. przerwa między podaniem obu leków). Należy zachować ostrożność, podając związki magnezu chorym z umiarkowaną niewydolnością nerek i w skojarzeniu z glikozydami naparstnicy. Za względne przeciwwskazanie uważa się istniejący już proces nowotworowy.

Działania niepożądane. Niekiedy występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, miękkie stolce). Duże dawki mogą prowadzić do hipermagnezemii (biegunka, zaczerwienienie skóry, niedociśnienie tętnicze, bradykardia, zaburzenia przewodzenia, bezsenność, znużenie, stany dezorientacji, osłabienie mięśniowe, blokada nerwowo-mięśniowa, śpiączka, zatrzymanie czynności serca). Podanie domięśniowe jest bolesne.

Dawkowanie. Doustnie preparaty magnezowe stosuje się profilaktycznie oraz leczniczo w umiarkowanych stanach niedoboru magnezu. W ostrej hipomagnezemii zaleca się podanie pozajelitowe, które powinno być ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta. Pozajelitowo preparaty magnezowe podaje się głęboko domięśniowo lub wstrzykuje bezpośrednio dożylnie pacjentowi leżącemu (powoli, tj. pierwsze 3 ml w ciągu co najmniej 3 min), lub we wlewie kropl. z szybkością 100 mg/h (metoda leczenia dużymi dawkami). Doustnie dorosłym podaje się zazwyczaj dawkę odpowiadającą dziennemu zapotrzebowaniu, tj. 5 mg Mg na kg mc. dz. W stanach większych niedoborów, a także w okresie intensywnego wysiłku fizycznego, u dzieci w okresach szybkiego wzrostu, u kobiet ciężarnych i karmiących piersią 7-10 mg Mg na kg mc. dz. Jako lek przeczyszczający podaje się doustnie 10-15 g siarczanu magnezowego dz. (po rozpuszczeniu w szklance wody). Domięśniowo lub dożylnie w powolnym wstrzyknięciu nie należy przekraczać 100-200 mg Mg dz. w 1-2 dawkach. Dożylnie we wlewie kropl. początkowo 25-50 mmol (600-1200 mg) Mg dz., a następnie dawkę się zmniejsza w zależności od stężenia Mg w krwi. W metodzie leczenia dużymi dawkami, stosowanej zwł. w przebiegu rzucawki, podaje się 400-600 mg we wlewie kropl. trwającym 4-6 h (można powtórzyć do 4 takich wlewów dz., tj. maksym. 2,4 g, czyli 100 mmol Mg na 24 h). Tuż po przebytym ostrym zawale m. sercowego podaje się dożylnie w ciągu 5 min siarczan magnezowy w dawce 8 mmol Mg, a w ciągu następnych 24 h - 65 mmol Mg. Jako dodatek do płynów przeznaczonych do odżywiania pozajelitowego - 3-4 mmol Mg na 24 h. Uwaga. 1 g Mg odpowiada 41 mmol Mg.

Antidota. Dożylne podanie soli wapniowych, np. glukonianu wapniowego w dawce 2,5-5 mmol Ca.

Uwagi. Podczas pozajelitowego podawania preparatów magnezowych należy kontrolować stężenie magnezu i innych elektrolitów w krwi.

---