Motyw pielgrzyma po raz pierwszy pojawił się w literaturze polskiej w epoce romantyzmu. Ówczesne niekorzystne wydarzenia historyczne m.in. upadek powstania listopadowego zmuszały wielu ludzi do opuszczania kraju, w tym również artystów. Powody emigracji i tęsknota za ojczyzną, którą musieli opuścić stawała się dla nich natchnieniem do tworzenia dzieł literackich, w których ukazywali motyw pielgrzyma bądź tułacza. Ich życie przypominało los pielgrzyma, który w swojej wędrówce do miejsca kultu znosi trudy, czuje się obco. Swoją twórczością i postawą dawali dowód swego poparcia dla niepodległościowego zrywu. Los taki spotkał też dwóch największych polskich wieszczów - Adam Mickiewicz został wpierw skazany na zesłanie w głąb Rosji, następnie życie rzucało go kolejno po Niemczech, Włoszech i Francji. Juliusz Słowacki po 1831 roku nie miał już nigdy możliwości powrócić do ojczyzny. Motyw pielgrzyma, tułacza pojawia się również w późniejszych epokach literackich.

Akcja noweli „Za chlebem” H. Sienkiewicza rozpoczyna się na niemieckim statku płynącym do Ameryki. Stary, polski gospodarz Wawrzon Toporek i jego młoda córka płyną do odległego kraju szukać szczęścia. Przez upór ojca, który nie chciał zapłacić trzech rubli, stracili prawie cały majątek i musieli opuścić rodzinna wieś. W dodatku Wawrzon, podkuszony przez jednego Niemca w karczmie, zdecydował się na opuszczenie nie tylko Lipniec, ale i Polski, a nawet Europy. Usłyszał bowiem o odległym kraju, gdzie rozdają za darmo ziemię i można szybko się na niej wzbogacić. Nie myśląc wiele kazał córce spakować się i razem ruszyli do owego, cudownego miejsca. Jednak już na statku ogarnęły ich pierwsze wątpliwości. Burza morska sprawiła, że omal nie stracili życia. To wydarzenie skłoniło Wawrzona do refleksji. Stary gospodarz cieszył się na myśl o nowej ziemi, ale jednocześnie tęsknił za życiem, które zostawił w Polsce. Zastanawiał się, czy jeszcze kiedykolwiek tam wróci. Jeszcze smutniejsza była Marysia. Dziewczyna nie potrafiła cieszyć się z wyjazdu. We wsi zostawiła swojego ukochanego Jaśka. Tęsknota i żal zatruwały teraz jej serce. Podobały jej się nowe, piękne widoki, ale przede wszystkim tęskniła za lasami i łąkami rodzinnych stron. Wraz z opuszczeniem Polski zaczęła się ich tułacza wędrówka, która była bardzo ciężka. Trafili oni do Nowego Jorku tam żyli na skraju ubóstwa. Próbowali polepszyć swój los lecz ich próby na nic się nie zdawały. Ich los się odmienił gdy spotkali rodaka, który wzioł ich pod swój dach i pomógł znaleźć pracę. Każdego dnia tęsknili za ojczyzną. Pewnego dnia doszło do tragedii, gdyż osada w której żyli została zalana. Stracili oni ponownie cały dorobek życia i w dodatku musieli walczyć o życie, ponieważ tratwa którą płynęli po spiętrzonej rzece ledwo trzymała się na powierzchni. Podczas tej walki zginął ojciec Marysi. Marysi udało się przeżyć. Marysia nie wiedziała co ma ze sobą począć. Postanowiła, że poszuka pomocy u bogatego pana, który kiedyś okazał im tak wiele serca. Niestety okazało się, że dobroczyńca już nie żyje, a jego rodzina opuściła Nowy York. Marysia codziennie przychodziła na przystań i błagała kapitanów statków, żeby wzięli ją do Polski. Nikt jednak nie chciał spełnić tej prośby. W końcu dziewczyna nie przyszła. Tego samego dnia podano, że w porcie znaleziono ciało młodej, nikomu nieznanej kobiety.

Marysia i jej ojciec są przykładami tułaczy, którzy opuścili ojczyznę. Szukali lepszego życia, lecz niestety nic ich dobrego nie spotkało po opuszczeniu kraju. Każdego dnia tęsknili za opuszczoną ojczyzną a przede wszystkim wtedy, gdy było im bardzo źle. Tęsknota za ojczyzną doprowadziła Marysię do aktu samobójczego. Wolała umrzeć, nie widziała dla siebie życia w obcym kraju, bez ojca, nie mogąc wrócić do kraju ojczystego, gdzie zostawiła swojego Jasia.

Akcja „Latarnika” Sienkiewicza odbywa się w małym miasteczku Aspinwall, niedaleko Panamy, gdzie w dziwnych okolicznościach ginie latarnik. Na jego miejsce nie ma wielu chętnych, gdyż praca ta jest trudna i odpowiedzialna. Po jakimś czasie zgłasza się jednak starszy człowiek nazwiskiem Skawiński. Był on Polakiem, który przebywał już 40 lat na emigracji. Jest to kolejny przykład tułacza, który opuścił kraj ojczysty i każdego dnia po jego opuszczeniu tęskni za opuszczonym krajem. Jego rodzice zmarli, kiedy on był jeszcze bardzo mały. Już jako młody chłopak walczył w powstaniu listopadowym. Następnie wyjechał i tułał się po całym świecie. Kopał złoto w Australi, poszukiwał diamentów w Afryce, pełnił funkcję strzelca rządowego w Indiach Wschodnich, miał farmę w Kaliforni, którą zrujnowała susza, handlował z brazylijskimi dzikimi plemionami, prowadził warsztat kowalski w Helenie w Arkonas, który stracił go podczas pożaru miasta, był marynarzem, pracował jako harpunnik na statku wielorybniczym, posiadał fabrykę cygar w Hawanie. Jego życie nie układało się pomyślnie. Cały czas los stawiał na jego drodze jakieś przeciwności. W wieku 70 lat postanowił osiąść na stałe i spędzić swoje ostatnie dni jako latarnik. Teraz jego życie jako latarnika upływa spokojnie i monotonnie. Codziennie zapala on swoją latarnię rozświetlając drogę statkom. Pewnego dnia na łodzi przywożącej mu wodę i żywność Skawiński zauważa paczkę. Znajdują się w niej polskie książki. Wczytując się w ich treść przypomina sobie ojczyznę. Przed oczyma ukazują mu się piękne krajobrazy - jego ukochana Polska. W wielkim wzruszeniu pada na ziemię. Zauważa go wtedy Johns, który był strażnikiem portowym. Zaniepokojony jego zachowaniem, budzi go, uświadamia, że zapomniał zapalić latarnię i jeden ze statków rozbił się. W ten sposób Skawiński traci posadę latarnika i rozpoczyna się jego dalsza tułaczka.

Skawiński po przeczytaniu książek przypomniał sobie ukochaną ojczyznę za którą tak bardzo tęsknił. Przed jego oczami pojawiły się piękne obrazy ukochanego kraju, które zapamiętał przed rozpoczęciem swojej tułaczki. Po jego twarzy zaczęły płynąć łzy tęsknoty, żalu za pozostawioną daleko ojczyzną. Cała sytuacja doprowadziła do tego, iż zapomniał o swoim obowiązku doprowadzając do rozbicia statku. Tym samym utracił posadę i rozpoczął ponowną tułaczkę, która potrwa pewnie do końca jego życia.