Kultura Strategiczna

Tematem mojej dzisiejszej pracy jest wpływ, jaki na politykę bezpieczeństwa w przestrzeni międzynarodowej wywiera kultura strategiczna. Wyjaśnię pojęcia które występują w danym rozdziale: „kultura”, „kultura polityczna”, „kultura strategiczna”.

Strategos (grec.)-stratos – armia rozłożona obozem, -agein- przywództwo

„Strategia dotyczy długofalowych celów i sposobów ich osiągania wpływających na system jako całość” .

(R.L. Ackoff)

W kulturze można wyróżnić trzy główne stanowiska. Pierwszy z nich, wśród czynników określających zachowanie państwa kultura jest w czymś rodzaju wartości dodatniej. Kulturę uważa się tu za zmienną, ponieważ może wpływać na zachowanie danego państwa. Drugie stanowisko traktuje kulturę jako model teoretyczny zdolny do wyjaśnienia zachowań w sferze strategii. Opiera to się na zgromadzonych wynikach badań, za pomocą których buduje pewną falsyfikowaną teorię kultury. Trzeci nurt myślenia mówi o zależnościach między kulturą i polityką bezpieczeństwa tworzą autorzy przekonań, że pewne aspekty zachowań człowieka można rozumieć tylko wtedy, gdy należy się do danej kultury.

Kultura jest ,,żywym naczyniem, które podtrzymuje i odnawia pamięć zbiorową narodu, nasycając tradycję rzeczywistymi emocjami”

(Pye 1985)

„Kultura jest zbudowana z kodów interpretacyjnych, do których należą język, wartości a także konkretne przekonania – na przykład o pożytku demokracji czy daremności wojen”.

(Parsons 1951)

Kultura polityczna została zdefiniowana jako „podzbiór tych wierzeń i wartości w społeczeństwie, które odnoszą się do systemu politycznego”. Definicje tą wprowadzili politolodzy Gabriel Almond i Sidney Verba. Pojęli ją jako przywiązanie do pewnych wartości takich jak zasady demokracji i instytucje demokratyczne, jako pojęcie moralności, użycia siły, praw jednostek i zbiorowości, przekonania danego kraju na świecie. Wyjawia trzy poziomy:

• poznawczy – sądy empiryczne i rozumowe

• ocennym – wartości, normy i sądy moralne

• ekspresywny/afektywny – emocjonalne przywiązania, mechanizmy tożsamości i lojalności, uczucia przynależności, niechęci lub obojętności.

Kultura polityczna posuwała się do przodu bardzo powoli. Była w tyle od innych kultur. Idei tej kurtuazji został zarzucony subiektywizm. Energia eksplanacyjna również nie jest tak wielka jak głoszą jej autorzy. Interpretowanie politycznych zachowań wyszło z mody, tak jak nauka behawiorystyczna w naukach społecznych. Zainteresowanie jest jedynie ze strony wykonywania badań specjalistycznych. Niestety nauki stosunków międzynarodowych go zignorowały.

Kluczowymi tezami są:

• „charakter narodowy”, który był rozumiany jako wytwór języka, religii, obyczajów, wzorców, życia społecznego i historycznej pamięci zbiorowej.

• dyscyplina nauk politycznych, która obejmowała zasady demokracji instytucje demokratyczne, pojęcia na temat moralności i użycia siły, praw jednostek i zbiorowości.

Pomysł odziaływania kultury na strategię pojawił się u autorów klasycznych, takich jak Tukidydes czy Sun Zi. U XIX-wiecznego pruskiego teoretyka strategii wojskowej Carla von Clausewitza intuicja ta przybrała kształt koncepcji wojny i strategii jej prowadzenia jak ,,sprawdzianu sił moralnych i fizycznych”. Clausewitz twierdzi, że tematem strategii nie jest tylko pokonanie przyjaciela w polu lecz złamaniem jego morali. Nie powinniśmy zapominać, że w zgranym społeczeństwie wzrasta agresja. Sam pruski autor doskonale o tym wiem, ponieważ przekonał się sam na własnej skórze jako jedna z ofiar triumfów armii napoleońskiej walczącej dla chwały cesarstwa.

Wydarzenia związane podczas II wojny światowej, dały obraz nowej fali badań nad specyficznym charakterem narodowym różnych krajów. Kształtowanym przez język, religię, obyczaje i historyczną pamięć zbiorową. Ruth Benedict (1946) rozmyśla w jaki sposób kultura japońska mogła pobudzać do ofiar z życia, bez których niemożliwie by były ataki lotników kamikadze na okręty amerykańskie.

Kultura polityczna jest „podzbiorem tych wierzeń i wartości w społeczeństwie, które odnoszą się do systemu politycznego”.

(Almond i Verba 1965)

Kulturę strategiczną stworzył Jack Snyder kiedy rozmyślał nad radziecka doktryną nuklearną. Kultura strategiczna formułowana przez elity przeznaczona do wyznaczonych problemów bezpieczeństwa i wojskowości. Jest manifestacją opinii publicznej, ukazująco się w sposobie myślenia strategicznego. Koncepcja kultury strategicznej posłużyła Snyderowi do przedstawienia doktryn nuklearnych ZSRR i USA jako funkcji rozmaitych wartości natury strukturalnej, historycznej i politycznej a także ograniczeń technologicznych.

Wyróżnia się kilka źródeł kultury strategicznej, zahaczając zarówno czynniki materialne jak i kulturowe. Przez tysiąclecia pomysły strategiczne były naznaczone wpływem warunków geograficznych, klimatu i bogactw kraju. Wielu badaczy twierdzi, że dokonany przez różne państwa taki wybór strategiczny jest zdeterminowany przede wszystkim względami geograficznymi. Na przykład sąsiedztwo mocarstwa, które w okresie zimnej wojny okazało się ważnym czynnikiem strategii Finlandii czy Norwegii. Państwa które maja dużo sąsiadów, powinne być przygotowane na dylematy bezpieczeństwa rodzące się na każdym z tych odcinków. Na te zagrożenia wpływa kultura strategiczna danego państwa. Za ważne źródło kultury strategii należy uznać normy transnarodowe, przemiany pokoleniowe i rozwój technologii. Przez normy rozumie się „intersubiektywne przekonania na temat świata społecznego i naturalnego, dotyczące aktorów, ich położenia i możliwość działania.

Kluczowe tezy:

• W toku dalszych badań wskazano, że rozwój strategii nuklearnej w Stanach Zjednoczonych czy Związku Radzieckim epoki zimnej wojny określały charakterystyczne style narodowe „głęboko zakorzenione w nurcie doświadczenia historycznego danego kraju”

• W nowoczesnej refleksji nad zagadnieniami bezpieczeństwa pojęcie kultury pojawiło się w 1977 roku, kiedy Jack Snyder na użytek interpretacji radzieckiej doktryny nuklearnej stworzył teorię kultury strategicznej.

Kultura strategiczna składa się z „przekonań i założeń określających przyjmowanie zasad zachowań wojskowych w stosunkach międzynarodowych – przede wszystkim dotycząca decyzji o podjęciu działań zbrojnych, preferencji co do sposobu prowadzania wojny (ofensywnego, ekspansjonistycznego lub defensywnego) oraz dopuszczalnego podczas wojny ofiar.

(Rosen 1995)

Kolejnym motywem dla rozwoju badań nad kulturą strategiczną stał się w latach 90. XX wieku konstruktywizm. Konstruktywizm zajmuje się wyłapaniem się wzorców z procesu organizacji oraz historii, tradycji czy kultury. Najlepszym przykładem badań nad kulturą strategiczną jest praca Alastaira Iaina Johnstona Cultural Realism: Strategic Culture and Grand Strategy in Chinese History (1995). Autor chce nam przekazać chińską kulturę strategiczną, opisać ją oraz pokazać nam w jakim sposób państwo chińskie przekłada praktykę na siły zbrojne przeciwko zagrożeniom z zewnątrz.

Problemy związków między kulturą, a postępowaniem państw można zaobserwować od wielu pokoleń. Badania nad kulturą strategiczną, dają nam możliwości zobaczenia, porównania kultur różnych państw. Do badań wykorzystuje się też inne dyscypliny nauki. Przed nauką stoi jeszcze potrzeba wypracowania ogólnej definicji kultury strategicznej, która pozwoli na budowanie modeli teoretycznie progresywnych. Na opis czekają i będą czekać przyszłe pokolenia.

Kluczowe tezy:

• Nie udaję się jak dotąd uzgodnić jednej definicji kultury strategicznej

Kultura strategiczna na przestrzeni lat zyskuje coraz większe powodzenie. Jest coraz większym zainteresowaniem przez uczonych, a także polityków. Zaistniało wiele wydarzeń po których na nowo spojrzano na związki między kulturą, a kierunkami polityki strategicznej. Jest to konsolidacja demokratyczna powojenna w Iraku, rozwój stosunków amerykańsko-chińskich, wojna z terroryzmem i pojawienie się nowych technologii. Powyżej omówiłem koncepcje i osiągnięcia badawcze, które są związane z kilkoma generacjami naukowej refleksji nad kulturą strategiczną. Cały przegląd tej kultury ukazuje nam potrzebę dalszych badań i analiz abyśmy w przyszłości mogli uzyskali należytą perspektywę porównawczą. Jest wiele niebezpieczeństw w poszukiwaniu i badaniu. Jednakże nie wszystkie luki wiedzy na temat danej kultury zostaną wypełnione. Zabraknie wielu koncepcji, nie wszystko zostanie poprawnie powiedziane, jednakże próbować zawsze trzeba i wypełniać luki, które zostały nam w danej grupie kulturowej.