Osobowość: Pytania wiodące – wyznaczają zakres wiedzy potrzebnej do zdania egzaminu

1. Na czy polega specyfika nauki o osobowości?

Teoria osobowości:

-jest przewodnikiem dla badaczy: ujawnia ważne pytania

-porządkuje znane wyniki

-pozwala przewidywać

Różne definicje akcentowały rozmaicie rozumianą strukturę lub funkcję integrującą różne formy aktywności jednostki.

Wg Allporta:

Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych pychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska.

Wg Pervina:

Osobowość to złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec życiu człowieka. Podobnie jak ciało osobowość składa się zarówno ze struktur jak i procesów i odzwierciedla działanie tyleż natury co środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość zawiera bowiem wspomnienia przeszłości, reprezentacje mentalne i oczekiwania co do przyszłości.

1. Jak można zdefiniować osobowość?

Forma-układ cech

Mechanizm- uwarunkowania popędowe lub instynktowne(psychodynamika, socjobiologia) lub działania wg prawideł kognitywnych (teorie uczenia się, społeczno-kognitywne, poznawcze)

Organizm-zorganizowana całość (holizm) ukierunkowana ku samoaktualizacji(humanistyczne)

Historia(kontekstualizm)- system znaczeń osobistych uporządkowany w historię życia,tożsamość, lub wg zasady: skryptu lub sensu życia(fenomenologia,egzystencjalizm, narracyjne)

1. Jakie są sposoby badania osobowości oraz jakie są ich atuty i wady?

Psychologia osobowości jako nauka empiryczna uprawiana jest na trzy sposoby (poprzez metody poznania):

1. badania kliniczne i analizy przypadków przyczyniły się do narodzin psychodynamicznej teorii osobowości

zalety- wszechstronne i pogłębione poznanie człowieka, naturalne warunki badania, poznanie złożoności relacji,

słabe strony- subiektywizm w interpretacji, niepowtarzalność warunków i sposobu badania, niejasne relacje między zmiennymi.

Kontakt indywidualny- intuicja (plus), ale badania naukowe (minus).

1. badania korelacyjne (kwestionariuszowe) np. czynnikowa teoria cech,

zalety- badanie wielu zmiennych pod kątem ich wzajemnych relacji, porównywanie osób i grup,

słabe strony- brak badania związków przyczynowych, pytanie o rzetelność i trafność metod kwestionariuszowych (złudzenie precyzji).

1. badania eksperymentalne na gruncie teorii poznawczych np. teorii uczenia się,

zalety- precyzja naukowa (kontrola i manipulacja zmiennymi), powtarzalność dzięki rejestracji wyników, badanie zależności przyczynowe,

słabe strony- sztuczne warunki badania, stąd problem uogólniania wyników, poznanie wycinkowe (aspektowe).

Problemy metodologiczne dotyczą wartości uzyskiwanych w każdym z podejść badawczych oraz możliwości ich łączenia (integracyjny charakter teorii osobowości).

1. Kiedy potrzebne jest podejście jakościowe, a kiedy ilościowe w badaniach osobowości?

	Korelacyjne	Eksperymentalne	Kliniczne
Liczba zmiennych	duża	mała	mała
Rodzaj zmiennych	Ilościowe	Ilociowe/jakościowe	Jakościowe/ilościowe
Kontrola	Nie	Tak	Nie
Standaryzacja	Tak	Tak	Nie
Warunki	naturalnie	Sztuczne/naturalne	Naturalne
Zakres poznania	Ograniczony	Wąski	Szeroki
Wnioskowanie	współzależności	przyczynowe	Opis/wyjaśnienie

1. Jak można rozumieć przystosowanie intrapsychiczne?

2. Dlaczego hipoteza uwiedzenia okazała się nietrafna?

3. Jak wygląda topograficzny model osobowości?

Świadomość: doświadczenie, z którego zdajemy sobie sprawę, możemy je zwerbalizować i logicznie o nim mówić

Nieświadomość: doświadczenie, z którego nie zdajemy sobie sprawy. Magazynuje wszelkie doświadczenia życiowe, wspomnienia, fantazje.

- zawiera elementy nigdy nie zwerbalizowane

- zawiera elementy uświadamiane, które uległy wyparciu

- zawiera źródło wyparcia – mechanizmy obronne

Przedświadomość: doświadczenie, którego nie jesteśmy aktualnie świadomi, ale możemy je przywołać

1. Jakie są reguły działania id, ego i superego?

Id jest najbardziej prymitywną, pierwotną częścią struktury psychicznej. Zawiera w sobie całe dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie. Jest to zbiornik energii psychicznej, w którą zaopatruje pozostałe dwa systemy. Pozostaje ono w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi, z których czerpie swą energię. Reprezentuje wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej.Id kieruje się zasadą przyjemności. Id nie potraf tolerować przyrostów energii, które odczuwane są jako przykre stany napięcia. Gdy poziom napięcia wzrasta id działa w taki sposób, aby natychmiast rozładować to napięcie i przywrócić w organizmie przyjemny, to jest niski i stały poziom energii. Aby id mogło osiągnąć swój cel – uniknąć przykrości i uzyskać przyjemność – ma do dyspozycji procesy określane jako czynność odruchowa i proces pierwotny. Czynności odruchowe są wrodzonymi i automatycznymi reakcjami, takimi jak kichanie i mruganie, zwykle redukują one napięcie natychmiast. Proces pierwotny usiłuje rozładować napięcie przez wytworzenie obrazu przedmiotu, który usunąłby to napięcie. Na przykład głodnemu człowiekowi proces pierwotny dostarcza wyobrażenia pokarmu. Takie halucynacyjne doznanie nosi nazwę wish-fulfillment (tłumaczone jako spełnienie pragnień lub myślenie życzeniowe). Najlepszym przykładem procesu pierwotnego u ludzi normalnych jest marzenie senne.

Ego tworzy się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga stosownych działań w rzeczywistym świecie. Głodny człowiek musi szukać pożywienia, znaleźć je i zjeść. Oznacza to, że dana osoba musi nauczyć się odróżniać wyobrażenie pokarmu od rzeczywistego spostrzegania pokarmu, który istnieje realnie w świecie zewnętrznym. Po dokonaniu tego decydującego rozróżnienia konieczne jest następnie przekształcenie wyobrażenia w spostrzeżenie, czego dokonuje się wyszukując pokarm w otoczeniu. Zasadnicza różnica między id i ego polega na tym, że id zna tylko subiektywną rzeczywistość umysłu, podczas gdy ego odróżnia to co w umyśle od tego co w świecie zewnętrznym. Mówi się, że ego jest władzą wykonawczą osobowości, ponieważ decyduje o przystąpieniu do działania, o tym, na jakie elementy otoczenia należy reagować, które popędy zostaną zaspokojone i w jaki sposób. Przy wykonywaniu tych niezwykle ważnych kierowniczych funkcji ego musi starać się pogodzić często sprzeczne wymagania id, superego i zewnętrznego świata. Nie jest to łatwe zadanie i często stanowi wielkie obciążenie ego. Należy pamiętać, że ego jest zorganizowaną częścią id, że powstaje po to, by ułatwiać osiąganie celów id i nie dopuszczać do ich udaremnienia, oraz, że całą energię czerpie ono z id i nigdy nie staje się od niego niezależne. Jego zasadnicza rola to godzenie popędowych wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi, dostosowanie jednych do drugich. Nadrzędne cele ego to utrzymanie życia jednostki i zapewnienie reprodukcji gatunku.Ego kieruje się zasadą rzeczywistości. Zasada rzeczywistości ma na celu zapobiec rozładowaniu napięcia , dopóki nie zostanie znaleziony odpowiedni obiekt umożliwiający zaspokojenie potrzeby. Zasada rzeczywistości zawiesza czasowo zasadę przyjemności. Sprowadza się w gruncie rzeczy do pytania czy dane doświadczenie jest prawdziwe czy fałszywe, czy istnieje w świecie zewnętrznym czy nie, podczas gdy z punktu widzenia zasady przyjemności ważne jest tylko to czy dane doświadczenie jest przyjemne czy przykre. Ego działa za pośrednictwem procesu wtórnego. Proces wtórny polega na myśleniu realistycznym. Za pomocą tego procesu ego formułuje plan zaspokojenia potrzeby, następnie sprawdza ten plan, zwykle przy użyciu jakiegoś działania, aby przekonać się czy przyniesie on pożądany skutek. Głodny człowiek myśli gdzie mógłby znaleźć pokarm, a następnie idzie, by zajrzeć w to miejsce. Nazywa się to sprawdzaniem rzeczywistości. Aby skutecznie wykonywać swe zadania, ego sprawuje kontrolę nad wszystkimi funkcjami poznawczymi i intelektualnymi; te wyższe procesy psychiczne pozostają w służbie procesu wtórnego.

Superego rozwija się z ego jako ostatni system. Jest to wewnętrzna reprezentacja tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa, przekazywanych dziecku w interpretacji rodziców i wpajanych za pomocą systemu nagród i kar. Superego jest „instancją moralną” osobowości; reprezentuje ideały, nie rzeczywistość i dąży do doskonałości, a nie do przyjemności. Przede wszystkim stara się ono rozstrzygnąć, czy coś jest słuszne, czy niesłuszne, aby mogło działać zgodnie z normami moralnymi. Aby uzyskiwać nagrody i uniknąć kar, dziecko uczy się dostosowywać swoje zachowanie do wytycznych ustalonych przez rodziców. Wszystko, co rodzice aprobują i za co nagradzają dziecko jest włączone do ja idealnego za pośrednictwem mechanizmu introjekcji. Sumienie karze człowieka wywołując w nim poczucie winy, ja idealne nagradza go, sprawiając, że czuje się dumny z siebie. Główne funkcje superego to: 1.hamowanie impulsów id, zwłaszcza seksualnych, ponieważ są to impulsy, których przejawianie jest najostrzej potępiane przez społeczeństwo, 2.przekonywanie ego, by zastępowało cele realistyczne celami moralnymi, 3.dążenie do doskonałości. Zasadą funkcjonowania superego jest ocena moralna. Działa za pośrednictwem sumienia i ja idealnego.

1. Co wiadomo na temat stadiów rozwoju psychoseksualnego?

Stadia rozwoju psychoseksualnego: oralne, analne, falliczne (tu kompleks Edypa i Elektry, lęk kastracyjny i zazdrość o penis), okres latencji i stadium genitalne

Rozwój psychoseksualny:

faza oralna – energia libido kieruje sie wokół ust: ssanie,

-osobowość oralno-bierna (beztrosko pogodna, nadmiernie zależna i oczekująca opieki od świata) lub

-oralno-sadystyczna (cyniczna, pesymistyczna i uszczypliwie sarkastyczna, kłótliwa, roszczeniowa i nieufna) (0-1 rok)

faza analna- doznania zmysłowe wokół odbytu, trening czystości;

-typ analno retencyjny (upór, zjadliwość, skąpstwo, usystematyzowany styl życia, brak spontaniczności i giętkości, kompulsywna samokontrola)

-typ analno-ekspulsywny (impulsywne wyrażanie gniewu, brak organizacji działań, osoba nieuporządkowana, często okrutna i destrukcyjna, wybuchowa, złośliwa) (2-3)

faza falliczna – energia libido koncentruje się w okolicy genitalnej,-- zainteresowanie własnym ciałem, płcią i różnicami;

- osobowość falliczna: mężczyźni nastawieni na potwierdzanie męskości, sukcesy, wiele dzieci i powodzenie u kobiet, a kobiety mają osobowość histeryczną, nadmierna koncentracja na kobiecości, identyfikacja z matką, idealizująca, flirtująca ale nie wchodzi w relacje seksualne (3-5 rok)

faza latencji – libido nie wyraża się wprost, ale przez zabawę, naukę i relacje z rówieśnikami

faza genitalna – popęd ku relacji z osoba płci przeciwnej

1. Jakie popędy kształtują nieświadomą motywację?

Popęd to wrodzona reprezentacja psychiczna wewnętrznego, somatycznego źródła pobudzenia. Popędy aktywizują zachowanie i wyznaczają jego kierunek. Popędy charakteryzowane są przez: źródło, cel i obiekt. Źródło to potrzeba. Celem jest rozładowanie napięcia. Obiekt (przedmiot) popędu to rzecz lub stan , które zaspokajają potrzebę oraz całe zachowanie zmierzające do uzyskania tej rzeczy lub stanu. Freud podzielił popędy na dwie kategorie: popędy życia i popędy śmierci. Popędy życia służą przetrwaniu jednostki i rozmnażaniu gatunku (np. głód, pragnienie, seks). Forma energii, za pośrednictwem której popędy życia wykonują swe funkcje nosi nazwę libido. Pochodną popędu śmierci jest popęd agresji..

1. Pierwsza formuła zdrowia psychicznego?

Wg Freuda organizm ludzki jest systemem w którym obowiązuje zasada zachowania energii. Popędy w życiu człowieka odgrywają istotną rolę. Człowiek dąży do zaspokojenia ich i to w jaki sposób sobie radzi z ich zaspokojeniem i czy powstaje lęk i w jaki sposób sobie z nim radzi determinuje zdrowie psychiczne człowieka.

1. Czy zasada zachowania energii stosuje się do osobowości oraz jak się do niej ma zasada ekwiwalencji? (Jung)

Zasad równoważenia(ekwiwalencji)- jeśli jakieś pragnienie zostanie wyparte lub stłumione to w świadomości i zachowaniu pojawi się zastępcza forma ekspresji. W ten sposób po pierwsze zasada zachowania energii obowiązuje, po drugie stłumienie z nawet wyparcie niekoniecznie prowadzi di nerwicy i po trzecie że organizm działa jako system samoregulacji(zastępcze sposoby wydatkowania energii)

Energia psychiczna.(Freud) Dynamika osobowości to sposób rozdziału i wykorzystania energii psychicznej przez id, ego i superego. Kateksja obiektu (wybór obiektu popędu) to zainwestowanie energii w działanie lub wyobrażenie, które zaspokoi pewien popęd. Obsadzenie obiektu kateksją to „zatrzymanie” energii przez obiekt. Antykateksja to użycie energii przez ego na powstrzymanie id od impulsywnego i irracjonalnego działania

1. Czym różni się nieświadomość zbiorowa od indywidualnej, co zawiera?

Nieświadomość zbiorowa to zbiór doświadczeń człowieka, przekazywany z pokolenia na pokolenie drogą dziedziczenia. Świadczy o tym wspólny ludziom sposób myślenia, odczuwania i pojmowania świata. Jest to wynik wspólnego pochodzenia – zawiera skumulowane doświadczenie poprzednich pokoleń (historia pokoleń). Podstawowymi elementami nieświadomości zbiorowej są archetypy.

Nieświadomość indywidualna to doświadczenia indywidualne wyrażające się poprzez kompleksy.

1. Na czym polega proces indywiduacji?

Proces rozwoju polega na integracji przeciwieństw, syntezie funkcji dominującej i stłumionej. Indywiduacja to proces w trakcie którego osoba staje się nie-podzielona tzn. jednostką niepodzielną lub pełnią (indywiduacja to proces rozwoju osobowości). Indywiduacja oznacza rozwój wszystkich aspektów osobowości, świadomych i nieświadomych, ich wyważoną syntezę i integrację. W ten sposób człowiek wypracowuje osobowość – rozumianą jako całościowa realizacja pełni naszej istoty, ideał. Centralnym systemem osobowości jest Jaźń zapewniająca jedność i stabilność przeciwieństw. Głównym zadaniem człowieka jest rozwój Jaźni poprzez integrację przeciwieństw (młodość – starość, męskość – kobiecość, twórczość – destrukcja, więź – oddalenie) i tworzenie z nich złożonej całości, którą obrazuje archetyp mandali – doskonała kulista całość, integrująca biegunowo odmienne elementy.

Połowa życia to najważniejszy okres, gdyż zachodzi wtedy przemiana od zaangażowania w działanie w świecie, ku autorefleksji i osobistej filozofii życia. Człowiek szuka wewnętrznej równowagi harmonii, pełnej ekspresji siebie.

1. Jakie mamy postawy i funkcje psychiczne oraz w związku z tym, ile typów psychicznych?

Dwie postawy:

1. ekstrawersja: ku zew światu, potrzeba wrażeń, aktywność i zaangażowanie społeczne

2. introwersja: orientacja wew , dociekliwość, refleksja, analizowanie uczuć

Cztery funkcje:

-myślenie- intelektualny – kieruje się faktami i logiką

-uczucia – kieruje się uczuciem a nie faktami

-percepcja – wrażliwość na bodźce zew i wew

-intuicja- ukierunkowany na rzeczywistość pozazmysłow

8 podstawowych typów osobowości

1. Jakie są trzy kanony koncepcji psychodynamicznych?

Determinizm Konflikt Nieświadomość

Każdy człowiek posiada pewne potrzeby, popędy (determinizm), pomiędzy którymi rodzi się konflikt, wówczas pojawia się lęk (realistyczny, neurotyczny lub moralny). Zmaganie się z konfliktami toczy się poniżej progu świadomości czyli w nieświadomości i często wymaga udziału mechanizmów obronnych – wyparcie konfliktowych treści ze świadomości.

1. Czym zastąpiono psychoanalityczną koncepcję popędów i ich znaczenia w życiu człowieka w ramach teorii relacji z obiektem i w neopsychoanalizie? (M. Klein, M. Mahler, D. Winnicott)

Teorie relacji z obiektem podkreślają znaczenie najważniejszych relacji interpersonalnych i sposobów formowania się pod ich wpływem struktury JA-SELF.

1. Najbardziej pierwotnym dążeniem człowieka jest poszukiwanie obiektu a nie popęd biologiczny (Freud).

2. Najważniejszym obiektem jest matka (relacje z nią we wczesnym dzieciństwie rzutują z jednej strony na formowanie się własnego Ja (Self), z drugiej zaś na wszelkie kontakty z innymi ludźmi).

Doświadczenie frustracji w relacjach z matką (lub inną osobą znaczącą) jest nieuniknione. Prowadzi to do introjekcji wyobrażeń o niej (utworzenia wewnętrznej psychicznej reprezentacji osoby znaczącej – obiektu). Obraz ten tkwi w nieświadomości i oddziałuje na odniesienia do innych ludzi. Tak więc wg tych teorii psychika zawiera elementy przyjęte z zewnątrz. Od jakości więzi z matką w okresie wyodrębniania się własnego Ja (wg Mahler okres sep.-indyw. 5-36 miesięcy) zależy jak kształtuje się osobowość człowieka. Np. wg D. Winnicotta brak poczucia bezpieczeństwa w tym okresie może prowadzić do ukształtowania się osobowości schizoidalnej

Osobowość kształtuje się dzięki mechanizmom uwewnętrzniania procesów interpersonalnych i właściwości obiektów zewnętrznych.

1. Jakie pozycje wymienia M. Klein i na czym polega ich specyfika?

Pozycja- konfiguracja określonego typu relacji z obiektem

Schizoidalno-paranoidalna- obiekt jest rozszczepiony (dobry/ zły),dziecko kocha i nienawidzi, (lęk przed unicestwieniem przez nieprzychylny obiekt)

Depresyjna- dziecko spostrzega obiekt jako całość, integracja miłości i nienawiści do obiektu , połączenie jego dobrych i złych aspektów(lęk przed utratą obiektu miłości i poczucie winy za destrukcyjne uczucia)

1. Jak wyjaśnić identyfikację projekcyjną?(Melanie Klein)

Relacje z obiektem kształtują się przez mechanizmy ich uwewnętrznienia:

-projekcja – rzutowanie uczuć na obiekt, na mocy projekcji niemowlę przypisuje matce moc dawania pełnego i niezachwianego szczęścia, jak również moc niszczenia i unicestwienia

-introjekcja – identyfikacja z obiektem, wchłanianie i włączanie w Ja właściwości obiektów, przyjmowanie co płynie z obiektu do wewnątrz

-identyfikacja projekcyjna – polega na wydzieleniu nieakceptowanej części samego siebie np. złości, agresji, rzutowaniu tego na obiekt, a potem przyjmowaniu tego z powrotem w zniekształconej formie i identyfikacja z obiektem obdarowanym treścią.

1. Co oznacza i jak przebiega proces separacji-indywiduacji wg M. Mahler?

W swojej koncepcji przedstawiła w jaki sposób przebiega proces wyodrębnienia się własnego Ja i obiektu (rozumianego jako wewnętrzna psychiczna reprezentacja osoby znaczącej – np. matki).

Podzieliła okres do 3 roku życia na okres więzi i okres separacji - indywiduacji (niezależności i tożsamości).

Uważa, że w pierwszym miesiącu życia dziecko przechodzi fazę tzw. normalnego autyzmu (skupia się na swoich procesach fizjologicznych. Między 2-5 miesiącem życia – stadium symbiozy (gdy dziecko jest całkowicie zależne od matki – obraz siebie i matki jest łączny).

Dopiero w okresie 5 (6) – 30 (36) miesiąca dziecko przechodzi najważniejszy okres separacji – indywiduacji gdy stopniowo krystalizuje się jego świadomość, że jest istotą oddzielną od matki, przy jednoczesnym uzyskiwaniu poczucia własnej indywidualności i kształtowania się własnego Ja.

Separacja – różnicowanie siebie od matki.

Indywiduacja – rosnąca świadomość własnych zdolności, postrzegania siebie jako istotę autonomiczną, zdolną do skutecznego funkcjonowania również pod nieobecność matki.

Stadium sep-ind pełni funkcję okresu krytycznego dla uzyskania poczucia odrębności.

1. Co to znaczy „wystarczająco dobra matka”; jak dzieci radzą sobie z lękiem agonalnym?

Kiedy w naszym życiu przeważają frustracje, brakuje empatii i więzi to dziecko nie tworzy swojego Ja. Ja tworzy się tylko w momencie poczucia bezpieczeństwa.

Bezpośrednia relacja z matką:

1. wystarczająco dobra matka-to taka matka, która wspiera, ale też i frustruje, bo tylko to daje możliwość dla wyodrębnienia osobowości

2. trzymanie (holding)- właściwa opiekuńcza, ale nie nadopiekuńcza postawa matki wobec dziecka, tak że dziecko czuje się bezpieczne ale nie ograniczone

3. Wg Winnicotta o powodzeniu separacji od matki zależy od wystarczająco dobrego przywiązania, które dając poczucie bezpieczeństwa i ułatwia utworzenie odrębnego obrazu siebie i matki. Dobre przywiązanie kształtuje Ja.

1. Jak wyjaśnić narcyzm, zaburzenie narcystyczne oraz przeniesienie lustrzane i idealizujące na bazie koncepcji H. Kohuta?

Narcyzm w ujęciu Kohuta jest koniecznym warunkiem (i etapem) rozwoju osobowości.

Kohut (przedstawiciel Psychodynamicznej teorii SELF) przyjął, że wczesne relacje między dzieckiem a rodzicami lub opiekunami decydują o przebiegu procesu rozwoju Self (JA). Zdrowy rozwój następuje w warunkach empatycznego zrozumienia i emocjonalnego wsparcia ze strony otoczenia.Dziecko z natury jest skoncentrowane na sobie i narcystyczne. Gdy otacza je podziw zyskuje przekonanie, że jest centrum świata, satysfakcję ze swego funkcjonowania, przyjemność czerpaną z tego że jest podziwiane – tak kształtuje się jego zdrowy narcyzm. Jednocześnie całościowe i zintegrowane SELF (JA) może się utworzyć nie tylko wtedy gdy dziecko uzyskuje potwierdzenia swojej doskonałości (kształtuje to jego ambicje i chęć osiągania sukcesów), lecz również ono może podziwiać rodziców (źródło celów i wartości). Konieczna jest więc dwustronn a relacja.

Na tym etapie narcyzm jest procesem zdrowym i pożądanym. Owocuje:

1. Zaufaniem do siebie i poczuciem własnej wartości

2. Budowaniem związków opartych na wzajemnych powiązaniu i wsparciu.

Mądrość, poczucie humoru, możliwości twórcze to dojrzałe formy aktywności wynikające z przekształcenia dziecięcego narcyzmu.

Wg koncepcji KOHUTA – brak potwierdzenia ważności dziecka lub możliwości idealizowania rodzica – relacja dwustronna – prowadzi do ZABURZEŃ NARCYSTYCZNYCH.Na skutek traumatycznego zerwania więzi emocjonalnych z SELF – obiektem (obiekty wspierające JA doświadczone jako część rozszerzenia SELF) w dzieciństwie dochodzi do naruszenia poczucia własnej wartości i jednostka dąży za wszelką cenę do znalezienia nowej relacji.

Zaburzenia narcystyczne osobowości objawiają się:

1. w uporczywym dążeniu do doskonałości, prób wzbudzenia zachwytu; prowadzi to do patologicznego uzależnienia od zachwytu innych osób (na skutek braku potwierdzenia swojej ważności)

2. niezdolności troszczenia się o innych i nawiązywania stałych satysfakcjonujących związków (gdy brak możliwości idealizowania rodzica)

Połączenie tych tendencji tworzy patologiczny narcyzm

1. czyli trwałą koncentrację na sobie i instrumentalne traktowanie świata jako publiczności, której trzeba imponować i która ma odpowiadać podziwem

terapeuta-Ja obiekt

przeniesienie lustrzane:Ja-obiekt lustrzany(doskonałość)- analityk traktowany jest jak "lustro", w którym pacjent ogląda swoją wielkość, poczucie doskonałości i domaga się potwierdzenia Ja

przeniesienie idealizujące: Ja-obiekt idealizujący(podziw) - analityk traktowany jest jak obiekt idealny, który uosabia całe dobro, doskonałość i moc rodzica;pacjent podziwia osobowość analityka widząc w niej same dobre cechy

1. Na czym polega funkcja integracyjna i antycypacyjna wg O. Kernberga?

Funkcja integracyjna- zasada organizacji doświadczenia

Funkcja antycypacyjna- integruje doświadczenia przeszłe z oczekiwaniami

1. Na czym polega koncepcja lęku podstawowego i osobowości neurotycznej wg K. Horney?

Horney odrzuciła freudowski biologizm na rzecz ujęcia społecznego, interpersonalnego.

Najważniejszym pojęciem w teorii Horney jest pojęcie lęku podstawowego, który jest powszechnym doznaniem człowieka (wynika z odczuwanego przez każde dziecko poczucia izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako potencjalnie wrogim). Jest on wynikiem doświadczeń z dzieciństwa. Jego wielkość uzależniona jest od postawy rodziców wobec dziecka. Niewłaściwe traktowanie (ignorowanie potrzeb, nadmierne wymagania, nadopiekuńczość, itp.) powodują jego nasilenie. Dziecko zaczyna równocześnie kochać i nienawidzić. Te przeciwstawne emocje rodzą konflikt wewnętrzny, a negatywne uczucia, których nie można wyrazić – lęk (jest on tym mocniejszy im bardziej zagrożone jest jego poczucie bezpieczeństwa). Ponieważ konflikt prowadzi do napięć człowiek w sposób nieświadomy wypiera jedną z przeciwstawnych emocji (jednak nadal jest ona w nieświadomości). Na tej bazie dochodzi do kształtowania różnych postaw (nastawień) wobec świata: ku ludziom (wyparcie wrogości), przeciw ludziom (wyparcie miłości), od ludzi (wyparcie wrogości i miłości). Dodatkowo z każdą z tych postaw powiązane są określone potrzeby (jest ich 10). Gdy człowiek „wybiera” tylko jedną postawę (fiksacja na jednej postawie) wobec otaczającego świata i używa jej w sposób aktywny niezależnie od okoliczności co za tym idzie realizuje w sposób wybiórczy tylko niektóre potrzeby (trudno je wtedy zaspokoić, stają się one nienasycone).

Nieobecność pozostałych potrzeb i fiksacja na jednej postawie staje się nieadaptacyjne, prowadzi do nerwicy i ukształtowania się osobowości neurotycznej.

1. Jakie są źródła i skutki lęku wg koncepcji neopsychoanalitycznych?

Freud – psychoanaliza. Źródłem lęku są konflikty np. między Ego a rzeczywistością (os. pragnie zaspokojenie potrzeb, a jednocześnie chce żyć w zgodzie z otoczeniem społecznym), konflikt między id i superego (chęć spełnienia erotycznych i agresywnych popędów, a jednocześnie nie przekroczenie zakazów i spełnienie nakazów moralnych) oraz konflikty między popędami (chce kochać a jednocześnie zabijać). Trzy rodzaje lęku:

• lęk realistyczny – pojawia się wobec konkretnego zaburzenia w środowisku, jak kontakt z agresywnym zwierzęciem czy oczekiwanie na egzamin

• lęk neurotyczny - wynika z konfliktu między popędami a wysiłkiem, by je kontrolować, wyraża obawę, że impulsów id nie da się opanować; jest to lęk przed możliwością niekontrolowanego uwolnienia energii popędowej

• lęk moralny- to lęk przed karą ze strony superego, jeśli ego okaże się zbyt słabe i impulsy id wymkną się spod kontroli – jest to lęk przed skutkami niemoralnych zachowań. Może przybierać formę poczucia winy dlatego że nie udaje się żyć stosownie do pragnienia rzeczywistości.

Karen Horney – neopsychoanaliza. Źródłem lęku podstawowego jest poczucie izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako potencjalne wrogi. Troskliwa opieka rodziców redukuje lęk. Zaniedbania ze strony rodziców lub ich zachowanie odbierane przez dziecko jako zagrożenie powodują eskalację bezradności i lęku sprawiają, że dziecko zaczyna żywić wobec rodziców uczucie urazy, zazdrość, złość. Nie może wyrazić jej wprost. Rodzice spostrzegani są jako wielcy i wszechmocni. Niezbędnie potrzebując ich opieki i miłości, a jednocześnie doświadczając z ich strony frustracji, dziecko odczuwa nasilające się lęk i wrogość. Obok lęku podstawowego pojawia się lęk wtórny – przed własną agresywnością i możliwymi skutkami utraty kontroli.

Erich Fromm – psychoanaliza kulturowa. Możliwość dokonywania indywidualnych wyborów powoduje lęk czy są one właściwe. Człowiek jest osamotniony i zagubiony bo jest dużo wolności w społeczeństwie. Rozluźnienie społecznych więzi z grupą spowodował rozwój społeczno-kulturowy oraz odejście od natury co spowodowało zerwanie więzi łączących człowieka z przyrodą.

1. Jakie opisano mechanizmy obronne i co one oznaczają?

Lęk funkcjonuje jako sygnał dla ego, które stara się opracować sposoby poradzenia sobie z nim. Mechanizmy obronne to sposoby radzenia sobie ze zbyt silnym lękiem. Wszystkie mechanizmy obronne mają dwie cechy wspólne: 1.negują rzeczywistość, fałszują ją lub zniekształcają, 2.działają bez udziału świadomości.

Przykłady mechanizmów obronnych:

Wyparcie – usunięcie ze świadomości myśli, wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk.

Zaprzeczanie – udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca.

Reakcja upozorowana (formacja reaktywna)– wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe zostały wyparte.

Projekcja – przypisanie własnego nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny, a z zagrożeniem zewnętrznym ego łatwiej sobie może poradzić.

Fiksacja – zatrzymanie na jednym z wcześniejszych stadiów rozwoju.

Regresja – powrót, pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego.

Ponadto: przemieszczenie, sublimacja, izolacja, intelektualizacja, racjonalizacja, anulowanie, identyfikacja z agresorem.

1. Jak można objaśnić autonomię pierwotną i wtórną, silne i słabe ego oraz regresję w służbie ego wg H. Hartmanna?

Ego i id czerpią energię ze wspólnego instynktownego źródła.

Ego nie rozwija się jednak z id i może działać w sferze wolnej od konfliktu.

Autonomia pierwotna – funkcje podstawowe np. mowa,percepcja, motoryka, myślenie konkretne

Autonomia wtórna – funkcje centralne np. planowanie, syntetyzowanie doświadczeń, myślenie abstrakcyjne,motywacja

Silne ego inwestuje energię w cele poznawcze i motywację autonomiczną względem popędów.

Słabe ego inwestuje energię w obronę przed popędowymi impulsami ze strony id czyli traci energię.

Podstawą zdrowia psychicznego jest silne ego. Obok jego siły ważna jest stabilność czyli odporność na regresję (regresja w służbie zdrowiu-kontrolowana rezygnacja Ego z energii na rzecz Id) i konflikty.

1. Jaka jest adaptacyjna wartość kontroli ego oraz prężności ego?

Kontrola ego oznacza umiejętności modyfikowania ekspresji emocji, opanowania impulsów i reakcji oraz odraczania gratyfikacji. Kontrolę ego daje się opisać na dwubiegunowym wymiarze. Jeden biegun obejmuje zahamowanie i wycofanie, tendencję do nadmiernej organizacji działań i konformizmu, a jednocześnie niezdolności do spontanicznej radości i twórczości. Drugi obejmuje gwałtowną, nieskrępowaną i spontaniczną ekspresję, niezdolność powstrzymywania pragnień i kontroli nad impulsami oraz brak umiejętności odraczania gratyfikacji. Znaczenie adaptacyjne ma zatem średnia kontrola ego.

Prężność ego to zdolność do modyfikowania samokontroli w odniesieniu do sytuacji i potrzeb podmiotu. Osoba o prężnym ego jest zdolna zarówno do intensywnego skupienia na wykonywanej pracy, sumiennej i systematycznej realizacji założonego, jak również do swobodnej improwizacji i spontanicznej ekspresji. Prężność ego warunkuje kontrolowaną zmienność zachowania, stąd jest podstawą giętkiej i twórczej adaptacji, dzięki której osoba wprowadza modyfikacje w środowisku. Można powiedzieć również, że leży u podłoża adaptacyjnego stylu radzenia sobie ze stresem, czyli plastyczności, polegającej na łączeniu strategii zmierzającej do odreagowania przykrych emocji i rozwiązania problemu. Empirycznie stwierdzono również, że prężność ego ma wartość adaptacyjną w zmaganiu się z rozwojowymi wyzwaniami, jak na przykład przemiany połowy życia. W polskich badaniach Zenon Uchnast wykazał związek prężności ego z poczuciem bezpieczeństwa, a także zaufaniem, poczuciem bliskości i otwartością w kontaktach międzyosobowych, wiarą w siebie i umiejętnością właściwego wykorzystania posiadanych zdolności oraz gotowością do podejmowania ryzyka i otwartością na nowości.

1. Czy ego posiada własną energię i jak się ona przejawia wg R. White’a?

Ego posiada własną energię i własne rodzaje satysfakcji, niezależnie od popędowych gratyfikacji id. Esencją rozwoju osobowości jest dążenie do kompetencji ego i oddziaływania na świat zewnętrzny, co skutkuje umocnieniem całego organizmu i wzrostem jego możliwości. Rozwój ego polega na treningu umiejętności, gromadzeniu wiedzy – nie tylko szukaniu sposobów ekspresji popędów.

U dziecka ego dąży do kompetencji, poszerza sferę panowania interpersonalnego generując intencjonalne efekty. Ciekawość i eksploracja – wzrasta efektywność osoby w kontakcie z otoczeniem, co skutkuje umocnieniem organizmu.

1. Jak ujmuje się tożsamość i kiedy się ona kształtuje wg E. Eriksona?

Wg Eriksona kluczowe dla rozwoju osobowości jest formowanie się tożsamości w okresie dorastania. Człowiek poszukuje odpowiedzi na pytanie kim jest oraz opracowuje wiodącą orientację wartościującą, cnota uformowana na tym etapie życia nosi nazwę wierności.

8 etapów rozwoju:

• Ufność – nieufność

• Autonomia-wstyd i zwątpienie

• Inicjatywa-poczucie winy

• Pracowitość-poczucie słabości

• Tożsamość-rozproszenie tożsamości

• Intymność-izolacja

• Generatywność-stangacja

• Integralność ego-rozpacz

1. Na czym polega personologia i jak ujmuje się osobowość wg H. Murraya?

Personologia to wszechstronne poznanie osobowości. Jest to nauka o osobie (odejście od metody klinicznej).

Osobowość kształtuje się na bazie biologicznych predyspozycji we wzajemnej interakcji ze środowiskiem. Osobowość jest raczej procesem niż strukturą, jest zmienną. Jedną z najważniejszych funkcji osobowości jest określenie kierunku aktywności.

Teoria koncentruje się na jednostkach w całej złożoności. M. Wprowadził termin personologii na określenie kierunku działalności własnej i innych badaczy zainteresowanych pełnym zrozumieniem indywidualnego przypadku. Odejście od podejścia klinicznego na rzecz wszechstronnego poznawania osobowości. M. Chodziło o całościowe rozumienie osoby badanej i ocenianej z perspektywy różnych nauk. Różni specjaliści badali te same osoby, dysponując zapleczem badawczym dyscypliny, jaką reprezentowali, a następni dyskutowali wyniki, dążąc do uzyskania całościowego obrazu. Preferowano interdyscyplinarne badania naturalnych zachowań ludzkich, przyjmowano założenie o złożonej motywacji świadomej i nieświadomej. Nie ograniczano się do rejestrowania mierzalnych faktów, interesowano się kulturą przekazami, baśniami i mitami oraz ich wpływem na osobowość. Osobowość ujmowano w aspekcie temporalnym i narracyjnym. Osobowość kształtuje się na bazie biologicznych predyspozycji, we wzajemnej interakcji ze środowiskiem. Historia jej rozwoju obejmuje przeróżne epizody, role, zadania. Historia danej jednostki jest równie ważna jak jej teraźniejszość i środowisko. Zdarzenia zachodzące w niemowlęctwie i dzieciństwie są najważniejszymi determinantami zachowania w wieku dojrzałym. M. Podkreślał całościowy charakter zachowania, wskazując, że pojedynczego fragmentu zachowania nie można zrozumieć w oderwaniu od reszty funkcjonującej osoby.

1. Na czym polega koncepcja przystosowania wg Murraya i wg Adlera?

   wg. H. Murraya.

   Potrzeby pierwotne (biologiczne) i wtórne (związane z socjalizacją)

   Potrzeby jawne i ukryte

   Potrzeby skupione i rozproszone

   Potrzeby proaktywne (uruchamiane przez podmiot) i reaktywne (wzbudzane w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne)

   Potrzeby są różne np. osiągnięć, porządku, afiliacji itd. – mogą one pozostawać w sprzeczności ze sobą.

   Ze strony środowiska relację między jednostką a otoczeniem opisuje presja:

1. Alfa –rzeczywista np. presja pracy

   Beta – wyobrażeniowa np. narażenie sie na śmieszność

   O zachowaniu decyduje relacja pomiędzy presją a środowiskiem.

Interakcja pomiędzy presją a potrzebą może być zgodna = przystosowanie

Presja-zewnętrzny odpowiednik potrzeby, rzeczywiście istniejące lub wyobrażone, istotne determinanty zachowania działające w środowisku, jest cechą obiektu środowiskowego lub osoby utrudniającej lub ułatwiającej wysiłki jednostki do zmierzające do osiągnięcia danego celu. Przystosowanie polega na proporcji między potrzebami a presjami.

Wg Adlera

osobowość człowieka kształtuje się pod wpływem środowiska w procesie uczenia się. Na przestrzeni życia człowiek dąży do rozwoju i kształtowania własnego Ja. Styl życia czyli unikalny sposób przystosowania; wywodzi się z jednej strony z utrwalonych w pamięci pierwszych świadomych doświadczeń dziecka, a z drugiej strony – człowiek wzbogaca go i modyfikuje w dorosłości poprzez włączenie świadomych motywów czyli celów na przyszłość.

Styl życia wyznaczają cele (powstałe w dzieciństwie) – zasada fikcyjnego finalizmu.

Wg Adlera człowiek dąży do kompensacji poczucia niższości. Jeżeli coś w naszym organizmie szwankuje to kompensujemy to sobie przy pomocy innych organów. Dziecko odczuwa poczucie niższości i bezradności wobec dorosłych, jego sposób radzenia sobie z poczuciem niższości w dzieciństwie wpływa na styl życia w dorosłości.

1. Jakie są główne tendencje motywacyjne i jak kształtuje się styl życia wg A. Adlera?

Styl życia wyznaczają wczesne doświadczenia i cele człowieka. Cele są produktami wyobraźni, jedne są możliwe. To, co określamy mianem celu życia i co wyznacza jego sens, może być bardzo odległe i do pewnego stopnia abstrakcyjne, wręcz nierealne, a jednak tak silnie motywujące, że człowiek postępuje tak, jakby ta fikcja była rzeczywistością, i to całkiem nieodległą. Motywację opisuje zasada fikcyjnego finalizmu (Tworzymy pewną wizję przyszłości i choć de facto jest ona wytworem naszej wyobraźni, działamy jakby to była prawda). Nawet jeśli jest niemożliwa do realizacji, funkcjonuje jako nadrzędna zasad organizująca nasze działanie i dążenia, stanowiąca ostateczne uzasadnienie naszych działań. Całe zachowanie danej osoby wynika z jej stylu życia. Spostrzega ona, uczy się i przyswaja to, co pasuje do jej stylu życia, a ignoruje wszystko inne.

Styl życia kształtuje się w bardzo wczesnym dzieciństwie do czwartego lub piątego roku życia, a późniejsze doświadczenia są przyswajane i wykorzystywane stosownie do tego jedynego w swoim rodzaju stylu życia. Adler twierdził, że styl życia jednostki jest zdeterminowany głównie przez specyficzne poczucie niższości (rzeczywistej czy urojonej) występujące u danej osoby. Styl życia stanowi kompensację określonego rodzaju niższości. Dziecko mało zdolne będzie dążyć do wyższości intelektualnej. Zdobywczy styl życia Napoleona był zdeterminowany słabą budową fizyczną.

Główne tendencje motywacyjne:

Dążenie do mocy jest przystosowawczym mechanizmem rozwojowym, który dynamizuje rozwój jednostki: „dorównać innym”, „okazać się lepszym”. Wiele naszych działań skupia się na uzyskaniu przewagi lub kontroli nad środowiskiem, jak również doskonałości. Wywodzące się z poczucia niższości dążenie do mocy motywuje do ciężkiej pracy lub nauki, dzięki której jednostka wyrównuje słabości być może nawet osiąga perfekcję w jakiejś dziedzinie. Obok dążenia do mocy nie mniej ważnym motywem (obecnym od dzieciństwa) są zainteresowania społeczne człowieka – wrodzone pragnienia i poczucie wspólnoty. Przejawia się potrzebą w relacje z innymi, współpracy, współdziałania i troski o innych.

Nieprzystosowanie, zdaniem Adlera polega na niedorozwoju zainteresowań społecznych i może przybierać trzy formy:

• stawianie sobie zbyt wygórowanych celów

• posiadanie sztywnego i dogmatycznego stylu życia

• życie w swym własnym prywatnym świecie

Co oznacza Allporta propozycja psychologii jako nauki humanistycznej i dlaczego została sformułowana?

Jej celem jest poznanie i zrozumienie człowieka, akcent pada na:

• niepowtarzalność i złożoność jednostki

• spójność głównych tendencji, wyrażających się w charakterze

• świadomą motywację

• znaczenie teraźniejszości

  Osobowość pozostanie zawsze w pewnym stopniu niepoznana, tajemnicza.

1. Na czym polega autonomia funkcjonalna motywów?

Autonomia funkcjonalna motywów- czynność lub forma zachowania, która początkowo służyła czemuś innemu, stała się celem samym w sobie

Dwa typy autonomii:

perseweracyjna – nałogi, nawyki i czynności mechaniczne np. studenci których zmotywowano do układania puzzli pieniędzmi po czym przestano ich tak nagradzać - dalej układali puzzle

propriacyjna – zainteresowania, wartości, zamiary, uczucia, motywy, dyspozycje osobiste, obraz siebie, styl życia – ta autonomia wiąże się z poczuciem ja cielesnego, tożsamością, poczuciem własnej wartości i obrazem siebie np. dziecko jest miłe dla gości bo chce sprawić przyjemność rodzicom a z czasem znajduje samo przyjemność w miły traktowaniu przez gości

1. Na czym sens kontrowersji „osoba czy sytuacja”?

Co decyduje o zachowaniu – cechy osobowości czy poznawcza interpretacja sytuacji?

1. Jak można przedstawić strukturę osobowości ujmowaną w kategoriach cech?

Głównymi twórcami teorii cech byli: Cattell, Eysenck, twórcy „Wielkiej Piątki” – John, McCrae, Costa.

1. Jakie rodzaje danych wyróżniał Cattell i jaki był sens jego głównej hipotezy?

Teoria czynnikowa Cattella: OSOBOWOŚĆ jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji.

Cecha jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności, czy spójności tego zachowania(podążając z dołu do góry,);cechy wykrywamy przy pomocy „analizy czynnikowej”.

Cechy:

- powierzchniowe – reprezentowane przez wiązki jawnych zmiennych (nieśmiałość)

- źródłowe – uzyskuje się w drodze analizy czynnikowej.

Cattell reprezentuje ilościowe podejście w psych. osob.

Zakłada, że istnieją 3 drogi poznania osobowości i w związku z tym, 3 rodzaje danych

Dane do opisu osobowości:

- dane typu L (od life) – obserwacyjne – pochodzące z ocen obserwatorów np. liczba kłótni w ciągu tygodnia

- dane typu Q (od questionnaire) - samoobserwacyjne – pochodzące z samooceny

- dane typu T (od test) – testowe – wyniki obiektywnych badań eksperymentalnych

Hipoteza Cattella:

niezależnie przeprowadzane badania osobowości na danych typu Q, L i T prowadzą do wykrycia tej samej struktury cech źródłowych; jeśli zbierzemy odpowiednio liczną pulę wyników każdego z trzech rodzajów danych i przeprowadzimy trzy niezależne analizy czynnikowe to ich wyniki okażą się zbieżne.

1. Jakie istnieją wymiary osobowości według Eysencka?

Neurotyczność to wrodzona właściwość autonomicznego układu nerwowego, przy której u pewnych ludzi wywołane za jej pośrednictwem emocje łatwo występują i są silne i trwałe, tacy ludzie łatwo się wzruszają, wrażliwi na krzywdę, szczęście, mają skłonność do zalegania emocji (jeden biegun), a u innych emocje pojawiają się wolniej, pod wpływem silnych bodźców, są słabe i nietrwałe, tacy ludzie charakteryzują się odpornością, stabilnością, małą wrażliwością i stałością emocji (drugi biegun)

ludzie bardzo emocjonalni i wrażliwi vs zrównoważeni emocjonalnie

niespokojny przygnębiony z poczuciem winy z niską samooceną napięty irracjonalny nieśmiały zmienny uczuciowy

Ekstrawersja: ekstrawertyk: towarzyski, żywy, potrzebuje podniet z zewnątrz, nie przejmuje się niepowodzeniami;

introwertyk: powściągliwy, ma niewielu przyjaciół, , wiedzie uporządkowany tryb życia

Psychotyczność: ludzie o nasilonej psychotyczność cechuje nonkonformizm, egocentryzm, chłód uczuciowy, ich zachowania są impulsywne, agresywne, obniżona samokontrola.

umiejący się przystosować do społecznych i moralnych wymagań vs egocentryk o zachowaniach impulsywnych, często agresywnych, o obniżonej samokontroli

agresywny zimny egocentryczny bezosobowy impulsywny antyspołeczny obojętny twórczy gwałtowny

1. Na czym polega związek cech (wymiarów) osobowości ze zdrowiem?

N + E --> typ A (predyspozycje do chorób serca i choroby wrzodowej)

N + niska E --> typ C (predyspozycje do choroby nowotworowej)

niskie N --> typ B

1. Jakie czynniki składają się na model Wielkiej Piątki?

Ekstrawersja - interakcje międzyosobowe, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój Ugodowość - jakość relacji od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu Sumienność - organizacja, wytrwałość i motywacja działaniach celowych Neurotyczność - niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres Otwartość na doświadczenie - poszukiwanie nowych doświadczeń, tolerancja i eksploracja

1. Jaki jest sens hipotezy leksykalnej?

Do modelu Wielkiej Piątki prowadziły analizy leksykalne.

Goldberg:„Rozmaitość różnic indywidualnych jest niemal nieograniczona, jednak większość tych różnic nie ma znaczenia w codziennych interakcjach międzyludzkich i pozostaje niezauważana. Sir Franciszek Galton mógł być jednym z pierwszych naukowców, którzy jawnie postawili fundamentalną hipotezę leksykalną-mianowicie, że większość istotnych różnic indywidualnych w funkcjonowaniu człowieka można odczytać jako pojedyncze określenia w niektórych lub wszystkich językach na świecie.” --> wcześniej hipotezę tę sformułował Cattell

Różnice indywidualne, które były decydujące dla przetrwania i adaptacji, nie mogły pozostać niezauważone – ludzie nadawali im nazwy, stąd reprezentacja cech w języku naturalnym odpowiada ich znaczeniu.

1. Czy istnieje podobieństwo między modelem Gigantycznej Trójki Eysencka a modelem Wielkiej Piątki Costy i McCrae’a?

Wg Eysencka Wielka 5 zawiera się w trójczynnikowym modelu osobowości: dwa wymiary – Neurotyczność i Ekstrawersja są tożsame, a złożenie skrajnych Ugodowości i Sumienności składa się na Psychotyczność, a Otwartość nie ma wystarczającego uzasadnienia.

1. Czy istnieje szósty czynnik osobowości – jaki? oraz ogólny czynnik osobowości – a gdyby tak, to jaką ma strukturę?

1000. Ashton: Model HEXACO

Honesty -szósty czynn8ik

Emotional Stability

eXtraversion

Agreeableness

Conscientousness

Openness

1. Jakie są zalety i wady modelu Wielkiej Piątki?

Mocne strony teorii Wielkiej Piątki	Zarzuty stawiane teorii Wielkiej Piątki
Względnie prosty i uniwersalny model struktury osobowości, najlepiej dotąd udokumentowany empirycznie sp. ujęcia struktury osobowości.	Ograniczeniem jest sprowadzenie poznania osobowości do opisu, brak podstaw do badania motywacji.
Model porządkuje teorię cech, pozwala na orientację, jaki aspekt strukturalny osobowości jest przedmiot badań.	Model uzyskany na bazie danych liczbowych i przy udziale analizy czynnikowej stanowi uproszczenie i gubi to, co w osobowości najistotniejsze-unikalność jednostki.
Model inspiruje badanie nad różnicami indywidualnymi, biologicznymi podstawami osobowości i dziedzicznością cech.	Model prowadzi do statycznego ujęcia osobowości, nie nadaje się do wyjaśniania zmian osobowości i wzorców zachowań
Model stanowi teoretyczną podstawę psychometrycznych i leksykalnych badań nad strukturalną organizacją osobowości	Model nie prowadzi do poznania procesów oraz mechanizmów łączących się z dynamiczną organizacją i integracją osobowości.
Teoria Wielkiej Piątki zawiera propozycję integracji nauki o osobowości, ukazując miejsce i znaczenie teorii cech.	Badanie osobowości na gruncie tego modelu ignoruje sytuacyjne i kontekstowe czynniki oddziałujące na zachowania.

1. Dlaczego W. Mischel skrytykował teorię cech?

Walter Mischel – zajmował się teorią uczenia się i koncepcjami poznawczymi, w młodości zafascynowany Freudem, wczesne zainteresowania koncentrowały się na psychologicznych mechanizmach samokontroli i odraczania gratyfikacji. Podczas pracy w siłach pokojowych zajmował się badaniem przewidywania zachowania. Rozczarowany nieskutecznością tych przewidywań na podstawie badania różnic indywidualnych i mierzenia cech osobowości, dokonał analizy współzależności cech i zachowania i odkrył, iż w przewidywaniu zachowania dużo wieksze znaczenie maja czynniki sytuacyjne niż osobowościowe. Doprowadziło to do radykalizacji jego wniosku, iż o zachowaniu człowieka decyduje sytuacja. Zasłynął jako krytyk teorii cech.

Zaproponował analizę osobowości w kategoriach zmiennych poznawczych zamiast stałych cech.

1. Jakie zmienne osobowościowe zaproponował J. Rotter?

Kategorie zmiennych pozwalające opisać poznawcze ustosunkowanie do rzeczywistości:

Oczekiwania(O)- przyjmowane przez podmiot subiektywnie prawdopodobieństwo że określone wzmocnienie rzeczywiście nastąpi w rezultacie określonego zachowania

Wartość(WW)- subiektywna wartość,atrakcyjność

prawdopodobieństwo określonego zachowania: PZ= O+WW

optymalna sytuacja motywacyjna- wysoka subiektywna wartość (WW)+szanse sukcesu pół na pół

1. Jakie rodzaje zmiennych tworzą kognitywno-afektywny system osobowości według Mischela i Shody?

W 1995 Mischel i Shoda opublikowali teorię wzbogaconą o analizę emocjonalnych reakcji współwystępujących ze zmiennymi kognitywnymi- kognitywno-afektywną teorię osobowości. Główna zmiana w stosunku do wcześniejszych ujęć polega na wprowadzeniu kategorii emocji i uczuć wpływających na przetwarzanie informacji. Proponują systemowe ujęcie zmiennych osobowościowych, których nadal jest 5 i tworzą one system osobowości, jego składnikami są:

1) kodowanie – obejmuje kategorie dotyczące siebie, ludzi, zdarzeń i sytuacji;

2) oczekiwania i przekonania dotyczące świata społecznego, rezultatów zachowania w określonych sytuacjach i własnej skuteczności

3) emocje i uczucia oraz afektywne reakcje włącznie z komponentami fizjologicznymi

4) cele i wartości- obejmują pożądane i niepożądane rezultaty działań oraz stany emocjonalne a także cele, wartości i wizje życiowe

5) kompetencje i plany samoregulacji- potencjalne zachowania i skrypty dotyczące tego, co można zrobić, oraz plany i strategie organizowania działań i oddziaływań na rezultaty zachowania

Kognitywno- afektywny system osobowości leży u podłoża wzorców zachowania korespondujących z określonymi typami sytuacji. Teoria została rozwinięta w kierunku eksploracji bardziej stałych elementów osobowości. Innym przejawem tej tendencji jest wprowadzenie kategorii tzw. podpisu behawioralnego, czyli charakterystycznego dla jednostki wzorca zachowania w pewnych określonych warunkach.

1. Co to jest podpis behawioralny i kiedy się ujawnia?

Podpis behawioralny – charakterystyczny dla jednostki wzorzec zachowania w pewnej określonej klasie sytuacji; specyficzna dla osoby i stabilna prawidłowość opisująca zachowanie, typu: „Jeśli … to… „

W kategoriach podpisu behawioralnego interpretuje się:

1. Zachowania specyficzne dla jednostki

2. Zachowania rzadkie/ nietypowe

3. Charakterystyczne wzorce przystosowania

4. Zachowania wyrażające cechę (podpisy w zakresie ekstrawersji, ugodowości, sumienności, neurotyczności, otwartości…)

5. Zaburzenia osobowości

6. Nowe ujęcie różnic indywidualnych

1. Co składa się na architekturę osobowości wg D. Cervone’go?

Architektura osobowości – wiedza i wartościowanie

Próba połączenia dwóch tradycji myślenia i badań obecnych w psychologii poznawczej zaproponowana przez Daniela Cervone:

Knowledge and Appraisal Personality Architecture – KAPA

Wiedza – stała struktura osobowości: przekonania - o sobie, świecie i relacji Ja – świat; Jak jest i jakie może być – ogólne i szczegółowe

Wartościowanie – procesy dynamiczne: ocena okoliczności i zdarzeń pod kątem: w jakim stopniu są dla mnie ważne, mnie dotyczą, jak można sobie radzić, jakie szanse i zagrożenia niosą

Cele – różne komponenty wiedzy i wartościowania im służą + Kontekst społeczno-kulturowy i sytuacyjny

1. Jak zbudowany jest konstrukt osobisty według Kelly’ego?

George Kelly (1955) lansował pogląd , że człowiek jest aktywnym obserwatorem świata, nie ogranicza się do rejestrowania zdarzeń, ale poszukuje w środowisku sensu i organizacji; porządkuje informacje i na ich podstawie formułuje przewidywania. Zachowuje się w gruncie rzeczy jak naukowiec, który testuje rzeczywistość.

Osobiste konstrukty poznawcze tworzymy klasyfikując doświadczenia i skupiamy się na elementach powtarzających się, czyli podobnych i odmiennych, kontrastujących. Konstrukty działają na zasadzie podobieństwa i różnicy, mają charakter

• osobisty,

• hierarchiczny,

• zintegrowany.

Różnią się: zakresem stosowalności,przepuszczalnością czyli giętkością poznawczą (na ile podlega modyfikacji), pozycją(centralne-peryferyjne), stopniem werbalizacji.

1. Co oznacza przepuszczalność konstruktu?

Przepuszczalność- pod wpływem gromadzenia kolejnych obserwacji konstrukt ulega,lub może ulegać , modyfikacjom.

Konstrukty nieprzepuszczalne są sztywne i nie podlegają zmianom. System składający się z takich konstruktów tworzy niedopasowane do rzeczywistości przewidywania(naginanie rzeczywistości do swojej wizji)

Nadmierna przepuszczalność konstruktu uniemożliwia tworzeni e przewidywań, świat staje się strumieniem nieustannych zmian.

1. Jak interpretować zdrowie i zaburzenia w kategoriach teorii Kelly’ego, a jak Mischela i Shody?

Koncepcja zdrowia według Kelly’ego – jaki ma być system konstruktów?

bogaty i zróżnicowany

zintegrowany i zorganizowany hierarchicznie

zasada umiarkowanej przepuszczalności

stawianie hipotez i ciekawość świata

eksperymentowanie-nowe zachowań

Adaptacyjne znaczenie ma zloty środek-umiarkowana giętkość konstruktów

1. Jakie przekonania wpływają na ludzkie zachowanie?

stałości - zmienności człowieka, cech i zdolności

Stała - uważają, że zdolności i cechy są stałe

Szukają zajęć dostosowanych do umiejętności, niewiele czynią, by je powiększyć

Unikają ryzyka i sytuacji wywołujących pobudzenie emocjonalne

Wycofują się z zadań, w których przewidują niepowodzenie

Skupiają się na unikaniu porażek

W sytuacji stresu stosują strategie polegające na redukowaniu przykrych emocji

Szacują wyższe prawdopodobieństwo porażki niż sukcesu

Oceny formułują na podstawie posiadanej wiedzy

Mają niższy poziom reaktywności i mniejszą skłonność do przeżywania lęku

Zmienna – uważają, że zdolności i cechy dają się kształtować i rozwijać

Podejmują wiele wysiłków, by się zmieniać, przygotowywać do zadań i uczyć się nowych umiejętności

Chętnie podejmują trudne wyzwania i nie stronią od ryzyka

Są nastawione na sukces i rozwój osobisty

Porażki traktują jako wyzwanie do większej mobilizacji i zmiany sposobu działania

W sytuacji stresu mają zadaniowe nastawienie

Oceny formułują integrując złożone informacje

Mają wyższy poziom reaktywności i większą skłonność do przeżywania lęku

Szacują wyższe prawdopodobieństwa sukcesu niż porażki

POTRZEBY PODSTAWOWE	Uczenie się z doświadczenia	PODSTAWOWE PRZEKONANIA: W jakim stopniu:
Potrzeba uzyskiwania przyjemności i unikania bólu		Świat jest źródłem przyjemności i bezpieczeństwa, a w jakim bólu i zagrożenia.
Potrzeba zachowania stabilnego i spójnego systemu reprezentacji doświadczeń		Źycie jest sensowne, czyli przewidywalne, kontrolowalne, sprawiedliwe versus bezsensowne, czyli nieprzewidywalne, niekontrolowalne, niesprawiedliwe.
Potrzeba kontaktu: nawiązania i podtrzymania relacji z innymi		Ludzie są godni zaufania, pomocni i korzystnie oddziałują na samopoczucie versus niegodni zaufania, zagrażający i powodujący napięcia.
Potrzeba umacniania samooceny		Jestem osobą wartościową, to znaczy kompetentną, dobrą i godną miłości versus bezwartościową, to jest niekompetentną, złą, i niegodną miłości.

1. Co to są projekty osobiste?

2. Jak działa system doświadczeniowy a jak racjonalny?

System doświadczeniowy (przeżyciowy)

-przedświadomy,automatyczny, szybki

-bezwysiłkowy, silnie powiązany z emocjami

-odpowiedzialny za tworzenie schematów reagowania

System racjonalny

-świadomy,werbalny, niezbyt szybki

-wymagający wysiłku, raczej wolny od wpływu emocji

-odpowiedzialny za tworzenie się przekonań

1. Jakie mamy ogólne przekonania i jaki mają wpływ na zachowanie?

Ja-jaka jestem? Co jestem warta?

Innych ludzi-jacy są? Dobrzy/źli?

Świata-jaki jest?sprawiedliwy?

Przyszłości-jaka jest?

Natury ludzkiej-stała/zmienna?

Przyczyny zdarzeń-czy są w zasięgu kontroli?

Wartości-czy są ważne?

1. Na czym polegam modelowanie i jakie obejmuje etapy?

Modelowanie polega na:

-obserwowaniu wzorca

-przechowywaniu go

-motorycznej reprodukcji (zdolność do powtarzania zachowania)

-motywacji (chęci powtarzania)

1. Co oznacza przekonanie o własnej skuteczności i na co ma wpływ?

\Świadomość, że mogę z powodzeniem działać w nowych, nieprzewidywalnych i stresujących sytuacjach, ale niekoniecznie, że efekt musi być zgodny z oczekiwanym. Przekonanie o własnej skuteczności jest nabywane poprzez uczenie się z doświadczenia.

Przekonanie o własnej skuteczności decyduje o:

-podjęciu działania celowego

-wysiłku

-wytrwałości

-uczuciach

-zdrowiu

1. W jaki sposób modelowane są zachowania twórcze?

Można modelować zachowania twórcze poprzez nowe formy aktywności,wyprowadzaniu z zachowania reguł, na których ono się opiera oraz poprzez wytwarzanie nowych zachowań wybiegających „poza” to co znane.

1. Na czym polega samoregulacja wg A. Bandury?

Składają się:

• Standard lub cel

• Ocena rozbieżności

• Mobilizacja do wysiłku

• Monitorowanie wysiłku

• Korekta działania

• Działanie i koleje ewentualne korekty

Ludzie badają także swoją skuteczność, satysfakcję i wartość tego co osiągnęli.

Podane przez Bandurę, w jego społeczno-poznawczej teorii, rdzenne właściwości aktywności ludzkiej zawierają komponent założeń metasystemowych nt. natury ludzkiej. Są to:

• intencjonalność – zdolność podejmowania działań wypływających z wewnętrznej aktywności poznawczej

• dalekowzroczne przewidywanie – obejmuje nie tylko przewidywanie bliskich i odległych skutków aktywności, ale też ich wieloaspektową ocenę i roztropne rozważanie różnorodnych konsekwencji; dalekowzroczna perspektywa nadaje kierunek, spójność i sens naszemu życiu

• samoregulacja – zakłada kierowanie własnym działaniem za pośrednictwem standardów osobistych, monitorowanie zachowania i jego korygowanie poprzez odniesienie do standardu i autorefleksję; szczególną rolę w samoregulacji pełnią cele – nadają aktywności znaczenie i sens

• autorefleksyjność – jest przejawem aktywności metapoznawczej, jednostka nie tylko wie, że coś może zrobić, ale orientuje się, że np. nie włożyła w daną aktywność tyle wysiłku, ile by chciała, albo że osiągnęła rezultat dzięki maksymalnemu zaangażowaniu i manipulacji, której nie ceni, choć w danym przypadku uważa za konieczną

Intencjonalność i dalekowzroczne przewidywanie oraz zaangażowanie w aktywność celową, dzięki temu że odpowiadają za spójność i ukierunkowanie działań, nadają cel i sens ludzkiemu życiu. Autorefleksja i samoregulacja, poprzez odniesienie do osobistych standardów, sprzyjają ugruntowaniu poczucia tożsamości. Poczucie sensownego życia oraz trwałą tożsamość Ja ludzie wywodzą z tego, jak żyją, jakie realizują cele i dążenia oraz jak je reflektują.

1. Jak wyjaśniać zachowania moralne wg. Bandury?

Standardy regulujące zachowania moralne:

- standardy społeczne- wiemy co należy a co nie należy zrobić, jakie są sankcje – świadomość zwierciadła społecznego

- własne, zinterioryzowane reguły postępowania-odczucie satysfakcji lub obniżenie własnej samooceny i wyrzuty sumienia

1. Co to jest statyka i ulotność zachowania i jak ją badać?

Ludzie łączą w zachowaniu stabilność i zmianę. Mają pewien rytm działania, który ukazuje zmienność w czasie. Przydatne są tu badania wielokrotne, które będą ukazywać co się stało w „między czasie”.

1. Jak można wyjaśnić patologię wg koncepcji poznawczych?

Zachowania patologiczne są :

- nabyte tak jak i wszelkie inne, skutek dysfunkcjonalnego uczenia się

- wynikiem stawiana sobie i innym wygórowanych wymagań(wykonanie odbiega od standardu)

- skutkiem m niskiego przekonania o własnej skuteczności

1. Jakie są zasady funkcjonowania osobowości wg W. Łukaszewskiego oraz jak zbudowana jest sieć poznawcza wg J. Reykowskiego e?

Łukaszewski – Informacyjna Teoria Osobowości:

- zasada koniecznego tłumienia różnorodności- selekcja informacji

- zasada koniecznego wzbogacenia osobowości – pobieranie i wytwarzanie informacji

- zasada zachowania koniecznej równowagi między sferami stabilności i zmienności osobowości

Sieć poznawcza J.Reykowski

Złożona reprezentacja rzeczywistości , która zapewnia orientację w świecie czyli rozumienie , ewaluację i przewidywanie zdarzeń oraz programowanie , stymulowanie i integrację działań.

Sieć operacyjna + sieć wartości+ (struktura Ja) = sieć poznawcza

Sieć operacyjna – poznawcza reprezentacja świata =, odpowiada za regulację i integrację działań dzięki programom przetwarzania informacji oraz planowania i regulacji czynności.

Sieć wartości- mapa otoczenia konstruowana z punktu widzenia emocjonalnego znaczenia przedmiotów, informacje o charakterze oceniającym. Wymiary typu dobry-zły, według zasady zgodności ewaluatywnej- to co pozytywne jest razem i w oddzieleniu od tego co negatywne.

Struktura Ja- informacje o sobie ujmowane w porządku deskryptywnym i ewaluatywnym; integruje całokształt doświadczeń , pośredniczy w realizacji świadomych aktów zachowania, źródło oceny własnych możliwości i napięcia motywacyjnego

1. Jak określa się Ja podmiotowe, a jak Ja przedmiotowe?

Ja podmiotowe – inaczej Ja poznające. Wiemy o tym Ja dzięki samoświadomości, dzięki poczuciu ciągłości, odrębności w stosunku do innych ludzi oraz możliwością podejmowania działań.

Ja przedmiotowe – inaczej Ja empiryczne. Obejmuje koncepcję siebie w tym jej poznawczy element – samowiedzę. James bardzo szeroko traktuje to Ja. W sferze fizycznej – ciało, ubranie, przedmioty; społecznej – opinia, role, dobre imię; duchowej – myśli, pragnienia, aspiracje. Ja empiryczne to wszystko to co można nazwać swoim.

Dzięki teorii Ja możemy poznać i badać świadomość (w szerokim znaczeniu) człowieka.

1. Co składa się na koncepcję siebie i czym różnią się te składniki?

Istnieje możliwość ujęcia systemu Ja w kategoriach konstruktów poznawczych, na przykład ja – nie ja, czy w kategoriach opisowych: ja dobry – ja zły, towarzyski – samotnik, dojrzały – niedojrzały itd. Według H. Markus, koncepcja siebie zawiera poznawcze uogólnienia na temat Ja – schematy poznawcze – wywodzące się z przeszłych doświadczeń, porządkujące i kierujące przetwarzaniem informacji na temat samego siebie i własnych kontaktów społecznych.

Na pytanie czym jest Ja, J. Kihlstrom i S. Klein piszą: „przyjmujemy, że self jest własną umysłową reprezentacją siebie – albo ujmując to inaczej, że self reprezentuje naszą wiedzę o nas samych”. Z tego wynikają dwa główne aspekty koncepcji siebie: samowiedzy – komponent poznawczy i samooceny – komponent emocjonalny.

1. Co to są schematy Ja i jaki mają wpływ na zachowanie? -tak sobie myśle że to chyba o to chodzi?

1. Co to jest Ja możliwe, a co Ja robocze i jakie funkcje pełnią?

Markus (ona) określiła koncepcję siebie jako hierarchiczną, rozróżniając: ja robocze i ja możliwe.

Ja robocze - to aktualnie aktywizowana koncepcja siebie w związku z określoną sytuacją, albo dokładniej – poznawcza interpretacja tej sytuacji( koncepcja siebie w określonym kontekście społecznym lub zadaniu):

wyznacza ogólny wzorzec zachowania.

-aktywizuje się ad hoc

-wyznacza dostępność określonych uczuć

-implikuje samoocenę

-zmienia się bezrefleksyjnie (automatycznie)

Ja możliwe – wyobrażona koncepcja siebie odniesiona do sytuacji lub roli, która ma nadejść, lub okoliczności, które mogą się spełnić. Ja możliwe ma 4 komponenty: jest wyobrażone, najczęściej rzutowane w przyszłość, giętkie, pożądane albo niepożądane np. zdając na studia widzimy siebie jako studenta, idąc na casting widzimy siebie jako aktora, ale też np. (ja-niepożądane) ja – zainfekowany wirusem HIV. Ja niepożądane jest straszakiem i mobilizuje aby osiągnąć to ja pożądane np. ja niepożądane – oblałem egzamin – dlatego to ja pożądane – teraz muszę się uczyć. funkcje ja możliwego:

-poznawcza ....redukuje niepewność

-motywacyjna....wyobrażenie stanu pożądanego

-modelująca....wchodzenie w role

-kontekst dla samooceny....podnosi lub obniża w zależności od kontekstu

-rozwojowa/klaryfikująca tożsamość....pozwala eksplorować sferę najbliższego rozwoju i konsolidować poczucie tożsamości.

1. Jakie rozbieżności istnieją w systemie Ja, jakie emocje się z nimi łączą (Higgins) i jakie mają znaczenie motywacyjne (Carver)?

E. Tory Higgins opisał rozbieżności pomiędzy idealną, realną i niepożądaną koncepcją siebie.

Teoria rozbieżności Ja (autoregulacji): mówi, że wspólnym mianownikiem obydwu rodzajów rozbieżności jest dążenie jednostki do ich zmniejszenia.

Ja idealne (Jaka chciałabym być?) – zawiera pożądane standardy idealne formułowane z perspektywy osobistej lub „cudzej” tj. osoby znaczącej dla podmiotu. Dotyczą tego jakim powinno się być.

Ja powinnościowe (Jaka powinnam być?) – zawiera również pożądane standardy idealne formułowane z perspektywy osobistej lub „cudzej”. Te dotyczą powinności.

Gdy dochodzi do rozbieżności Ja realnego z Ja idealnym pojawia się depresja (smutek, przygnębienie, rozczarowanie, niezadowolenie itp.).

Gdy zaś dochodzi do rozbieżności pomiędzy Ja realnym i powinnościowym pojawia się lęk (wstyd, obawa, lęk przed karą, napięcie itp.).

Zmniejszenie rozbieżności w systemie Ja powoduje szereg pozytywnych uczuć tj. satysfakcję, radość, poczucie spełnienia. Gdy Ja realne i idealne są zgodne to jednostka odczuwa spokój, ulgę i ukojenie. Gdy zgodność jest między Ja realnym a powinnościowym jednostka odczuwa poczucie swobody i wewnętrznej wolności.

Carver oraz Scheier – wyróżnili ja prywatne i ja publiczne

Ja prywatne – wgląd i postępowanie zgodnie z własnymi uczuciami, pragnieniami i standardami jest to ja niezależne.

Ja publiczne – sposób ujawniania się przed innymi i postępowania zgodnie z ich oczekiwaną opinią – jest to ja współzależne.

Główną funkcją ja jest poczucie wewnętrznej spójności /lub poczucie jej braku.

Autorzy tej koncepcji poszukują związku rozbieżności Ja realne i Ja idealne z procesami dążenia. Przy rozbieżności Ja idealne i Ja powinnościowe uruchamiają się procesy unikania.

Ludzie, których system Ja jest zdominowany rozbieżnością między powinnością a realną koncepcją siebie skupiają się na unikaniu negatywnych skutków działań. Ci, zaś których system Ja powstaje pod wpływem rozbieżności między idealna a realna koncepcją siebie skupiają się na dążeniu do celów pozytywnych.Autorzy koncepcji postulują, że między procesami dążenia a unikania istnieje logiczne i przyczynowe powiązania. Nastolatek, buntując się przeciwko rodzicom (unikanie) pragnie upodobnić się do rówieśników (dążenie). Zdaniem Carvera i Scheiera istnieje pętla od unikania ku dążeniom tj. Kiedy jeden cel staje się awersyjny i wywołuje reakcję unikania, inny cel skupia i przyciąga dążenie.

1. Jakie są adaptacyjnie i nieadaptacyjne właściwości wysokiej i niskiej samooceny?

Koncepcja siebie to uporządkowany schemat zawierający epizodyczna i semantyczną pamięć na temat Ja i kontrolujący przetwarzanie informacji dotyczących Ja. Koncepcja siebie zawiera komponent wiedzy i komponent ewaluatywny, który jest pochodną postawy autorefleksyjnej i wyraża to, jak się ktoś czuje, kiedy ocenia samego siebie i posiadane atrybuty. Pierwszy komponent to samowiedza - kim jestem?; a drugi - samoocena - jak czuję się z tym, kim jestem? Zarówno samoocena, jak i samowiedza mogą mieć charakter stanu lub cechy.

poczucie własnej wartości = powodzenie

aspiracje

Osoby z wysoką i niską samoocena nie są kontrastowo różne, są po prostu inne.

Podczas badań przeprowadzonych przez Jennifer Campbell i Loraine Lavallee (1993), stwierdzono, ze osoby o niskiej samoocenie i nieklarownej koncep­cji siebie (samowiedza), w porównaniu z osobami z wysoką samoocena, charakteryzują się:

1) skłonnością do przypisywania sobie ocen pośrednich i unikania skrajnych, kiedy dokonują samoopisu na skalach;

2) mniejszym stopniem pewności posiadanych cech, na co wskazuje miedzy innymi czas reakcji;

3) mniejszą stabilnością przypisywanych sobie cech w badaniach podłużnych;

4) mniejszą spójnością treściową przypisywanych sobie charakterystyk, któ­re obejmują cechy pozytywne i negatywne;

5) przypadkowymi zmianami samoopisu w czasie, zamiast tendencji do modyfikowania przypisywanych sobie charakterystyk - w kierunku akcentowania cech dodatnich.

Osoby o niskiej samoocenie silniej reagują emocjonalnie na pozytywne i negatywne informacje zwrotne niż osoby z wysoką samoocena. Odznaczają się więc większa reaktywnością, ale i większa plastycznością.

Osoby z wysoka samoocena chętnie przyjmują bowiem pozytywne informacje zwrotne, natomiast ignorują negatywne; przeszacowują również liczbę ludzi, którzy podzielają ich poglądy, oraz maja przekonanie o unikalności swych zdolności.

Osoby z niska samooceną ulegają tym tendencjom w znacznie mniejszym stopniu, się więc większymi realistami. W ocenach siebie i innych są bardziej ostrożne. W zakresie autoprezentacji i funkcjonowania interpersonalnego osoby z niska samoocena unikają ryzyka i zwracania na siebie uwagi oraz staraj się ukrywać potencjalne wady. W ich zachowaniu uwidaczniają się motywy ochronne. Natomiast osoby z wysoką samooceną eksponują swoje zalety i wykazują większą pewność siebie.

Niska samoocena pociąga za sobą określone reperkusje motywacyjne. Chociaż osoby z niską samooceną łatwiej wierzą krytyce niż pochwałom, to jednak pragną pochwal. Wprawdzie aspiracje tych osób nie odbiegają od aspiracji osób o wysokim poczuciu własnej wartości, jednak sukcesy wydają się im nieosiągalne i dlatego nie zabiegają o nie z wystarczającym przekonaniem i wytrwałością, skupiają się raczej na unikaniu możliwych porażek. Osoby z niską samooceną silniej motywuje lęk przed klęską niż pragnienie chwały, odwrotnie niż osoby z wysoką samooceną. W zakresie reakcji emocjonalnych na sukces i porażkę nie ma znaczących różnic między osobami z niską i wysoka samooceną, pojawiają się natomiast różnice na poziomie poznawczym: osoby z niską samooceną oczekują porażki i łatwiej przyjmują, iż do niej doszło.

Podsumowując, ludzie z wysoka samoocena, jakiego zadania by się nie podjęli, myślą, że wykonają je dobrze, pragną być podziwiani i dążą do potwierdzania swych nadzwyczajnych właściwości. Natomiast ludzie z niską samooceną są ostrożni, niepewni, pragną sukcesów, ale jeszcze bardziej obawiają się porażek i dlatego kierują się motywami obronnymi, ochraniając niestabilne i obniżone poczucie własnej wartości.

Trzeba przy tym pamiętać, ze niska samoocena nie jest przeciwieństwem wysokiej samooceny. Ta druga jest bowiem jednoznacznie pozytywna i wyraźnie określona, natomiast niska samoocena nie jest wyraźnie negatywna, jest raczej ambiwalentna albo neutralna, niepewna, niestabilna i niespójna.

1. Jakie są formalne właściwości koncepcji siebie i jakie mają znaczenie?

Koncepcja siebie to uporządkowany schemat zawierający epizodyczną ( pamięć epizodyczna obejmuje zapis konkretnych zachowań i doświadczeń skojarzonych z pewnych kontekstem, lokalizacją w przestrzeni i w czasie ) i semantyczną pamięć ( zawiera wiedzę abstrakcyjną i ogólną, wolną od kontekstu ) na temat Ja i kontrolujący przetwarzanie informacji dotyczących Ja. Koncepcja siebie zawiera komponent wiedzy, czyli przekonania o własnych atrybutach, i komponent ewaluatywny, który jest pochodną postawy autorefleksyjnej i wyraża się to, jak się ktoś czuje, kiedy ocenia samego siebie i posiadane atrybuty ( wg,. Campbell, 1990 ). Pierwszy komponent – samowiedza – kim jestem?; a drugi – samoocena - jak czuję się z tym, kim jestem ? Zarówno samoocena, jaki i samowiedza mogą mieć charakter stanu lub cechy.

John Kihstrom i Stanley Klein traktują koncepcję siebie - z poznawczego punktu widzenia – jako pojęcie o samym sobie, nie różniące się od innych pojęć. Zaznaczają przy tym, że w psychologii osobowości i psychologii społecznej koncepcję siebie utożsamia się czasem z samooceną. Ich zdaniem są również dwa kluczowe aspekty koncepcji siebie, którym różne teorie przypisują priorytetowe znaczenia: samowiedza – komponent poznawczy, i samoocena – komponent emocjonalny. Badania w tym zakresie dotyczą eksploracji relacji między nimi czy poznanie, jak samowiedza wpływa na samoocenę i jej zmiany oraz jak samoocena oddziałuje na samowiedzę.

Koncepcja siebie jest pojęciem – i jak inne pojęcia – ma strukturę hierarchiczną (Cantor, Kihlstrom, 1987 ). Dlatego mówimy o złożonym systemie Ja, a nie o jednej monolitycznej koncepcji. Prawdopodobnie każdy człowiek ma wiele koncepcji siebie, np. Ja rodzinne, Ja zawodowe, koncepcje siebie jako dziecka swoich rodziców, matki, pracownika, koleżanki itp. Mogą być one znacząco różne ( odmienna koncepcja siebie jako ojca i jako strażnika w więzieniu). Hierarchiczna organizacja zróżnicowanych koncepcji siebie pozwala jakoś uporządkować te różne obrazy, ale też chroni przed destabilizującymi skutkami zmian ogólnej koncepcji siebie z powodu zachwiania koncepcji szczegółowej.

Jako szczególnie ważną zidentyfikowano zmienną klarowność koncepcji siebie, czyli stopień, w jakim przekonania o sobie są jasno i przekonująco określone, stabilne i wewnętrznie spójne. Stwierdzono ( Campbell i Lavallee ), iż osoby o niskiej samoocenie i nieklarownej koncepcji siebie ( samowiedza ) silniej reagują emocjonalnie na pozytywne i negatywne informacje zwrotne niż osoby o wysokiej samoocenie. Odznaczają się więc większą reaktywnością i większą plastycznością, gdyż równie łatwo przyjmują negatywne i pozytywne informacje zwrotne; co więcej, i z jednych, i z drugich wyciągają wnioski, modyfikując zachowanie. Ujawnia się w tym miejscu nieoczekiwany adaptacyjny rys niskiej samooceny.

Koncepcja siebie nie jest składanką samowiedzy i samoocen, będących prostym odbiciem rozmaitych doświadczeń, ale prawdopodobnie jest złożoną i zmienną całością o wielu twarzach, dynamicznie zmieniającą się z sytuacji na sytuację ( Brewer, 1991, Rosenberg, Gara ). Wieloaspektowość i zmienność, a także procesy refleksji i autorefleksji zachodzące między Ja podmiotowym a Ja przedmiotowym pozwalają sądzić, że koncepcja siebie jest nieustannie konstruowana i rekonstruowana. Wielość koncepcji Ja może działać jak bufor chroniący przed zmianą samooceny w sytuacjach niepowodzeń ( np. jestem do niczego jako studentka, ale jestem świetną matką ).

1. Optymalny układ motywacyjny w systemie Ja wg Oyserman i Markus?

2. Jakie motywy organizują koncepcję siebie?

Sedikidens opracował swoją koncepcję na podstawie koncepcji Swanna.

Zacznijmy zatem od koncepcji Swanna.

Jednym z podstawowych dążeń człowieka jest wytworzenie pozytywnej koncepcji siebie oraz ochrona i umacnianie poczucia własnej wartości.

Za organizację Ja odpowiadają zdaniem Swanna dwa podstawowe motywy:

1. Motyw autowaloryzacji (umacnianie siebie) – skłania do koncentracji na mocnych stronach jednostki. Jest to poszukiwanie sukcesów, doświadczeń i kontaktów potwierdzających naszą wartość. Ma charakter emocjonalny. Co prawda negatywne informacje zwrotne też przyjmuje, ale służą one do uczenia się na błędach.

2. Motyw autoweryfikacji (system spójnych przekonań o sobie) – odpowiada za wewnętrzną spójność koncepcji siebie i integrację. Umożliwia przewidywanie zachowania jednostki w zmieniających się warunkach. Jednostka ma poczucie przewidywalności własnego zachowania. Ma on charakter poznawczy.

Sedikides to tych dwóch głównych motywów dołączył kolejne dwa.

Samopoznanie – dążenie do uzyskania dokładnych informacji na temat siebie i ich sprawdzanie. Pozwala on przewidzieć, do jakich zadań mamy wystarczające zdolności i umiejętności, a do jakich nie.

Samonaprawa – dążenie do doskonalenia umiejętności i charakteru. Poprawa posiadanych cech i kompetencji.

Koncepcja Swanna wyjaśnia stałość w systemie Ja: spójność samowiedzy i stabilność samooceny. Koncepcja Seidikensa wyjaśnia zaś zmiany w systemie Ja. Rozwój osobowości w kierunku ideału. Dynamika systemu Ja.

1. Jaki jest aktualny status kontrowersji „osoba – sytuacja”?

2. Które zachowania człowieka łatwo wyjaśnić na gruncie socjobiologii?

Etogram – naturalny wzorzec zachowań u zwierząt, automatyczny program aktywności, zapewniający przetrwanie, zdobywanie pokarmu, rozmnażanie itd.

Etogram:

- Pojawia się u wszystkich przedstawicieli danego gatunku

- Przejawia się w jednakowy sposób

- Pojawia się samoistnie

- Nie zmienia się pod wpływem doświadczenia i uczenia się

Obserwuje się istotne podobieństwa ludzkich zachowań w odmiennych kulturach, ponieważ plany i motywy zachowań jednostkowych i społecznych mają podstawy biologiczne, instynktowe

Ewolucja wyposażyła ludzi w szereg mechanizmów rozwiązywania podstawowych problemów adaptacji (np. przeżycie, reprodukcja)

1. Czym jest osobowość rozumiana z perspektywy socjobiologii?

Osobowość to najwyżej zorganizowany system przystosowania obejmujący szereg właściwości adaptacyjnych: zdolność przewidywania, wyobraźnia, samoświadomość i autorefleksja, posługiwanie się symbolami, zdolność do uczenia się, giętkość motywacji i zachowania, zdolność transgresji

Dzięki tym właściwościom człowiek może wychodzić poza wzorce zachowań typowe dla gatunku, poszukiwać nowych sposobów zachowania i tworzyć kulturę.

1. Jakie są główne ludzkie potrzeby według R. Hogana?

1. Akceptacji i aprobaty – ludzie zawsze żyją w grupach, zatem potrzeba życia społecznego należy do natury człowieka

2. Statusu i siły/władzy – w każdej grupie istnieje hierarchia ról, a więc ludzie mają potrzebę statusu i władzy

3. Sensu i celu – każda grupa praktykuje jakiś rodzaj religii lub światopoglądu

Najistotniejsze różnice indywidualne można opisać i wyjaśnić na 3 wymiarach:

1. Jak ludzie uzyskują miłość, aprobatę i przyjaźń

2. Jak budują własną siłę, zabiegają o pozycję i zdobywają władzę

3. Jak nadają sens swemu życiu lub określają jego cel

Potrzeby motywują jednostkę do spełniania określonych ról w społeczności, a umysłowe reprezentacje oczekiwań społecznych, obraz samego siebie i grupy odniesienia wpływają na ich wybór i sposób realizacji.

1. Co oznacza maksymalizowanie jakości i maksymalizowanie ilości oraz czemu służą te strategie?

W ramach ewolucyjnej teorii socjalizacji Jay Belsky, Laurence Steinberg i Patricia Draper (1991) formułują pogląd na temat adaptacyjnej wartości przywiązania wyrażającego brak poczucia bezpieczeń­stwa. Małe zaangażowanie rodziców w opiekę nad potomstwem, a nawet brak ochrony w sytuacjach stresowych i w warunkach zagrażających życiu, ma wartość adaptacyjna. Selekcja naturalna sprzyja przetrwaniu najsilniejszych organizmów, które zwłaszcza w warunkach ekstremalnych mają największe szansę przeżycia.

Istnieją dwie ewolucyjnie ukształtowane ścieżki rozwojowe, dwa adaptacyjne sposoby przekazywania genów:

1) Maksymalizowanie jakości - trwałe i raczej zgodne relacje miedzy rodzicami, odpowiedzialne rodzicielstwo, optymalne warunki dla rozwoju, zdrowia i edukacji dziecka oraz troskliwa opieka. Nazwa pochodzi stad, ze w takich rodzinach z reguły jest mato dzieci, a bezpieczne przywiązanie do rodziców kształtuje w nich zaufanie w relacjach interpersonalnych. Wysoka jakość życia sprzyja przetrwaniu również słabszych organizmów.

2) Maksymalizowanie ilości - niestabilne związki i stresujące warunki rozwoju dzieci w sytuacji braków materialnych i emocjonalnych, wczesne dojrzewanie oraz wczesne rodzicielstwo i macierzyństwo - przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach silnego stresu i niedoboru środków koniecznych do życia. Nazwa pochodzi stąd, ze kobiety mają z reguły dużo dzieci, często z rożnymi partnerami, i na ogół nie zajmują się dziećmi, które wcześnie muszą radzić sobie same. Przezywają organizmy najmocniejsze. Brak trwałych więzi rodzinnych przygotowuje ludzi do spostrzegania innych jako nieprzewidywalnych i jest przyczyną niezdolności do pełnej wzajemności uczuć. Chłopcy z takich środowisk są na ogól agresywni, a dziewczęta lękowe i depresyjne.

Można powiedzieć, ze maksymalizowanie jakości przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach pokoju i względnego dobrobytu, podczas gdy maksymalizowanie ilości przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach ekstremalnych, wojen, rewolucji i klęsk żywiołowych. Konkluzja nasuwa się jedna: różnice indywidualne, ukształtowane w toku ewolucji i utrwalone genetycznie, maja znaczenie adaptacyjne.

Co więcej, istnieje pogląd, ze leżąca u podłoża zachowań altruistycznych empatia, czyli zdolność odczytywania stanu emocjonalnego i rozumienia sytuacji drugiego człowieka, jest jedna z funkcji układu limbicznego, a jeśli tak jest, to i altruizm należy do ludzkiej natury i - oczywiście - ma znaczenie

1. W jaki sposób ludzie opanowują lęk przed śmiercią?

Wg Teorii Opanowania Trwogi (Pyszczynski, Greenberg, Solomon) świadomość własnej śmiertelności stanowi dla człowieka źródło lęku i zagrożenia. Człowiek może jednak zachować przekonanie o własnej nieśmiertelności, zarówno w znaczeniu dosłownym, jak i symbolicznym. Dosłowną nieśmiertelność oferuje mu religia z dogmatami nieumierającej duszy i życia po życiu. Nieśmiertelność symboliczną zapewnia mu natomiast uczestnictwo w szeroko rozumianej kulturze (której żywot jest znacznie dłuższy niż życie indywidualnej jednostki). Wysoka samoocena pozwala człowiekowi czuć się wartościowym elementem kultury lub jej części (narodu, środowiska kibiców danego klubu sportowego, itp.). Podtrzymywanie pozytywnej samooceny staje się tym samym sposobem opanowywania trwogi wynikającej ze świadomości, iż nasze życie musi się skończyć.

Lęk przed śmiercią ma znaczenie konstruktywne, zmusza bowiem człowieka do konkretnych działań mających na celu poradzenie sobie z tym problemem. Ludzie radzą sobie z lękiem przed śmiercią tworząc kulturę. Celem zminimalizowania lęku łączącego się ze świadomością śmierci, tworzą koncepcje rzeczywistości – światopogląd. Symboliczna koncepcja wszechświata brana jest za niezbitą, pewną reprezentację rzeczywistości. Światopogląd nasyca świat sensem, porządkiem i stabilnością. Dzięki niemu człowiek rozumie świat jako pewny i trwały, a własne życie jako sensowne i bezpieczne. Każdy światopogląd zawiera opis stworzenia świata, wskazania, co i jak ludzie powinni robić, by żyć w sposób „dobry i wartościowy”, oraz jakąś obietnicę nieśmiertelności dla tych, którzy realizują wskazane wartości. Przyjmując światopogląd i żyjąc stosownie do zawartych w nim standardów, człowiek może utrzymać iluzję własnej nieśmiertelności oraz przeświadczenie, że jest wartościową cząstką czegoś, co ma absolutny sens i ponadczasowe istnienie. Co więcej, przyczynia się do trwania i rozwoju, pozostawiając w świecie trwały ślad: budując domy, pisząc książki, kreując wynalazki i wychowując dzieci.

Przyjęcie światopoglądu jest koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem zredukowania lęku przed śmiercią. Równie ważne jest przekonanie jednostki, że jest wartościowym członkiem danej społeczności, a w szerszym wymiarze – sensownego wszechświata. Przekonanie o własnej wartości kształtuje się w wyniku zaakceptowania standardów wartości danej kultury jako niepodważalnych i życia stosownie do nich. Celem uniknięcia paraliżującej trwogi, człowiek skupia się na utrzymaniu poczucia własnej wartości, czerpiąc satysfakcję ze spełniania wskazywanych przez kulturę wartości. Postępowanie wg społecznie przypisanego wzorca daje poczucie bezpieczeństwa.

1. Jak rozumieć tendencję do samoaktualizacji, a jak do aktualizowania siebie?

• Warunki samoaktualizacji wg Maslowa

Zaspokojenie potrzeb podstawowych pozwala na ujawnienie się tendencji do samoaktualizacji i grupy potrzeb wyższych. Potrzeba samoaktualizacji motywuje człowieka do spełnienia gatunkowych, indywidualnych (unikalnych ) potencjalności, co oznacza wychodzenie poza potrzeby niższe.

Warunkiem do ujawnienia się tendencji do samoaktualizacji jest zaspokojenie potrzeb niższego rzędu: fizjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz szacunku. Niemniej jednak im bardziej potrzeby podstawowe były zaspokajane w dzieciństwie tym większa jest odporność na ich frustrację u człowiek dorosłego, który jest w stanie obyć się bez ich gratyfikacji nie tracąc jednocześnie zdolności do samoakualizacji.

Spełnienie potrzeb wyższych nie jest przymusem, a kwestią wyboru. Osoba spełniając je ma większe szanse uzyskać poczucie szczęścia, sensu życia. Motywację do spełniania potrzeb wyższych Maslow nazywa „motywacją istnienia”, dzięki której aktywność służąca zaspokajaniu tych potrzeb nie redukuje ich, a jeszcze je nasila. Motywacja istnienia aktywizuje dążenie do wzrostu, wzbogacania doświadczeń, realizacji wartości istnienia.

Samoaktualizacja dokonuje się przez realizację wartości. Otwartość na doświadczenia, wewnętrzne bogactwo i integracja, tolerancja i troska o innych, autonomia i twórcze podejście do życia powodują, że osoby w procesie samoaktualizacji „wznoszą się ponad swoje środowisko”, a nie tylko borykają się z nim.

1. Jakie są podstawowe ludzkie potrzeby i czym różnią się od potrzeby samoaktualizacji?

Koncepcja potrzeb zakłada, że mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są potrzeby stanowiące hierarchię wstępującą:

• P. fizjologiczne

• P. bezpieczeństwa

• P. przynależności i miłości

• P. szacunku

• P. samoaktualizacji

Samoaktualizacja jest procesem stawania się tym, kim się jest, dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą, spełniania swojego przeznaczenia lub powołania.

1. Jak rozumieć (nie)przystosowanie osobiste według teorii Rogersa?

Rogers

Przystosowanie osobiste = zbieżność pomiędzy ja realnym (jaki jestem) a ja – idealnym (jaki chciałbym być). Im bardziej są zbieżne, tym większa jest samoakceptacja, a więc również przystosowanie osobiste. Przystosowanie osobiste dotyczy przede wszystkim tego, jak człowiek czuje się sam ze sobą. Odniesienie tego samopoczucia do innych jest pochodną samoakceptacji, np. akceptując siebie, akceptuję innych, nie akceptuję siebie – jestem krytyczny i agresywny wobec otoczenia. Spójność zachowań – uświadamianie sobie doświadczeń Zbieżność między rzeczywistością subiektywną i zewnętrzną. Brak przystosowania: Rozbieżność. Znaczna rozbieżność miedzy ja –realnym, a ja – idealnym oznacza brak samoakceptacji i w konsekwencji również brak osobistego przystosowania. Niespójność. Również jeśli duża część doświadczeń nie jest uświadomiona (a jest obezna w organizmie (patrz punkt 94). Wówczas taka osoba zachowuje się niespójnie: np. sztuczna życzliwość, interesowań przyjaźń. Efektem niespójności jest lęk, usztywnione zachowanie. Rozbieżność miedzy rzeczywistością subiektywną (wewnętrzną) a obiektywną. (zewnętrzną). To widzenie świata inaczej, niż postrzegają go inni ludzie, np. przeświadczenie, że ktoś czyha na nasze potkniecie , a w rzeczywistości tak nie jest.

1. Jak można scharakteryzować w pełni funkcjonującą osobę i co do takiego stanu może prowadzić?

Główne cechy osoby dojrzałej wg A. Maslowa?:

Sprawna percepcja rzeczywistości: realizm, docieranie do istoty rzeczy, nieuleganie pozorom

Akceptacja siebie, innych i świata natury

Spontaniczność, prostota i naturalność

Koncentracja na zadaniach a nie na sobie

Dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności

Autonomia, aktywność i niezależność od kultury i otoczenia

Ciągła świeżość ocen i bogactwo uczuć

Obecność doświadczeń mistycznych i doznań szczytowych

Poczucie wspólnoty z innymi ludźmi

Głębokie uczuciowe kontakty z innymi ludźmi, zdolność do prawdziwej przyjaźni

Demokratyczna struktura charakteru

Odróżnianie środków i celów, dobra i zła

Filozoficzne, niezłośliwe poczucie humoru

Twórczość, oryginalność, pomysłowość

Zdolność do przekraczania wpływów i ograniczeń kulturowych

• Warunki pełnego funkcjonowania wg Rogersa

Osoba w pełni Funkcjonująca wg Rogersa charakteryzuje się (podobnie jak u Mslowa):

1. otwartością na doświadczenia,

2. brakiem nastawienia obronnego

3. posiada jasną i dokładną świadomość,

4. ma bezwarunkowe poczucie własnej wartości,

5. posiada harmonijne relacje z innymi ludźmi.

Osoba w pełni funkcjonująca działa zgodnie z organizmicznym procesem wartościującym, co oznacza, że jej oceny i przekonania są giętkie i niekiedy uzasadnione raczej intuicją niż wnioskowaniem. Wybiera doświadczenia zgodne z tendencją do samourzeczywistniania się, odczuwając je jako źródła satysfakcji, unika doświadczeń, które nie promują jej potencjalności.

Podobnie jak w koncepcji Maslowa warunkiem do ukształtowania się osoby w pełni funkcjonującej jest zaspokojenie (w dzieciństwie) jej podstawowych potrzeb- miłości, akceptacji, szacunku.

• Struktura osobowości:

W teorii Rogersa występują dwa konstrukty teoretyczne, które mają podstawowe znaczenie dla zrozumienia struktury osobowości, są to: organizm i ja.

Organizm –w znaczeniu psychologicznym jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Doświadczenie obejmuje wszystko to co się dzieje w obrębie organizmu w każdym momencie i jest potencjalnie dstępne świadomości. Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne. Pole to stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie danej jednostce. Zachowanie jednostki uzależnione jest od pola fenomenologicznego (rzeczywistość subiektywna), a nie od warunków bodźcowych (rzeczywistość zewnętrzna). Należy zwrócić uwagę iż pole fenomenologiczne w danym momencie składa się z doświadczeń świadomych (przedstawionych w formie symbolicznej) oraz z doświadczeń nieświadomych (nie mających postaci symbolicznej).

Pojęcie ja-Ja czy obraz ja oznacza zorganizowaną, spójną całość (gestalt) pojęciową składającą się ze spostrzeganych własności „ja” czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych relacji między „ja” a innymi i między ja” a różnymi aspektami życia, a także z wartości przypisanej tym spostrzeżeniom. Postać ta dostępna jest świadomości, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz ja jest płynny i zmienny, jest procesem, lecz w każdym momencie stanowi specyficzną całość.

• Rozwój osobowości

Organizm i ja mają silną wrodzoną tendencję do samourzeczywistnienia, są jednak także przedmiotem silnych wpływów środowiska społecznego. Rogers w przeciwieństwie do innych klinicystów nie wyodrębnił specyficznych stadiów rozwoju. Skoncentrował się jedynie na wpływie jaki wywiera ocenianie jednostki przez innych ludzi na rozwój osobowości, (szczególnie w okresie jej dzieciństwa) oraz na powstawaniu rozbieżności pomiędzy doświadczeniami ja.

Gdy oceny innych ludzi mają wyłącznie pozytywny charakter to nie powstaje rozbieżność pomiędzy organizmem a ja, gdy jednostka doświadcza wyłącznie bezwarunkowej akceptacji to poczucie jej własnej wartości nie jest uzależnione od spełniania jakichkolwiek warunków, jest bezwarunkowe. Wtedy potrzeby uznania ze strony innych i szacunku do samego siebie nie są nigdy sprzeczne z ocenami organizmu i jednostka rozwija się dobrze, jest stale przystosowana w sensie psychologicznym, a jej funkcjonowanie ma charakter całościowy.- jest to podstawowy warunek ukształtowania osobowości zdrowej i dojrzałej.

Obok koncepcji ja realnego osoba tworzy koncepcję ja idealnego. Zbieżność obydwu koncepcji jest miarą samoakceptacji i przystosowania. Taka osoba czuje się ze sobą dobrze, akceptuje innych, jest tolerancyjna. Jeżeli obydwie koncepcje są znacznie rozbieżne taką jednostkę charakteryzuje brak samoakceptacji, krytycyzm i agresja wobec otoczenia.

PODSUMOWANIE:

Warunkiem do ukształtowania zdrowej i dojrzałej osobowości jest brak rozbieżności pomiędzy:

1. Ja realnym- ja idealnym

2. Ja- Organizm

3. Rzeczywistość subiektywna (pole fenomenologiczne)- Rzeczywistość zewnętrzna (układ zewnętrznych bodźców)

1. Dlaczego socjobiologia i psychologia humanistyczna mogą być potraktowane jako teorie akcentujące biologiczne siły w osobowości?

Obie teorie przyjmują biologiczne podstawy funkcjonowania człowieka. Teorie formułowane w ramach socjobiologii wyjaśniają ukryte najczęściej przyczyny różnych zachowań (także będących wyrafinowanym produktem kultury), które mimo powierzchownej rozmaitości mają jeden wspólny mianownik – pozostają na usługach instynktu przetrwania, przekazania życia, ochrony gatunku czy ekspansji. W psychologii humanistycznej zaś człowieka charakteryzuje biologiczna natura (wrodzony, biologiczny program rozwojowy), kryjąca indywidualne predyspozycje i zdolności. W obu teoriach ważna jest rola kultury i środowiska. Według socjobiologii proponuje ona optymalne rozwiązania służące przetrwaniu, zaś według psychologii humanistycznej zapewnia (bądź nie) zaspokojenie potrzeb podstawowych. Obu teoriom także nieobce jest zagadnienie ludzkich potrzeb. W socjobiologii to potrzeby umacniania siebie i podtrzymywania kontaktów z innymi, sensu i celu (Hogan), w psychologii humanistycznej potrzeby podstawowe, fundamentalne oraz potrzeba samoaktualizacji (Maslow, Rogers).

Różne są główne założenia teorii dotyczące człowieka. Według socjobiologii najważniejsze jest przetrwanie i reprodukcja i tym celom podporządkowane są wszystkie ludzkie działania. Psychologia humanistyczna koncentruje się natomiast na możliwościach rozwojowych człowieka. Ponadto badania naukowe w socjobiologii skupiają się na tym, co w ludziach podobne (jak w teorii cech), tyle że poszukują dynamicznych wzorców zachowań i wyjaśniają procesy, a nie opisują struktur. Zachowania jednostkowe wyłamujące się z tego schematu traktują jako eksperymenty przyrody, rodzaj „mutacji”, które potencjalnie mogą ujawnić nowe możliwości adaptacyjne człowieka w zmieniającym się świecie. W psychologii humanistycznej zaś akcent pada na to, co indywidualne i unikalne w jednostce ludzkiej. Biologicznie zapodmiotowana, ogólna tendencja rozwojowa daje napęd, ale nie determinuje realizacji indywidualnego programu rozwoju, aktywności i wzrostu osobowego. Sposób i zakres jej wykorzystania leży w gestii indywidualnych decyzji osoby. Także ogólna, gatunkowa tendencja do samoaktualizacji ma niepowtarzalny charakter. Badania zaś idą w kierunku uchwycenia warunków i dynamiki tych procesów, przy pełnym uwzględnieniu ich niepowtarzalności. Inne jest w tych teoriach także podejście do motywacji człowieka. W socjobiologii zachowanie jest motywowane siłami instynktownymi, nad którymi jednostka nie ma kontroli, i których jest w dużej mierze nieświadoma. Według psychologii humanistycznej człowiek jest świadomy swojej motywacji.

1. Psychologia egzystencjalna odrzuca zasadę przyczynowości, co proponuje w zamian?

Twórcy psychologii egzystencjalnej koncentrowali się na świadomości i wolności wyboru. Najistotniejszym pragnieniem człowieka jest wola posiadania sensu i rozumienia egzystencji. Człowiek usiłując zdefiniować sens własnego istnienia nie podlega ograniczeniom i prawom świata przyrody.

W nieświadomości człowieka tkwią potencjalności które jednostka może rozwinąć, świadczy to o unikalnych możliwościach jednostki. Z możliwościami w parze idzie wolność i odpowiedzialność za odczytywanie wartości ostatecznych, osobisty rozwój i kierowanie życiem. Psychologia egzystencjalna zmierza do eksploracji warstwy duchowej. Sens i znaczenie odnoszą się do celów i mają związek z przyszłością

By zrozumieć psychologię egzystencjalną trzeba odrzucić zasadę przyczynowości( Freud – podstawę myślenia o człowieku stanowiły zasada przyczynowości i zachowania energii )

W odniesieniu do ludzkiej aktywności takiej jak proces odkrywania i nadawania znaczeń oraz podejmowania decyzji życiowych zasada przyczynowości nie funkcjonuje. Człowiek jako istota intencjonalna może przekraczać determinizm natury.

Wydarzenia i doświadczenia z przeszłości nie stanowią przyczyny zaburzeń emocjonalnych i adaptacyjnych w życiu dorosłym. Zaburzenia te wynikają ze specyficznej interpretacji aktualnej sytuacji egzystencjalnej.

Wszelkie podobieństwo przeżyć i zachowań z dzieciństwa i obecnych nie jest jednak wyrazem zależności przyczynowej lecz jest zbieżną interpretacją dwu odmiennych sytuacji egzystencjalnych.

Zasadę przyczynowości w psychologii egzystencjalnej zastąpiono zasadą rozumienia i interpretacji

Postępowanie i uczucia człowieka wynikają z interpretacji obecnej sytuacji życiowej jego przeszłości i przyszłości. Oznacza to, że wpływ wydarzeń życiowych jest zgodny ze znaczeniami jakie im przypisujemy. Mamy jednak szanse wyboru sposobu istnienia i przekraczania emocjonalnych urazów bez względu na flustrację, traumy czy wydarzenia. Dysponujemy możliwościami odmiennej interpretacji wydarzeń z naszego życia. Dzięki zdolności do transcendencji mamy możliwość kreowania nowych znaczeń. My sami ponosimy odpowiedzialność za nasze zdrowie i zaburzenia. Wynika to z naszego rozumienia świata i nas samych.

1. Jakie właściwości przypisuje się osobie w ramach psychologii egzystencjalnej

Cechy wyróżniające człowieka: zdolność do autorefleksji, świadomość wyboru, unikalność, odpowiedzialność za własny rozwój.

Człowiek to istota wolna i intencjonalna, aktywny podmiot nadający kształt istnieniu.

Człowiek jako wędrowiec.

Istnienie w świecie odnosi się do trzech wymiarów:

1. Umwelt – świat fizyczny, otoczenie, krajobraz, klimat

Biologiczne uwarunkowania organizmu (konieczność snu, potrzebę ciszy, itp.), a także środowisko fizyczne z czynnikami klimatycznymi, miejscem do mieszkania, dostępnem pożywieniem, środkami transportu, itp.

1. Mitwelt – świat relacji międzyludzkich

Społeczne uwarunkowania indywidualnych działań, świadomość obyczajów, koniecznej rywalizacji, powiązań i zależności.

• Eigenwelt – wnętrze człowieka, jego przeżycia, uczucia i myśli oraz ciało

W tym wymiarze rozgrywa się dramat ludzkiej wolności i odpowiedzialności. To tu człowiek tworzy swój własny projekt świata i z jego perspektywy interpretuje rzeczywistość oraz podejmuje decyzje. Czas i przestrzeń traktowane są subiektywnie.

Zdrowy człowiek żyje jednocześnie w każdym z tych trzech światów.

Sposoby bycia w świecie:

• Dualny – bliska relacja z drugim człowiekiem oparta na wspólnym rozumieniu świata i autentycznym dialogu

• Pluralny – wybór kontaktów opartych na stosunkach formalnych i rolach społecznych, rywalizacji i walce

• Pojedynczy – życie samotne z wyboru

• Anonimowy – zagubienie w świecie ludzi, ale bez kontaktu z nimi, zupełnie jak przechodzień w tłumie obcych osób

Nieodłączne atrybuty ludzkiej egzystencji:

1. Przestrzenność

2. Czasowość

3. Cielesność

4. Istnienie we wspólnym świecie

5. Nastrój (dostrojenie)

1. Co to jest wina egzystencjalna i dlaczego jest powszechna?

Wina egzystencjalna człowieka polega na tym, że nie udaje mu się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych możliwości. Nie sposób rozwinąć wszystkie posiadane zdolności, zrealizować wszystkie talenty i wykorzysta wszelkie pojawiające się szanse. Dlatego też nawet człowiek prowadzący autentyczne życie odczuwa niepokój związany z tym, iż wiele spraw w swoim życiu mógł poprowadzić lepiej. Niekiedy wina egzystencjalna przybiera postać silnego lęku , jest sygnałem niewykorzystywania szans i niepełnego lub nieautentycznego istnienia.

 Wina egzystencjalna to powszechne doświadczenie człowieka. Jednostki twórcze dysponujące nieprzeciętnym zestawem zdolności, których nie da się wykorzystać w ograniczonym czasie ludzkiego życia, mogą odczuwać silniej winę egzystencjalną od ludzi o ograniczonych możliwościach, choć z pewnością każda osoba pragnie rozegrać swoje życie w sposób jak najpełniejszy. Wydaje mi się że każdy człowiek myślący w jakimś stopniu, na swój sposób przeżywa niepokoje, które można określić jako winę ontologiczną.

1. Na czym polega autentyczne istnienie i co je ogranicza?

Autentyczne istnienie polega na spełnianiu swych możliwości.

Zakres wolności człowieka jest znaczny, ale ograniczony przez tzw. osnowę egzystencjalną czyli określony czas, miejsce, środowisko i kulturę, w których żyje.

Autentyczność to otwartość, twórczość, etyczny wymiar troski o siebie i innych.

Ograniczenia wynikają z nieoptymalnych lub błędnych wyborów, których dokonują ludzie.

Jeśli ludzie ignorują lub ograniczają pełnie możliwości swojej egzystencji albo też pozwalają się zdominować innym ludziom czy swojemu środowisku, ich egzystencja jest nieautentyczna.

1. Jak tworzy się i na czym polega skrypt typu zaangażowanie i typu jądrowego?

Rodzaje skryptów wg. Silvana tomkinsa oraz okoliczności ich tworzenia się.

1. Skrypt typu zaangażowanie – obejmuje pozytywne uczucia, cele i aktywność określonego rodzaju.

Charakterystyka:

Sceny porządkują się wokół wcześnie określonego i niekwestionowanego celu. Jednostka wie czego chce, nie przeżywa wahań i ambiwalencji, wierzy w swój sukces i angażuje się w wybrane dążenia, realizuje misję, swój program życia, co jest źródłem satysfakcji i pozytywnych uczuć. Negatywne emocje nie maja wpływu na jej funkcjonowanie i treść skryptu. W razie trudności jednostka przeformułowuje cel i dąży do niego.

Tworzenie się skryptu:

Sceny, w których przeważają uczucia pozytywne, są przeżywane na zasadzie różnic (nie podobieństw) czyli wariantów. Interpretacja jednego doświadczenia nie uogólnia się na wszystkie inne, lecz zostaje zachowana ich wielość i różnorodność. Skrypt tworzy się na bazie scen z dzieciństwa przesyconych pozytywnymi uczuciami. Radość wyniesiona z dzieciństwa pozwala oczekiwać sukcesów i szczęścia w przyszłości.

Skrypt typu jądrowego – obejmuje niepewność, pomieszanie celów życiowych (niejasnych i niejednoznacznych), na poziomie aktywności konflikt dążenie – unikanie.

Charakterystyka:

Sceny porządkują się wokół jednej jądrowej sceny z dzieciństwa nacechowanej tym, że uczucia pozytywne ustąpiły miejsca negatywnym np. głębokie rozczarowanie po długim oczekiwaniu na coś lub kogoś. Jednostka w późniejszym życiu powtarza sceny podobne do jądrowej, skupia się na określonych doświadczeniach.

Tworzenie się skryptu:

Sceny, w których przeważają uczucia negatywne są przeżywane na zasadzie podobieństw czyli analogii. Wszystkie wydają się podobne, co powoduje kumulacje uczuć negatywnych. To rzutuje na rozumienie scen w ogóle.

1. W dzieciństwie ma miejsce scena o silnym, lecz ambiwalentnym ładunku emocjonalnym np. radość związana z obecnością wujka, pod wpływem traumy zmienia się w strach.

2. Ta jedna scena nie determinuje skryptu. Po niej muszą nastąpić inne sceny, ale wywołujące podobną sekwencję uczuć i powodujące wyolbrzymienie tych uczuć.

3. Sceny te łączą się w rodzinę ,a ich wspólny sens staje się podłożem skryptu, czyli daje gotową interpretację przyszłych zdarzeń, które go wzmacniają.

1. Jak rozumieć tożsamość narracyjną i jak ona powstaje?

Tożsamość narracyjna to zinternalizowana i rozwinięta historia życia lub mit osobisty który spaja zrekonstruowaną przeszłość, spostrzeganą teraźniejszość i przewidywaną lub oczekiwaną przyszłość w konfigurację narracyjną, tak aby nadać życiu poczucie spójności, ciągłości i celu. Tożsamość narracyjna tworzy się i zmienia w ciągu całego życia. W dzieciństwie zbieramy materiał do historii, którą kiedyś utworzymy, w adolescencji nadajemy sens temu kim jesteśmy, w okresie dorosłości wzbogacamy tożsamość wpisując w nią zmiany związane z ważnymi postaciami i zadaniami naszego zycia.W dzieciństwie powstaje ton narracyjny- pewien charakterystyczny klimat emocjonalny znajdujący wyraz w tożsamości narracyjnej dorosłego, potem tworzywem historii stają się wyobrażenia, w latach szkolnych wraz z rozwojem myślenia logicznego tworzą się tematycznie zorganizowane całości, które z czasem złożą się na temat historii i jej strukturę, kolejne okresy rozwojowe to wpływ relacji interpersonalnych i zakotwiczenie w aksjologii zaś u progu dorosłości osoba wytwarza główną postać wyidealizowaną personifikację JA.

1. Jakie są główne motywy według McAdamsa i Hermansa?

Dan McAdams – psychologia narracyjna.

Motyw SIŁY /WŁADZY – opanowanie środowiska przez jednostkę, dążenie do autonomii, władzy, osiągnięć i kontroli nad otoczeniem, co prowadzi do izolacji i braku więzi

Motyw INTYMNOŚCI/MIŁOŚCI – dążenie do jedności i bliskiej więzi z drugim człowiekiem, środowiskiem, światem, tendencja do wpisywania się w większą całość i poddania się jej.

Motywy te wynikają z dążeń ich twórców i doświadczeń z dzieciństwa, ukształtowane ukierunkowują historie osobiste ludzi. Znajdują wyraz w temacie historii, jednym z elementów tożsamości narracyjnej (obok tonu narracji, wyobrażeń, relacji interpersonalnych i ideologii, głównego bohatera), który tworzony jest w latach szkolnych. Motywy ujawniają się w zabawach.

Historie życia różnią się pod względem obecności i nasilenia tych motywów. Możliwe są różne ich układy:

• siła (+), intymność (+)

• siła (+), intymność (-)

• siła (-), intymność (+)

• konflikt siły (-) i intymności (-)

Te dwa powszechne motywy organizują się w dyspozycje motywacyjne np. dążenie do zgody, osiągnięć, pokierowania innymi dla wspólnego dobra itd.

1. Czy osobowość można sprowadzić do systemu znaczeń osobistych?

2. Co to znaczy że nasze Ja jest dialogowe?

Nadawanie znaczeń ma także charakter dialogowy – tzn. podmiot określa, co jest dla niego ważne, ale czyni to w określonej relacji z otoczeniem, od którego chce coś uzyskać i którego reakcję przewiduje.

Mamy w sobie rozmaite pozycje Ja, które prowadzą wewnętrzny dialog.

Wewnętrzna aktywność dialogowa ma trzy różne postaci:

1. Monolog

2. Dialog

3. Dialog między częściami własnego Ja

1. Jak można podsumować trzecią kontrowersję: jakie programy realizujemy w życiu: biologiczne czy intencjonalne?

2. Czy możliwa jest integracja nauki o osobowości, na gruncie jakich założeń?

Biorąc pod uwagę odmienność założeń, wzajemnie kontrowersyjne tezy oraz różnice w metodach poznania, integracja wiedzy o osobowości na obecnym etapie rozwoju psychologii może wydawać się trudna. W ostatniej dekadzie XX pojawiły się 2 znaczące propozycje integracji nauki o osobowości. Sformułowali je badacze reprezentujący skrajnie odmienne podejście do przedmiotu psychologii i sposobu jej uprawiania: luminarze teorii cech: Robert R. McCrae Paul T. Costa oraz przedstawiciel psychologii narracyjnej – Dan McAdams.

1. Jak można przedstawić ogólny model osobowości wg McCrae’a i P. Costy?

R. Mc Crae’a i P. Costa zaproponowali, by koncepcja Wielkiej Piątki umieszczona została w kontekście całościowego modelu osobowości. Dla integrowania i porównywania różnych koncepcji zdefiniowano zespół kategorii zmiennych wchodzących w zakres psychologii osobowości, która zajmuje się:

1. podstawowymi tendencjami

2. wpływami zewnętrznymi

3. charakterystycznymi przystosowaniami

4. koncepcją siebie

5. obiektywną biografią

Uwzględniony został cały szereg zmiennych osobowościowych, które nie występowały w ramach teorii cech. Badacze podkreślili możliwości i ograniczenia teorii cech, nie negując wartości innych podejść do badania osobowości a podkreślając ich rolę. Podkreślili fundamentalne znaczenie teorii cech.

ORGANIZACJA OSOBOWOŚCI WG TEORII PIĘCIOCZYNNIKOWEJ

R.McCRAE”A I P. COCTY

Podstawy biologiczne- wyznaczają podstawowe tendencje, ogólne potencjalności i dyspozycje w tym biologicznie określony program rozwoju i zmian organizmu człowieka. Decydującą rolę odgrywają czynniki genetyczne i oddziaływania środowiska ingerujące w biologiczną strukturę i procesy fizjologiczne ( uszkodzenia organiczne, skutki zanieczyszczenia środowiska ). Podstawy biologiczne oddziałują bezpośrednio na:

Podstawowe tendencje- które obejmują temperament i strukturę cech.

Fundamentalne wymiary osobowości –cechy- uwarunkowane biologicznie są produktami doświadczeń życiowych i w niewielkim stopniu zależne od środowiska. Cecha to również skłonność do określonych zachowań, może implikować i zawierać motyw.

Do cech zaliczamy : - wymiary pięcioczynnikowego modelu osobowości

- cechy podawane przez Eysencka

- inne cechy o zakorzenieniu biologicznym ( Zuckermana )

W ciągu życia jednostki cechy wywierają wpływ na sposoby adaptacji: postawy, dążenia osobiste, przekonanie o własnej skuteczności. Cechy sięgają swoim wpływem koncepcji siebie człowieka.

Podstawowe tendencje wpływają na :

Charakterystyczne przystosowania- cechy determinują sposób zachowania, aczkolwiek to motywacja wpływa na jego kierunek oraz cechy ukierunkowują motywację ponieważ posiadają inklinację do pewnych zachowań ( większa/mniejsza aktywność interpersonalna).

Charakterystyczne przystosowania są uwarunkowane socjokulturowo. Obejmują nawyki i umiejętności, motywy i dążenia osobiste, przekonania i postawy, relacje i role. Są wynikiem interakcji cech i środowiska.

Poznanie osobowości na poziomie charakterystycznych przystosowań polega na poznaniu mechanizmów motywacyjnych i wyjaśnieniu zachowania człowieka w wielu kategoriach mających odniesienie do czasu, miejsca czy roli społecznej ( dążeń osobistych, zadań życiowych, mechanizmów obronnych i adaptacyjnych, strategii radzenia sobie).

Osobowość widziana z tej perspektywy rozwija się pod wpływem oddziaływań

• podstawowych tendencji (cechy)

• socjokulturowych ( sięgają swoim wpływem koncepcji siebie)

• sytuacyjnych wpływów zewnętrznych

• wydarzeń życiowych

oraz w interakcji między jednostką a środowiskiem.

Charakterystyczne przystosowania zawierają podkategorię koncepcję siebie.

Charakterystyczne przystosowania ( sposób adaptacji) oraz oddziaływanie środowiska mają wpływ na decyzje człowieka, co znajduje odbicie w:

Obiektywnej biografii. - Fakty z życia (przeprowadzka, zmiana pracy, małżeństwo czy rozwód) są pochodną adaptacji i możliwości (ograniczeń ) , jakie daje środowisko. Towarzyszące im emocje i zachowania są pod wpływem charakterystycznych przystosowań i oddziaływań środowiska.

Charakterystyczne przystosowania i środowisko oddziaływują na:

Obraz siebie- zawiera schematy JA i historię lub mit osobisty. Koncepcja siebie kształtuje się na bazie cech (równowaga emocjonalna i otwartość) , pod wpływem przystosowań kulturowych( motywacja w nauce i praktyczne podejście do życia) oraz obiektywnej biografii( liczne zmiany). Mity osobiste są bardzo ciekawym i potrzebnym elementem wprowadzonym do modelu.

Między poszczególnymi składnikami osobowości: podstawowe tendencje

wpływy zewnętrzne

charakterystyczne przystosowania

koncepcja siebie

obiektywna biografia

zachodzi szereg procesów(uczenie się, obrona).

Np.: kształtowanie więzi między dzieckiem a matką ma uwarunkowania temperamentalne, radzenie sobie ze stresem skoncentrowane na emocjach wykazuje związek z reaktywnością emocjonalną jako cechą temperamentu, między cechami osobowości a wartościowaniem są analogie lub powiązania,cele życiowe korespondują z cechami osobowości, stopień złożoności autonarracji łączy się z cechą otwartości na doświadczenia, emocjonalny ton autonarracji łączy się z typem emocjonalności i neurotycznością, historia życia ma związek z motywacją, autonarracja ukierunkowuje zachowanie i wprowadza mechanizmy samokontroli

Przedstawiony model osobowości systematyzuje wiedzę i wyznacza kierunki na przyszłość, pokazuje miejsce i znaczenie teorii cech, jednak nie może się tylko do niej ograniczać,ma znaczenie integrujące, ukazuje miejsce poszczególnych teorii. Łączy biologiczny i psychologiczny punkt widzenia.

Niezależnie od kontrowersji wokół Wielkiej Piątki, model ten stanowi dojrzały pomysł całościowego i wieloaspektowego ujęcia osobowości.

1. Jakie poziomy osobowości wyróżniają D. McAdams i J. Pals?

TRZY POZIOMY POZNANIA I ANALIZA OSOBOWOŚCI

Osobowość implikuje odniesienia do trzech rodzajów, zakresów zmiennych:

1. cechy wspólne wskazujące na predyspozycje behawioralne(natura ludzka)

2. różnice indywidualne(dążenia, cele, wartości)ujawniające podobieństwa i różnice

3. system osobistej narracji ( jakie znaczenie osoba nadaje doświadczeniom)

Na poznanie osobowości składa się znajomość:

CECH- mają charakter akontekstowy. Rozwój cech jest uwarunkowany biologicznie dlatego też środowisko odgrywa mniejszą rolę w ich kształtowaniu. Zmienność cech w czasie jest ograniczona. Odpowiadają za funkcjonowanie jednostki w różnych sytuacjach i czasie. Cechy to wymiary osobowości opisujące wewnętrzne, ogólne różnice indywidualne w zachowaniu, myśleniu i odczuwaniu. Np. życzliwość, dominacja, tendencja do depresji, punktualność. Celem poznania jest opis struktury osobowości.

CHARAKTERYSTYCZNEGO PRZYSTOSOWANIA- szczegółowe aspekty osobowości przedstawiające adaptację do wyzwań i zadań o charakterze motywacyjnym, poznawczym i rozwojowym. Zmienne takie jak: dążenia osobiste, zadania życiowe, mechanizmy obronne, strategie radzenia sobie, uzdolnienia specjalne i zainteresowania, wartości służą do opisu i wyjaśnienia procesów motywacyjnych i rozwojowych. Mają odniesienie do czasu, miejsca i roli, czyli kontekstu sytuacyjnego i społecznego. Poznanie osobowości obejmuje eksplorację dynamiki, procesów i zmian. Teorie wyjaśniające funkcjonowanie osobowości to między innymi teorie uczenia się, społeczno kognitywne, poznawcze i inne.

HISTORIA ŻYCIA- specyfika narracyjnego myślenia . Dotyczy tego co unikalne, swoistej interpretacji doświadczeń, wydarzeń i intencji. Badamy tu jakie znaczenie ma dla człowieka jego własne życie, jak definiuje on swoją tożsamość i jaką historię spaja doświadczenie osobiste, czyli jak osoba nadaje swemu życiu poczucie jedności, celu i sensu.

Wyzwanie tożsamościowe- stawianie pytań ( kim jestem, jak rozumieć zmiany zachodzące w życiu, kim będę w przyszłości, co łączy przeszłość z przyszłością, jaką wartość mają cele i dążenia osobiste, jaki jest bilans życia,) wynika z dynamiki rozwojowej człowieka i jest wynikiem presji kultury, w której preferowany jest model człowieka autonomicznego i samosterownego, świadomego swych celów i dążeń.

1. Jakie poziomy osobowości wyróżniają R. Larsen i D. Buss?

Osobowość – zespół wzajemnie powiązanych i względnie trwałych cech i mechanizmów psychologicznych wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje i przystosowanie do środowiska fizycznego, społecznego i intrapsychicznego.

Akcent pada na:

-współzalezność cech i mechanizów psychicznych

-interakcję między osoba a śrdowiskiem

-adaptację jako centralną funkcję osobowości (cele, radzenie sobie, dostosowanie)

-szeroką koncepcję przystosowania – do środowiska fizycznego, społecznego i intrapsychicznego: mysli, wspomnienia, doświadczenia osobiste, uczucia, pragnienia, wyobrażenia, marzenia.

1. Na podstawie jakich kryteriów można porównywać rozmaite teorie osobowości oraz które teorie spełniają te warunki w największym stopniu?

Pięcioczynnikowa teoria osobowości R. McCrae’a i P. Costy	Model integracyjny D. McAdamsa
Model osobowości. Rozwinięcie pięcioczynnikowego modelu osobowości. Silne powiązanie poziomów: drugi wywodzi się z pierwszego, a trzeci jest podsystemem drugiego. Największe znaczenie ma poziom cech, ponieważ cechy są podstawowe. Charakterystyczne przystosowania wywodzą się z interakcji między podstawowymi tendencjami i presją ze strony środowiska. Koncepcję siebie i/lub mit osobisty można analizować w ramach charakterystycznych przystosowań. Zakłada określone powiązania między grupami zmiennych, co wyznacza kierunki badań. Złożony system teoretyczny – implikuje pytania badawcze. Propozycja bardziej restrykcyjna, implikuje wymogi metodologiczne (np. terminologia, metody)	Schemat porządkujący wiedzę. Luźne ramy przydatne w ujmowaniu osobowości. Trzy poziomy poznania osobowości są pojęciowo i epistemologicznie niezależne. Poziom historii życia ma największe znaczenie, gdyż decyduje o unikalności osoby. Na poziomie charakterystycznych przystosowań decyduje kontekst socjokulturowy, a zmienne są niezależne od cech. Narracyjna tożsamość i historia życia są zmiennymi o odrębnym statusie metodologicznym. Wykrycie powiązań między poziomami ma być efektem niezależnie prowadzonych badań. Obrona idiograficznego stylu badań i analiz jakościowych. Otwarta propozycja: dopuszcza różne teorie, pojęcia i metody poznania.
KONKLUZJA: TEORIA INTEGRUJĄCA	KONKLUZJA: Wstęp do METATEORII