Praktyczne aspekty podawania leków

1. Wybór leku (substancji czynnej) zgodnie z jego aktywnością

2. Wybór drogi podania leku w zależności od oczekiwanego efektu i stanu pacjenta

3. Uwzględnienie dawki i jej ewentualne przeliczenie

4. Przygotowanie leku do podania określoną drogą, w konkretnej dawce i postaci

Wprowadzenie leku do ustroju

Określenie „roztwór chlorku sodu” 9g/l oznacza, że w jednym litrze roztworu znajduje się 9 gramów chlorku sodu i taką ilość uzyskano by z odparowania do sucha 1 litra takiego roztworu. Istnieją też inne sposoby wyrażania stężeń np. roztwór 0,9% oznacza, że 0,9 g substancji rozpuszczonej znajduje się w 100 g roztworu (procent masowo/masowy), lub w 100 ml (cm³) roztworu (procent masowo/objętościowy). Jest to identyczna sytuacja jak w poprzednim przykładzie. Gdyby procentowość była podana w drugi z wymienionych sposobów (procent masowo/objętościowy) to nie popełnia się wielkiego błędu zakładając, że jeden litr (decymetr sześcienny) silnie rozcieńczonego roztworu waży w przybliżeniu 1000 g (1 kg). Możliwe jest dokonywanie tego typu uproszczeń, gdyż gęstość wody i silnie rozcieńczonych roztworów wodnych wynosi w przybliżeniu 1g/cm³ (w warunkach normalnych).

Najczęściej stosowaną i najwygodniejszą formą wyrażania stężenia jest umieszczenie na ampułce zawartości substancji czynnej w roztworze i objętości roztworu (np. lek A 20 mg w 2 ml). Taki zapis oznacza, że w ampułce znajduje się roztwór w ilości 2 ml (2 cm³) i jest w nim rozpuszczone 20 mg leku A. Aby podać pacjentowi np. 10 mg tego leku, należy zużyć połowę ampułki – 1 ml. Jeżeli konieczne będzie podanie 40 mg – wtedy musimy podać zawartość dwóch ampułek. Istnieje zasada wynikająca z przekształceń wzorów pozwalających na obliczenie stężenia, że:

stężenie procentowe leku [%] * 10 = ilość leku [mg] w 1 ml roztworu

Jeżeli roztwór jest 1% oznacza to, że w 1 ml znajduje się 1[%] * 10 = 10 mg. I odpowiednio – 0,1% roztwór zawiera 1 mg substancji w 1 ml roztworu

Pewne trudności może czasem sprawiać brak znajomości wielokrotności jednostek i relacje między nimi:

1 mg = 0,001 g 1 ml (cm³) = 0,001 (l) dm³

10 mg = 0,01 g 10 ml (cm³) = 0,01 (l) dm³

100 mg = 0,1g 100 ml (cm³) = 0,1 (l) dm³

1000 mg = 1 g

1 mikrogram (mcg = μg) = 0,001 mg 100 μg = 0,1 mg

10 μg = 0,01 mg 1000 μg = 1 mg

Istotnym elementem przygotowania leku do wlewu dożylnego jest obliczenie całkowitej ilości leku, która ma być podana pacjentowi, wyrażanej często w jednostkach masy leku/kilogram masy ciała/minutę. Jeżeli zostanie zastosowana pompa infuzyjna istnieje konieczność sporządzenia roztworu, który zawierałby odpowiednią dawkę leku (całkowitą dawkę, która ma być podana w czasie trwania wlewu) w objętości zgodnej z rozmiarem strzykawki (np. 20 cm³).

Przykład

Przygotować do podania w postaci wlewu kroplowego roztwór leku X, w dawce 5 μg/kg/min. Masa pacjenta 80 kg, objętość strzykawki 20 cm³ (Taka objętość leku zostanie podana przez godzinę), lek X występuje w postaci roztworu 5 mg/1 ml.

Ponieważ pacjent waży 80 kg, to dawkę 5 μg należy przemnożyć przez 80 (5 μg * 80 = 400 μg. Pacjent będzie otrzymywał dawkę 400 μg/min. Ponieważ godzina zawiera 60 minut, dawka leku, która zostanie podana w ciągu godziny to 24000 μg = 24 mg. Taka ilość leku musi znajdować się w strzykawce, czyli w objętości 20 cm³. Lek występuje w postaci roztworu, który w 1 ml zawiera 5 mg. Aby uzyskać żądaną dawkę 24 mg należy zużyć:

5 mg – 1 ml

24 mg – x ml x_ml= 24 mg * 1 ml / 5 mg = 4,8 ml, czyli prawie 5 ampułek leku

Po umieszczeniu takiej ilości roztworu (zawartość 4,8 ampułki leku X) w strzykawce pozostałoby 15,2 ml wolnej przestrzeni. Dlatego zawartość ampułek trzeba rozcieńczyć do objętości 20 ml (czyli należy dodać 15,2 ml rozpuszczalnika).

Gdyby zawartość leku w ampułce była podana w % masowo/objętościowych (masa substancji w 100 ml rozpuszczalnika), czyli 0,5%, trzeba byłoby dodatkowo dokonać przeliczenia:

Roztwór 0,5% oznacza, że 0,5 g jest w 100 ml

to znaczy, że 500 mg jest w 100 ml

czyli 5 mg jest w 1 ml - od tego miejsca zadanie wyglądałoby tak samo

Charakterystyka wstrzyknięć

Drogą pozajelitową lek można podawać: podskórnie, śródskórnie, domięśniowo i dożylnie.

Poniżej przedstawiono schematycznie sposoby ułożenia igły strzykawki przy wprowadzaniu leków różnymi drogami.

Rys. 4. Podanie śródskórne.

Rys. 5. Podanie podskórne.

Rys. 6. Podanie domięśniowe.

Wstrzyknięcie śródskórne

Maksymalna objętość: 0,1 ml

Lokalizacja: wewnętrzna strona przedramienia, boczna część przedramienia w linii kciuka, górny, zewnętrzny odcinek lewego ramienia

Cel: szczepienia, próby uczuleniowe

Uwagi: Nie znajduje zastosowania w ratownictwie

Wstrzyknięcie podskórne

Maksymalna objętość: 2 ml

Lokalizacja: Brzuch – między grzebieniem biodrowym a pępkiem (pozostawienie wolnej powierzchni wokół pępka – ok. 2 cm. Udo – powyżej przestrzeni szerokości dłoni nad kolanem, po stronie zewnętrznej uda. Ramię – w połowie powierzchni zewnętrznej. Okolica podłopatkowa.

Cel: podanie heparyny, surowic, leków przeciwbólowych

Wstrzyknięcie domięśniowe

Lokalizacja: Mięsień pośladkowy średni, mięsień pośladkowy wielki, mięsień czworogłowy uda, mięsień naramienny.

Cel: podanie pacjentowi leku drogą inną niż doustna, uzyskanie przedłużonego działania leku.

Wstrzyknięcie dożylne

Lokalizacja: Żyły powierzchniowe kończyny górnej: żyły grzbietu dłoni, żyły wewnętrznej strony nadgarstka, żyły przedramienia, żyły zgięcia łokciowego. Żyła szyjna zewnętrzna. Żyły kończyn dolnych: żyły grzbietu stopy, żyła odpiszczelowa, żyła udowa. U noworodków i niemowląt – żyły powierzchniowe głowy.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj do podania w postaci wlewu kroplowego dobutaminę w dawce 10 μg/kg/min pacjentowi o masie 75 kg. Strzykawka pompy infuzyjnej ma pojemność 20 cm³, dysponujesz ampułkami dobutaminy 50 mg/ 1ml, jako rozpuszczalnik możesz zastosować sól fizjologiczną.

Ćwiczenie 2

Wykonaj wstrzyknięcie domięśniowe metamizolu, oblicz dawkę leku, jeżeli ampułka 2 ml zawiera 2,5 % substancji czynnej

Ćwiczenie 3

• Oblicz objętość 2% roztworu lidokainy, którą należy podać pacjentowi w dawce 1,5mg/kg masy ciała. Masa ciała pacjenta to 80 kg. (ampułki lidokainy (roztwór 2% w 10 ml)

Ile miligramów dobutaminy otrzyma w ciągu jednej godziny pacjent, ważący 75 kg, który ma ustalony wlew ciągły na 10 μg/kg/min?

a) 750 mg

b) 45 mg

c) 75 mg

d) 100 mg

Wykonano wstrzyknięcie domięśniowe metamizolu. W jakiej dawce zastosowano lek, jeżeli ampułka 2 ml zawiera 2,5 % substancji czynnej?

a) 500 mg

b) 250 mg

c) 50 mg

d) 2,5 mg

Które z wymienionych leków mogą być podane przez rurkę intubacyjną?

a) lidokaina, amiodaron, atropina.

b) lidokaina, atropina, adrenalina.

c) amiodaron, atropina, salbutamol.

d) adrenalina, furosemid, atropina.

Który z leków przeciwarytmicznych stanowi środek zastępczy wobec amiodaronu?

a) werapamil.

b) fenytoina.

c) lidokaina.

d) diltiazem.