Chrzest – praktykowane w wielu religiach rytualne polanie wodą lub zanurzenie w wodzie, oznaczające na ogół duchową odnowę bądź przemianę.

Spis treści [ukryj] 1 Etymologia i znaczenie słowa chrzest 2 Chrzest w Biblii 3 Chrzest w różnych wyznaniach 3.1 Kościół katolicki 3.2 Kościoły prawosławne 3.3 Kościoły protestanckie 3.3.1 Kościoły ewangelickie 3.3.2 Kościoły ewangeliczne 3.3.3 Formuła i znaczenie 3.4 Świadkowie Jehowy 3.5 Zestawienie 4 Odczynianie chrztu 5 Podobne obrzędy 6 Zobacz też 7 Linki zewnętrzne 8 Przypisy

Etymologia i znaczenie słowa chrzest [edytuj]

Pochodzenie polskiego słowa chrzest oraz pokrewnych słów w innych językach słowiańskich np. křest w czeskim czy Крещение w rosyjskim nie jest całkiem jasne. Wywodzi się je w ostatecznym rachunku od imienia Chrystusa (łac. Christus, greckie Khristos – od khrein – namaszczać). Słowo chrzest nie jest więc przekładem greckiego i nowotestamentowego wyrazu baptidzo, które w większości polskich przekładów Biblii tłumaczone jest na chrzest, a dosłownie znaczy "zanurzenie".

Chrzest w Biblii [edytuj]

Chrzest Pański – ikona prawosławna

Używane w Biblii greckie słowo βαπτίζω, które tłumaczone jest na język polski jako chrzest, oznacza zanurzenie. Już w Starym Testamencie znaleźć można obrzędy analogiczne do nowotestamentowego chrztu (zob. mykwa). Ewangelie Nowego Testamentu zawierają opis chrztu Jezusa Chrystusa. Dzieje Apostolskie wzmiankują także o chrztach:

• 3 tysięcy osób w Jerozolimie podczas Pięćdziesiątnicy^[1],

• mężczyzn i kobiet w Samarii^[2],

• eunucha z Etiopii^[3],

• apostoła Pawła^[4],

• Korneliusza i jego domu^[5],

• Lidii z Tiatyry i jej domu^[6],

• stróża więziennego i jego domu^[7],

• wielu Koryntian^[8],

Według Nowego Testamentu chrzest ustanowił Jezus Chrystus przed swoim wniebowstąpieniem, mówiąc do Apostołów: „Idźcie i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem” (Mt 28,19-20).

Część kościołów chrześcijańskich dokonuje wyłącznie chrztu osób, które osiągną wiek świadomy. Wiek 'świadomości' również pozostaje w wielu wyznaniach chrześcijańskich przedmiotem nieokreślonym czego przykładem jest gdzieniegdzie chrzczenie również osób w wieku 10-14 lat. W ewangelicznych kościołach protestanckich do przyjęcia chrztu uprawnia doświadczenie osobistego nawrócenia.

Chrzest w różnych wyznaniach [edytuj]

Poglądy na chrzest są różne w zależności od danego wyznania chrześcijańskiego. Różnice obejmują zarówno sposób udzielania chrztu, jak też rozumienie jego istoty.

Kościół katolicki [edytuj]

Katolicki chrzest najczęściej jest dokonywany przez polanie głowy wodą

Chrzest święty to w katolicyzmie sakrament inicjacji i ponownych narodzin, znak ukochania ludzi przez Boga i ustanowienia ich swoimi dziećmi.

Przyjęcie chrztu oznacza, że człowiek staje się chrześcijaninem i może przyjmować inne sakramenty.

Obrzęd udzielany jest przez polanie głowy wodą i wypowiedzenie słów: Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego (formuła Trójcy Świętej jest uważana za niezbędny warunek chrztu). W przypadku zagrożenia życia wystarczy, aby uczyniła to jakakolwiek osoba, nawet niewierząca, ale zwykle chrzest jest udzielany przez księdza podczas niedzielnej mszy i obejmuje także wyznanie wiary przez obecnych, namaszczenie głowy katechumena krzyżmem świętym, włożenie białej szaty, wręczenie zapalonej świecy ojcu lub ojcu chrzestnemu i inne obrzędy. Tradycyjnie z obrzędem chrztu wiąże się nadanie imienia. Kościół chrzci dzieci, jeżeli rodzice zobowiązują się wychowywać je w wierze katolickiej (jeżeli będzie to niemożliwe ten obowiązek spada na rodziców chrzestnych). Zwyczajnym szafarzem chrztu jest kapłan lub diakon, nadzwyczajnym szafarzem chrztu może być każdy człowiek, udzielający chrztu drugiej osobie zazwyczaj w wyjątkowych okolicznościach w imię Trójcy Świętej. Materią tego sakramentu jest woda, a formą słowa: N. ja Ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego.

Kościoły prawosławne [edytuj]

W prawosławiu chrzest jest znakiem oczyszczenia z grzechu, odrodzenia duchowego oraz zjednoczenia z Kościołem. W Kościołach prawosławnych może on nastąpić najwcześniej w ósmym dniu po narodzeniu i jest dokonywany poprzez trzykrotne zanurzenie, rzadziej polanie wodą, oraz wypowiedzenie formuły Chrzczony jest sługa Boży (imię) w imię Ojca - amen i Syna - amen i Świętego Ducha - amen. Zanurzanie w wodzie symbolizuje śmierć dla grzechu, zaś wynurzanie - odrodzenie dla nowego życia. Bezpośrednio po chrzcie ochrzczony otrzymuje białą szatę - znak czystości - oraz krzyżyk. Zwyczajnym szafarzem chrztu jest kapłan, jednak w sytuacji zagrożenia życia chrztu może udzielić każdy prawosławny. Sakrament przeprowadzony w ten sposób jest ważny, chociaż wymagane jest jego uzupełnienie poprzez dodatkowe modlitwy. W prawosławiu bezpośrednio po sakramencie chrztu z reguły udzielany jest sakrament bierzmowania^[9].

Chrzczeniu dzieci (a zwłaszcza niemowląt) sprzeciwia się wiele grup wyznaniowych (np. rodzimowiercy uważają go wręcz za niezgodny z prawem).

Kościoły protestanckie [edytuj]

Chrzest w kościołach ewangelicznych następuje przez całkowite zanurzenie w wodzie katechumena w wieku świadomym

W wyznaniach protestanckich poglądy na istotę chrztu są podzielone, jednak zazwyczaj przyjmowane jest symboliczne znaczenie obrzędu. Częstą praktyką jest chrzest sprawowany przez zanurzenie w wodzie. W większości tradycyjnych kościołów (ewangelickich) praktykowany jest chrzest dzieci, podczas gdy kościoły ewangelikalne (m.in. adwentyści, baptyści, zielonoświątkowcy, wolni chrześcijanie) chrzczą przez całkowite zanurzenie w wodzie jedynie wiernych w wieku świadomym, którzy dokonali w pełni świadomej deklaracji przyjęcia wiary i przeżyli nawrócenie.

Kościoły ewangelickie [edytuj]

Ewangelickie kościoły protestanckie zachowały praktykę chrztu niemowląt, choć poglądy odnośnie chrztu różnią się pomiędzy poszczególnymi wyznaniami. Luteranie uznają chrzest jako sakrament odradzający, jednak w przeciwieństwie do katolików odrzucają pogląd, iż działa on ex opere operato. Podobnie, jak inne sakramenty, jego skuteczność opiera się na wierze przyjmującego (w tym wypadku niemowlęcia), jako że do zbawienia prowadzi tylko wiara (zasada sola fide), nie zaś uczynki. Luteranie pojmują istotę chrztu za Marcinem Lutrem:

„	Chrzest nie jest niczym innym, jak Słowem Bożym połączonym z zanurzeniem w wodzie, według jego własnego ustanowienia i nakazu, czyli, jak Paweł powiada: „Kąpielą wodną przez Słowo” (Ef. 5:26), i jak mówi Augustyn: „Niech dołączy się słowo do elementu, a powstaje sakrament”. Dlatego nie podzielamy zdania Tomasza i mnichów kaznodziejów, czyli dominikanów, którzy zapominając o Słowie i ustanowieniu Bożym powiadają, że Bóg udzielił wodzie i włożył w wodę moc duchową, która przez wodę obmywa z grzechu. — Marcin Luter, Artykuły Szmalkaldzkie 5:1-2	”

Część Kościołów ewangelickich za Ulrykiem Zwinglim odrzuciła chrzest jako środek przekazu łaski odradzającej, choć pozostali przy praktyce chrzczenia niemowląt, które oznaczać miało przyjęcie do wspólnoty ludu Bożego i wejście w przymierze z Bogiem (odpowiednik starotestamentowego obrzezania).

Kościoły ewangeliczne [edytuj]

Idea chrztu na wyznanie wiary pojawiła się w protestantyzmie w ruchach radykalnej reformacji. Jako pierwsi praktykę tę wprowadzili anabaptyści w XVI wieku, a za nimi baptyści i cały współczesny ewangelikalny protestantyzm.

Swą wiarę w zanurzenie, jako właściwy sposób chrztu protestanci ewangeliczni opierają na 6 rozdziale Listu do Rzymian apostoła Pawła, który mówi o chrzcie zanurzającym oraz na samym znaczeniu greckiego słowa „baptidzo” (chrzest), które dosłownie oznacza „zanurzenie”. Kwestię konieczności wieku odpowiedzialnego argumentuje się w oparciu o m.in. 28 rozdział Ewangelii Mateusza, gdzie Jezus Chrystus kazał najpierw nauczać, potem chrzcić, a także na warunku osobistej wiary, jaki postawił Filip Apostoł w stosunku do osoby pragnącej przyjąć chrzest (Dzieje Apostolskie 8:36-37).

Istotę poglądów baptystycznych na chrzest oddaje Londyńskie Wyznanie Wiary z 1689 r.:

„	Chrzest jest obrzędem Nowego Testamentu nakazanym przez Jezusa Chrystusa. Dla osoby przyjmującej chrzest ma on być znakiem jej społeczności z Chrystusem w Jego śmierci i zmartwychwstaniu, znakiem wszczepienia w Chrystusa i przebaczenia grzechów. Wyraża to również fakt, że osoba przyjmująca chrzest oddała siebie Bogu przez Jezusa Chrystusa, aby móc żyć i postępować w „nowości życia". Poddać się temu obrzędowi mogą tylko te osoby, które opamiętały się przed Bogiem i wierzą w naszego Pana Jezusa Chrystusa, dobrowolnie oddając się Jemu w posłuszeństwo. Zewnętrznym elementem, który ma być używany w tym obrzędzie jest woda, w której wierzący ma być chrzczony w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Zanurzenie, tzn. pogrążenie wierzącego w wodzie, jest istotne dla właściwego udzielenia tego obrzędu. — Londyńskie Wyznanie Wiary Baptystów z 1689 29:1-4	”

Chrzest na wyznanie wiary w rzece Jordan niedaleko Jeziora Tyberiadzkiego (Izrael)

W kościołach ewangelicznych chrztu udziela się wyłącznie w wieku świadomym osobom, które przeżyły świadome nawrócenie i postanowiły oddać się Bogu (tzw. nowonarodzenie, czyli osobiste przyjęcie Jezusa Chrystusa jako Pana i Zbawiciela). Obrzędu chrztu dokonuje się na wyznanie wiary złożone przez katechumena, które zazwyczaj polega na udzieleniu twierdzącej odpowiedzi na pytania pastora, np.

• czy wierzysz, że Jezus Chrystus jest Synem Bożym?,

• czy wierzysz, że zmarł On za twoje grzechy, abyś mógł otrzymać życie wieczne?,

• czy przyjąłeś Go jako osobistego Pana i Zbawiciela? ,

• czy pragniesz zostać ochrzczony i oświadczasz, że jest to twoją dobrą i nieprzymuszoną wolą?

Pytania zadawane są tuż przed dokonaniem obrzędu, co stanowi wyznanie wiary na podstawie którego dokonuje się chrztu. Przed zanurzeniem duchowny zazwyczaj unosi prawą rękę nad głową katechumena w stronę nieba i wypowiada formułę: Na podstawie twojego wyznania wiary i pragnienia chrztu, chrzczę ciebie w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Następnie pastor chwilowo pogrąża całe ciało katechumena w wodzie, przechylając go do tyłu (na znak pogrzebu) i po chwili wynurzając go z wody (na znak zmartwychwstania). Zazwyczaj tuż po wynurzeniu chrzczonego zebrani wierni reagują poprzez aplauz, po którym następuje śpiew. Nowoochrzczeni zazwyczaj na forum zboru otrzymują kwiaty, świadectwo chrztu i upominek. Ewangeliczni protestanci pojmują chrzest jako obrzęd publicznego wyznania wiary, nie przypisują mu jednak, podobnie jak Zwingli, właściwości odradzających (chrześcijaninem staje się człowiek w momencie nawrócenia, uznawanego za nowonarodzenie, czego chrzest jest symbolem).

W wielu ewangelicznych domach modlitwy znajdują się specjalne zbiorniki, zwane baptysteriami, w których dokonuje się chrztu przez zanurzenie. Niektóre wyznania udzielają chrztu wyłącznie w zbiornikach naturalnych. Stroje katechumenów zależą od zwyczajów wyznania i zboru. Rodzaj strojów przeważnie jest regulowany zwyczajowo, nie zaś formalnie. W wielu wspólnotach używane są specjalne płaszcze chrzcielne - zazwyczaj czarne dla pastora, zaś białe dla katechumena. W niektórych zborach istnieje również tradycja nakrywania chustkami głów przez kobiety przyjmujące chrzest. Są także kościoły, które udzielają chrztów w zwykłym ubraniu.

Formuła i znaczenie [edytuj]

Większość wyznań protestanckich stosuje formułę trynitarną (wyjątkiem są zielonoświątkowcy jednościowi, którzy chrzczą w imię Jezusa). Chrztu wodnego nie praktykują kwakrzy oraz Armia Zbawienia. Za koniecznością chrztu do zbawienia opowiadają się luteranie wśród wyznań ewangelickich, a Kościoły Chrystusowe i niektórzy zielonoświątkowcy wśród protestantów ewangelicznych. Większość kościołów odrzuca ten pogląd (przytaczając m.in. przykład złoczyńcy, który został ukrzyżowany z Jezusem, nawrócił się i został zbawiony bez chrztu) podkreślając jednak, iż chrzest jest ustanowieniem Chrystusowym, wyrazem posłuszeństwa wobec woli Bożej i, o ile istnieje taka możliwość, winien zostać udzielony.

Świadkowie Jehowy [edytuj]

Chrzest na Zgromadzeniu Okręgowym Świadków Jehowy w Szczecinie

Chrzest praktykowany jest także w organizacji Świadków Jehowy. Udzielany jest jedynie osobom, które potrafią zrozumieć jego znaczenie. Podobnie, jak u ewangelicznych protestantów, stosuje się formę chrztu przez zanurzenie. Świadkowie Jehowy postrzegają chrzest jako symboliczny obrzęd wyrażający całkowite i bezwarunkowe oddanie się Jehowie Bogu. Praktykowany jest zazwyczaj podczas kongresów oraz zgromadzeń okręgowych, obwodowych i specjalnych. Chrztu dokonują upoważnieni przedstawiciele zboru bądź w specjalnych basenach, bądź w zbiornikach naturalnych.

Przyjęcie chrztu w organizacji Świadków Jehowy poprzedzone jest okresem biblijnych szkoleń na podstawie publikacji opracowanych przez Towarzystwo Strażnica. Materiał pozwalający na zgłębienie nauk głoszonych przez wyznanie podzielony jest na części. Po ukończeniu szkolenia nadzorcy zboru, na podstawie zestawu stałych pytań, upewniają się czy osoba zdecydowana przyjąć chrzest zrozumiała podstawowe nauki biblijne oraz czy dostosowała do nich swoje życie. Przed zanurzeniem osoby chrzczonej w obecności świadków zadawane są dwa pytania: „czy rozumiesz wartość i znaczenie chrztu wodnego” oraz „czy uznajesz organizację Świadków Jehowy za organizację Bożą”. Podczas chrztu nie wypowiada się żadnej szczególnej formuły.

Zestawienie [edytuj]

Tabela przedstawia różnice w rozumieniu i praktykowaniu chrztu między ważniejszymi wyznaniami:

Wyznanie	Sposób	Chrzest niemowląt	Właściwości odradzające	Konieczność do zbawienia	Formuła
Kościół Katolicki	Zazwyczaj przez polanie, czasem przez zanurzenie.^[10]				Trynitarna
Starokatolicyzm	Zazwyczaj przez polanie				Trynitarna
Prawosławie	Przez trzykrotne zanurzenie (inne formy – tylko w uzasadnionych przypadkach)				Trynitarna
Staroobrzędowcy	Tylko przez trzykrotne zanurzenie				Trynitarna
Anglikanie	Przez polanie (rzadko zanurzenie)				Trynitarna
Luteranie	Przez pokropienie, polanie lub zanurzenie				Trynitarna
Metodyści	Przez pokropienie, polanie lub zanurzenie				Trynitarna
Prezbiteriańscy kalwiniści	Przez pokropienie, polanie lub zanurzenie				Trynitarna
Kongregacjonalni kalwiniści	Przez pokropienie, polanie lub zanurzenie (reformowani baptyści: tylko przez zanurzenie)	^[11] (reformowani baptyści: )			Trynitarna
Baptyści	Tylko przez zanurzenie				Trynitarna
Kościoły Chrystusowe	Tylko przez zanurzenie				Trynitarna
Ewangeliczni chrześcijanie	Tylko przez zanurzenie				Trynitarna
Zielonoświątkowcy	Tylko przez zanurzenie. Zielonoświątkowcy wierzą ponadto w oddzielny Chrzest Duchem Świętym				Trynitarna
Zielonoświątkowcy jednościowi	Tylko przez zanurzenie. Zielonoświątkowcy wierzą ponadto w oddzielny Chrzest Duchem Świętym				„W Imię Jezusa”
Adwentyści	Tylko przez zanurzenie				Trynitarna
Kwakrzy	Nie praktykują chrztu wodnego, jedynie Chrzest Duchem Świętym	—	—	—	—
Armia Zbawienia	Obecnie nie praktykują chrztu. Wierzą w jego wartość jedynie w czasach Chrystusa	—	—	—	—
Badacze Pisma Świętego	Tylko przez zanurzenie				„W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”
Świadkowie Jehowy	Tylko przez zanurzenie				Brak
Chrystadelfianie	Tylko przez zanurzenie				„w Imię Jezusa”
Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich	Tylko przez zanurzenie przez osobę posiadającą upoważnienie kapłańskie				„W Imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”
Społeczność Chrystusa	Tylko przez zanurzenie przez osobę posiadającą upoważnienie kapłańskie				Trynitarna

Odczynianie chrztu [edytuj]

Według doktryny katolickiej i części pozostałych wyznań chrześcijańskich, chrzest jako ich sakrament inicjujący jest nieodwołalny i nieodwracalny. Jednak w wielu kulturach i systemach wyznaniowych (szczególnie etnicznych wierzeń pierwotnych) dotrwały nawet do współczesnych czasów obrzędy odczyniające chrzest. Jednym z najstarszych — potwierdzanych przez źródła^{[potrzebne źródło]} — był obrzęd przeprowadzany przez średniowiecznych Prusów, polegający na ponownym obmyciu osoby wodą przez pogańskiego kapłana i wygłoszeniu stosownej formuły z rodzaju: "Niechaj wiara w Boga, którego nie wyznajesz, odeszła razem z tą wodą, a wraz z nim chrześcijańskie imię... Nadaję Ci (lub zwracam) pogańskie imię ..."^{[potrzebne źródło]} Współcześnie osoby oficjalnie dokonujące wystąpienia ze wspólnoty katolickiej coraz częściej dokonują również (mniej lub bardziej udokumentowanych historycznie) obrzędów mających zneutralizować chrzest i jego konsekwencje (dość popularne w kręgach rodzimowierców).

Podobne obrzędy [edytuj]

Wiara w oczyszczająca moc wody występowała u większości etnicznych kultur pierwotnych (u Słowian np. w trakcie obrzędów Kupalnocnych). Obrzędy inicjacyjne związane z wodą są znane również w innych religiach: w pradawnym kulcie wody, w niektórych wyznaniach żydowskich (esseńczycy, zwolennicy Jana Chrzciciela), u mandenajczyków, w azteckim kulcie bogini Chalchihuitlicue, wśród wyznawców starożytnej bogini Kybele, a także w buddyzmie. Do chrztu nawiązują też różne formy uroczystości świeckich, często o charakterze zabawy (chrzest statku, chrzest równikowy)