Opowiadania wybrane Elizy Orzeszkowej
A… B…C…
Nowela drukowana w „Świcie” w 1884, ale decyzją cenzury zdjęta; w 1886 drukuje ją „Gazeta warszawska”.
Orzeszkowa pragnęła w tym opowiadaniu zwrócić uwagę na problem, jakim jest sens pracy oświatowej w okresie niewoli. Na tle ponurej rzeczywistości w zaborze ukazała humanitarną pracę zwykłej nauczycielki- Joanny Lipskiej. Praca ta daje kobiecie całkowite zadowolenie.
W opowiadaniu chodzi też o ucisk rusyfikacyjny. Politykę państwa zaborczego widać w usunięciu ojca Joanny ze stanowiska nauczyciela oraz w powodach stagnacji życiowej brata Lipskiej- Mieczysława.
Brat Joanny- urzędnik polski żyjący w nieustannym strachu o swoją przyszłość, spełnia najbardziej prozaiczne prace narzucone mu przez administrację carską; jest on typową ofiarą biurokracji carskiej.
Dobra pani
Utwór pochodzący z 1883 roku.
Autorka chciała zwrócić w tym utworze uwagę wyłącznie na zjawiska szkodliwe, m.in. sielankowy pogląd na życie, pogoń za niezwykłością, zmienność upodobań itp.
Pisarka cały czas ukazuje zewnętrzną malowniczość przedstawianej sytuacji: ładne, dobrze ubrane dziecko, bogaty salon, piękny ogród, wyniosła i dumna kobieta- wszystko to uderza jakąś niecodziennością. Brak w tym wszystkim realiów twardego życia.
Pani Ewelina patrzy na świat jak na jakiś sielankowy, cukierkowaty obrazek malarski, nie widziała jego realnych kształtów, dlatego swym postępowaniem krzywdziła ludzi, znajdujących się w obrębie jej wpływów. W wylądzie Helci uderzyła ją jej zewnętrzna, sielankowa malowniczość i dlatego zapragnęła ją mieć przy sobie. Gdy pierwsze wrażenie się zatarło i dorastające Helcia zbrzydła- „dobra pani” oddaliła ją od siebie, gdyż raził ją jej estetyczny smak. Nie była w stanie zrozumieć, jaką krzywdę wyrządza emu dziecku.
Opowiadania A…B…C… , Dobra pani wyraźnie pokazują, jak bliski był Orzeszkowej los dziecka, jak ciepło potrafiła o nim pisać, jak bardzo pragnęła uchronić je od niebezpieczeństw, wynikających tak z warunków zewnętrznych, jak i ludzkich przywar.
Tadeusz
Ukazana jest tutaj sympatia dla ludu autorki i ciężkie życie jego przedstawicieli.
Bohaterem opowiadania jest dziecko i świat oglądany jego oczami.
Wnikliwe ukazanie psychiki dziecka, jego reakcji, lęków i zafascynowania światem.
Świat, który otacza dziecko, to świat ludzi dorosłych, jego rodziców, służby folwarcznej, pracującej ciężko „na pańskim”. Orzeszkowa opisuje warunki ich pracy, które nie pozwalają na opiekę nad dzieckiem. Opieką nad nim mogłyby się zająć panie z pobliskiego dworu, ale jest to tylko sugestia autorki, pewien zamysł pisarski, wynikający z przedstawionej sytuacji.
Zasada przeciwieństw: z jednej strony folwarczna wieś- ciężkie warunki pracy, ludzie zapracowani; z drugiej- widniejący w dali „biały dwór”, zajęty sobą, odgrodzony od ludzi folwarcznych granicą zobojętnienia.
Gloria victis
Utwór z 1905 roku.
Znaczenie tytułu: chwała zwyciężonym.
Autorka powraca tu do tematu powstania styczniowego z 1863 roku, ale tym razem nie musi już sięgać po język ezopowy, otwarcie wymienia nazwisko Romualda Traugutta- jednego z przywódców powstania. Dokonuje idealizacji jego postaci, stylizując na męczennika sprawy narodowej.
Głównymi bohaterami są: Maryś Tarłowski- młody uczony i powstaniec, jego siostra Anielka, i Jagmin- młody szlachcic, również powstaniec, dowódca jazdy.
O śmierci powstańców i ich wspólnej walce opowiadają nietypowi narratorzy: drzewa leśne i wiatr.