Przedmiot prawa autorskiego :
„Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia” .
Podmiot prawa autorskiego:
Twórcą utworu może być osoba fizyczna, niewykształcona, niepełnoletnia czy ubezwłasnowolniona bez względu na wiek czy pochodzenie społeczne lub preferencje religijne, która nie musi spełnić jakichkolwiek wymogów, aby jej dzieło było chronione ustawą o prawach autorskich. Oznacza to, że swojego dzieła nie musi zgłaszać w jakiejkolwiek instytucji ani uzyskiwać jakichkolwiek zaświadczeń.
Indywidualny charakter:
O indywidualnym charakterze utworu można mówić wówczas, gdy w nim (utworze) istnieje zauważalny wkład
intelektualny charakteryzujący się odtworzeniem koncepcji twórcy.
Autorskie prawa osobiste
Autorskie prawa osobiste zawierają w sobie prawo do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Dotyczą one zawsze i wyłącznie twórcy. Nikt oprócz twórcy nie ma do nich prawa. Ich
czas trwania jest nieograniczony, co oznacza, że nawet po śmierci należą one do tworcy.
Twórca może na wypadek śmierci określić, kto ma go reprezentować w zakresie praw
autorskich. Jeżeli twórca nie wyraził swojej woli to małżonek, a w jego braku kolejno:
zstępni, rodzice, rodzeństwo.
Prawo do autorstwa:
Powstaje ono w momencie jego uzewnętrznienia w jakikolwiek sposób. Jest to ochrona przed twierdzeniem kogokolwiek, że jest autorem określonego utworu.
Prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo też udostępnienie go anonimowo.
Prawo do autorstwa oraz do jego oznaczania chroni twórczość autora, jego dorobek
zawodowy oraz umożliwia uzyskanie odpowiedniego, poprzez identyfikację dzieł
(utworów), statusu społecznego.
Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu wynika zakaz dokonywania
jakichkolwiek zmian w dziele bez zgody jego autora. Dokonanie zmian jest oczywiście możliwe, ale tylko wówczas, gdy twórca zmiany takie zaakceptuje, uznając, że opinia o jego twórczości nie zostanie owymi zmianami nadszarpnięta lub też, jak to bywa często,
akceptuje zmiany na skutek odpowiedniej gratyfikacji.
Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu
Rzetelne wykorzystania utworu to m.in. ukazywanie jego lub
dokonywanie dozwolonych zmian bez przekłamań, tj. w taki sposób, który uniemożliwi
wprowadzenie kogokolwiek w błąd, co do zamiaru twórcy. Z tego wynika, że nie może
być ono ani zniekształcone ani użyte w sposób odbiegający od intencji, która była
podstawą jego tworzenia, ani wykorzystane do celów niezgodnych z moralnością twórcy.
Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
Twórca, po ukończeniu, utworu może rozważać możliwość udostępnieniu utworu publiczności. O publicznym udostępnieniu można mówić dopiero wówczas, gdy utwór staje się możliwy do zobaczenia przez bliżej nieokreśloną grupę ludzi. To znaczy każdy, nawet w sposób przypadkowy ale także po celowym zajęciu lub wykupieniu
miejsca, staje się świadkiem prezentacji utworu.
W rozumieniu ustawy: utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy
został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie
Nadzór nad sposobem korzystania z utworu:
Nadzór nad sposobem korzystania z dzieła przez twórcę może być realizowany jedynie w przypadku posiadania przez niego wiedzy o wykorzystaniu jego dzieła oraz o udostępnianiu, przez uprawnionych do korzystania z dzieła, efektów dopuszczalnych zmian i wykorzystań. Aby posiadanie takiej wiedzy było realne ustawodawca nałożył na korzystającego z utworu obowiązek umożliwienia twórcy i to jeszcze przed rozpowszechnieniem utworu, przeprowadzenie nadzoru autorskiego. Jeżeli wniesione przez twórcę, w związku z nadzorem, zmiany w utworze są niezbędne i wynikają z okoliczności od twórcy niezależnych, koszty ich wprowadzenia obciążają
nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę. Gdyby twórca nie
przeprowadził nadzoru autorskiego w odpowiednim terminie, uważa się, że wyraził zgodę
na rozpowszechnianie utworu.
O nie zawinionym i zawinionym naruszeniu prawa autorskiego:
O niezawinionym naruszeniu prawa autorskiego traktuje art. 78.1., który przewiduje,
że twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może
żądać zaniechania tego działania. w razie dokonanego naruszenia może także żądać,
aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do
usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o
odpowiedniej treści i formie. Natomiast w przypadku naruszenia zawinionego sąd może
przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub na żądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę
pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Autorskie prawa majątkowe:
Zgodnie z art. 17. twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Pola eksploatacji utworu to sposób, w jaki można utwór wykorzystać. Ustawa niektóre
z nich wymienia w art. 50. i tak:
- W zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu — wytwarzanie określoną
techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu
magnetycznego oraz techniką cyfrową.
- W zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór
utrwalono — wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo
egzemplarzy.
- W zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2
— publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie
i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy
mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Ale to nie są wszystkie „pola eksploatacji”. Chodzi tu nie tylko o możliwości, które są
obecnie znane, ale i takie, które, jeszcze nie są znane, a może je stworzyć postęp
techniczny.
Artystyczne wykonanie
Przepis dokładnie nie wyjaśnia co należy rozumieć przez „artystyczne wykonanie”.
Czy jest to wykonanie przez artystę posiadającego określone uprawnienia do
wykonywania zawodu, czy też „artystyczne wykonanie” to wykonanie mające
niepowtarzalny charakter cechujące się nie tylko doskonałym odtworzeniem czegoś, ale
ukazanie, w trakcie odtwarzania, pewnej koncepcji nigdzie dotychczas nie spotykanej?
Wydaje się, że w zamiarze ustawodawcy nie było ograniczanie „artystycznego
wykonania” do wykonania utworu przez osoby zaliczające się, dzięki pewnym formalnym
uprawnieniom, do zawodu artysty. Wniosek taki wypływa ze sformułowania zawartego
w art. 85.2. oznacza to, że oprócz oczywistych zawodów aktorskich tam wymienionych dopuszcza się i inne osoby byleby wykazały się pewnym artyzmem wykonania. Ponadto zezwala ustawodawca na zastosowanie art. 1.4 ustawy do praw pokrewnych, czyli uznaje również, że artystyczne wykonanie nie jest uzależnione od spełnienia jakichkolwiek wymogów formalnych .
Wyczerpanie prawa polega na wyłączeniu uprawnień twórcy (nabywcy) do
majątkowego prawa autorskiego poprzez utratę prawa dalszej kontroli nad korzystaniem z egzemplarza dzieła po jego pierwszym wprowadzeniu do obrotu. Warunkiem takiego
wyłączenia jest legalne (czyli ze zezwoleniem uprawnionego podmiotu) wprowadzenie
egzemplarza do obrotu. Tak więc istotą „wyczerpania prawa” jest możliwość obrotu,
zapisanego na rożnych nośnikach, egzemplarza utworu.
Wyczerpanie prawa powstaje jedynie w odniesieniu do egzemplarza dzieła.
Zinterpretować to można w ten sposób, że skoro kupiliśmy egzemplarz dzieła, to również
możemy nim obracać, czyli sprzedawać, użyczać itp. Wykluczona jest jednak zawodowa
odsprzedaż oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego,
rękopisów utworów literackich i muzycznych.
Fonogram i Wideogram
Fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych. Wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny
Prawa pokrewne
Prawa pokrewne w polskim prawie reguluje ustawa z 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Objęcie ochroną tych praw to novum w polskich regulacjach prawa autorskiego.
Prawa pokrewne to prawa podmiotowe:
zbywalne,
bezwzględne,
powstające obok praw autorskich.
Katalog praw pokrewnych wydaje się nie być zamknięty, jednak jest to kwestia sporna w nauce prawa. Polska ustawa wymienia wprost jako prawa pokrewne:
prawa do artystycznych wykonań,
prawa do fonogramów i wideogramów,
prawa do nadań programów,
prawa do pierwszych wydań
prawa do wydań naukowych i krytycznych
Prawa pokrewne chronią głównie interesy podmiotów, dzięki którym utwory są rozpowszechniane, np. wykonawców utworów, producentów fonogramów. Źródłem praw pokrewnych nie jest twórczość autorska w rozumieniu prawa autorskiego. Dlatego, jako uprawnienia dotyczące odmiennego dobra prawnego, prawa pokrewne powstają równolegle do praw autorskich i nie naruszają ich. Natomiast w konkretnym przypadku wykonywanie praw pokrewnych może się wiązać z koniecznością uzyskania wstępnej zgody uprawnionego z prawa autorskiego, jeśli łączy się z wykorzystaniem chronionych utworów.
Utwór
Ustawodawca dał dużą swobodę interpretacyjną uznania czegoś za utwór, aczkolwiek nie
oznacza to całkowitej dowolności. Może to być dzieło skończone, ale niekoniecznie. Może
to być np. fragment utworu (niekoniecznie skończonego), charakteryzujący się pewną
zamkniętą sekwencją i noszący znamiona indywidualizmu. Dzieło, jeżeli ma być
chronione prawem autorskim, musi spełniać jeszcze pewien dodatkowy warunek, a mianowicie: mieć indywidualny charakter.
Dzieło: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego; architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słownomuzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; audiowizualne (w tym filmowe).
Pierwokup
Prawo pierwokupu – prawo określonej osoby do pierwszeństwa w zakupie oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby jej właściciel zamierzał sprzedać ją osobie trzeciej.
Prawo pierwokupu upoważnia do kupna określonej rzeczy jedynie wtedy, kiedy jej właściciel będzie sprzedawał tę rzecz. Natomiast nie można go zrealizować w innych przypadkach zbywania rzeczy przez właściciela, np. przy darowiźnie.
Przedmiot pierwokupu
Prawo pierwokupu może wynikać z ustawy lub czynności prawnej. Dotyczy ono zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości (w tym przypadku tak prawa własności, jak i użytkowania wieczystego). Zawsze jednak musi to być rzecz oznaczona przynajmniej rodzajowo (np. samochód określonej marki)
Prawem pierwokupu mogą być objęte również: wierzytelności, autorskie prawa majątkowe czy udział w spółce handlowej. Wykonanie prawa pierwokupu zależy w pierwszej kolejności od inicjatywy właściciela rzeczy, który najpierw musi zdecydować się na sprzedaż. Uprawniony do pierwokupu nie może skutecznie domagać się od właściciela przeniesienia na niego własności rzeczy, dopóki sam właściciel nie zechce jej sprzedać.
Okresy ochronne
- osobiste prawa autorskie nie wygasają po śmierci twórcy
- Okres ochrony dla fotografii i dzieł należących do sztuk stosowanych wynosi 25 lat od ich powstania.
Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem siedemdziesięciu lat. Od tej zasady
ustawa może przewidywać wyjątki. Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się
w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego
zaczyna się bieg terminów określonych w ustawie. A zdarzenia i terminy te są określone
w następujący sposób:
- od śmierci twórcy;
- od śmierci ostatniego z żyjących współtwórców;
- od daty pierwszego rozpowszechnienia, w odniesieniu do utworu, którego twórca
nie jest znany;
Uwaga: Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna
się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach,
odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty
rozpowszechnienia każdej z wymienionych części (art. 37).
- od daty rozpowszechnienia utworu w odniesieniu do utworu, do którego autorskie
prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca;
- od daty jego ustalenia, gdy utwór nie został rozpowszechniony, ale w odniesieniu
do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy
innej osobie niż twórca;
- od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: kompozytora muzyki
skomponowanej do utworu audiowizualnego, głównego reżysera, autora
scenariusza, autora dialogów — w odniesieniu do utworu audiowizualnego.
Wykonawcy przysługuje ochrona dobr osobistych oraz prawo do korzystania z praw do
artystycznego wykonania i rozporządzania prawem do niego przez lat pięćdziesiąt licząc
od zakończenia roku, w ktorym artystyczne wykonanie ustalono. JeŜeli jednak w tym
czasie nastąpiła publikacja utrwalonego wykonania lub jego publiczne odtworzenie, okres
ochrony liczy się od tych zdarzeń, a gdy miały miejsce obydwa — od tego z nich, ktore
miało miejsce wcześniej.
Ograniczenie praw twórcy
Ograniczenia majątkowego prawa autorskiego wynikają z: ustalonego okresu istnienia, wyczerpania prawa, dozwolonego użytku osobistego, rozpowszechniania, możliwości cytowania, oraz następują z różnych innych
regulacji wymienionych w ustawie.
Ograniczenia czasowe - określają czas istnienia praw majątkowych, po upływie tego czasu prawa autorskie wygaszają. W praktyce oznacza to że dobra niematerialne z chwilą wygaśnięcia praw majątkowych do nich, nie przysługują nikomu i przechodzą do domeny publicznej
Wyczerpanie prawa polega na wyłączeniu uprawnień twórcy (nabywcy) do majątkowego prawa autorskiego poprzez utratę prawa dalszej kontroli nad korzystaniem z egzemplarza dzieła po jego pierwszym wprowadzeniu do obrotu. Warunkiem takiego wyłączenia jest legalne (czyli ze zezwoleniem uprawnionego podmiotu) wprowadzenie egzemplarza do obrotu. Tak więc istotą „wyczerpania prawa” jest możliwość obrotu,
zapisanego na różnych nośnikach, egzemplarza utworu.
Wyczerpanie prawa powstaje jedynie w odniesieniu do egzemplarza dzieła.
Zinterpretować to można w ten sposób, że skoro kupiliśmy egzemplarz dzieła, to również
możemy nim obracać, czyli sprzedawać, użyczać itp. Wykluczona jest jednak zawodowa
odsprzedaż oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, rękopisów utworów literackich i muzycznych.
Dozwolony użytek osobisty to kolejny wyjątek od zasady ochrony majątkowych praw autorskich. Ustawodawca dopuścił owe wyłączenie ochrony ze względów społecznych, dzięki czemu umożliwiono szerokiej rzeszy odbiorców dzieła do poznania jego walorów artystycznych czy wizualnych. Gdyby tego nie uczyniono wielu ludzi nie poznałoby nigdy wielu dzieł z przyczyn materialnych, jak również dzieła te nie stałyby się przyczynkiem do rozwoju społecznego (np. w zakresie kultury, sztuki, nauki).
Zgodnie z ustawowym przyzwoleniem wolno, bez zezwolenia twórcy, nieodpłatnie:
- Korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, w tym również do korzystania z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Uwaga: Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu
architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania
z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to
własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.
- Korzystać z utworu poprzez przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworów, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu wyłącznie umożliwienie: przekazu utworu w systemie teleinformatycznym
pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub zgodnego z prawem korzystania
z utworu.
Dozwolony użytek publiczny
Przepisy o dozwolonym użytku publicznym zawarte w art. 24-33 ustawy o prawie autorskim upoważniają do pewnych form publicznej eksploatacji chronionych utworów, podyktowanych realizacją interesu publicznego, wyrażającego z się w możliwości swobodnego obiegu informacji czy korzystania z dorobku nauki i kultury. Eksploatacja taka nie wymaga zgody autora – z wyjątkiem rozpowszechniania artykułów oraz aktualnych wypowiedzi i fotografii reporterskich – uiszczania wynagrodzenia.
Katalog ograniczenia prawa autorskiego w ramach dozwolonego użytku publicznego jest obszerny i obejmuje:
ograniczenia autorskich praw majątkowych na rzecz środków masowego przekazu; wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych już upublicznione sprawozdania o aktualnych wydarzeniach (aktualne artykuły i zdjęcia reporterskie, krótkie wyciągi ze artykułów i wypowiedzi, przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych, mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach, streszczenia rozpowszechnionych utworów)
prawo cytatu i dozwolony użytek szkolny; możliwość wykorzystania w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości, pod warunkiem, że
mieści się to w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lab prawami gatunku twórczości,
korzystający z prawa poda nazwisko twórcy i źródło
ograniczenia dotyczące rozpowszechniania utworów wystawionych w
miejscach publicznych; można rozpowszechniać do własnych celów
(choćby ilustracji opisu wycieczki turystycznej) , byle nie do tego samego
użytku, utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach,
utworów plastycznych i fotograficznych w encyklopediach i atlasach.