WYKŁAD I

Ekonomia – nauka o gospodarce.
Ekonomia formułuję hipotezy dotyczące zjawisk i procesów ekonomicznych w celu odkrycia prawidłowości rządzących produkcją, podziałem i konsumpcją.

Oikumene – gospodarstwo domowe

Oikonomia – oszczędność

Tradycyjna ekonomia – nauka o gospodarowaniu w sensie produkcji, podziału i obrotu dobrami materialnymi oraz o świadczeniu usług. Przedmioty badań: dobra ekonomiczne podlegające regulacji rynkowej (popyt, podaż, cena)

Popyt:

• Ilość towarów i usług, które przy danej cenie pragnie nabyć kupujący,

• Funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra, a ilością jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie.

Popyt efektywny – chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu
Popyt potencjalny - oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte odpowiednimi środkami.

Podaż:

• Ilość towarów i usług, które przy danej cenie oferowane są do sprzedaży przez producentów.

Cena:

• Wyrażana w pieniądzu wartość, którą trzeba zapłacić, aby nabyć określony towar lub usługę,

• Określona jest przez poziom popytu i podażu.

Podstawowe kategorie w obszarze ekonomii:

• Równowaga rynkowa,

• Efektywność gospodarowania związana jest z licznymi czynnikami w tym również ze stanem środowiska przyrodniczego,

• Racjonalne zachowanie człowieka,

• Racjonalność ekonomiczna.

Podział ekonomii:

Makroekonomia (polityczna) - ekonomia ujmowana z punktu widzenia całego społeczeństwa, dotyczy gospodarki w skali ogólnokrajowej.

Mikroekonomia - ekonomia ujmowana z punktu widzenia pojedynczego uczestnika życia gospodarczego, dotyczy gospodarki w zasięgu jego działania.

Ekonomia szczegółowa - dotyczy wycinka całości gospodarki (np.: budownictwa)

Ekonomia według Robinnsa :
Nauka o tym jak ludzie decydują o wykorzystaniu ograniczonych zasobów w celu wytwarzania różnych dóbr i jak dokonują podziału efektów między sobą oraz między obce i przyszłe pokolenia.

Działalność gospodarcza:

• Osiągnięcie zysku (tj. przyrostu posiadanej wartości),

• Zaspokajanie potrzeb za pomocą posiadanych środków tj. konsumpcje,

• Gospodarujemy po to żeby uzyskiwać korzyści.

Nakład (dobro wykorzystywane w działalności gospodarczej):

• Rzeczowe – roboczogodziny (kg, szt, m),

• Finansowe – wyrażone w jednostkach pieniężnych,

• Bieżące (eksploatacyjne) – krótkiego okresu czasu powinno się zwrócić w ciągu jednego cyklu gospodarowania,

• Inwestycyjne – zwracają się w ciągu wielu cykli produkcyjnych.

Efekty – następstwa działalności gospodarczej , mierzone w jednostkach naturalnych i finansowych.

Korzyści:

• Pozytywny efekt przedsięwzięcia wyrażony wartościowo

• Korzyść może wynikać również z uniknięcia straty.

Kapitał:

• Nagromadzona suma wartości, którą można zastosować gospodarczo czyli zainwestować,

• Wartość znaczna,

• Gromadzona w długim okresie czasu,

• Materialna postać kapitału to zasób, środki gospodarcze.

Kapitał obrotowy - finansuje bieżące nakłady działalności gospodarczej.

Kapitał trwały- finansuję nakłady inwestycyjne inaczej środki trwałe jego obtór trwa dłużej niż jeden cykl produkcyjny.

Inwestycja- długotrwale zaangażowanie kapitału w działalność gospodarczą.

Wymogi środowiska wobec ekonomii: Problem do rozwiązania: określenie możliwości i granic ingerencji człowieka w środowisko co wymaga kompleksowych badań interdyscyplinarnych.

Ważne kwestie:

• Określenie przyczyn powstawania szkód w środowisku i możliwość ich uniknięcia,

• Skuteczność środków służących ochronie środowiska,

• Instrumenty polityki ochrony środowiska.

Dobra wolne: od momentu rozwoju przemysłu dobra przyrody uchodziły jako dobra wolne, korzystano z nich bez ograniczeń i bez kosztów.

Rozwój gospodarczy:

• Wyczerpywanie surowców,

• Dobra przyrody to dobra ekonomiczne czyli deficytu (w przyrodzie brak naturalnego regulatora, tak jak w gospodarce rynkowej)

Ekonomia Ochrony Środowiska:
Powinna dążyć do dostosowania wymogów gospodarki do eksploatacji zasobów środowiska, a także w największym stopniu ujmować zmiany w środowisku (w rachunku ekonomicznym)

Ekonomiczne ujęcia zagadnień ekonomi:

• System celów,

• Zasada gospodarności,

• Nowa zasada racjonalego gospodarowania,

• Nowa interpretacja prawa malejącej ziemi,

• Teoria dóbr wolnych i ekonomicznych.

System celów:

• Podstawowy element każdego problemu ekonomicznego. Niezbędna jest konieczność rozwiązań alternatywnych (celów alternatywnych i drób ich osiągnięcia),

• Brak sprzeczności z celem nadrzędnym jakim jest ochrona środowiska naturalnego.

Zasada gospodarności:
Oznacza takie gospodarowanie zasobami, które ma zapewnić odpowiedni poziom życia obecnym pokoleniom oraz godny i lepszy byt następnym generacją.

Tradycyjna ekonomia- max efekt przy danych nakładach lub określony efekt w drodze min nakładu.

Ekonomia ochrony środowiska - winna określić ilość dóbr jaką wolno nam racjonalnie przetwarzać dla osiągnięcia założonego poziomu dobrobytu. Ma to zapobiec:

• Wyczerpywaniu zasobów

• Degradacji środowiska.

Ograniczoność zasobów gospodarczych:

• Zasoby ludzkie – wiedza, umiejętności,

• Zasoby naturalne – ziemia, bogactwa naturalne, woda, powietrze,

• Zasoby będące wynikiem wcześniejszych działalności człowieka - półprodukty, maszyny, budynki.

WYKŁAD II 03.03.2014r

Zasoby naturalne

Środowisko przyrodnicze to ogół zasobów naturalnych i innych walorów biosfery do których zalicza się

-klimat

-łowiska morskie

-obszary leśne

-krajobrazy

Środowisko może istnieć bez człowieka lecz człowiek nie może istnieć bez środowiska

Środowisko społeczne człowieka

Ogół związków z innymi ludźmi i grupami społecznymi oraz instytucji powstałych na tej podstawie w toku rozwoju historycznego

Środowisko kulturowe człowieka

Ogół społecznych wyobrażeń, wartości, norm, wzorów zachowania, systemów wychowawczych, tradycji i ich materialnych wyrazów

Środowisko działalności gospodarczej człowieka

Eksploatowanie gospodarczo części środowiska przyrodniczego, stosowane techniki i technologie, formy organizacyjne, stosunki społeczne w gospodarowaniu

Zasoby odnoszą się do wielkości poszczególnych dóbr

- tyle ile posiada się aktualnie

-ich wielkość i jakość są funkcją wiedzy i postępu technologicznego

-o ich wartości decyduje rzadkość, ograniczoność, dostępność

Wpływ środowiska na działalność człowieka

-dostarczanie dóbr do konsumpcji

-dostarczanie dóbr jako środki do produkcji

-podtrzymując funkcjonowanie systemów, które warunkuj istnienie życia na ziemi

Zakres ekonomii zasobów i środowiska

- podstawy teoretyczne, metodologiczne i naukowo-techniczne ekonomii zasobów i środowiska

- problemy i metody określania strat z tytułu niewłaściwego wykorzystanie lub degradacji środowiska, zarówno środowiska człowieka, przyrodniczego i środowiska sztucznego – techniczneo

-ocena ekonomiczna zasobów w tym zasobów naturalnych

-ocena ekonomiczna zagospodarowania przestrzeni o różnych funkcjach

-ocena ekonomiczna przedsięwziąć instytucyjnych, techniki i technologii w zakresie użytkowania ochrony zasobów oraz szeroko rozumianego środowiska

-strategia i polityka oraz instrumenty ekonomiczne w zakresie użytkowania i ochrony zasobów i szeroko rozumianego środowiska

Podstawy ekonomii środowiska

-przyspieszenie wyczerpywania się zasobów przyrodniczych w tym surowców podstawowych

-zjawisko postępującej degradacji środowiska

-umiędzynarodowienie problemów ekologicznych pojawienie się zagrożeń globalnych ( kwaśne deszcze, dziura ozonowa, ocieplenie klimatu)

Rozwój

Encyklopedia Powszechne – rozwój jako długookresowy proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić prawidłowo po sobie występujące etapy ( fazy rozwoju)

Dążenie ludzkości do zaspokojenia swoich potrzeb to zwiększenie eksploatacji zasobów środowiska

Wzrost wprowadzenia zanieczyszczeń powstałych w wyniku wielu procesów produkcyjnych konsumpcyjnych do środowiska

Degradacja wg Janikowskiego

Jest coś czego nie powinno być, nie będzie czegoś co być powinno

Poglądy o roli środowiska w rozwoju i produkcji

- na początku rozwoju nauk ekonomicznych problem gospodarowania środowiskiem nie istniał

- u niektórych ekonomistów zainteresowania skupiły się do

- surowców jako środków ( do produkcji)

-surowca jako kształtów

-renty gruntowej

FIZJOKRACI

-prekursorzy problematyki ekologicznej w teorii ekonomii

-Ziemia jako czynni produkcji

-teza o panowaniu przyrody

Porządek naturalny na całym świecie, z którym musi pozostać porządek społeczny i gospodarczy

-dominacja przyrody nad zasobami ekonomicznymi

-prawa przyrody nie zależą od woli ludzi trzeba je poznać aby mogły być stosowane w działalności gospodarczej

-bogactwo narodu to przyroda

-główny czynnik wytwórczy to ziemia

-ziemia wytwarza nadwyżkę produktu nad nakładem

Ekonomia klasyczna i jej przedstawiciele a gospodarowanie zasobami środowiska

SMITH

-skupiał się na problemach rozwoju gospodarki

-środowisko przedstawiał jako barierą rozwoju gospodarczego

-w jego teorii wzrost gospodarczy zależy przede wszystkim od akumulacji kapitału

-powiększenie kapitału ma określone granice

-może trwać do poziomu, w którym dane państwo osiągnie maksymalny poziom bogactwa społecznego

-bogactwo to zależne jest od zasobów naturalnych, gleby, klimatu oraz stopnia rozwoju cywilizacyjnego

RICARDO

-podstawową rolę w jego rozważaniach odgrywa prawo malejącej produktywności ziemi

-przychody w rolnictwie miały maleć tak szybko, że nawet rosnące dochody w przemyśle przetwórczy nie będą w stanie ich zastąpić

-w miarę wyczerpywania się zasobów łatwiejszych do wykorzystania trzeba sięgnąć po zasoby trudniejsze do wykorzystania

RENTA GRUNTOWA

-forma dochodu uzyskiwana przez właściciela ziemi

-dochód z tytułu posiadania ziemi

-uzależniona jest od poziomu ceny ziemi

-kształtuje się pod wpływem popytu na ziemię i podaży oraz jej powierzchni

- teoria renty opiera się na

-zasadzie malejącej wydajności

-ograniczonej ilości urodzajnych gleb

Prawo malejącej wydajności czynników produkcji

- jeżeli udział jednego z czynników produkcji rośnie podczas gdy udział innych jest niezmienny to zostanie osiągnięty poziom produkcji powyżej którego produkcja całkowita będzie coraz mniejsza

MALTHUS

-wzrost liczby ludności powoduje wyczerpanie się w przyrodzie wszystkich możliwych środków co w konsekwencji prowadzi do zatrzymania wzrostu gospodarczego

-zasoby są ograniczone c do ilości (ziemia) po osiągnięciu granicy wykorzystania i dostępności zasobów, dalszy wzrost ludności wymagać będzie zwiększonej intensywności uprawy co pociągnie za sobą zmniejszenia przychodów na głowę

-liczba ludności stale wzrasta podlegając tylko pewny biologicznym ograniczeniom

J S MILL

-rozwijając myśl wybitnych ekonomistów RICARDA i MALTHUSA sformułował powszechne prawo produkcji

-ograniczoność zasobów powoduje zwiększenie się nakładu pracy oraz kapitału na jednostkę produkcji

-przechodzenie do mniejszych wydajności, efektywnych, droższych zasobów i substytutów

RICARDO. MALTHUS. J.S.SMITH

Uważali, że ograniczoność zasobów naturalnych może doprowadzić do zmniejszenia efektywności gospodarczej a nawet całkowitego zahamowania wzrostu gospodarczego

J.B. SAYA

-podzielił on zasoby naturalne na 2 grupy

-surowce użyteczne i dobra wolne czyli występujące powszechnie

-te dobra, które uznał za dobra wolne dzisiaj należy uznać za ograniczone ze względu na długi czas odnawiania

-zwrócił uwagę na zanieczyszczenie środowiska przez odpady

MARKS

-w swoich rozważaniach pomijał zasoby przyrody

-twierdził, że zasoby naturalne są dane a procesy produkcyjne są przekształceniem substancji przyrodniczej

-należy ujarzmić przyrodę dla korzyści człowieka

EKONOMIA NEOKLASYCZNA

W ekonomii neoklasycznej problemu związanego z zasobami środowiska i ich rolą w rozwoju społeczno-gospodarczym na lata 70 XX w i związane są z wykształceniem nowego nurtu w ramach ekonomii tzw ekonomii środowiskowej

-czynniki zmuszające do podjęcia działań ekologicznych

-przyspieszone wydobywanie kopalin w tym nośników energii pierwotnej

-postępująca degradacja środowiska w zakresie różnorodności biologicznej degradacji wód i gleb niszczeniem lasów zanieczyszczeniem powietrza

-pojawienie się globalnych problemów ekologicznych zagrażających życiu na ziemi

-zmianami w podejmowaniu procesów gospodarczych – podejście systemowe, uświadomienie efektów zewnętrznych

EKONOMIA KEYNESOWSKA
-Potrzebna jest międzygeneracyjna sprawiedliwość w korzystaniu ze środowiska obok efektywności mikroekonomicznej

-Rynek w zakresie gospodarowania zasobów nieodnawialnych nie jest wystarczającym mechanizmem

-Nie wszystkie koszty i korzyści środowiskowe dają się ująć w kategoriach monetarnych

-Kwestionuje eliminację bariery surowcowej przez substytucje technologiczne

WYKŁAD III

EKONOMIA ŚRODOWISKA:

-interdyscyplinarna nauka , która powstała na pograniczu ekonomii i ekologii

-bada związki między procesem rozwoju społeczno-gospodarczego, a stanem środowiska

-bada efektywne działania człowieka w warunkach ograniczonych zasobów (kapitałowych, organizacyjnych, technologicznych, ludzkich, przyrodniczych)

-przedmiotem jej zainteresowań są zagadnienia z zakresu ekonomii i ekologii

-związana z tematami: przyczyny degradacji środowiska, ekonomiczne konsekwencje degradacji i wpływ gospodarki na środowisko, ochrona środowiska i jej zasobów

-jest to nowa dziedzina wiedzy ekonomicznej koncentrująca się na korzystaniu z zasobów naturalnych, efektach zewnętrznych i tworzeniu dóbr publicznych

-bada statyczne i dynamiczne warunki optymalności wykorzystania zasobów i walorów środowiska przyrodniczego

-wykorzystuje metodykę ekonomii neoklasycznej do analizy związków między gospodarką a środowiskiem, zakłada ona, że rynek jest najefektywniejszym instrumentem regulującym popyt i podaż na poszczególne dobra, co powinno spowodować racjonalną alokację zasobów

-wskazuje cele i zasady polityki ekonomicznej

-metody i instrumenty ekonomiczne które można stosować w praktyce gospodarczej

-wskazuje, iż rynek w przypadku ochrony środowiska jest zawodny

EKONOMIA ŚRODOWISKA OBEJMUJE:

-internalizacje kosztów zewnętrznych (instrumenty administracyjno-ekonomiczne)

-regulacje między wzrostem gospodarczym (dobrobytem) a ochroną środowiska

-wycenę usług środowiska

-gospodarowanie zasobami naturalnymi

RACHUNEK EKONOMICZNY W OCHORONIE ŚRODOWISKA

-wycena składników środowiska i rachunek strat

-rachunek kosztów ochrony środowiska

-rachunek efektywności przedsięwzięć ochronnych

EKONOMIA EKOLOGICZNA:

-kładzie nacisk na ujęcie makroekonomiczne i długofalowe oraz politykę państwa

-nadrzędność środowiska nad rozwojem gospodarczym

-wprowadziła pojęcie kapitału naturalnego

-kapitał społeczny to wytworzony przez ludzi

-uznaje ograniczoność substytucji

-uznaje nieodwracalność zużytych zasobów

-uznaje prawa przyszłych pokoleń

-odrzuca korzyść ekonomiczną jako kryterium rozwoju

PODZIAŁ KAPITAŁU NATURALNEGO

1. Podstawowy:

-klimat

-warstwa ozonu

-powietrze

-różnorodność biologiczna

-nie może być zastąpiony

2. Pozostały:

-odnawialne i nieodnawialne zasoby naturalne

-powiększa się z rozwojem cywilizacyjnym

-może być zastąpiony przez kapitał antropogeniczny

PODZIAŁ ZASOBÓW:

1. naturalne:

Zasoby i walory, których istnienie jest niezależne od działań człowieka, a można je modyfikować i różnicować przestrzennie

2. sztuczne:

To zasoby materialne wytworzone przez człowieka i walory zależne od obecności człowieka

ZASOBY NATURALNE ŚRODOWISKA WG KRYTERIUM TRWAŁOŚCI

1.wyczerpywalne:

-odnawialne: powietrze, woda, gleba, świat roślin i zwierząt

-nieodnawialne: bogactwo mineralne, powierzchnia użytkowa, zasoby mające substytuty osiągalne w bliskiej lub dalszej perspektywie

2.niewyczerpywalne:

-niezmienialne: przez użycie położenia geograficznego, nasłonecznienia

-zmienialne: powietrze, woda, energia

PODZIAŁ ZASOBÓW SZTUCZNYCH

ZASOBY WG STOPNIA ROZPOZNAWANIA

-zidentyfikowane (opisane)

-rozpoznaje (częściowa na podstawie próbek i częściowo na podstawie opisu genealogicznego)

-nieodkryte (o ich istnieniu sądzi się na podstawie budowy geologicznej)

-hipotetyczne/spekulatywne (poza zasięgiem badań geologicznych)

ZASOBY WG UŻYTKOWANIA

-użytkowane

-stanowiące rezerwę bieżącą- mogą być użytkowane przy występującym poziomie cen

-stanowiące rezerwę potencjalną- mogą być użytkowane przy rosnących cenach

-stanowiące zapas surowcowy- ich koszt pozyskania przekracza wielokrotnie możliwe do uzyskania przychody

ZASOBY ZW WZGLĘDU NA ICH STOSUNEK DO DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA

1. bezpośrednio zaspakajające potrzeby ludzkie:

-niezbędne biologiczne(woda, powietrze)

-pozaprodukcyjne (bezpośredniej konsumpcji np. owoce jagodowe)

-warunki przyrodnicze (zdrowotne, estetyczne, rekreacyjne)

2.służące działalności gospodarczej

-wykorzystywane bezpośrednio do produkcji (surowce, energia)

-wykorzystywane pośrednio (woda w transporcie wodnym)

DYNAMICZNA TEORIA ZASOBÓW

SUBSTYTUCJA

Jest to wzajemne zastępowanie się zasobów w procesie produkcji wg stałej lub zmiennej stopy.

X1, X2 – produkty zastępujące się

Wniosek: gdy wzrasta X1, maleje zużycie X2 i na odwrót

STAŁA STOPA SUBSTYTUCJI

Jest to stosunek przyrostu nakładu jednego czynnika do ubytku drugiego czynnika

S = ΔX1 / ΔX2

Pokazuje jaką oszczędność nakładu jednego czynnika daje zwiększenie drugiego czynnika o pewną wielkość.

SYSTEM GOSPODARCZY I ŚRODKOWISKO

GOSPODAROWANIE ZASOBAMI NATURALNYMI

-takie wykorzystanie aby uzyskać maksymalny efekt ich użycia

-takie korzystanie z zasobów aby osiągnąć największy dobrobyt

• rozwój gospodarczy zależy od zasobów

• zasoby są ograniczone

• rozwój musi napotkać granicę

GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WYCZERPYWALNYMI (RZADKIMI)

-miernikiem rzadkości jest cena, rzadkość nie wynika z absolutnego braku zasobu lecz dostępności do tańszych źródeł tego zasobu

-w warunkach konkurencji doskonałej cena zasobu wyczerpywanego musi rosnąć co najmniej w tempie jak stopa procentowa

W warunkach normalnych popyta na zasoby zależy od cen.

W przypadku zasobów rzadkich:

-założenie o stałości krzywej popytu jest nierealne

-wzrost gospodarczy pomimo postępu do zmniejszenia zasobochłonności jednostki produktu prowadzi do zwiększenia zapotrzebowania na zasoby naturalne

-w rzeczywistości mamy przesunięcie krzywej popytu- zwiększenie popytu w odniesieniu do większości zasobów wyczerpywanych

ZASADA UŻYTKOWANIA ZASOBÓW NIEODNAWIALNYCH HOTELLINGA

-koszty użytkowania zasobu powinny rosnąć w tempie określonym przez stopę procentową (wykładniczo), a zatem w takim samym tempie muszą rosnąć ceny, co prowadzi do zmniejszenia popytu w czasie, stosowane w rzadkości zasobu

-w tej sytuacji wzrost cen zapobiega nadmiernemu zużyciu

-w modelu Hotellinga większość zasobu odnawialnego jest stała

-wykorzystanie w jednym okresie to strata możliwości w innym okresie

Osiągnięcie korzyści z zasobu nieodnawialnego dzisiaj oznacza utratę korzyści z tego tytułu w przyszłości

-pojawia się nowy rodzaj kosztów oprócz kosztów wydobywania zasobów

Obniżony poziom przeszłej korzyści związany jest z mniejszą ilością zasobu

OPŁATA KONCESYJNA

WYKŁAD IV

Korzystanie z zasobów odnawialnych

- Gospodarowanie w taki sposób, aby można osiągnąć maksymalną długookresową korzyść z ich eksploatacji bez naruszenia zdolności do ich naturalnej odnowy (i odbudowy)

Zrównoważony połów ryb

Nocny optymalny

Przyrost

Ryb R

Przyrost

Najniższy

Oś wielkości populacji ryb

Oddziaływanie antropogeniczne a pojemność Środowiska

Przyrost

Biomasy żółty,przerywana linia- łowiska wspomagane

Różowy,linia ciągła- łowisko naturalne

Zielony, przerywana- łowisko zdegradowane

Populacja

Przychody, zdolność do odtwarzania zasobów

Przychody a intensywność połowów

Korzyści,

Koszty

Styczna

Koszty(związane z połowami)

Pm

Pe

Pm,Kk Kp

Km

Ke przychód

0 Xe Xm Xk intensywność połowów

Przychody rosną z intensywnością połowu

(różnica między) Pm – Km -> przychód dla jednostki

Pk = Kk -> moment w którym produkcja wychodzi z kosztami na 0 (przychody i koszty te same)

Xe -> osiągana korzyść z jednostki

Pojęcie efektów zewnętrznych

- efekt zewnętrzny powstaje wówczas, kiedy decyzje o produkcji i konsumpcji jednego podmiotu wpływają bezpośrednio na decyzje produkcyjne innych podmiotów inaczej niż za pośrednictwem rynku

- możliwości produkcyjne jednych podmiotów są uzależnione od wyborów dokonanych przez inne pomioty

- podstawą są dobra nie będące przedmiotem transakcji rynkowych.

Dobra pożądane Dobra niepożądane

Dotyczą dodatnich dotyczą ujemnych

Efektów zewnętrznych efektów zewnętrznych

KRAJOBRAZ WIEJSKI EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ

Efekt zewnętrzny – występuje, gdy produkcja lub konsumpcja dobra bezpośredniego oddziałuje na przedsiębiorstwo lub konsumentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych.

- Ekologiczne efekty zewnętrzna występują, gdy decyzje gospodarcze podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych oznaczają powstawanie takich zmian w środowiskowych warunkach gospodarowania, które bezpośrednio negatywnie(niekorzyść) lub pozywnie(korzyść) oddziałują na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów.

ISTOTA EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH

- dwa przedsiębiorstwa A i B

- Przedsiębiorstwo A wytwarza produkty papiernicze i położone jest w górze rzeki. Przedsiębiorstwo B jest firmą połowową i łowi ryby w dole tej samej rzeki, następnie produkuje konserwy rybne

- oba przedsiębiorstwa dążą do maksymalnego zysku, przy czym jest widoczne, że na to jak prosperuje firma B wpływają zachowania przedsiębiorstwa A.

- Przyjmujemy, że wzrost produkcji firmy A wymaga zwiększenia zatrudnienia, co oznacza wzrost dochodu pracowników. Dla firmy B jest to korzystne, gdyż pracownicy firmy A kupują wyroby firmy B, zwiększając tym samym popyt na jej produkty- Dodatni efekt zewnętrzny

- jednocześnie w miarę powiększania się A rośnie ilość ścieków chemicznych zanieczyszczających rzekę. Im bardziej brudna woda w rzece, tym mniejsza i gorsza jakościowo podaż produktów firmy B. Zanieczyszczenia -> ujemny efekt zewnętrzny

- zmiany produkcji B nie wpływają na zyski firmy A

Podział efektów zewnętrznych ze względu na ich wpływ na otoczenie

Efekty ujemne Efekty dodatnie

Umniejszają korzyści i zwiększają korzyści i dobrobyt

Dobrobyt innych innych

- zanieczyszczone jezioro - krajobraz

- zaśmiecony las - piękny ogród sąsiada

- odór z ferm zwierzęcych

W sąsiedztwie

Podział efektów zewnętrznych ze względu na podmioty których dotyczy

- efekty publiczne- korzyści( względnie ubytek korzyści) dotyczy potencjalnie każdego, przy czym odnoszone korzyści lub ich uszczuplenie przez jednych nei pozbawia innych dostępu do korzyści (względnie nie dominuje niekorzyść)

TAKIE EFEKTY OKREŚLA SIĘ JAKO NIEUBYWALNE

- w przypadkach ujemnych efektów określa się jako antydobra publiczne np. zanieczyszczenia atmosfery

- efekty prywatne – korzyści( względnie niekorzyści) dotyczy tylko niektórych jednostek. „konsumpcja” takiego efektu przez jednych ogranicza możliwości „konsumpcji” przez innych

EFEKTY NIEDOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH

Efekty ubywalne

- przedmioty analizy efektów zewnętrznych w ekonomii nie są zmiany w środowisku lecz ubytek dobrobytu

-stąd szkody powodowane przez zanieczyszczenie środowiska podlegają wycenie

- dlatego w sensie ekonomicznym pożądany jest nie zerowy, lecz optymalny poziom zanieczyszczenia, czyli taki, przy którym społeczne koszty usunięcia dodatkowej jednostki zanieczyszczeń są równe społecznym kosztom szkód powodowanym przez tę jednostkę

- to taki poziom zanieczyszczeń, przy którym końcowe korzyści społeczne wynikające z redukcji zanieczyszczeń zrównują się z końcowymi kosztami !!!!!!!!!!!!

Regulacje prowadzące do równowagi rynkowej

-podatek Pigou: obciążanie działalności produkcyjnej lub konsympcyjnej powodującej powstawanie efektów zewnętrznych

- rozszerzenie mechanizmu rynkowo-cenowego na nowy przedmiot bez udziału regulacji zewnętrznej. W ten sposób efekt zewnętrzny może być traktowany jako towar(twierdzenie Coase’a)

Podatek Pigou->teoretyczne forma nakładana w celu zniwelowania negatywnych skutków efektów zewnętrznych

- zastosowanie tego podatku miało mieć na celu wyrównanie kosztów prywatnych i kosztów społecznych

-w przypadku problemu zanieczyszczenia środowiska podatek uświadomiłby sprawcom zanieczyszczenie rzadkość dóbr środowiskowych, a dokładnie zdolności środowiska do asymilacji zanieczyszczeń.

Podatek Pigou w warunkach doskonałej konkurencji

koszty,

korzyści

MNPB MEC

MNBP*

t*

Q* Q z Q

t- efekt podatku jaki jest wprowadzony

Coase’a twierdzenia

-zgodnie z nim można przezwyciężyć negatywne zewnętrzne efekty towarzyszące produkcji lub konsumpcji przez dowolne negocjacje, a warunkiem efektywności tych negocjacji są ich niskie koszty i dobrze określone prawo własności

Ujemne efekty zewnętrzne można eliminować

Poprzez rozwiązanie instytucjonalne

WYKŁAD V

EKONOMICZNA WARTOŚĆ ŚRODOWISKA

Wartość środowiska:

Wartość całkowita:

1. Wartość dla użytkownika = RZECZYWISTA

2. Wartość opcji zachowania = ALTERNATYWNA

3. Wartość egzystencjalna = SAMOISTNA

Ad.1

- Korzyść jaką odnosi z użytkowania środowiska lub jego elementu jako aktualny użytkownik, np. rybak, leśnik.

- W ogólnospołecznym znaczeniu to suma korzyści wszystkich użytkowników.

Wykorzystanie wartości użytkowej:

BEZPOŚREDNIE: POŚREDNIE:

Konsumpcja: Ochrona przed:

- biomasa - promieniowaniem ultrafioletowym

- woda - powodzią

-zasoby genetyczne - erozją

Nie konsumpcja: - zanieczyszczeniem wody

- rekreacja - zanieczyszczeniem powietrza

- estetyka - zanieczyszczeniem gleby

- krajobraz Ochrona bioróżnorodności

Ad.2.

- Wartość wynikająca z możliwości zachowania elementu środowiska dla ewentualnego korzystania z niego w przyszłości także przez następne pokolenia.

- Gotowość do pokrywania kosztów ochrony środowiska.

Ad.3.

- Wartość wynikająca z samego faktu istnienia danego elementu lub całości środowiska a nie z żadnej korzyści z jego użytkowania.

- Czerpanie korzyści z samego tylko istnienia i dostępności dóbr.

- Uzasadnienie do istnienia innych istot żywych i składników przyrody nieożywionej.

Społeczna wartość lasu:

WARTOŚĆ UŻYTKOWA

- Surowic drzewny, pożytki leśne, miejsca pracy.

- Wartość dla użytkowników w przyszłości.

WARTOŚC NIEUŻYTKOWA

- Możliwość rekreacji przyszłych pokoleń.

- Zadawanie różnorodności biologicznej.

WYCENA ŚRODOWISKA PO CO?

- przypomnienie o tym, że środowisko nie jest dobrem wolnym

- pozostawienie przyszłym generacją środowisko w gorszym stanie

- szacowanie kosztów zewnętrznych działalności produkcyjnej i konsumpcyjnej – podstawa do nakładania obciążeń ekonomicznych w różnorakiej formie (podatki, opłaty, kary, stawki ubezpieczeń)

- konieczność określenie wartości środowiska w projektach inwestycyjnych - jej utrata jest dodatkowym , często zaniedbywanym kosztem inwestycji

- konieczność określenie korzyści płynących z inwestycji proekologicznych – dysponując ograniczonym budżetem należy wybrać optymalny sposób jego wykorzystania tak, aby maksymalizować korzyści dla środowiska

- uwarunkowania prawne związane z obowiązkiem wyceny skutków oddziaływania planowanych inwestycji na środowisko

- ustalenie standardów korzystania ze środowiska

-pozwala na ustalenie rzeczywistych wskaźników rozwoju gospodarczego.

ZALETY WYCENY ŚRODOWISKA

- pieniądz wyraża w sposób jasny i bezpośredni stopień społecznego zaangażowania w problem środowiska oraz gotowość członków społeczeństwa do zapłacenia za dobro środowiskowe – mierzą intensywność społecznych preferencji i stopień zaangażowania w problemy środowiskowe

- pieniądz stanowi dodatkowy argument na rzecz środowiska – politycy i opinia publiczna są przyzwyczajeni do tego, że korzyści i straty są wyrażane w jednostkach pieniężnych

- istnieje możliwość porównania z innymi korzyściami i kosztami wynikającymi z alternatywnej alokacji publicznych funduszy’

TRUDNOŚCI WYCENY

- Metodologiczna – wynikająca z nie w pełni rozpoznawalnych funkcji środowiska

- Techniczna – słabe lub niewymierne znaczenia roli środowiska na procesy gospodarcze oraz inne procesy w tym ekologiczne

- Etyczne – negowanie prób wyceny pieniężnej np. życia ginących zwierząt, czystej wody pitnej, powietrza.

PROBLEMY WYCENY KORZYŚCI ŚRODOWISKA

-rozkład kosztów z korzyści – kto straci a kto zyska ze zmian w środowisku? Wartość różna dla grup ludzi (bogatych, biednych, mieszkańców miasta, mieszkańców terenów leśnych)

- dyskontowanie kosztów i korzyści – jaka przyjąć stopę dyskontową obecną czy przyszłą

- jak uwzględnić prawa przyszłych pokoleń

- jednoczesne występowania kilku etapów o różnych miarach, które nie mogą być sumowane wprost (budowa drogi a zmiana krajobrazu)

- skutki nieodwracalne przez decyzje (budowa ko[palni odkrywkowej, zapór wodnych)

- niepewność i ryzyko tak skutków jak i zachowań ludzkich (wartość oczekiwana, wartość rzeczywista)

- problematyka niewymierności – oddziaływanie na zdrowie ludzi.

OCENA ŚRODOWISKA

- JEDNOSTKI NATURALNE

- JEDNOSTKI WARTOŚCIOWE

- wiele dóbr to dobra nierynkowe, np. publiczne. Tutaj często metody wyceny środowiska to wyznaczanie hipotetycznej skłonności do zapłaty lub kalkulacji ceny dobra

- wycena wartości i ewentualnych zmian zwłaszcza strat środowiska

- wycena środowiska to jego wycena w określonym stanie

- wycena zmiany stanu to wycena strat lub korzyści

METODY WYCENY STRAT ŚRODOWISKOWYCH SZKÓD I ZMIAN Z PUNKTU PRODUCENTA:

- obliczenie bezpośrednich strat w dochodach (dodatkowe utylizacje wody do procesów technologicznych)

- Restytucyjna – określenie kosztów przywróceni środowiska do stanu pierwotnego (oczyszczenie powierzchni morza z wycieku ropy)

- Substytucyjna – wycen kosztów substytucji utraconego elementu środowiska inny

- Wskaźnikowa – odnoszenie do innych podobnych przypadków.

Podejście do wyceny zasobów środowiska

Metody bezpośredniej wyceny: Metody pośredniej:

- cen hedonicznych - substytucyjna

- wyceny warunkowej - oddziaływania-skutek

- kosztów podróży - kosztów utraconej korzyści

- kompensacyjna

- prewencyjna

- odtworzeniowa

METODY EKONOMICZNEJ WYCENY ZASOBÓW ŚRODOWISKA

- Metoda kosztów podróży – wycena funkcji rekreacyjnych i turystycznych

Travel Cost Method –TCM

Wartość określona przez czas i poniesione koszty w celu dotarci do miejsc atrakcyjnych pod względem przyrodniczym. Stosowana do określenia wartości obiektów naturalnych i miejscowości rekreacyjnych wyceny przez konsumentów – ich wydatki.

Wartość ekonomiczna – czas spędzony na rekreacji (utracona płaca); koszt podróż; opłata za wstępy; opłaty klimatyczne.

PROBLEMY:

- Wybór zmiennych zależności.

- Podróż wielocelowa.

- Kalkulacja kosztów odległości.

- Wartość czasu.

Niezbędne dane przy MKP:

- koszt podróży

- koszt czasu podróży – przypisanie wartości

- liczba odwiedzających dane miejsce

- miejsca początku ich podróży

- cechy podróżujących (dochód, wykształcenie)

- wielkość zaludnienia w każdej ze stref, z której pochodzą odwiedzający.

- Metoda kosztów choroby

Cost of Illnes Method COIM

Szacuje się zmiany w prywatnych i publicznych wydatkach na opiekę zdrowotną i wartości utraconej produkcji na podstawie związków między podwyższoną zachorowalnością a poziomem emisji.

- Funkcja dawka-skutek: odnosi utratę zdrowia lub życia do poziomu zanieczyszczenia środowiska.

Redukcja skutków zdrowotnych do oszczędności kosztów

- wydatków związanych z chorobą

- utraconych zarobków z tytułu utracenie dni pracy

- uniknięcia skutków zanieczyszczenie (instalacje, przeprowadzka w czystą okolicę)

- psychologiczny koszt (ból, stres, niepokój)

(dwa ostatnie nie uwzględniane w tej metodzie)

- Metoda kapitały ludzkiego

Wage Rich Method WRM

- ocena wpływu zmian środowiska na zdrowie ludzi

- wycena skutków działalności przemysłowej, złych warunków sanitarnych, niebezpiecznych i niezdrowych warunków pracy oraz skażenia wody i zanieczyszczeń powietrza.

Opiera się na:

- identyfikacji cech środowiska będących przyczyną chorób

- określenie ich związku z występowaniem chorób (emisje choroby)

- oszacowanie liczby zagrożeń ludzi

- oszacowanie prawdopodobieństwa strat w czasie pracy i wydatków na leczenie

Zastosowanie:

- wycena skutków przemysłowych

- zanieczyszczenia wody

- zanieczyszczenia powietrza

Niezbędne dane do wyceny kapitału ludzkiego:

- duże bazy danych

- bardzo różnorodne wyniki studiów i badań empirycznych

Ograniczenia w stosunku do metody KL:

- niezbędne liczne aspekty wpływu jakości środowiska na zdrowie ludzi

- istnienie wielu potencjalnych czynników chorobotwórczych

- metoda KL nie obejmuje ludzi nieprodukcyjnych i w późniejszym okresie kariery zawodowej

- metoda KL pomija gotowość ponoszenia wydatków na minimalizowanie ryzyka choroby oraz psychiczne koszty cierpienie (brak empirii przedstawiającej skłonności do płacenia za zdrowie)

- trudność w określeniu wpływu choroby na aktywność zawodową w dłuższej perspektywie czasu

WYKŁAD VI

1.Metoda deklarowanych preferencji

• Badanie poglądów ludzi na temat wartości, jaką przypisuje zmianom zachodzącym w środowisku

• Ile skłonni by zapłacić za rekompensatę strat

• Badanie ankietowe

• Zasób jest tyle wart ile ktoś jest gotów za niego zapłacić

2. Zagrożenie wynikające z badań ankietowych

• Respondent jest zainteresowany w określonym wyniku

• Wycena czegoś do czego respondent nie ma podstaw

• Pytania sugerują możliwe warianty odpowiedzi

• Zawyżanie deklarowanej płatności bez zamiaru korzystania z niej

3. Niezbędne dane przy MDP

• Badania pilotażowe

• Konieczność zaprojektowania i przeprowadzenia drogich badań

• Dobór grupy reprezentatywnej

• Przygotowanie kwestionariusza badań

• Wybór formuły wywiadu

• Konieczność określenia wiarygodności i błędów badań

• Analiza informacji

4.Ograniczenia w stosowaniu MDP

• Nie wykorzystuje rzeczywistych rynkowych zachowań

• Motywacje do nieszczerych wypowiedzi respondentów

• Uogólnienie wyników z badań danej grupy i przenoszenie ich na całą populację

• Trudności w poprawnym zdefiniowaniu właściwej populacji z uwzględnieniem ludzi jeszcze nienarodzonych oraz przyszłych użytkowników

• Niewłaściwe pojmowanie przez respondentów zagadnień środowiskowych oraz różne pojmowanie wpływu środowiska na ich samych

• Nie nadaje się do badania wartości różnorodności biologicznej lub ochrony rzadkich gatunków zwierząt

• Różnice w postrzeganiu wartości przez ludność miejscową i cudzoziemców

5. Metoda wyceny warunkowej – ankieta wśród respondentów

• Contingent Valuation Method – CVM

• Bezpośrednia metoda wyceny rynkowej dóbr i usług środowiska oparta na zasadach hipotetycznego lub warunkowego rynku w którym wycena jest otrzymywana bezpośrednio od respondentów

• Podstawą wyceny jest określenie poprzez odpowiednie badania ankietowe, jakie kwoty ludzie gotowi są zapłacić za dostęp do walorów środowiska lub też otrzymać jako rekompensatę za utratę możliwości korzystania ze środowiska

• Metoda szeroko stosowana przy ocenie skutków erozji gleb, hałasu, zanieczyszczenia wody i powietrza, jak również przy określaniu wartości istnienia gatunków

• Opiera się na dwóch założeniach:

-Konsument najlepiej wie co jest dla niego najlepsze

- Konsument jest w stanie racjonalnie i świadomie określić swoje preferencje

• Zastosowanie:

-Korzyści obszarów z walorów rekreacyjnych

-Korzyści z poprawy jakości środowiska

-Poprawy widoczności w parkach

-Obniżenie wskaźnika śmiertelności związanego z niebezpiecznymi odpadami

-Rekompensata za konkretne pogorszenie jakości środowiska poprzez lokalizaję uciążliwej inwestycji

6. Metoda efektów produkcyjnych

• Metoda badająca zależności przyczynowo- skutkowe w działalności człowieka. Jest bezpośrednio związana z określaniem efektów zewnętrznych. Ocenia wpływ zmian w środowisku na efekty produkcyjne ich wielkość i jakość

• Stosowana wówczas gdy korzyści mogą byś określone w sensie ekonomicznym

• Efektywność przedsiębiorstwa netto, Stosunek dochodu do kosztu, Efektywność projektu inwestycyjnego

• Zastosowanie w zmianach na skutek:

- Erozji gleb

-Deforestacja

-Pustynnienia

-Niszczenie raf koralowych i obszarów podmokłych w rolnictwie i leśnictwie

-Melioracji

-Budowli

7. Niezbędne dane przy metodzie analizy efektów produkcyjnych

• Ewidencja skutków oddziaływania na środowisko i ich pływ na wyniki produkcyjne dóbr rynkowych

• Prognoza reakcji producentów i konsumentów na zmiany cen

• Informacji o cenach rynkowych poszczególnych dóbr

• Informacji o najbliższym rynku podobnego dobra lub substytutu, gdy dane dobro nie jest rynkowe

• Ocena działań adaptacyjnych producentów i konsumentów będących reakcją na degradacje środowiska

8. Ograniczenia w stosowaniu metody analizy efektów produkcyjnych

• Rzadko badane i w niewystarczający sposób relacje między oddziaływaniem na środowisko a szkodami, kosztami i produkcją (przenoszenie relacji z innych regionów)

• Wysoki stopień trudności w wyodrębnieniu pojedynczego efektu i ustalenie jego przyczyn z powodu istnienia wielu źródeł zanieczyszczenia jednocześnie

• Konieczność badania struktury rynku, elastyczność podaży i popytu, zachowań konsumentów oraz zdolności adaptacyjnych producentów i konsumentów

• Trudności w przenoszeniu wyników eksperymentów nad badaniem związków przyczynowo- skutkowych z jednej strefy klimatycznej do drugiej

• Nieistniejący lub słabo rozwinięty rynek niektórych produktów i konieczność poszukiwania produktów porównywalnych

• Pojawianie się substytutów pod wpływem zmian podaży danego dobra, który to substytut może kreować dalsze substytuty.

9. Metoda nakładów prewencyjnych i kosztów restytucji

• Wartość środowiska jest określana na podstawie wysokości kwot, które należy zapłacić w celu powstrzymania degradacji lub przywrócenia stanu środowiska istniejącego przed pojawieniem się zniszczeń

• KOSZT PREWENCJI – kwoty jakie ludzie są gotowi zapłacić za powstrzymanie degradacji

• KOSZT RESTYTUCJI – kwoty jakie ludzie są gotowi zapłacić za przywrócenie poprzedniego stanu

10. Trzy warianty rozwiązań dla prewencji i restytucji

• PRZEMIESZCZENIE z terenów zdegradowanych na niezdegradowane

• KOSZT ZAKUPU DÓBR I USŁUG w celu uniknięcia korzystania z zanieczyszczonego środowiska (prywatne ujęcia wody pitnej – studnia)

• DZIAŁANIA KOMPENSACYJNE(restytucja środowiska) – tam gdzie efekty fizyczne są rozpoznawalne oraz istnieje możliwość zapobiegania i odtworzenia

• Erozja, zamulanie, hałas, zanieczyszczenia wody i powietrza

11. Informacje do zastosowania tej metody

• Bezpośrednia obserwacja wydatków na działania związane z powstrzymaniem degradacji lub restytucji środowiska

• Badania opinii ludzi co do ich skłonności ponoszenia wydatków pieniężnych na cele ochrony środowiska (istniejące lub potencjalne zagrożenia)

• Szacunki eksperckie kosztów (nakładów) efektywnej ochrony ludzi przed skutkami degradacji środowiska

12. Metoda opierająca się na funkcji produkcji zdrowia

• Zakup dóbr i usług które mogą redukować ryzyko śmierci

• Bada zachowania gospodarstwa domowego pod kątem pragnienia poprawy poziomu dobrobytu poprzez polepszenie stanu zdrowia członków gospodarstwa

• Polepszenie stanu zdrowia może przyczynić się do dobrobytu poprzez:

-Redukcję wydatków na usługi medyczne przez co wzrasta dochód na inne dobra

-Redukcję czasu potrzebnego na czynność prewencyjne lub mających na celu uniknięcie negatywnych skutków zdrowotnych

-Zmniejszenie negatywnego wpływu na dobrobyt, utrata dni pracy poprzez chorobę- dobry stan zdrowia to lepsza efektywność

-Redukcja niekorzyści związanych z chorobą

13. Metoda minimalizacji kosztów

• Stosowana tam, gdzie korzyści są niewymierne np. nakazanie normy czystości wody

• Korzyść jednostka naturalna

• Koszt wyrażony w pieniądzu

• Wybór takiego wariantu przy którym osiągnięty cel to najniższe koszty

14. Metoda analizy ryzyka i korzyści

• Stosowana w sytuacjach o dużym ryzyku wystąpienia skutków ubocznych

• Stosowanie pestycydów a zatrucia

• Celowa może być decyzja od odstąpienia danego przedsięwzięcia

15. Metoda kosztów utraconych korzyści

• Określenie wartości użytkowanych dóbr na podstawie wyceny korzyści związanych z alternatywnym, ale zaniechanym sposobem użytkowania tych dóbr

• TERENY BAGIENNE W ZWIĄZKU Z PRZENIESIENIEM NA CELE ROLNICZE LUB LEŚNE

• GRUNT ROLNY POD BUDOWĘ DROGI

16. Metoda cen hedonicznych – ustalenie ceny

• Używana jest do wyrażania w pieniądzu korzyści uzyskiwanych dzięki usługom środowiska poprzez cenę wpływu tych usług na ceny związanych z nimi dóbr i usług rynkowych

• JAKOŚĆ POWIETRZA, hałas, bliskość wysypiska, przestrzeń A CENY NIERUCHOMOŚCI

17.Metoda płac hedonicznych

• Dotyczy różnicy płac na rynku pojawiające się ze względu na jakość środowiska w różnych miastach

• Ceniący lepszą jakość powietrza zaakceptują niższą płacę

• Zróżnicowanie płac ze względu na warunki środowiskowe może służyć:

• WYCENA ŻYCIA LUDZKIEGO:

-Wartość życia

-W sensie statystycznym

-Redukcji wskaźnika umieralności

CO MOŻE BYĆ NA ZALICZENIU:

Wartość środowiska, społeczna wart lasu, wymienić 3-4 elementy po co wyceniamy środowisko, trudności wyceny, metody wyceny z punktu widzenia producenta, bezpośrednie i pośrednie podejście wyceny(?), wymień 3-4 metody służące do wyceny środowiska, metoda kosztów podróży, metoda kosztów choroby, wszystkie metody, co to jest ekonomia, popyt, podaż, cena, podział ekonomii, ekonomia środowiska – jaki to rodzaj ekonomi,

Naklad, korzyść, efekt, dobra wolne, podstawy ekonomii środ, co się przyczyniło do powstania, SMITH , jak dzielimy zasoby