Regulacje weterynaryjne i fitosanitarne w Unii Europejskiej
Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej
Podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej WPR zostały ustanowione w Traktacie Rzymskim z dnia 25.03.1957r. o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.
Europejska Wspólnota Gospodarcza została zobowiązana do prowadzenia Wspólnej Polityki Rolnej poprzez realizację wytyczonych w niej podstawowych celów.
Zgodnie z art. 33 Traktatu Amsterdamskiego do tych celów należy:
- podniesienie wydajności produkcji rolnej i jej racjonalny rozwój poprzez promocję postępu technicznego oraz pełne wykorzystanie środków produkcji i siły roboczej,
- zapewnienie odpowiednich dochodów i poziomu życia społeczności wiejskiej, w szczególności poprzez wzrost indywidualnych dochodów osób zatrudnionych w rolnictwie,
- zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw żywności oraz ustalenie umiarkowanych cen,
- stabilizacja rynku produktów rolnych.
Wspólny rynek rolny w ramach Unii Europejskiej obejmuje rolnictwo oraz handel produktami rolnymi, za które uznano: płody rolne i produkty wstępnie przetworzone oraz niektóre produkty przekraczające stopień pierwszego przetworzenia. Wykaz produktów rolnych, które korzystają ze szczególnej ochrony w ramach Wspólnej Polityki Rolnej jest sporządzony w formie Aneksu I do Traktatu Rzymskiego. W odniesieniu do towarów nie znajdujących się w tym wykazie stosowane są postanowienia ogólne Traktatu.
Wspólny europejski rynek rolny funkcjonuje w oparciu o następujące zasady:
Zasadę jedności rynku wewnętrznego w powiązaniu ze swobodnym obrotem towarowym i kapitałowym w ramach Wspólnoty, przy zniesieniu ceł wewnętrznych (od 1 VIII 1968) oraz innych barier handlowych np. kontyngentów towarowych. Rynek ten funkcjonuje więc na zasadzie równego traktowania towarów pochodzących z państw członkowskich Unii Europejskiej.
Zasadę wspólnej polityki zagranicznej w handlu produktami rolnymi przy jednoczesnym preferowaniu produktów własnych. Tym samym produktom rolnym pochodzącym ze Wspólnoty przyznano pierwszeństwo nad produktami importowanymi z krajów trzecich.
Zasadę stosowania jednolitych mechanizmów interwencji rolnej w odniesieniu do płodów i produktów rolnych, poprzez niwelowanie różnic w poziomie cen krajowych do poziomu dochodów rolniczych oraz ścisłej kontroli importu towarów spoza Wspólnoty. W rezultacie, organy Wspólnoty otrzymały kompetencje do podejmowania decyzji w zakresie ustalania cen rolnych i stosowania innych instrumentów interwencji.
Solidarny współudział wszystkich państw członkowskich w finansowaniu Wspólnej Polityki Rolnej. Środki finansowe wspólnoty na ten cel gromadzone są w Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolniczych FEOGA oraz innych strukturalnych funduszach wspólnoty.
W ramach polityki rynkowej wyodrębniono przedmiotowo grupę 20 rynków towarowych o charakterze branżowym, które poddano działaniom interwencji rolnej: wołowiny i cielęciny, wieprzowiny, baraniny i mięsa koziego, jaj i mięsa drobiowego, mleka i przetworów mlecznych, zbóż i przetworów zbożowych, suchych pasz, ryżu, lnu i konopi, olejów i tłuszczów, cukru, warzyw i owoców, produktów warzywno-owocowych, chmielu, nasion, żywych roślin, cebulek, korzeni, ciętych kwiatów i ozdobnego listowia, tytoniu, innych produktów rolnych nie poddanych ścisłej regulacji rynkowej.
Weterynaria w Unii Europejskiej
Za rolnictwo, rybołówstwo i żywność odpowiedzialne są trzy dyrekcje: Dyrekcja
Generalna Rolnictwo i Rozwój Obszarów Wiejskich, Dyrekcja Generalna Rybołówstwo i
Dyrekcja Generalna Zdrowie i Ochrona Konsumenta. Ponadto dwie inne dyrekcje generalne mają wpływ na politykę związaną z rolnictwem i polityką żywnościową, a mianowicie - Dyrekcja Generalna Badania Naukowe i Dyrekcja Generalna Środowisko Naturalne.
Dyrekcja Generalna Rolnictwo zajmuje się poprawą życia obywateli w krajach Unii Europejskiej i propagowaniem zrównoważonego rolnictwa, rybołówstwa i zasobów leśnych, a także rozwojem wsi. Dyrekcja analizuje następujące dziedziny: rynek rolny, rozwój wsi, rolnictwo i środowisko naturalne, zasoby leśne, uprawy naturalne, polityka jakościowa, akcje promocyjne, finansowanie i wspólna polityka rolna, pomoce państwowe i badania naukowe.
Dyrekcja Generalna Rybołówstwo i Sprawy Morskie odpowiedzialna jest za wspólną politykę w zakresie rybołówstwa i sprawy morskie z akwenami śródlądowymi włącznie. Zajmuje się wszystkimi działami rybołówstwa, hodowlą ryb, zasobami morskich i marketingiem w tym zakresie.
Dyrekcja Generalna Zdrowie i Ochrona Konsumenta zajmuje się promocją lepszej jakości życia obywateli Unii poprzez polepszanie jakości żywności i zdrowia, zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony ich interesów ekonomicznych oraz ulepszenie opieki zdrowotnej.
Dyrekcja Generalna Badania Naukowe poświęciła jeden z siedmiu głównych tematów ostatniego Programu Ramowego Unii Europejskiej, realizowanego w latach 2002-2006, badaniom jakości i bezpieczeństwa żywności. Celem działań dyrekcji jest pomoc w opracowaniu zintegrowanej naukowo i technologicznie bazy dotyczącej bezpiecznej żywności.
Dyrekcja Generalna Środowisko Naturalne zajmuje się obecnie „Szóstym programem środowiskowym”, który dokonuje analizy zmian środowiska naturalnego uwzględniając cztery podstawowe elementy: zmiany klimatyczne, bioróżnorodność, wpływ środowiska naturalnego na zdrowie ludzi oraz zasoby naturalne i odpady.
W Unii Europejskiej zakresie ochrony zdrowia działają też: Dyrekcja Generalna
Zdrowie i Ochrona Konsumentów, Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności oraz Biuro do spraw Żywności i Weterynarii.
Dyrekcja Generalna Zdrowie i Ochrona Konsumentów odpowiada za kwestie
związane z życiem codziennym wszystkich obywateli Europy. Ogólnym celem tej dyrekcji jest działalność na rzecz lepszej jakości życia, głównie przez zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów oraz zdrowia publicznego. Cel ten realizowany jest przez działalność legislacyjną oraz działania podejmowane w trzech wzajemnie ze sobą powiązanych obszarach polityki:
Polityka ochrony konsumentów (art. 95 i 153 Traktatu z Maastricht )
• wspieranie bezpieczeństwa i innych interesów konsumentów na rynku
wewnętrznym;
• proponowanie inicjatyw legislacyjnych i innych inicjatyw na korzyść
konsumentów, oraz przyczynianie się do ich prawidłowego stosowania w UE
• zapewnienie, aby interesy konsumentów były należycie uwzględniane w
rozwoju innych polityk Unii Europejskiej;
• zwiększenie możliwości konsumentów w zakresie dokonywania
świadomych wyborów, za pomocą skuteczniejszych inicjatyw
informacyjnych i edukacyjnych oraz wzmocnienie ich reprezentacji w
opracowywaniu polityk Unii.
Zdrowie publiczne (art. 95, 152 i 300 Traktatu z Maastricht):
• zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego w ramach
rozwoju wszystkich polityk Wspólnoty; • podejmowanie działań na rzecz poprawy zdrowia publicznego w Unii
Europejskiej celem zapobiegania chorobom i schorzeniom i eliminowania
źródeł zagrożeń dla zdrowia ludzkiego;
• zapewnienie niezależnej i przejrzystej oceny ryzyka przez komitety naukowe
SANCO;
• realizacja Programu Zdrowia Publicznego (2003-2008).
Bezpieczeństwo żywności, zdrowie zwierząt, dobrostan zwierząt i zdrowie roślin (art. 37, 95 i 152 Traktatu Maastricht):
• zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa żywności, zdrowia
zwierząt, dobrostanu zwierząt i zdrowia roślin w Unii Europejskiej, za
pomocą spójnych środków obejmujących drogę „od gospodarstwa do stołu" i
odpowiednie monitorowanie, przy jednoczesnym zapewnieniu efektywnego
funkcjonowania rynku wewnętrznego;
• zapewnienie skutecznych systemów kontroli i ocena zgodności z normami
UE w sektorach bezpieczeństwa i jakości żywności, zdrowia zwierząt,
dobrostanu zwierząt, żywienia zwierząt i zdrowia roślin w UE oraz w
państwach trzecich w odniesieniu do wywozu do UE; • zarządzanie stosunkami międzynarodowymi z państwami trzecimi oraz
organizacjami międzynarodowymi w zakresie bezpieczeństwa żywności,
zdrowia zwierząt, dobrostanu zwierząt, żywienia zwierząt i zdrowia roślin;
• zarządzanie stosunkami z Europejskim Urzędem do spraw Bezpieczeństwa
Żywności oraz zarządzanie ryzykiem w oparciu o dokonania naukowe.
Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności jest przede wszystkim odpowiedzialny
za doradztwo naukowe we wszystkich kwestiach związanych pośrednio lub bezpośrednio
z bezpieczeństwem żywności. Upoważniony jest do sprawowania kontroli nad wszystkimi
etapami wytwarzania produktów spożywczych, od pierwszego producenta aż do produktu
spożywczego oferowanego konsumentowi, a także produktów stosowanych jako karma dla
zwierząt. Zadaniem urzędu jest ocena ryzyka związanego z łańcuchem żywnościowym,
badanie wszelkich czynników mogących mieć pośredni lub bezpośredni wpływ na
bezpieczeństwo żywności, w szczególności tego, co wiąże się ze zdrowiem zwierząt,
warunkami chowu zwierząt i zdrowiem roślin. Urząd jest także upoważniony do badań nad
zagadnieniami związanymi z organizmami genetycznie modyfikowanymi, nie tylko
przeznaczonymi do konsumpcji przez zwierzęta.
Biuro do spraw Żywności i Weterynarii ma za zadanie czuwać nad tym, czy wspólnotowe przepisy prawne odnoszące się do bezpieczeństwa żywności, zdrowia zwierząt, zdrowia roślin i warunków bytowych zwierząt są stosowane we właściwy sposób. Stawką jest zapewnienie bezpieczeństwa produktów spożywczych, zarówno stałych, jak i napojów, zdrowia i właściwych warunków bytowych zwierząt oraz zdrowia roślin. Biuro do spraw Żywności i Weterynarii ma za zadanie: rozwijać efektywne systemy kontroli bezpieczeństwa i jakości produktów spożywczych w dziedzinie weterynarii i kwestii fitosanitarnych, kontrolować przestrzeganie prawa wspólnotowego europejskiego dotyczącego bezpieczeństwa i jakości produktów spożywczych w państwach członkowskich UE i w państwach trzecich, z których eksportuje się do UE, zwłaszcza w dziedzinie weterynarii i kwestii fitosanitarnych. współpracować w opracowywaniu wspólnotowej polityki w dziedzinie bezpieczeństwa i jakości produktów spożywczych, jak również w dziedzinie weterynarii i kwestii fitosanitarnych, informować zainteresowanych o rezultatach badań. Podstawowa działalność Biura polega na dokonywaniu inspekcji w państwach członkowskich i krajach trzecich oraz kontrolowaniu, czy właściwe władze wdrażają i stosują legislację europejską. Rezultaty inspekcji Biura do spraw Żywności i Weterynarii, publikowane w formie raportów, wpływają na przygotowywaną wspólnotową legislację w zakresie doprecyzowania lub nowelizacji przepisów. Biuro do spraw Żywności i Weterynarii zatrudniało w 1997 r. około 50 osób, obecnie personel liczy blisko 160 osób, liczba inspektorów się potroiła, a około 70 inspektorów z tej grupy uczestniczy w kontrolach w terenie.
Celem polskiej polityki w zakresie bezpieczeństwa żywności jest szeroko rozumiana ochrona zdrowia i interesów konsumentów. W tym celu wdrożono szereg norm prawnych w zakresie nie tylko kontroli higieny żywności obowiązujących zarówno rolników, producentów, przetwórców i sprzedawców, ale również, co do prawidłowego etykietowania czy opakowywania produktów żywnościowych. Wszystkie te przepisy mają zapewnić spełnienie zasady „od pola do stołu”, czyli gwarantować bezpieczeństwo produktów żywnościowych na każdym etapie łańcucha produkcji i dystrybucji.
Polscy producenci artykułów żywnościowych zobligowani są do stosowania nie tylko przepisów krajowych, ale również ustanowionych przez UE. Należy pamiętać, że przepisy zarówno UE jak i krajowe dotyczą produkcji i sprzedaży zarówno na rynek krajowy jak i unijny oraz produktów importowanych z krajów trzecich.
W oparciu o założenia przewidziane w „Białej Księdze” przyjęte zostały obecnie obowiązujące regulacje unijne z zakresu prawa żywnościowego, które na dzień dzisiejszy tworzą już spójny pakiet przejrzystych przepisów obejmujących cały łańcuch żywnościowy, w tym przede wszystkim Rozporządzenie 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiający procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności. Rozporządzenie zawiera podstawowe definicje (np. żywności, prawa żywnościowego, kontroli, wprowadzenia do obrotu), ustanawia generalnie zasady prawa żywnościowego i statuuje specjalistyczny organ: Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, który ma spełniać istotną rolę w zachowaniu odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa żywności.
Niemalże co roku wydawane są kolejne rozporządzenia regulujące różne aspekty prawa
żywnościowego. Obecnie unijne prawo żywnościowe obejmuje ponad 100 wiążących aktów prawnych, które można podzielić na „grupy”:
odnoszące się do produktu (np. akty prawne regulujące suplementy diety, nową żywność, żywność GMO, dodatki, aromaty, dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń, normy handlowe dotyczące różnych produktów);
odnoszące się do sposobu prowadzenia działalności w sektorze spożywczym (np. higiena, identyfikacja produktów);
odnoszące się do sposobu informowania o żywności (np. zasady etykietowania, oświadczenia żywieniowe i zdrowotne);
odnoszące się do problematyki zarządzania ryzykiem (np. uregulowanie urzędowych kontroli żywności, system RASFF - Rapid Alert System for Food and Feed);
odnoszące się do kryteriów bezpieczeństwa żywności.
Podstawowe znaczenie dla określenia struktury organów urzędowej kontroli żywności w Polsce ma Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia w której wskazane zostały organy urzędowej kontroli żywności w zakresie bezpieczeństwa żywności. Do ustalenia pełnej struktury organów ukż funkcjonujących w Polsce oraz ich zadań niezbędne jest uwzględnienie oprócz ustawy o b.ż.ż przepisów zawartych w wielu innych aktach prawnych, w tym w:
ustawie z 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
ustawie z 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej,
ustawie z 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno - spożywczych,
ustawie z 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej, − ustawie z 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin
1. Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS)
Państwowa Inspekcja Sanitarna realizuje zadania związane z szeroko pojętą ochroną zdrowia
publicznego. Wśród tych zadań znajduje się nadzór nad warunkami zdrowotnymi żywności i żywienia.
PIS realizuje swoje obowiązki na poziomie wojewódzkim, powiatowym oraz w granicznych
inspektoratach sanitarnych. Działania koordynujące podejmowane są na szczeblu centralnym.
Wśród głównych obszarów działania PIS w kontekście bezpieczeństwa żywności należy
wymienić te związane z kontrolą wymagań higienicznych i zdrowotnych, w tym związanych m.in. z:
nadzorem nad jakością zdrowotną żywności pochodzenia zwierzęcego i niezwierzęcego,
bezpieczeństwem produkcji i obrotu materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu
z żywnością.
2. Inspekcja Weterynaryjna (IW)
Kompetencje IW obejmują ochronę zdrowia zwierząt i bezpieczeństwo produktów
pochodzenia zwierzęcego oraz weterynaryjną ochronę zdrowia publicznego, poprzez m.in.:
zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt, w tym chorób odzwierzęcych,
badanie zwierząt rzeźnych oraz produktów pochodzenia zwierzęcego,
prowadzenie weterynaryjnej kontroli granicznej
sprawowanie nadzoru nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego
3. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS)
IJHARS realizuje zadania w zakresie nadzoru nad jakością handlową artykułów rolno-spożywczych poprzez kontrolę jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie, w tym wywożonych za granicę. Ponadto IJHARS prowadzi kontrole jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprowadzanych z zagranicy, w ramach kontroli granicznej takich artykułów.
4. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN)
PIORiN realizuje zadania związane z nadzorem nad zdrowiem roślin, zapobieganiem
zagrożeniom związanym z obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin oraz nadzorem
nad wytwarzaniem, oceną i obrotem materiałem siewnym. Inspekcja w ramach swych kompetencji m.in.:
prowadzi kontrole fitosanitarne roślin, produktów roślinnych;
wydaje świadectwa fitosanitarne, paszportów roślin i zaświadczeń oraz prowadzi nadzór nad jednostkami upoważnionymi do wypełniania formularzy paszportów roślin;
wydaje decyzje dotyczące postępowania z roślinami, produktami roślinnymi lub przedmiotami podlegającymi granicznej kontroli fitosanitarnej.
5. Inspekcja Handlowa (IH)
Inspekcja Handlowa prowadzi kontrole zarówno w obszarze artykułów żywnościowych,
jak i nieżywnościowych oraz usług. Kontrole planowane w obszarze żywności stanowią około 20% wszystkich kontroli wykonywanych przez IH.
Inspekcja sprawuje kontrolę środków spożywczych w handlu detalicznym (także w obrocie
hurtowym i gastronomii) w zakresie jakości handlowej, w tym pod kątem zafałszowań i oznakowania, a także kontrolę legalności i rzetelności działania przedsiębiorców. Jakość handlowa nie obejmuje wymagań weterynaryjnych, sanitarnych i fitosanitarnych.
Prowadzone przez Inspekcję Handlową kontrole w obszarze żywności polegają
w szczególności na sprawdzeniu, czy oferowane konsumentom środki spożywcze spełniają
wymagania jakości handlowej określone w rozporządzeniach Unii Europejskiej, a także czy są zgodne z deklaracją producenta. Inspekcja Handlowa specjalizuje się w kontroli oznakowania szczególnie pod kątem sprawdzania prawdziwości informacji podawanych w oznakowaniu środków spożywczych oraz ujawniania zafałszowań produktów.
Bibliografia
Ochrona środowiska, r. III PSPŻ
Kalina Gardziała, Patrycja Królikowska
1