Leczenie otyłości

Zawsze przed podjęciem postępowania w kierunku leczenia otyłości należy zadać sobie pytanie: z jakim rodzajem otyłości mamy do czynienia oraz jakie jest nasilenie choroby. W przypadku otyłości wtórnej konieczne jest ustalenie przyczyny pierwotnej, ponieważ bez jej wyleczenia skuteczna walka z nadmiarem tkanki tłuszczowej może okazać się niemożliwa. Dopiero znając naszego przeciwnika możemy podjąć się tego zadania. Poniżej przedstawiamy schemat postępowania w przypadku otyłości pierwotnej uwarunkowanej czynnikami zewnętrznymi. Wyróżnia się leczenie niefarmakologiczne, farmakoterapię oraz zabiegi operacyjne.

Postępowanie niefarmakologiczne

Jest zawsze pierwszym krokiem w walce z otyłością. Wyróżnia się w nim trzy składowe, które powinny być wprowadzane równorzędnie. Ich poszczególna skuteczność jest indywidualną cechą osobniczą i zależy w głównej mierze od przyczyny pierwotnej otyłości.

Dieta w otyłości

Jest pierwszym krokiem w walce z otyłością pierwotną. Celem odchudzania jest zawsze ograniczenie spożywanej energii do wartości niższej niż zapotrzebowanie organizmu. Będąc na „minusie” organizm zacznie korzystać ze swoich naturalnych magazynów do jakich należy tkanka tłuszczowa.

Zmniejszenie spożycia o 500-1000 kcal dziennie pozwala obniżyć masę ciała o 0,5-1,0 kg w ciągu tygodnia i takie tempo jest najbardziej wskazane. Umożliwia ono redukcję masy ciała nawet o 10% w ciągu sześciu miesięcy. Szybsze tempo odchudzania jest wręcz szkodliwe. Nie należy zaczynać od drastycznych metod i rygorystycznych diet. Pamiętajmy, że najważniejsze jest długoterminowe utrzymanie niższej wagi, choćby była ona wciąż daleka od ideału. Męczące i wyniszczające diety, a w cale nie powiedziane, że skuteczniejsze, nie są warte ryzykowania utraty zapału i konsekwencji w odchudzaniu.

Największą popularnością cieszą się diety niskoenergetyczne: 1000-1500 kcal. Według zaleceń lekarzy powinny być to najbardziej rygorystyczne ograniczenia. Niektórzy stosują także diety bardzo niskoenergetyczne: 500-800 kcal. Pomimo, że można uzyskać nimi szybkie efekty, należy liczyć się z ich konsekwencjami, jak: efekt „jo-jo”, ryzyko kamicy pęcherza moczowego, niedobory składników pokarmowych. Przeciwwskazaniem do takich diet są ciężkie schorzenia sercowo-naczyniowe, niewyrównana cukrzyca oraz stany po udarze mózgu. Ich stosowanie zabronione jest u dzieci, młodzieży, kobiet ciężarnych i karmiących.

Najbardziej zalecane jest stosowanie diety zrównoważonej:
Tłuszcz całkowity = 25-35% całkowitej energii/E
Kwasy tłuszczowe nasycone (SFA) < 7% E
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone (PUFA) < 10% E
Kwasy tłuszczowe jednonienasycone < 20% E
Węglowodany > 50 - 60% E
Cukry proste < 10% E
Białko = 10-15% E
Cholesterol <  200 mg/dzień
Sód (chlorek sodu) < 5 g/dz (optymalnie 2 g/dz)
Owoce i warzywa > 400 g/dz
Błonnik 20 – 40g dziennie
Wapń 1000-1500 mg

Należy zwrócić uwagę na wyraźne różnicowanie cukrów prostych i złożonych. Wynika to z faktu, że cukry proste są źródłem tzw. "pustych kalorii", czyli szybko przyswajalnych i najłatwiej przemienianych w tkankę tłuszczową. Dodatkowo cukier wpływa negatywnie na organizm poprzez wzrost stężenia trójglicerydów i spadek stężenia HDL cholesterolu (stan taki ma wysoki potencjał miażdżycorodny) oraz pogorszenie glikemii w cukrzycy. Jednocześnie zwiększone spożywanie produktów bogatych w cukier powoduje zmniejszenie spożycia żywności będącej źródłem witamin i składników mineralnych, co doprowadzić może do niedoborów żywieniowych.
Nie można zapominać jednak, że niektóre komórki w naszym organizmie mogą korzystać jedynie z energii dostarczanej przez glukozę. Należy do nich np. mózg, dlatego czekolada i wysokosłodzone napoje to najlepsze produkty w sytuacjach intensywnej aktywności umysłowej i wysokiego zapotrzebowania na energię tych komórek.

W zakresie spożywanych tłuszczów również powinniśmy przejść na tłuszcze nienasycone. Pamiętajmy, że tłuszcz w pożywieniu występuje zarówno jako tłuszcz "widoczny" (np. masło, śmietana, tłuszcz w mięsie), jak i "tłuszcz niewidoczny" (ukryty np. w tłustym mleku, serach, kremach i wędlinach i w czekoladzie). Niektóre potrawy zawierają blisko 40-50% tłuszczu (pizza, frytki, hamburgery).

Częstym obrazem jest szybka utrata masy ciała przez ok. pierwsze 2 tygodnie odchudzania z następującym zastojem pomimo właściwego stosowania diety. Wynika to z faktu, że najpierw organizm traci wodę, a tylko w nieznacznym procencie tkankę tłuszczową. Wtedy najbardziej należy uzbroić się w cierpliwość i czekać na wolniejsze, ale z pewnością dłuższe efekty kuracji.

Wysiłek fizyczny

Przy walce z otyłością zalecane jest systematyczne wykonywanie ćwiczeń aerobowych, w postaci umiarkowanego wysiłku przez minimum 30 minut dziennie. Wysiłek fizyczny musi być dostosowany do indywidualnej wytrzymałości pacjenta i nie powinien wymagać więcej niż 60% maksymalnego zużycia tlenu. Bardzo ważne jest bezpieczne ćwiczenie z oszczędzaniem stawów, w szczególności kolanowych, ponieważ zwyrodnienia stawowo-kostne są częstym powikłaniem otyłości.

Wysiłek fizyczny działa wielopłaszczyznowo przynosząc więcej korzyści zdrowotnych niż samo zrzucenie wagi. Prowadzi do wzrostu zużycia energii, wzrostu termogenezy poposiłkowej oraz wydolności fizycznej. Zapobiega efektowi jo-jo. Poprawia także nastrój poprzez wydzielanie beta-endorfiny – hormonu szczęścia, co ma ogromne znaczenie w konsekwentnym i skutecznym prowadzeniu odchudzania. Regularne ćwiczenia ułatwiają utrzymanie osiągniętej wagi.

Jak widać poza widocznymi efektami treningu, spełnia on także inne ważne funkcje w walce z otyłością. Dlatego nawet najmniejszy wysiłek jest lepszy od żadnego, również wtedy kiedy waga nie potwierdza tych rezultatów.

Ponieważ organizm stopniowo adoptuje się do zmniejszonego spożycia energii, przy prowadzeniu kolejnych kuracji odchudzających coraz trudniej jest uzyskać dobry efekt. Dlatego tak ważne jest utrzymanie raz uzyskanego wyniku.

Psychoterapia

Nawet po skutecznym odchudzaniu pozostaje skłonność do tycia, dlatego nigdy nie należy wracać do niekontrolowanego jedzenia. Jest to tym trudniejsze jeżeli pierwotnie otyłość powstała na podłożu psychicznym. Zaleca się aby współpracę z psychologiem lub psychiatrą rozpocząć równorzędnie z dietą i ćwiczeniami – wtedy osiąga się najlepsze efekty. Należy mieć świadomość, że w krajach wysoko rozwiniętych normą jest posiadanie swojego dietetyka, psychiatry i innych lekarzy specjalistów, tak jak dla nas naturalne jest posiadanie własnego stomatologa, czy okulisty.

Leczenie farmakologiczne

Nie stosuje się go standardowo i nie należy szukać „łatwych rozwiązań”, gdyż nawet leki w tym przypadku działają najskuteczniej jako uzupełnienie diety i ćwiczeń. Farmakoterapię wprowadza się, gdy BMI przekracza 27 kg/m2 lub gdy nie uzyskuje się zadawalających efektów leczeniem niefarmakologicznym (jako suplement) lub gdy pojawią się powikłania otyłości.

Sibutramina zmniejsza ilość spożywanego pokarmu poprzez zwiększanie uczucia sytości podczas jedzenia oraz przedłużenia fazy sytości i późniejszego odczuwania głodu. Zwiększa również wydatek energetyczny. Jej stosowanie pozwala rocznie stracić ok. 5 kg. Do działań niepożądanych leku można zaliczyć: suchość w ustach, zaparcia, bezsenność oraz niewielki wzrost ciśnienia tętniczego. Sibutramina nie może być stosowana u chorych z nadciśnieniem tętniczym, chorobą niedokrwienną serca, przebytym udarem mózgu, niewydolnością nerek i wątroby oraz jaskrą.

Kolejnym związkiem jest orlistat, który działa miejscowo w jelitach hamując trawienie i wchłanianie tłuszczów. Pozwala zrzucić dodatkowo do 3 kg rocznie. Jest niestety przyczyną uciążliwych biegunek, wzdęć i bólów brzucha.

Leczenie operacyjne

Leczeni operacyjne dotyczy tylko otyłości 3 stopnia lub otyłości 2 stopnia z co najmniej jednym poważnym powikłaniem. Najczęściej wykonuje się operacje restrykcyjne polegające na zmniejszeniu pojemności żołądka. Skuteczność zabiegu jest bardzo duża, a powikłania znikome. Pacjenci otyli skarżą się jedynie początkowo na dyskomfort odczuwany podczas jedzenia. Należy pamiętać, że wysokie zapotrzebowanie na kalorie i metabolizm nie zmieniają się, natomiast żołądek nie jest już w stanie przyjmować dużych porcji. Głód przeplata się z bólem podczas przejedzenia.

Leczenie zabiegowe jest zawsze ostatecznością i bez właściwej higieny stylu życia powrót do stanu przed operacją jest bardzo łatwa. Operacja nie daje dożywotniej zmiany, ponieważ żołądek ma możliwość ponownego rozciągnięcia się.