Wykład 1

Diagnoza = rozpoznanie

w celu

POMOCY

Każda diagnoza powinna mieć charakter pozytywny i negatywny, powinna być procesem a nie aktem, czyli jest czynnością długotrwałą, powinna mieć charakter decyzyjny, czyli stanowi podstawę decyzji o działaniu interwencyjnym. Kolejną cechą diagnozy jest jej aspekt wartościujący, czyli wiąże się z oceną stanu rozwoju zjawiska w kontekście przyjętych norm; jest permanentna, a więc jest procesem ciągłym, przebiegającym cyklicznie, wymagającym oceny, projektowania, weryfikacji i działania. Ma charakter otwarty, wnikliwy i prognostyczny – pozwala przewidywać dalszy rozwój sytuacji. Powinna mieć charakter dynamiczny, czyli obejmujący całą biografię jednostki z uwzględnieniem współzależności zjawisk i jest interdyscyplinarna.

Diagnoza – termin pochodzący od gr. Słowa „diagnosis”. W pedagogice jako dyscyplina wyodrębniła się za pomocą Heleny Radlińskiej w ramach pedagogiki społecznej.

Wykład 2

4 funkcje diagnozy:

- deskryptywna – wymaga opisu, jakie coś jest

- eksploracyjna – wyjaśnienie przyczyn, podstawy danego zjawiska

- prognostyczna – przewidywanie rozwoju danego stanu rzeczy

- korekcyjna – określanie sposobów naprawy danego stanu rzeczy

Diagnostyczna pedagogika – obejmuje teorię i praktykę diagnozowania, jako problemu związanego z racjonalną działalnością wychowawczą.

Etapy postępowania diagnostycznego:

1. Określenie przedmiotu i celu badania

2. Sformułowanie wstępnych przypuszczeń i oczekiwań

3. Wybór odpowiedniej metody diagnostycznej

4. Pomiar diagnostyczny

5. Analiza i interpretacja

6. Sformułowanie wniosku, opinii, orzeczenia.

Wg Stefana Ziemskiego diagnoza powinna zawierać 5 aspektów (inaczej typów):

1. Identyfikacja badanego stanu rzeczy, przyporządkowanie go do danego zjawiska lub typu, inaczej nazwanie stanu rzeczy np. niedostosowanie społeczne.

2. Kazualny lub genetyczny – ustalenie przyczyn i uwarunkowań danego czynnika ( skąd wzięło się niedostosowanie społeczne), podejście psychologiczne i uwarunkowanie środowiskowe.

3. Diagnoza znaczenia – celowościowa – rola=konsekwencje badanego zjawiska dla szerszego kompleksu zjawiska lub całego układu, którego dotyczy.

4. Diagnoza fazy – pozwala na określenie etapu rozwoju rozpoznawanego stanu rzeczy (np. faza wstępna, faza wzajemnej interwencji)

5. Prognostyczny – kierunek rozwoju zjawiska (w co zjawisko może się przekształcić w sytuacji podjęcia bądź niepodjęcia zabiegu korekty).

Opis diagnostyczny jest rejestracją stanów rzeczy w kategoriach empirycznych i stosowanych w danej dziedzinie wiedzy.

Opis powinien być jasny, wnikliwy i uporządkowany.

Trzy modele diagnozy

Model I – zakłada podejście statystyczne, dokonuje się oceny i opisu dziecka w kontekście normy statystycznej. Wskazuje na odstępstwo od przeciętnej lub średniej, a także na ile zjawisko przyjmuje charakter typowej.

Model II - zakłada podejście modelowe, opiera się o mniej wyostrzone odwołanie do modelu lub normy jakościowej. Nie jest ważne na ile dziecko uzyskało gorszy lub lepszy wynik od innego dziecka, ale w jakim stopniu zbliża się do optimum funkcjonowania (podejście indywidualistyczne).

Model III – zakłada podejście ipsatywne, układem odniesienia jest sama osoba, diagnozowanie sprowadza się do sporządzenia swoistego modelu psychologicznego dziecka np. diagnoza zainteresowań.

Źródła gromadzenia wiedzy o dziecku:

1. Obserwacja

   1. Swobodna

   2. Skategoryzowana

2. Eksperyment pedagogiczny

3. Rozmowa

   1. Swobodna (należy ustalić cel rozmowy, co chcemy uchwycić)

   2. Ustrukturyzowana

4. Analiza wytworu

5. Testy

6. Skale warunkowe (np. często, rzadko, wcale)

7. Kwestionariusze postaw (nie dla dziecka, rodzic, nauczyciel, opiekun)

8. Testy socjometryczne

Obszary diagnostyki dziecka w wieku wczesnoszkolnym

- sfery percepcyjnej (wzrokowa i słuchowa sfera, pamięć bezpośrednia)

Elementy oceny to:

- koordynacja wzrok-słuch

- pamięć obrazu i dźwięku

- spostrzegawczość i koncentracja

- ocena słuchu fonetycznego

Wykład 3

Dziecko w wieku wczesnoszkolnym poznaje ciągle jeszcze zmysłowo. Wzrasta ostrość wzroku, słuchu fonetycznego.

Skala pomiaru percepcji słuchowej Janusza Kostrzewskiego – bazuje na materiale słownym, dziecko porównuje wyrazy.

Próba rytmu Miry Stambak

Test figury złożonej Rey-Osterrietha

Test pamięci wzrokowej Artura Bentona

W wieku wczesnoszkolnym ulega zdecydowanie poprawie zdolność analizy i syntezy spostrzeżeniowej, co powinno się ujawniać poprzez zdolność odróżniania i odwzorowywania kształtów. Dziecko postrzega części i całość, jako jednocześnie powiązane.

Diagnoza sfery językowej dotyczy sprawności syntaktycznych, semantycznych i pragmatycznych.

- szyk wyrazu syntaktyczne

- logika zdania

- znaczenie, właściwa konotacja semantyczne

- użycie w odpowiednim kontekście

- zdolność posługiwania się mową dla własnych potrzeb pragmatyczne

- zasób słów

Kody językowe Bernsteina

- pozycjonalny – opiera się na zakazach i nakazach, a mowa spełnia funkcje kontrolne, reguły wyznacza dorosły, który rzadko korzysta z komunikatu typu „ja”; mowa i komunikacja nie służą analizowaniu motywów i podstaw zachowania; przekaz ma charakter imperatywny.

- otwarty – dorosły podejmuje próby dostosowania się do dziecka, w komunikacji dominuje negocjowanie, tłumaczenie reguł i motywów; oparty o komunikat typu „ja”, diagnoza sfery intelektualnej obejmuje: zdolność wnioskowania, rozumienia, abstrahowania, uogólniania, analizowania, uwaga, pamięć, spostrzeganie.

Test porównywania znanych kształtów J.Kagana

Służy do pomiaru wymiarów stylu poznawczego, czyli refleksyjności lub impulsywności, które związane są z kontrolą nad przebiegiem własnych czynności poznawczych; pozwala on prognozować osiągnięcia szkolne, przeznaczony dla dzieci 6-12 lat; w ocenie autora dzieci impulsywne nie odczuwają potrzeby sprawowania kontroli nad własnym funkcjonowaniem poznawczym, bo mają albo małą potrzebę sukcesów na tym polu lub identyfikują sukces z szybkością a nie poprawnością odpowiedzi. Niniejszy wymiar utrudnia im wykonywanie prac wymagających staranności i koncentracji. Wymiary te mogą być uwarunkowane sprzężonym działaniem zarówno wpływów socjalizacyjnych jak i biologicznych.

Diagnoza sfery społecznej odnosi się głównie do poziomu przystosowania się ucznia do reguł i norm panujących w szkole; właściwego zinterioryzowania roli ucznia; pełnienia przez niego różnych nieformalnych ról a także do sposobu partycypacji sieć relacji społecznej.

Diagnoza sfery moralnej

- anomia, heteronomia, autonomia

W zakresie badania poczucia wrażliwości moralnej wykorzystywany jest test Wandy Terleckiej, który opiera się o materiał obrazkowy mający wywołać u dziecka reakcję werbalną, składa się on z 12-stu historyjek, które dotyczą tematyki poszanowania własności prywatnej i społecznej, pomagania innym ludziom, opieki nad młodszymi, ogólnego stosunku wobec kolegów.

Wskaźnikiem poczucia powinności moralnej jest dostrzeżenie problemu moralnego, odczucie potrzeby rozwiązania problemu zgodnie z uznawanym systemem wartości wybranych lub sformułowanie wytycznej działania w danej sytuacji.

Wskaźniki diagnostyczne do badania wrażliwości moralnej

- dziecko dba o rzeczy osobiste i szanuje wspólne mienie

- reaguje pozytywnie na sytuacje moralne

- jest wrażliwe na oceny innych

- obdarza szacunkiem wytwory cudzej pracy

- potrafi właściwie ustosunkować się wobec obowiązujących norm

- próbuje rozstrzygnąć kwestie sporne

- próbuje motywować swoje zachowania czy reakcje moralne

- ma pozytywny obraz siebie

- potrafi zżyć się z grupą

- przestrzega zasad gier i zabaw

- chce i umie współpracować

- jest łagodna i nieagresywna wobec otoczenia

- interesuje się potrzebami innych

- potrafi odróżnić dobro od zła

Sfera aktywności twórczej – 3 stanowiska

1. elitarno-przedmiotowe- zakłada, że dzieci nie są twórcze, mając na uwadze standardowe wskaźniki aktywności twórczej, czyli oryginalność, utylitarność i wymiar nowości.

2. humanistyczno-podmiotowe – tworzenie mimo wszystko, dziecko rozwija się, buduje siebie.

3. realistyczne – zakłada, że dzieci są twórcze, ale tylko w niektórych wymiarach funkcjonowania.

Myślenie twórcze to inaczej myślenie dywergencyjne.

Wykład 4

JOY P.GUILFORD – myślenie twórcze

1. Płynność

2. Giętkość główne wskaźniki myślenia twórczego

3. Oryginalność

Płynność myślenia to zdolność wytwarzania w krótkim czasie wielu słów, idei pomysłów. Znaczenie płynności jest bardzo duże, gdyż im większa zdolność do wytwarzania wielu pomysłów, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się prawdziwie twórczego rozwiązania. Wyróżnia się: płynność słowną- ujawnia się poprzez podawania wielu słów spełniających określne kryteria; płynność ekspresyjną – ujawniającą się w konstruowaniu całych wypowiedzi, z poszczególnych części, np. mamy trzy literki k… b... n… i mamy ułożyć zdanie np. Kasia budzi Natalię; kocham bezchmurne niebo itp.; płynność skojarzeniową – ujawnia się w toku wydobywania z zasobów pamięci słów spełniających określone wymagania treściowe, np. wymień wszystko, co jest białe; płynność ideacyjną – jest to zdolność wytwarzania idei sytuacji umożliwiającej wyróżnienie wielu pomysłów np.. zastosowania.

Giętkość – jest to zdolność wytwarzania jakościowo różnych wytworów i zmiany kierunku poszukiwań. Giętkość jest przeciwieństwem sztywności myślenia.

Oryginalność – jest to zdolność wychodzenia poza stereotypowe najbardziej narzucające się rozwiązania, umożliwiające dostrzeganie nowych i niezwykłych aspektów sytuacji problemowej np. przewidywanie wydarzeń i zadanie typu: co by było gdyby, np. na świecie pozostał tylko jeden mężczyzna?

Kolejny wskaźnik to wrażliwość na problemy, czyli zdolność wykrywania niejasności lub wad w czymś, np. jakie wady może mieć rower?

Elaboracja – oceniamy ją poprzez analizę staranności i estetyki wykonywania oraz bogactwa dokonanych uzupełnień, w zadaniach typu: uzupełnianie zdań, kończenie figur, dorysowywanie elementów, tworzenie opowiadań.

Wskaźniki intelektualne i osobowościowe dziecka kreatywnego (kompilacja)

- potrafi wymyślać wiele rozwiązań tego samego problemu

- cechuje go wysoka płynność ideacyjną i ekspresyjna

- z łatwością przywołuje z pamięci i tworzy nowe połączenia

- potrafi twórczo skonstruować wypowiedź, np. metaforycznie

- przekształca i modyfikuje własne i cudze pomysły

- nie obawia się oceny innych i tworzenia wariantów unikatowych źle widzianych przez ogół

- widzi problemy tam, gdzie inni ich nie dostrzegają

- jest dociekliwy, zainteresowany i zaangażowany w czynność

- wykazuje się otwartością na rzeczy nowe, na sytuacje niestandardowe, tolerancją dwuznaczności, uporem, niezależnością i odwagą

- jednocześnie jest skoncentrowany i zaangażowany

Pomiar twórczości opiera się głównie o ocenę indywidualnego natężenia cechy zwanej kreatywnością. Wykorzystuje się tu kwestionariusze pozwalające ocenić dyspozycje do myślenia i działania twórczego lub testy wykonania zawierające zadania dywergencyjne, czyli oparte na zadaniach typu otwartego, wymagające znalezienia wielu odpowiedzi. Jednym z testów wykorzystywanych do badania twórczości dzieci jest test Torrance’a, zawiera zadania typu: pokaż jak porusza się wąż, pokaż jak porusza się drzewo itp. Testy twórczego myślenia opierają się głównie o sondowanie, umiejętności dostrzegania problemów i wad, zdolności zadawania pytań i zdolności alternatywnego kategoryzowania przedmiotów oraz odległego kojarzenia. Przykładem testu rysunkowego do badania twórczości dziecięcej jest test Urbana i Jellena, który wymaga dokończenia rysunku zawierającego pewne elementy figuralne. Ocenie, czyli diagnozie podlega:

- liczba uzupełnień

-ich jakość

-ilość dorysowanych nowych elementów

-wyjście poza ramkę (stanowi o nonkonformizmie)

Wykład 5

Temperament jest uwarunkowany wrodzonymi mechanizmami neurobiochemicznymi. Ma on znaczenie dla kształtującej się struktury poznawczej i motywacyjnej osobowości. Temperament przejawia się w każdej jednej i reguluje jej przebieg, jest dyspozycją odpowiadającą za zróżnicowanie w zakresie społecznego, fizycznego i psychicznego funkcjonowania jednostki. Cechy temparamentalne, jako najbardziej trwałe i niezmienne stanowią o dynamice zachowań i rzutują na wybór form aktywności, poprzez którą uzewnętrznia się indywidualna wrażliwość na bodźce. Tym samym wybór aktywności jest uzależniony od potrzeby stymulacji jednostki. O efektywnej regulacji mówimy wtedy gdy ilość dopływających do jednostki bodźców jest odpowiednia do możliwości jej przetwarzania przez jednostkę.

Zapotrzebowanie na bodźce	Reaktywność emocjonalna
	WYSOKA NISKA
WYSOKA	CHOLERYK SANGWINIK
NISKA	FLEGMATYK MELANCHOLIK

Wg Jana Strelau’a o temperamencie decyduje specyficzny układ sześciu wymiarów:

1. Żwawość (tempo wykonywania określonych czynności)

2.Perseweratywność (utrzymywanie się reakcji pomimo zaprzestania działania bodźca)

3. Reaktywność emocjonalna (wyraża się tendencją do intensywnego reagowania na bodźce)

4. Wrażliwość sensoryczna (zdolność reagowania na bodźce o bardzo małej wartości stymulacyjnej)

5. Aktywność (tendencja do podejmowania działań o dużej wartości stymulacyjnej)

6. Wytrzymałość (odporność na dystraktory i zmęczenie)

Test do diagnozy temperamentu dzieci Bassa i R. Plomina pozwala zbadać następujące wymiary temperamentu: emocjonalność, aktywność, towarzyskość i nieśmiałość. Wersja dla dzieci 3-7 lat i 8-11 lat. Temperament mogą oceniać rodzice dziecka oraz nauczyciel.