28. 03. 2012 – wykład 6

GHISELIN – (psycholog) człowiek rodzi się egoistą i pozostaje nim do końca życia. Dla swoich korzyści poświęciłby życie innych ludzi. Uważa, że człowiek dla swoich interesów jest gotów zabić. Uczy się ze względów społecznych maskować egoizm i agresje.

HOBS – opisuje człowieka jako istotę, która musi maskować swój egoizm.

D. HEBB – neurofizjolog. Altruizm istnieje i stanowi element dziedzicznego filogenetycznie uwarunkowanego wyposażenia człowieka.

Filogenetycznie – w rozwoju genetycznym pewne cechy są przekazywane. Występuje to też u zwierząt, prospołeczne zachowania dziedziczone od zwierząt.

Sygnały cierpienia i podniecenia są dla zwierząt bodźcami awersyjnymi.

• Eksperyment ze szczurami

Zbudowano klatkę dla szczurów. W podłodze był umieszczony zasłonięty przycisk a na suficie umieszczono szelkę, którą uruchamiano za pomocą tego przycisku. Na szelce umieszczono szczura, który piszczał i chciał się z niej uwolnić. Następnie wypuszczono drugiego szczura, który biegał i skakał po klatce próbując uwolnić szczura wiszącego na szelkach. Niechcący nacisnął przycisk, który opuścił szczura znajdującego się na szelkach. Powtórzono eksperyment – szczur od razu zaczął szukać przycisku. Za trzecim razem, gdy znów powtórzono eksperyment szczur odnalazł bardzo szybko przycisk. Wnioski : u zwierząt również występują zachowania prospołeczne. Szczur chciał się pozbyć bodźców awersyjnych.

Generalnie empatia rozumiana jest dwojako:

1. Empatia poznawcza – proces polegający na postawieniu się w cudzej sytuacji oraz trafnym zrozumieniem cudzych uczuć, myśli. Trafne przewidywanie cudzych reakcji. Do empatii poznawczej bardziej skłonni są mężczyźni.

2. Empatia emocjonalna – wywołana przez spostrzeżenie cudzych emocji, przeniesienie cudzych uczuć na siebie, współodczuwanie. Do empatii emocjonalnej bardziej skłonne są kobiety.

FRAMES – zanotował u małych dzieci i zauważył u nich przejawy wrażliwości na symptomy smutku i cierpienia u innych dzieci lub dorosłych. Gdy jedno dziecko płacze drugie je pociesza.

• BARDZO WAŻNY EKSEPERYMENT

Czteroletnim dzieciom pokazano fotografie obrzęków, guzów. Nie wystąpiła u nich żadna reakcja. Wniosek: dzieci reagują na dźwięk i płacz. Małe dzieci reagują na sygnały emocji, a nie na sytuacje przykre. U dzieci 3-4 letnich nie wywołują przeżycia – rany, obrzęki, guzy.

U ludzi wrażliwość emocjonalna na stan innych osób nazywa się EMPATIĄ. Jeśli idzie o noworodki, które reagują na płacz innego dziecka to większość literatury podaje termin – SYNTONIA. W najnowszej literaturze mówi się o empatii wczesnodziecięcej.

HIPOTEZY NA TEMAT ŹRÓDEŁ EMPATII:

1. Hipoteza wrodzona – empatia wrodzona, dziedziczona po przodkach. Rodzimy się z empatią.

• EKSPERYMENT – wrażliwość nowonarodzonych dzieci

Duża grupa (75) niemowląt w trzeciej dobie po urodzeniu. Każde dziecko umieszczono oddzielnie w kołysce stymulatorze (zaopatrzonej w różne narzędzia – bada tętno, temperaturę).

Dzieci podzielono na trzy grupy:

1. W pierwszej grupie poddano dzieci oddziaływaniu płaczu dziecka utrwalonego na taśmie.

2. W drugiej grupie poddano dzieci oddziaływaniu białego szumu (dźwięk ciągły, obejmujący cały zakres słyszalnych częstotliwości, dźwięk nie przyjemny dla ucha)

3. Trzecia grupa niemowląt nie została poddana żadnym oddziaływaniom.

Sprawdzano reakcje dzieci:

1. W pierwszej grupie 16 na 25 niemowląt płakało. Wzrosło także tempo pracy dzieci.

2. W drugiej grupie 7 na 25 dzieci zareagowało płaczem.

3. W trzeciej grupie dzieci reagowały spontanicznie. 5 na 25 niemowląt płakało.

Wnioski: widać, że płacz dziecka powoduje wyraźną reakcję – reakcję empatyczną. Dziewczęta są bardzo wrażliwe na te bodźce. Ogólny poziom pobudzenia zależy też od pory roku (wiosna i jesień – pobudzenie większe).

1. Hipoteza niespecyficznego pobudzenia – niektórzy uważają, że empatia emocjonalna powstaje w toku doświadczenia. Przesłanka tej hipotezy jest niespecyficzna (nieukierunkowana, labilna, ogólna) wrażliwość na ekspresyjne sygnały podniecenia okazywane przez inne osoby.

W teorii SCHAHTERA wielkość rodzaj emocji zależy od tego, w jakim stopniu sytuacja pobudza jednostkę oraz jak ją ,,odczyta”.

Podstawą emocji jest wegetatywne pobudzenie, ale ma ono charakter niespecyficzny (nieukierunkowany) dopiero po interpretacji bodźców na poziomie poznawczym określa treść i znak emocji.

Ogólne pobudzenie i wczucie się w sytuację osoby, która powiążę z własnym złym doświadczeniem. (widzimy ofiarę wypadku, która ma skaleczoną nogę. I myślimy : ,,Ale on cierpi, ja też tak cierpiałam jak złamałam nogę, wiem jak to boli”)

Rodzimy się z pobudliwością na cudze cierpienie. Jesteśmy zdolni do empatii, kiedy czyjeś złe doświadczenie połączymy z własnym złym doświadczeniem.

Nie wszystko da się wyjaśnić hipotezą niespecyficznej wrażliwości. Hipotezie tej zaprzecza obserwacja K. Lorenza dotycząca reagowania ludzi na ,,schemat dziecięcości”. Lorenz wykazał, że u pewnych zwierząt oraz ludzi można stwierdzić specyficzną dodatnią reakcję wobec istot odznaczających się pewną charakterystyczną budową (duże głowy, duże oczy, miękkość ciała – są to cech młodych lwów, małych kotów, psów, niedźwiadków jak też ludzkich niemowląt). Na schemat dziecięcości charakterystyczną reakcją jest emocja czułości, tendencje do zbliżenia, pogładzenia i ochrony. Ten bodziec kluczowy wyzwala u zwierząt instynkt opiekuńczy. Wrażliwość na schemat dziecięcości jest większa u kobiet niż u mężczyzn.

Zjawisko empatii emocjonalnej czyli wielkość pobudzenia emocjonalnego pod wpływem sygnałów emocji od innych osób zależy od stymulacji oraz wrażliwości empatycznej. Wrażliwość ta ma różny stopień u różnych ludzi, ponieważ jest uzależniona od czynników temperamentalnych jak i sytuacyjnych.

W temperamencie dużą rolę odgrywa reaktywność psychologiczna, która określa wrażliwość jednostki na działanie bodźców, a także wydolność psychologiczna, która określa maksymalną siłę bodźców, na których zmiany jednostka jest wrażliwa. Reaktywność psychologiczna może być niska i wysoka (jednostka wrażliwa). Przy niskiej reaktywności psychologicznej występuje zapotrzebowanie na silną stymulację, na silne bodźce.

Psychopaci charakteryzują się niską reaktywnością psychologiczną. Jednak nie jest powiedziane, że tylko psychopaci. Inne osoby też mogą mieć niską reaktywność psychologiczną – lubią oni silne emocje, ekstremalne sporty, lecz nie są psychopatami. Wrażliwość ta zależy od czynników stałych, ale zmienia się pod wpływem czynników sytuacyjnych. Wrażliwość ta słabnie pod wpływem częstego stykania się z silna stymulacją (szybkie tempo życia, urbanizacja, częste kontakty z różnymi sytuacjami) obniżają wrażliwość empatyczną. Przeciążenie bodźcami prowadzi do wielu negatywnych następstw psychologicznych np. zobojętnienie wzajemne ludzi na siebie. Wrażliwość emocjonalna zmienia się pod wpływem aktualnych doświadczeń, słabnie w stale powtarzających się sytuacjach, tak, że może dojść do zaniku wrażliwości.

RODZAJE WPŁYWÓW EMPATII EMOCJONALNEJ NA ZACHOWANIE:

1. Podjęcie czynności prospołecznej – w wyniku pobudzenia empatycznego.

2. Zahamowanie czynności własnych , które mogą zwiększyć lub wzbudzić emocjonalne reakcje innej osoby, np. uniknięcie przykrego pobudzenia na widok cudzego cierpienia jednostka może podtrzymać swe agresywne zachowanie.

3. Niepokój i tendencja uspokajania siebie samego np. odwracanie głowy, unikanie informacji o cierpieniu.

4. Podjęcie czynności mających na celu uspokojenie osoby, która jest źródłem przykrych emocji wywołujących reakcje empatyczną. Np. uspokój się, nie histeryzuj.

5. Atak na ofiarę, która jest źródłem empatycznego podniecenia np. płacz dziecka może wywołać współczucie, ale także irytację.

Niekiedy osoby odczuwają satysfakcję z podniecenia wywołanego przez cierpienie innej osoby. Dotyczy to osób, które mają duże zapotrzebowanie na stymulację.

Empatia może być rozpatrywana jako cecha wrodzona, specyficzna lub jako właściwość aparatu regulacji. Niektórzy uważają, że jest ona wrodzona dzięki obserwacjom dotyczących zwierząt udzielających sobie pomocy. Prowadzi to do stwierdzenia, że istnieje wrażliwość na pewne sygnały pod wpływem których uruchamiają się reakcje prospołeczne nawet u wyżej zorganizowanych zwierząt.

Dla człowieka typowym zjawiskiem jest wrażliwość specyficzna – związana z cechami temperamentalnymi. Człowiek może być źródłem sygnałów, które na zasadzie wrodzonej wzbudzają pewne tendencje emocjonalne. Jednakże, aby pobudzenie emocjonalne stało się motywem działania społecznego musi spełniać określone, specjalne warunki.

ZJAWISKO CENTRACJI - polega na skupieniu uwagi na jednym źródle motywacji z pominięciem pozostałych źródeł. Częstym przypadkiem cent racji jest skupienie uwagi na strukturze JA – EGOCENTRYZM, ale są też inne możliwości, rzadziej występujące: ALLOCENTRYZM –skupienie uwagi na osobie i jej interesach, SOCJOCENTRZYM – skupienie uwagi na potrzebach społecznych.

W każdej z tych centracji odpowiada inny rodzaj przejawów. Cechą każdej z centracji jest tendencja do przeceniania przedmiotów, na których następuje centracja a więc konsekwencją centracji jest podejmowanie działań naruszających równowagę całości.

Wzajemna dynamika motywacji prospołecznych i egocentrycznych:

1. Struktura ja ma hamujący wpływ na motywację prospołeczną. Według Berkowitza koncentracja na sobie zmniejsza wrażliwość na normy społeczne, zwiększa obawę, aby osoba, której się pomaga nie otrzymała ,,za dużo”.

Wzbudzenie struktury JA tłumi wszelkie inne formy działań niezwiązane z JA.

EGOCENTRYZM bywa

• Aktywny,

• Bierny.

U osób ,,aktywnych” egocentrycznie obserwuje się wyraźną przewagę dawania sobie ocen pozytywnych nad negatywnymi. U osób ,,biernych” egocentrycznie jest przeciwnie. Dawanie sobie więcej ocen negatywnych.

KONCENTRACJA NA SOBIE MOŻE WYSTĘPOWAĆ:

• Forma aktywna ( egocentryzm czynny) – osoby cenią siebie wysoko, znacznie wyżej niż inne osoby i wszystko, co dotyczy ich własnej osoby jest najważniejsze.

• Forma bierna (egocentryzm bierny)- ta forma centracji wiąże się z niepewnością, co do własnej wartości, z obecnością dużego napięcia w strukturze JA a w związku z tym za stałym dążeniem do zmniejszenia niepewności i usunięcia napięcia. To dążenie jest źródłem motywacji konkurencyjnej w stosunku do innych motywów.

M. JARYMOWICZ – psycholog, uważa, że można sformułować 2 różne programy oddziaływań mające na celu zwiększenie gotowości do działań prospołecznych. Wyodrębniła ona 3 składniki gotowości do podejmowania działań prospołecznych:

1) Percepcyjny – zdolność do postrzegania potrzeb i emocji innych ludzi.

2) Motywacyjny – chęć podejmowania działań na rzecz innych.

3) Operacyjny – umiejętność programowania czynności mających na celu korzyć innych ludzi.

• EKSPERYMENT M. JARYMOWICZ

Wniosek: Jeżeli gotowość do działania dla innych jest obniżona na skutek niepokoju dotyczącego własnej wartości to obniżenie tego niepokoju przez podwyższenie własnej wartości powinno zwiększyć gotowość do działania na rzecz innych. W osób, u których nie ma takiego niepokoju procedura podwyższająca poczucie własnej wartości jest bezskuteczna. Osoby o niskiej samoakceptacji mogą zgłaszać się do pomocy innym, lecz nie wiedzą jak to uczynić – następuje blokada czynności percepcyjnych i programujących.