Ekosystemy: układy ekologiczne związane z organizmami żywymi i częścią przyrody nieożywionej. Ekstremalny – skrajny, krańcowy w odniesieniu do wielkości zmiennej: min i max. Co to są ekosystemy ekstremalne – tundra, pustynie i półpustynie, pustynie lodowe, głębie oceaniczne, obszary polarne, środowiska wysokogórskie, ekosystemy piaszczyste, ekosystemy akwatyczne (gejzery, zbiorniki termiczne, zasobne, zasiarczone, dystroficzne), siedliska antropogeniczne (hałdy, wyrobiska, zapadliska)
Czynniki ekologiczne – światło i ciepło (fotosynteza), woda (bujna roślinność), powietrze, sole mineralne, mikroflora, rośliny, fauna glebowa.
Zakres tolerancji:
Oligostenobionty:
Stenobionty :wąski zakres tolerancji, bioindykatorami, ich występowanie świadczy o obecności lub działaniu danego czynnika, np. Goryl, koralowce rafy koralowej, porosty.
Polistenobionty:
Eurybionty – szeroki zakres tolerancji wobec czynników środowiskowych. Mogą żyć w bardzo zróżnicowanych warunkach, osiedlając się na znacznych obszarach Ziemi, np. trzcina pospolita, orlica, wróbel domowy.
Ekologiczne grupy organizmów:
Tolerancja termiczna:
Eurytermy: bardzo szerokich granicach tolerancji cieplnej (pokrzywa)
Stenotermy: (rośliny wyleżyskowe)
Megatermy: ciepłolubne (rośliny leśne)
Mezotermy – niskie wymagania (rośliny wodne, pałka wodna)
Oligotermy: rośliny wodne
Prawo tolerancji
Schelford
Liebieg
TADŻIKISTAN: ekstremalne środowiska górskie
Góry Zarafszańskie: *dymiące haudy *śr wys 4000m *łańcuchy górskie południkowe i równoleżnikowe *silne procesy erozyjne *lodowce górskie (40 m) *piętrowość roślinna *hot-spot area (bioróżnorodność: ok 5000 gatunków z czego ok 5% to endemity) *najwyższy szczyt Czimtagra 5489m)
Piętrowość roślinna
1200-2000m: słona pustynia bylicowa (bylice i inne halofity, szaroziemy – podgórze)
2000-2700m: pustynia bylicowa z lasami jałowcowymi (gleby brunatne)
2700-3400m: stepy i lasy jałowcowe (gleby stepowo łąkowe)
3400-4000m: roślinność poduszkowa i kolczaste murawy (gleby wysokogórskie, stepowo-łąkowe)
Główne typy roślinności:
* pustynie: b. głębokie strome zbocza dolin, zniszczone stoki (gołoborza), rośliny cebulowe, wysokie temperatury, brak roślinności, pola uprawne muszą być nawadniane
* tugai: zasięg roślinności uwarunkowany zasięgiem wody, brak pokrywy glebowej, hodowla moreli, roślinność zajmuje obszar wąskiej i stromej doliny, roślinność: wierzbowate, wierzba kłębiasta, zbiorowiska welonowe (w Polsce Czarna Wisełka)
* termofilne zarośla: kolczaste, czyżnie, śliwa tarnina, róża dzika
* Lasy jałowcowe: termofilne archewniki, kriofilne archewniki, niskopienne archewniki
* stepy wysokogórskie
*zbiorowiska roślinne w dolina rzecznych: drzewa rosną na szczątkach innych drzew, Rzeka Zarafszan: na fragmentach doliny uprawia się rolnictwo (winorośl, ryż)
* lasy pistacjowe: zarośla, dzikie pistacje są drobne, drobne owłoszczone liści (wys temp i suche powietrze)
Góry Fońskie: *rzadkie lasy jałowcowe *sensoryczne ekosystemy *lodowce górskie (50 m) w ich okolice rosną wysokie drzewa, jałowce *wypas bydła * lasy jałowcowe + łąki alpejskie *ruchome podłoże (rozmnażanie wegetatywne)
* Kriofilne lasy jałowcowe: wysokogórskie, zamarzanie powierzchni, drobniutkie leżące krzewy
* Łąki wysokogórskie: *zjawiska zadarniania *występują w piętrze alpejskim *wypas zwierząt *murawa z geranium (godziszek) *efedra (gat wysokogórski, mała krzewinka, energetyczna, ekosystemy ubogie troficznie)
* Lasy wysoko górskie z udziałem roślin poduszkowych: *w Polsce skalnica alpejska *skrajne temp *kompensacja: liście tworzą warstwy, warstwy dolne (przy podłożu) izolują od zimna,stanowią pokarm, rośnie w górę *Acantholimon (wilcza poduszka) kolczasta, różowe drobne kwiatki; dzięgiel
* siedliska roślinne w obrębie lodowców: bodziszek (powabny duży kwiat, łodyga i liście zredukowane), traganek (białe liście odbijają światło, potężny system korzeniowy), wilczomlecz ( żółty), estragon (artemisia dracunculus, porasta aktywne, ruchome doliny polodowcowe, silny system korzeniowy, niskie temp), łuściec, mak górski
* Lasy porostowe: czerwone, barwnik henna
*Topola +brzoza tworzą gęste lasy
* Rośliny: podejrzan księżycowy, szczaw
*Osadnictwo (wioski) w dolinach
*Lodowiec Fedczenki: największy lodowiec górski
*Jezioro Kara-kul, bezodpływowe
Zróżnicowanie topograficzno-siedliskowe przyczynia się do wysokiej bioróżnorodności na terenie całego Tadżikistanu.
TATRY
Góry Wysokie Tatry:
Jeziora polodowcowe: stanowią obszary turystyczne
Szczeble klimatyczno – roślinne
Do 1250m regiel dolny: gleby klimaksowe (gł bunatne), roślinność klimaksowa , lasy bukowe, bukowo- jodłowe, jodłowo-świerkowe, sporadycznie jawor
1250-1550m regiel górny: lasy iglaste, sosna górska, świerk, gleby bielicowe
1550-1800m kosodrzewina (kosówka): piętro subalpejskie, zarośla kosodrzewniny, ziołorośla
1800-2300 piętro alpejskie: piętro halne, roślinność zielna, murawy
Od 2300m piętro turniowe, subniwalne
Ponadto: doliny rzeczne: zbiorowiska azonalne, gł. Łęgi
Tatry Wysokie i Niskie w zależności od podłoża występują różne typy roślinności: wapienne (świerczyny), ….
Przystosowanie roślin do warunków tatrzańskich: długość okresu wegetacyjnego (. dla Zakopanego to 8 miesięcy, ale dla Łomnicy to 4 miesiące, krótki okres wegetacyjny obniża produktywność roślin), temperatura, ilość opadów, wiatr, woda (ograniczony dostęp: lód, spływa po stokach, wiatr wysusza gleby i rośliny), gleba (litosole: sucha zwarta powierzchnia gruntu; rygosole: luźna, sucha powierzchnia gruntu)
krzewinki szpalerowe: niziutkie, najwyższe piętra (im niżej tym większe), zbijają się w olbrzymie poduchy, darnie, np.: dębik ośmiopłatkowy (Dryas octopetala), wierzby, kosodrzewiny, zredukowane organy w stosunku do kwiatostanu (funkcja powabna)
rośliny poduszkowe: korzenie silnie tkwią w podłożu, zbita półkolista poducha, cz. Dolna rośliny obumiera stanowi izolację i pokarm, chroni przed wiatrem, chłodem i wysuszeniem, np: lepnica bezłodygowa, mokrzyca rozchodnikowa, skalnica seledynowa
rośliny darniowe: luźniejszy typ wzrostu, zbita (ochrona przed wiatrem i temp), np.: goździk wczesny, skalnica nakrapiana, skalnica mchowata, mokrzyca kitaibela, rogownica Raciborskiego
kutneryzacja: pokrycie gęstym łojokiem (splątane „wełniane” włoski: kutner), funkcja: izolacja, ochrona przed nadmiernym parowaniem, np.: szarotka alpejska, ukwap karpacki, jastrzębiec kosmatek
gruboszowatość: zgrubienie liści i łodyg (nagromadzenie tkanki miękiszowej: magazynowanie dużych ilości wody), płytkie gleby, podłoże wapienne, np.: rozchodnik alpejski, karpacki, rojnik górski, pospolity
wzrost różyczkowaty: zebrane w przyziemną różyczkę mniej lub bardziej przytulone do podłoża, ogniskowy rozwój, np.: pierwiosnek łyszczak, urdzik karpacki
owoszczenie: substancje garbnikowe, woskowe, ogranicza parowanie, siedliska suche, ciepłe, naskalne, np.: pierwiesnek łuszczak, wierzba
wieloletniość: przystosowanie do surowych gór, gł. gatunki wysokogórskie, krótki okres wegetacji, silne zabarwienie kwiatów, np.: goryczka
żyworodność: rośliny tworzą nasiona, a te nie wysiewając się kiełkują na roślinie macierzystej w drobne roślinki i dopiero w takim stanie od niej odpadają zakorzeniając się łatwo w podłożu (kiełkują w powietrzu, do ziemi trafiają już z korzeniami), np.: wiechlina alpejska, kosodrzewina niska
zbiorowiska wyleżyskowe: zagłębienia w których zalega najdłużej śnieg (wilgoć), np.: wierzba zielna
łąki alpejskie (wysokogórskie): darnie, poduchy, naturalne
Przystosowanie do tundry (piętro kosówki)
Miniaturyzacja: zmniejszenie rozmiaru = zmniejszenie ilości potrzebnych surowców /pokarmu
Oligomeryzacja: uproszczenie architektury/budowy (ubywają pędy, rozgałęzienia)
Kompensacja: roślny poduszkowe (kosodrzewina), polimeryzacja modułów z jednoczesnym wzrostem niektórych elementów rośliny ( kwiatu), rośliny zwarto-kępne, mało kwiatów np.: skalnica bezłodygowa, lepnica bezłodygowa
Geofityzacja: zawarte formy wzrostu, gromadzenie osadów eolicznych i ściółek w obrębie poduchy, zagrzebywanie dolnych partii i nadziemnych pędów razem z pędami odnawiającymi, kopczyki nagromadzonych materiałów chronią pączki odnawiające przed przemarzaniem i abrazją, pokarm, zapas wilgoci
Rośliny: jarzębina (górna granica lasu, ornitochoria: rozsiewanie przez ptaki), sosna (szerokie spektrum ekologiczne), kosodrzewina (w warunkach górskich rozmnaża się wegetatywnie), murawy naskalne (mozaika, rojnik, glony, mszaki), lasy i roślinność pojawia się mozaikowo, goryczka, świrki (wysokie, dzięki specjalnemu ustawieniu gałązek chronią drzewo przed okiścią), borówka czarna (protegowanie przez kosodrzewinę), kruszyna, róża, borówka bagienna
Reliktowe laski sosnowe: podłoże wapienne, Rezerwat Natura 2000, Przełom Białki
*środowisko życia: dolina rzeki (powinny rosnąć łęgi)
*oprócz sosny również wierzby kruche (elastyczne)
*ekstremofile (czynniki mech)
*na pionowych zboczach tworzą się półki, porasta je gł roślinność poduszkowa, działalność kwasów porostowych
*rozwój monopodialny (stożek wzrostu – pionowy) brak produkcji biologicznej
*gatunki sucholubne, światłożądne (jałowiec, pionierstwo)
*oligomeryzacja (zmniejszenie aparatów asymilacyjnych – igieł)
*organizmy pionierskie (glony, porosty)
Wysokie piętra: biologiczna skorupa glebowa, wysoko wyspecjalizowane ekosystemy, porosty, roślinność mozaikowa towarzyszą jej zwierzęta, plamy roślinności ( tworzą się na wkładkach ilasto-pilastych)
Ponadto: Istnieją wyraźne różnice pomiędzy roślinnością na stokach N i S. Kosodrzewina występuje w Tatrach, Sudetach i Pieninach. Gołoborza. Szkodniki (korniki), okiść (śniegołom, śnieg łamie drzewa pod swoim ciężarem), Sitspuczyna porost (daje kolor czerwony łąkom Czerwone Wierchy).
BABIA GÓRA
Park Narodowy, Rezerwat Biosfery ( jak światowe dziedzictwo 1 z 8 w Polsce)
Piętrowość roślinna
piętro alpejskie (1725 – 1650m)
piętro kosodrzewiny (1650 – 1390m) olcha zastępcza
regiel górny (1390 – 1150m): *średnia roczna temperatura 4– 2st C *roczna suma opadów 1475mm *pokrywa śnieżna XI – IV *częściowa pokrywa śnieżna X-V *grubość pokrywy śnieżnej 1,5m *częste wiatry fenowe 15m/s * wpływ klimatu determinuje warunki i roślinność * świerki: smukły, kolumnowy, pokrój - surowe warunki klimatyczne, ochrona przed okiścią, wys do 50m, pierśnica do 2 m, kora cienka, gładka, czerwono-brązowa starsze drzewa – kora łuskowata *Górnoreglowa świerczyna karpacka, bór górnoreglowy niezależnie od ekspozycji stoku okrywa powierzchnię stoku jednolitym płaszczem)* bór świerkowy typowy (paprocie, krzewy), bór świerkowy trawiasty *naloty świerkowe: drobne młode drzewa *podrosty: młode drzewka *posusz stojący: suche martwe drzewo *świerki wysokogórskie giną zwykle w skutek czynników klimatycznych, pojawiają się wtedy luki, młode świerki (nalot) rosną bardzo blisko siebie, przetrwają o ile nie wyeliminuje ich runo leśne*górna część regla górnego: strome stoki *borówka czarna jagoda *Mokry Stawek: na granice regla górnego i dolnego)
regiel dolny (1150 – 900m): *żyzna buczyna karpacka *lasy bukowo jodłowe *piętra lasu
Flisz karpacki – podłoże geologiczne, bogate w składniki pokarmowe
FILM PT PLANETA ZIEMIA GÓRY
Etiopia: Wulkan Erta Alle: najczęściej wybuchający wulkan na Ziemi, materiał wyrzucany przez wulkan utworzył ostre góry, pawiany dżelada: endemity, małpy skalne, jedyne żywiące się trawą jak owce, kozice walia ibex, szakal etiopski kaberu
Andy: 8000km (od równika do Antarktydy), góry zrębowe *Góry Patagoni: skrajnie zmienne warunki pogodowe (4 pory roku w 1 dzień), im dalej na północ tym zimniej, lawiny śnieżne (400km/h), lama guanako, puma (lew Andów) * Góry Skaliste: (od Patagoni po Alaskę), niszczone przez wiatr, mróz, lód, śnieg, lodowce (najsilniejsza siła erozyjna), lawiny śnieżne, niedźwiedź grizzly (6 mies bez jedzenia), ćmy w zapadliskach (pokarm dla misia)
Alpy: szczyty ponad 4000m, stale pokryte śniegiem, Materhorn, Mount Blanc (najw szczyt zach Europy), morfologia ukszatałtowana przez lodowce (gł doliny), młyn lodowcowy: wodo płynąca wew lodowca
Góry Karakorum: lodowiec Baltoro (Pakistan), K2, kozice górskie, lampart śnieżny, orzeł przedni (rozpiętość skrzydeł 2m), wilk
Himalaje: powstały w skutek zderzenia się kontynentów, nadal rosną, najw na Ziemi, wpływają na klimat (monsumy),najwyższe szczyty brak życia, Mount Everest (1 na 10 osób ginie, przelatują przez góry by dostać się do Indii żurawie stepowe, orzeł przedniu poluje na żurawie), u podnóży latem bujna roślinność, kwiaty wiśni, rododendrony, panda wielka (chiny), Langur złocisty, panda czerwona, kuropatnik, piżmowce
ESTREMALNE EKOSYSTEMY WODNE
Strefy oświatleniowe środowiska wodnego
Do 200m Strefa fotyczna
Od 200m Strefa afotyczna
Do 1000m mezopelagial
1000-4000m batypelagial
Od 4000m abisopelagial
Dno oceaniczna: strefowość: *szelf kontynentalny (bujnie rowija się życie, przeważnie w całości strefa fotyczna) *Stok kontynentalny (gwałtowny spadek dna do głębokości paru tys. M, podwodne osuwiska, kaniony) * Baseny oceaniczne (najbardziej rozległe obszary dna oceanicznego, równiny, rowy – najmnijeszy % - tektoniczne zagłębienia w dnie w miejscu styku płyt kontynentalnej z oceaniczną, wysokie i rozległe łańcuchy górskie, kaniony, równiny, podwodne wulkany wyspy wulkaniczne.
Głębiny oceaniczne: *duża bioróżnorodność (org planktoniczne nektoniczne, które przystosowały się do życia w tak ekstremalnych warunkach). Na głębokość 1000m światło słoneczne nie dociera – brak fotosyntezy – brak roślin * Ciśnienie 1000xwiększe od ciśnienie atmosferycznego *temperatura wody bliska 0st C *deszcz organiczny: resztki, odchody, źródło pożywienia *
Przystosowanie zwierząt: *świecące wabiące elementy ciała, *ogromne otwory gębowe, najeżone długimi i ostrymi zębami służącymi do pewnego chwytania zdobyczy *Pewne gatunki filtrują wodę i muł w poszukiwaniu pokarmu (ślepe, nieruchome/nie zdolne do szybkiego poruszania się) *nie zdolne do przebywania w innych warunkach *org żyjące na dnie: kraby, krewetki inne skorupiaki żywią się szczątkami org w mule *oazy życia: miejsca gdzie prądy morskie dostarczają materii organicznej *dno oceaniczne stanowi odizolowane środowiska życia, obszar wysokogórski (sensoryczny) *niewielka ilość zanieczyszczeń *zagrożenia: coraz głębsze połowy ryb *bioluminescencja: (utlenianie substancji luceferyny w obecności katalizatora luceferazy) 90% org. żyjących w głębinach potrafi emitować światło. Część z nich produkuje sama, a inne korzystają z pomocy org. trzecich, np. bakterii. Większość mieni się na zielono lub niebiesko, ale są też stworzenia, które świecą na żółto lub czerwono. Mają one o wiele bardziej wyczulony wzrok niż człowiek. Niektóre z nich widzą na głębokość pół km. *plantkon: organizmy unoszące się na powierzchni wody lub w wodzie, dzielime na fitoplankton (autotfory, np.: okrzemki, bruzdnice, kokolitowe: jedno komórkowe fotosyntezujące wytwarzają koloidy czyli małe el, wapienne szkieletowe, obumarłe osiadają na dnie,glony) i zooplankton (heterotrofy, gł. Skorupiaki); plankton dzieli się również na holoplankton (org całe życie spędzają w postaci planktonu) i mezoplankton (forma życiowa, stadium przejściowe np.: larwy, jaj ryb) *nekton: org samodzielnie pływające w wodzie (duże owady, ryby, płazy,gady, ssaki wodne) *bentos: org żyjące na dnie, nieruchome (przyczepione), glony pierwotniaki
Wyjątkowo obfitującymi w życie miejscami na dnie oceanów są naturalne wypływy wód termalnych o wys. temp. i stężeniu siarki. W pobliżu tych siarkowych źródeł rozwijają się kolonie bakterii, które z kolei stanowią pożywienie dla większych organizmów, tj. wieloszczety, czy kraby.
Klasyfikacja nektonu
A. Typ: Mollusca:mięczaki,
1.Gromada Cephalopoda (głowonogi): mątwy, kalmary
B. Typ Chordata (strunowce)
1. podtyp Vertebrota (kręgowce, z kręgosłupem z kości bądź chrząstek)
a)gromada Agnatha: ryby bezszczękowe; minogi i śluzice,
b) gromada Chondrichthyes: ryby szczękowe ze szkieletami chrzęstnymi, rekiny i płaszczki
c) gromada Osteichthyes: ryby kostne; wszystkie pozostałe ryby
d) gromada Reptilia (gady): zwierzęta oddychacjące powietrzem atmosferycznym z suchą skórą i łuskami, jajorodne: żółwie, węże morskie, legwany i krokodyle
e) gromada Ares (ptaki) – zwierzęta stałocieplne; skóra pokryta piórami; przednie kończyny przekształcone w skrzydła; jaja w skorupce; ptaki morskie
f) gromada Mammalia (ssaki); stałocieplne; ciało pokryte sieścią; wytwarzają mleko; zyworodne
1) rząd Cetacea: walenie
a)Podrząd Mysticeti: fiszbinbinowce – płetwal błękitny, wal szary, sejwal, finwal, humbak
b) podrząd odonticeti: zębowce – orka, delfiny, kaszalot, morświny
2) rząd Carmirona – wydra morska, fotki, uszatki, morsy
3) rząd Sirenia – manaty
IV królestwo Animalia: zwierzęta wielokomórkowe, heterotrofy z wyspecjalizowanymi komórkami, tkankami i układem organów
A) typ Powifena: gąbki
B) typ Cniolaria: parzydełkowce
C) typ Nemertini: wstężnice
E) Typ Aschelminthes: oblenice
F) typ Brachiopoda: ramienionogi
G) Typ Anneliola: pierścienice
H) typ Poganophora: pomanofory – głębokomorskie organizmy o ciałach robakokształtnych, żyjące w rurkach
I) typ Mollusca: mięczaki
J) typ Arthropoda: stawonogi
K) typ Echinodermata: szkarłupnie
L) typ Kemichoraka: półstrunowce, jelitodyszne
M) typ Chardata; strumowce, zwierzęta w tym kręgowce, ze struną grzbietową oraz szczelinkami skrzelowymi na pewnym etapie rozwoju.
Przykłąd organizmów: *Chauliodus sloani (żmijowiec) * Anoplogastridae (rybaz rzędu beryksokształtnych) *Miętus morski kolczasty (wlk ok 25cm, żyje na gł 700-3000m) *Ogr (Anoplogaster cornuta gł 600-5000m) *Wampirzyca (Vampyromorphida, rząd z gromady głowonogów, wlk do 28cm, czarne, ciepłe wody, gł 1500-25000) *mątwa kakadu (wlk 270cm, gł 1400m, przeźroczysta za wyjątkiem oczu) * crossota millsa (meduzy) *Kalmar Heteroteuthis dispar (mały, żyje w półmroku)
Wodne organizmy ekstremofilne: *Acidofile: pH<3 *Alkalifile: pH>9 * Anaeroby (beztlenowe) *Barofile (piezofile, wysokie ciśnienie hydrostatyczne) *Halofilne (NaCl>10%) *Psychrofilne (temp. OstC) *Metalotoleranty (metalofile, odporność na zmianę stężenia metali ciężkich) *Oligotrofy ( minimalne dostępne zasoby pożywienia) *Dystrofy (znaczna dostępność substancji humusowych) *Osmofile (tolerancja na wysokie ciśnienie atmosferyczne) *Termofile ( temp. > 60st.C ) *Hipertermofilne (100-150 st.C) *Sulfofilne (znaczne stężenie związków siarki)
EKOSYSTEMY KOMINÓW HYDROTERMALNYCH (fontanny hydrotermalne)
*całkowice uniezależnione od dopływu światła *całkowice zależne od istnienia źródła gorącej i bogatej w siarczan wody *Podstawa łańcucha troficznego ekosystemów: autochtoniczne bakterie chemosyntezujące- chemolitoautotrofy, sulfofile, termofile.
Etapy powstawania ekosystemów: *zasiedlenie wypływu wód przez bakterie *osiadanie się pierwotniaków *wkraczanie grup pozostałych (ślimaków, rórkoczułkowców, krewetek, krabów, osmiornic, ryb * bakterie (żyją w symbiozie z wieloszczetami, zawierają związki chemiczne z kominów hydrotermalnych) *ruroczułkowce *krewetki głęboko morskie, ośmiornica
Film pt „Głębiny oceanów”
*rekin wielorybi (największa ryba świata, zjada i plankton i drobne ryby pływające w ławicach i duże ryby np.: tuńczyk) *Żarłacz białopłetwy (b dobrze rozwinięte płetwy piersiowe, łowca samotnik) *delfin (poluje całym stadem) * Ostroboki czarne (pożywienie delfinów) Bużyki złotodziobe( nurkują po ryby o gł. 20m) *Żarlica pacyficzna ( drapieżnik, kamuflaż,młoda do 3 roku żre wszystko, dorosła do 3m, wydłużone, wąskie ciało, szeroka, ruchoma płetwa grzbietowa, igła na pysku, zmienie kolory, codzinnie poluje, cały czas w ruchu) *manta (szeroki otwór gębowy) *PONIŻEJ 500m: organizmy zdolne do iluminescencji, morski śnieg/deszcze planktonu : szczątki i odchody zwierząt żyjących w górnych wodach * Wampirzyce (luminescencja: świecące punkty na ciele naśladują oczy) * Smocze kominy ( okolice Japoni, fontanny gazów wyrzucane do Oceanu Atlantyckiego, zamieszkuje je ponad 50 gat)* pająk morski (coś w stylu krewetki, włochate nogi umożliwiają poruszanie się) *ośmiornica (aparat ruchu: tylko płetwy) *węgorz głębinowy (zawieszony w miejscu) *jeżowce (na dnie, przesiewają wodę w poszukiwaniu planktonu) *Kraby (padlinożercę, konieczność poruszania się, pokryte futerkirm) *węgorz, równonóg (padlinożercy) *gąbki
Możliwe są intensywny rozkwity na wygasłych wulkanach 1500m, dzięki szczątką org naniesionych przez prąd. Wysokość wulkanów dochodzi czasem nad powierzchnię tworząć wyspę wulkaniczną. Ok 90% organizmów żyje w oceanach.
*łodzik ( unosi się dzięki gazom *w muszli wyrzucanym przez syfon, czułki: szukania pożywienia, napęd ruch, możliwość kopania)* fregata (ptak najlżejszy w stosunku do rozkładu skrzydeł, długodystansowiec) *Delfiny pacyficzne (echolokacja do poruszania się w wodzie)* żółw zielony (pokonuje 1500km by złożyć jaja na Wyspie Wniebowstąpienia, co 20 lat) *Płetwal błękitny (waga 200 ton, największe stworzenie świata, żywi się krewetko podobnymi skorupiakami, kryl, w ostatnich latach liczebność płetwali spadła do 3%)
AKWATYCZNE ŚRODOWISKA EKSTREMALNE
*obszary śródlądowe *d duża zawartość soli (Morze Martwe 34%) *słone jeziora : środowisko życia halofitów (słonorośla, rośliny solniskowe, słonolubne) *silnie zasolone podłoże (obecność rozpuszczalnych soli, chlorków, siarczanów, sodu) * wytwarzaniu wysokiego ciśnienia osmotycznego soku komórkowego, wytworzenia grubych, mięsistych tkanek (plazmoliza) *np.: mannica odstająca, mlecznik nadmorski, muchotrzew solniskowy, saksauł czarny, solanka kolczysta, sit nadmorski, aster solny, soliród zielny, namorzyny, tamaryszek, świbka morska *Wertylizacja: spękania materiałów ilastych w klimacie suchym (wertysole: suche spękane gleby) *Asal (jezioro kraterowe, bezodpływowe, Afryka, 150mppm , 35% zasolenia, otoczone solną porywą *Morze Kaspijskie *POLSKA: górskie jeziora na podłożu skał krystalicznych, czarny staw
dystrofia: duża zawartość substancji humusowych zaciemnia wody i nie dochodzi światło (jezioro dystroficzne: ubogie) *Pło: pływająca wyspa (torf) Dolina Biebrzy i Narwii *Maty termofilne: w gejzerach, zbudowane z bakterii *Jeziora termalne: w chłodnych środowiskach stanowią jedyne siedliska życia *zasiarczane jeziora termalne: środowisko życia sulfofili (okolice Rybnika) *Jezioro Wostok: oligotroficzne, przesycone tlenem 50x więcej niż normalnie, klatraty gazowe, organizmy żyjące w wodzie jeziora są zdolne do życia w środowisku z nadwyżką tlenu *Żółta rzeka w Jaworznie: jednogatunkowość, brak roślinności, wertylizacja, wertysole
PUSTYNIA: biom, czyli duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i świecie zwierzęcym (z ang desert łac desertum)
Przyczyny powstawania państw:
*warunki klimatyczne (strefa zwrotnikowa),
*zimne prądy morskie,
*bariery morfologiczne (położenie w cieniu opadowym, przyczyny antropogeniczne),
*przyczyny antropogeniczne: wycinanie lasów, nadmierny wypas zwierząt, działalność górnicza.
*suchość klimatu wynika z występowania pasa wysokiego ciśnienia.
Pustynie:
*Najwięcej pustyni występuje w Afryce. Ponadto Am. Płn. i Australia.
*Tempe do 600C na pustyniach gorących i do 300C na pustyniach chłodnych, w dzień gorąco, niska w nocy spada poniżej O0C.
*Pustynie mgielne: wahania temp. są bardzo niskie.
*Pustynie to obszary silnie nasłonecznione, jest to związane z dużą ilością dni bezchmurnych. *Opady są bardzo niskie od 0 – 300mm.
*Zimne prądy morskie: u wybrzeży kontynentów schładzają powietrze nad nim występujące. Pustynie mogą się tworzyć po zawietrznej stronie gór.
*Pustynnienie powoduje również wypalanie roślinności pod uprawę (użytkowanie gleby)
Wody na pustyniach: * obszary bezodpływowe * tzw. rzeki tranzytowe (np. Nil) * tzw. rzeki przybyszowe – źródła leżą pod obszarami pustynnymi * rzeki epizodyczne/okresowe * źródła: oaza *J. Czad: skruszyło się 22000km2 → 1500km2 w 2000r w wyniku złej działalności człowieka *J. Aralskie: poziom wody b.szybko obniża się *brzegi ustąpiły o ponad 150km *współczesna katastrofa ekologiczna *rola wody: rzeźbie terenu, spłukiwanie
Wiatr: *procesy eoliczne, intensywność w zależności od: rodzaju skał, nachylenia podłoża, klimatu (+suchy, - wilgotny), stopień pokrycia szaty roślinnej *deflacja: wywiewanie cząsteczek mineralnych. Zachodzi w miejscach gdzie znajduje się drobnoziarnisty odsłonięty materiał skalny (formy: rynny deflacyjne, misy, ostańce, niecki i kotliny) *korazja: zachodzi tam, gdzie luźny materiał transportowany przez wiatr napotyka sterczące ponad powierzchnię skały (formy:grzyb skalny, jardangi) *działalność budująca wiatru: akumulacja: akumulowanie luźnego obszaru przenoszonego przez wiatr (formy: zmarszczki eoliczne, barchany, wydmy paraboliczne, ciągi wydmowe podłużne i poprzeczne, ciągi wydmowe gwiaździste
Typy pustyń: KAMIENISTE (hamada): Al hamada – Libia, bloki skalne, pocięte Wadi;ŻWIROWE ( seir,): Pustynia Gibsona Australia; PIASCZYSTE (er): Wielka Pustynia Wiktorii; ILASTE (takyr): Wyżyna Irańska; LODOWE:– brak flory i fauny.
Przystosowanie roślin: *ograniczenie parowania wody w ciągu dnia *wytrzymywanie długich okresów uśpienia *występowanie roślin jednorocznych *redukcja roślin wieloletnich silna redukcja wielkości liści lub ich całkowity brak, zmniejsza utratę wody *Alleopatia: hamowanie wzrostu innych roślin przez wydzielanie do gleby toksycznych substancji *liście – kolce *ciernie *odkładanie w kom. subst. Toksycznych *rośliny efemeryczne: niekorzystny okres suszy spędzają w uśpieniu *suchorośla (kserofity) *r. jednoroczne *okres suszy spędzają w postaci nasion *Sukulenty: magazynujące wodę (rozchodnik). Rośliny trwałe, zapasy wody przeznaczone są na przetrwanie okresu suszy *oszczędne gospodarowanie wodą podczas suszy *Aloes (sukulent ilościowy) *Kaktus sagmowo (symbol pustyni, kornegia olbrzymia, do 15 m, waga 15 ton, rozległy sys korzeniowy, podczas ulewy może wchłonąć tonę wody *Róża jerychońska (tzw. zmartwychwstanka, Jordania, wygląda jak martwa) *Sklerofity znoszą suszę dzięki: silna redukcja zużycia wody na paraowanie, zdolność pobierania wody z dużej głębokości, szeroki, płytki system - max wykorzystanie opadów, bulwy magazynujące wodę pod ziemią, głębokie korzenie *Halofity: silnie zasolone podłoże, w obecności łatwo rozpuszczalnych soli *Tamaryszek: bardzo wytrzymałe na suszę, zasolenie gleby, lubią słońce *jadłoszyn gruczołowaty: odporny na suszę i zanieczyszczenia *uboczka trójzębna (Lornea tridentata): w jego sąsiedztwie nie mają szans inne rośliny, szeroki system korzeniowy *welwiczja przedziwna: jedna z najdłużej żyjących roślin *lithops: żywe kamienie, aby zapewnić sobie przetrwanie upodabnia się do otoczenia, np. kamieniami *róża pustyni: róża gipsowa z klimatu suchego * Anabioza: czasowy stan wstrzymania funkcji życiowych w organizmach roślin i zwierząt *chitynowa: okrywa ciała roślin *Fauna: *mało zwierząt *oryks szablorogi *adaks *moloch kolczasty * krągłogłówka uszata *stawonogi (karaczany, mrówki, solfugi – pajęczaki) *skoczek pustynny *sęp afrykański, *wielbłądy *wiele gatunków prowadzi nocny tryb życia *scynk aptekarski *żmija rogata *fenki płn. Amerykańskie *myszoskoczki.