Geneza utworu
Sytuacja polityczno-społeczna Polski i Europy po I wojnie światowej
I wojna światowa zakończyła się w 1918 roku. Przyniosła ze sobą ogromną liczbę ofiar w ludziach i zniszczenia na nieznaną wcześniej skalę. Była pierwszym zbrojnym konfliktem, podczas którego zaangażowane były w walki całe społeczeństwa (nie tylko żołnierze, ale i ludność cywilna). W związku z tym po I wojnie światowej w Europie zapanował kryzys. Zniszczenia wojenne nie zostały jeszcze odbudowane, a w wyniku strat w ludności zaszły duże przeobrażenia społeczne. Tworzyły się także państwa totalitarne. Natomiast polskie społeczeństwo znajdowało się po I wojnie światowej w dodatkowo niekomfortowej sytuacji. Po ponad stu latach zaborów, mimo licznych prób narodowo wyzwoleńczych (powstanie listopadowe, Wiosna Ludów, powstanie styczniowe, udział w walkach podczas I wojny światowej), Polska nie wywalczyła sobieniepodległości. Została ona jej dana w skutek porozumień pokojowych między europejskimi mocarstwami – status polityczny państwa polskiego został ustalony postanowieniami traktatu wersalskiego. Ponadto kraj należało scalić w jeden organizm państwowy z ziem trzech różnych zaborów, o różnym poziomie rozwoju cywilizacyjnego, zaawansowaniu gospodarczym, innych aparatach urzędniczych. Utrudniało to utworzenie całości o jednolitej strukturze państwowej. W nowo odrodzonym państwie dochodziło do licznych nieporozumień na tym tle. Wielu polityków chciało władzy dla osobistych korzyści lub realizacji własnych planów. Sytuacja taka sprawiła, że możliwe były dwie drogi odbudowy państwa – rewolucja (nagłe zmiany) lub ewolucja (powolne wprowadzanie zmian i konsekwentne spajanie państwa w jeden organizm).
Czas powstania utworu
Powieść Przedwiośnie Stefan Żeromski napisał w 1924 roku, czyli sześć lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w sytuacji panującego w kraju kryzysu. Była pierwszym utworem, który w tak odważny sposób podejmował problem rewolucji społecznej, w wyniku czego spotkała się z głośnym odzewem ze strony czytelników.
Powieść wobec wcześniejszych utworów Żeromskiego o tematyce społecznej
Omawiany utwór różni się swoją wymową ideową od poprzednich powieści Żeromskiego o tematyce społecznej (na przykład Ludzi bezdomnych czy Syzyfowych prac). Nie ma w nim pochwałydziałania reformatorskiego wybitnej, zaangażowanej społecznie postaci. Przedwiośnie powstało po wojnie, w nowych okolicznościach społeczno-ustrojowych państwa polskiego. Na jego kształt wpłynęło zapewne to, że pisarz był rozczarowany powojenną rzeczywistością, którą obserwował wokół siebie.
Znaczenie tytułu
Jak można rozumieć „przedwiośnie”?
Tytuł powieści nie jest jednoznaczny. Rozumieć „przedwiośnie” można na kilka sposobów. Najprostszy z nich, dosłowny, odnosi się do czasu dziania się akcji powieści (główny bohater na przedwiośnie przyjeżdża do Polski). Można go jednak rozumieć także w kontekście politycznym. Jeśli uznać, że wiosna będzie okresem, w którym zacznie się budowanie nowej Polski (tak jak w przyrodzie na wiosnę ożywiają się uśpione zimą organizmy), to czas, w którym toczy się akcja powieści, jest właśnie przedwiośniem. Podczas dyskusji na temat przyszłości państwa polskiego tak mówi do Baryki Szymon Gajowiec:
To dopiero przedwiośnie nasze. […] Wierzymy, że doczekamy się jasnej wiosenki naszej…
Problematyka utworu
Czas i miejsca akcji utworu
Akcja powieści rozgrywa się na przestrzeni lat. Rozciąga się od rewolucji w Rosji w 1917 roku do lat powojennych. Przedstawione zdarzenia odbywają się w wielu miejscach. W Baku czytelnik widzi dom Baryków, okopy, cmentarz. Cezary Baryka wraz z ojcem podróżują przez terytorium Rosji. Na ziemiach polskich akcja rozgrywa się w majątkach ziemiańskich i we wsiach – Nawłoci (u Wielosławskich, niedaleko Częstochowy), Chłodku, Leńcu, Odolanach. Następnie opisana jest Warszawa, jej ulice, a także znajdujące się w niej mieszkania (na przykład Buławnika, to w którym odbywały się spotkania komunistów).
Kompozycja utworu
Powieść składa się z czterech części. Każda z nich jest zatytułowana: Rodowód, Szklane domy,Nawłoć, Wiatr od wschodu. Zbudowana jest w sposób nieregularny, dzięki czemu pojawia się w niej wiele problemów, dotyczących różnych tematów. Co za tym idzie, Przedwiośnie jest powieścią wielowątkową. Opowiada zarówno o przemianie głównego bohatera i jego dramacie ideowym, jak i przedstawia obraz rewolucji. Jednocześnie pokazuje jak wygląda młode, powojenne pokolenie i zadaje pytanie o kształt przyszłej Polski. Układ fabularny utworu jest nierówny. Występują w nim dysproporcje. Na przykład w zupełnie innych tempach toczy się akcja w Baku i w Nawłoci (co jest zabiegiem celowym, odzwierciedlającym szybkość dziejących się zdarzeń). Ponadto powieść nasycona została kontrastami, które mają wzmacniać jej wydźwięk ideowy. Są to na przykład ukazanie społeczeństwa bogatego (mieszkańcy Nawłoci) i biednego (mieszkańcy Chłodka) czy sposób życia Baryki w Nawłoci i przy kopaniu grobów podczas wojny turecko-ormiańskiej. Język, jakim posługują się poszczególni bohaterowie, jest zindywidualizowany, charakterystyczny dla nich, odzwierciedla ich pochodzenie i środowisko, w którym żyją. Zupełnie inaczej rozmawiają ze sobą podczas zebrania komuniści, inaczej biedni chłopi i inaczej mieszkańcy majątków ziemskich, takich jak Nawłoć.
Cezary Baryka – biografia młodego pokolenia powojennego
Głównego bohatera Przedwiośnia można uznać za reprezentanta całego młodego pokolenia powojennego. Biografia Baryki została w takim stopniu nasycona przeróżnymi zdarzeniami, że wydaje się mało prawdopodobne, aby wszystko to przeżył jeden człowiek. Między innymi: doświadcza on rewolucji (w Baku), walczy podczas wojny (w 1920 roku), mieszka w majątku ziemskim (w Nawłoci), jako dziecko przebywa w Rosji, studiuje w Warszawie… Pokazanie tak barwnego życiorysu bohatera ma na celu dotarcie do jak najszerszego kręgu czytelników, tak aby każdy z nich miał możliwość, niezależnie od tego kim jest, odnalezienia elementów swojej biografii w którymś z fragmentów powieści, a przez to mógł zidentyfikować się z głównym bohaterem. Taka biografia ma także na celu zsumowanie losów różnych ludzi, którzy żyli w jednym czasie, ale w zupełnie odmiennych warunkach. Poza tym, jest to także próba zasygnalizowania, że każdy człowiek przeżywa w swoim życiu (jak Baryka) wielkie przygody. Musi tylko potrafić je dostrzegać.
Stosunek Cezarego Baryki do rewolucji w Baku
Początkowo, jako młodzieniec, bohater jest zafascynowany ideą bolszewickiej rewolucji. Przyłącza się do bolszewików i bezkrytycznie z nimi współdziała. Posuwa się nawet do działania na szkodę własnej rodziny dla komunistycznych idei (oddaje ukryty przed bolszewikami przez ojca skarb). Przestaje być jej zwolennikiem, kiedy sam ją przeżywa. Doświadcza wówczas śmierci matki, obserwuje okrucieństwo, bezprawie i wszechogarniający chaos. Dostrzega wówczas
[…] najście wojsk bolszewickich, niosących wraz z hasłami rewolucji nowe rzezie, kary, egzekucje, gwałty, nie mniej okrutne i olbrzymie jak wszystkie poprzednie.
Rewolucja w Baku ma także wpływ na dalsze losy i postawę światopoglądową bohatera (porównaj z innymi punktami niniejszego opracowania).
Mit szklanych domów a rzeczywistość w Polsce
Ojciec Baryki, Seweryn, podczas podróży z entuzjazmem opowiada mu o idealnym państwie polskim, które rzekomo budowane jest przez ich krewnego, inżyniera Barykę. Ma być to państwo szczęścia, sprawiedliwości i wszelkiej szczęśliwości. Podstawowym materiałem budulcowym zarówno domów, jak i innych budowli – na przykład: szpitali, szkół, kościołów – ma być szkło. Dzięki temu budynki mają być czyste, higieniczne, ładne oraz do tego stopnia tanie, aby wszystkich było na nie stać. Miasto ma być zelektryfikowane, a Wisła uregulowana. Ponadto wszelkie dobra produkcyjne i ziemie mają być odebrane bogatym i oddane potrzebującym. Jednak ma się to odbyć pokojowo, nie na drodze rewolucji. Rzeczywistość, którą zastał Baryka po przyjeździe do Polski wygląda całkowicie inaczej. Bardziej przypomina obraz, jaki Baryka widział podczas rewolucji, niż to, co opowiadał mu ojciec. Po przekroczeniu granicy trafia do małego miasteczka. Widzi tam brudne, zaniedbane ulice i zniszczone budynki. Pierwsza część powieści kończy się pytaniem, które bohater zadaje w myślach ojcu:
Gdzież są twoje szklane domy?… Gdzież są twoje szklane domy?…
Na wsi Baryka obserwuje kontrastującą z przepychem majątku ziemskiego biedę nędznych wyrobników wiejskich z Chłodka. W mieście natomiast obserwuje biedę robotników czy fatalne warunki w dzielnicy żydowskiej. Ponadto panująca władza jest niesprawiedliwa, rząd nieudolny i niezdolny do wprowadzania reform, program ewolucyjny za wolny, aby go z powodzeniem realizować i nie może się sprawdzić.
Programy budowania kraju – rewolucja i ewolucja
Żeromski przedstawia w Przedwiośniu jak po odzyskaniu niepodległości wygląda Polska. Nęka ją wiele problemów, które utrudniają obudowywanie państwa. Są to między innymi: panowanie wśród społeczeństwa tendencji narodowosocjalistycznych, faszyzacja kraju, prowadzenie przez rządzących polityki agresji, lęk ludzi przed kolejną wojną, rozbieżności ideowe warstw rządzących, parcie na siłę do kapitalizmu, brak konkretnych programów odbudowy państwa czy pokazywanie w złym świetle burżuazji. Widząc taki obraz Polski, należy zadać pytania na temat jej przyszłego kształtu. Mianowicie: jaka, czyja i gdzie ona ma być? Odpowiedź na te pytania należy do młodego powojennego pokolenia. Ma ono do wyboru dwie drogi budowania kraju. Są to rewolucja lub ewolucja.
Pierwszy ze sposobów odbudowywania państwa cechuje się tym, że niesie ze sobą wielkie, szczytne idee. W rzeczywistości pozostają one jednak tylko ideami, są niemożliwe do zrealizowania. W utworze przedstawiony jest rewolucyjny program komunistyczny. Baryka zapoznaje się z nim dzięki innemu bohaterowi, Antoniemu Lulkowi. Ten zapatrzony jest w to co dzieje się w Rosji (choć informacje czerpie z prasy i agitacyjnych pism rewolucyjnych, osobiście w Rosji nie był). Jego uwielbienie dla komunizmu wręcz fanatycznego charakteru, o czym świadczy to, że
Gdy czytał o srogich karach na kontrrewolucjonistów, o kaźniach setek tysięcy ludzi, o mordowaniu bez sądu i dziesiątkowaniu zakładników, bladł z rozkoszy. Ręce jego drżały wówczas i twarz promieniała jak od głębokiego natchnienia.
Program rewolucyjny przedstawia górnolotne hasła, nie podaje jednak sposobów, w jaki je realizować. Przez to działanie staje się pospieszne i chaotyczne. Główne założenia programu Lulka to: zdobywanie władzy wszelkimi możliwymi metodami – także przez mordowanie, łączenie się komunistów z różnych państw, doprowadzanie do rozwoju klasy robotniczej, a następnie zniesienie podziału na klasy, wrogie nastawienie do państwa niekomunistycznego. To, jak wygląda realizacja haseł programu komunistycznego, widzimy zanim jeszcze Baryka pojawi się w Polsce. W części pierwszej powieści, jako przestroga, została z całym swoim okrucieństwem pokazana rewolucja w Baku. Wzniecona pod szczytnymi hasłami, w rzeczywistości jest bratobójcza i bezsensowna.
Aby realizować drugie z możliwych rozwiązań, trzeba wykazać się dużą cierpliwością. Ewolucja zakłada powolny, ale systematyczny i trwały rozwój poprzez budowanie państwa powoli, spokojnie i konsekwentnie, według przemyślanego, wyznaczonego planu. W utworze plan ewolucyjny przedstawia Szymon Gajowiec. Co więcej, jako wysoki państwowy urzędnik, zamierza go realizować. Chce także, aby dotarł on do innych ludzi. W związku z tym bohater pisze książkę. Ma być to monumentalne dzieło, przedstawiające sytuację, w jakiej znalazł się kraj po odzyskaniu niepodległości. Opierać ma się tylko i wyłącznie na faktach, istotne mają być w nim zestawienia, statystyki, wyliczenia. Główne założenia planu Gajowca to: wprowadzanie nowej, stabilnej waluty, propagowanie wśród społeczeństwa życia dla idei, zapewnianie obywatelom opieki państwowej, zjednoczenie trzech zaborów, stabilizacja polityki zagranicznej (a przez to możliwość prowadzenia jej autonomicznie), rozbudowa armii, rozwój publicznej oświaty, utrzymanie państwa w jego granicach, wprowadzenie stanów równych i wolnych.
Problem dojrzewania bohatera
Baryka to, podobnie jak i pozostali główni bohaterowie powieści Żeromskiego, ideowiec, człowiek, który do życia potrzebuje szczytnych celów. Musi działać w imię jakichś wyższych wartości lub wizji. Jako młodzieniec, bohater jest zafascynowany komunizmem. Przyłącza się do bolszewików. Kiedy w Baku przeżywa rewolucję, traci zapał dla komunistycznych idei, bohater zdaje sobie sprawę, że rewolucja to ślepa sił (zwłaszcza wpływa na to ma śmierć jego matki [brutalne potraktowanie zwłok matki] i sytuacja, w której widzi zwłoki młodej Ormianki [która przecież niewiele mogła mieć wspólnego z rewolucją). Idee rewolucyjne na powrót stają się Baryce bliskie, kiedy mieszka u Wielosławskich w Nawłoci. Widzi tam ogromną dysproporcję między życiem ziemiaństwa i życiem wieśniaków. Sam nie godzi się na taką niesprawiedliwość i nie jest w stanie pojąć, dlaczego wieśniacy nie buntują się przeciwko istniejącemu stanowi rzeczy. Kolejnym etapem dojrzewania bohatera jest pobyt w Warszawie. Baryka spotyka się z programami rewolucyjnym Antoniego Lulka i ewolucyjnym Szymona Gajowca. Do żadnego z nich bohater nie jest przekonany – ewolucyjny wydaje się być zbyt powolny w realizacji, zaś realizację rewolucyjnego widział za młodu w Baku. Waha się między nimi, oba krytykując. W końcu (do końca nie wiadomo dlaczego) przyłącza się do rewolucjonistów.
Zakończenie utworu – wybór Baryki
Powieść kończy się przyłączeniem bohatera do manifestacji komunistycznej maszerującej w kierunku Belwederu.
Manifestacja wyszła nagle z placu i ruszyła pod Belweder. W pierwszym szeregu znacznego tłumu szli ująwszy się pod ręce ideowi przedstawiciele, między innymi Lulek i Baryka.
Symbolizuje to wybór Polaków jednej z dwóch możliwości odbudowy państwa. Jednocześnie stanowi przestrogę dla młodego pokolenia czytelników, aby nie działało zbyt szybko, spontanicznie i pochopnie. Baryka przyłącza się do rewolucjonistów, mimo iż ma świadomość bezcelowości takiego działania. Jednak znając także program ewolucyjny, w niego też nie wierzy. Gajowcowi zarzuca wiarę w cud i wytyka, że rząd nie zna otaczających go realiów społecznych i działa w próżni. Baryka jest zbyt niecierpliwy i nie chce czekać na realizowanie powolnego programu ewolucyjnego. W ten sposób został przez Żeromskiego odzwierciedlony w powieści stosunek młodego pokolenia do programu ewolucyjnego. Ponadto wybór bohatera między ewolucją a rewolucją wynika z tego, że zdaje sobie sprawę, iż rewolucja jest nieunikniona. Ma w pamięci to, jak wyglądała ona w Baku, świadomość jej krwawości i bezsensowności. Staje na czele oddziału rewolucyjnego, aby powstrzymać go bez równie bezsensownymi działaniami, jakie widział za młodu.
Należy tu jeszcze pamiętać o wydarzeniu, które poprzedziło omawianą scenę. Mianowicie Laura Kościeniecka ostatecznie zerwała swój romans z Cezarym. Mogła więc decyzja o dołączeniu do tłumu być podyktowana tym osobistym ciosem, chęcią popełnienia samobójstwa nawet.
Reakcja krytyki literackiej i opinii publicznej na utwór
Przedwiośnie, jako powieść zupełnie odmienna od wcześniejszych powieści o tematyce społecznej Żeromskiego, cieszyło się dużym sukcesem wydawniczym. Wśród czytelników znajdywało się wielu entuzjastów utworu, jak również wielu jego przeciwników. W kręgach lewicowych Żeromski został uznany za szerzyciela postępu. Natomiast prawicowi czytelnicy zarzucali pisarzowi działanie na szkodę Polski i niemoralność. Domagali się, aby nie tylko Przedwiośnie, ale i cała jego twórczość nie była wydawana. Zdania były także podzielone wśród krytyki literackiej. Na przykład wybitny profesor i literaturoznawca, Wacław Borowy, uważał powieść Żeromskiego za nieudaną. Krytykował zwłaszcza jej kompozycję, którą określał jako złą i nierówną. Natomiast znany pisarz i krytyk literacki, Karol Irzykowski, twierdził, że kompozycja Przedwiośnia jest zwarta i doskonała. Porównywał ją nawet do konstrukcji dramatycznej.
Przedwiośnie jest powieścią polityczną. Podstawowe cechy tego gatunku powieściowego to:
Dotyczy aktualnej dla czasu napisania tematyki politycznej (odzyskanie przez Polskę niepodległości, nadawanie kształtu państwu);
Jego akcja osadzona jest w czasie przełomowego momentu historycznego (odzyskanie przez Polskę niepodległości);
Ma za zadanie pokazanie i wytłumaczenie zachodzących przemian politycznych (ukazanieprogramów ewolucyjnego i rewolucyjnego);
Opowiada się za jedną z opisanych opcji politycznych, usiłując przekonać do niego czytelnika (poparcie programu ewolucyjnego, pokazanie okropieństwa i bezsensu rewolucji).
Ponadto utwór odznacza się nacechowaniem stylem reportażowym. Oznacza to, że jest napisany językiem charakterystycznym dla tego gatunku z pogranicza literatury i publicystyki.
Podstawowe informacje o bohaterze
Cezary Grzegorz Baryka jest głównym bohaterem Przedwiośnia, powieści Stefana Żeromskiego. Pochodzi z rodziny o polskich tradycjach szlacheckich. Jego pradziad, Kalikst, brał udział w powstaniu listopadowym, wskutek czego stracił majątek. Ojciec bohatera, Seweryn Baryka, mimo iż pochodził z terenu Królestwa Polskiego, mieszkał i pracował w Rosji. Na ziemię rodzinną powrócił, aby znaleźć żonę. Poślubił mieszkającą całe życie w Siedlcach Jadwigę Dąbrowską. Razem wrócili do Rosji i tam urodziło się ich jedyne dziecko – Cezary (oboje rodzice giną w czasie trwania akcji powieści). Od najmłodszych lat bohater zdradza męczący go wewnętrzny niepokój, chęć działania i potrzebę poświęcenia się dla jakiejś idei. Przy tym Cezary jest postacią zmieniającą się w czasie trwania akcji powieści. Jako dziecko jest niegrzeczny i rozrabia jak tylko może. Jako młodzieniec przyłącza się do ruchu rewolucyjnego. Cezary po rewolucji październikowej w Rosji jedzie do Polski (wcześniej w niej nigdy nie był, zna ją jedynie z opowieści ojca) i tam przeżywa wiele barwnych przygód. Między innymi: studiuje medycynę, przeżywa romanse (z Laurą Kościeniecką [później Barwicką] i Karoliną Szarłatowiczówną, zakochana jest w nim Wanda Okszyńska), bierze udział w wojnie bolszewickiej, zaprzyjaźnia się z ziemianinem (Hipolitem Wielosławskim) i mieszka w jego majątku, poznaje program ewolucyjnego rozwoju państwa (spotyka Szymona Gajowca) i związuje się z rewolucjonistami komunistycznymi (spotyka Antoniego Lulka).
Charakterystyka
O wyglądzie Cezarego czytelnik dowiaduje się z powieści niewiele. Wiadomo, że bohater jest młodym przystojnym mężczyzną, dosyć barczystym. Mimochodem podczas jego rozmowy z Laurą pojawia się wzmianka, że ma kręcone włosy.
Bohater wychowywał się w Rosji i początkowo nie czuje się Polakiem. Decyduje się na wyjazd do kraju swoich przodków namówiony przez ojca, który przedstawił mu idealistyczną wizję państwa. Dopiero na miejscu, po zobaczeniu jak Polska rzeczywiście wygląda, Cezary zaczyna odczuwać potrzebę zaangażowania się w walkę o odbudowę państwa. Wynika to być może po trosze także z tego, że Baryka potrzebuje żyć dla jakiejś idei. Z natury bohater jest gwałtowny, impulsywny i porywczy. Ilustruje to chociażby jego wypowiedź podczas rozmowy na temat przyszłości Polski z Gajowcem. Kiedy ten przedstawia Cezaremu plany rozwoju państwa, młodzieńca ogarnia wzburzenie. Gwałtownie wyraża swoją niezgodę z poglądami starszego przyjaciela. Twierdzi, że Polska bardzo potrzebuje wielkich idei. Nie chce czekać na powolne zmiany, a działać, i to jak najszybciej. W końcu Baryka zostaje postawiony przed wyborem, czy opowiedzieć się za powolnymi reformami państwa, czy rewolucją w imię wielkich idei (ale tylko idei). Mimo iż sam przeżył rewolucję i ma świadomość tego, jak w praktyce wygląda realizacja haseł komunistycznych, odrzuca program ewolucyjnego rozwoju kraju właśnie dlatego, że jest on zbyt powolny, nie daje natychmiastowych, widocznych efektów.
Porywczość bohatera widać także w jego życiu uczuciowym, kiedy przeżywa burzliwy romans i wielką miłość (do Kościenieckiej). Tak samo, jak bezgranicznie poświęca się dla idei, bezgranicznie oddaje się miłości (inaczej niż jego wybranka). Co więcej, jak twierdzi wszystkowiedzący narrator powieści, jest to dla bohatera nawet silniejsze przeżycie. Baryka okazuje się tak gwałtowny, że w zapamiętaniu, kiedy narzeczony Laury, Władysław Barwicki, odkrywa ich romans, bezlitośnie go i bije, a następnie uderza samą Laurę.
Podstawowe informacje o bohaterze
Antoni Lulek to jedna z postaci pojawiających się w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego. Koleguje się z głównym bohaterem utworu, Cezarym Baryką. Studiuje prawo na uniwersytecie, na jednym ze starszych roczników. Jest zaciekłym, wręcz fanatycznym zwolennikiem komunizmu i stara się do swoich idei przekonać Cezarego. W zakończeniu powieści obaj bohaterowie idą na przedzie manifestacji.
Charakterystyka zewnętrzna
Bohater ma wątłą, słabą posturę. Jest chudy, jakby wysuszony. Jego włosy są koloru blond. Nosi małe wąsy. Nos ma sinawy. Jego patrzące zimno, zazwyczaj podkrążone, niebieskie oczy zachodzą bielmem, kiedy bohater jest wzburzony. Śmieje się bezgłośnie i szyderczo. Ponadto charakterystyczna dla Lulka jest jego chorowitość. Cierpi na anemię i astmę. Dręczy go suchy kaszel. Mimo to pali kiepskie papierosy. Wiek bohatera nie został dokładnie określony, wiadomo jednak, że
[…] był to już jegomość starszy. Z niejednego pieca chleb jadał.
Charakterystyka wewnętrzna
Poglądy bohatera są tylko teoretyczne. Nie przeżył on rewolucji, w wojnie bolszewickiej nie brał udziału ze względu na słabe zdrowie. Nigdy nawet nie był w Rosji (oczywiście, nie biorąc pod uwagę ziem polskich należących do niej przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości). Natomiast podczas pierwszej wojny światowej odsiadywał wyroki w więzieniach rosyjskich i niemieckich. Lulek lubi wydawać się tajemniczym. Podczas dyskusji nie podaje jasnych, logicznych i racjonalnych argumentów. Potrafi natomiast panować nad swoim rozmówcą. Wczuwa się w jego sytuację i odwołuje się do jego emocji. Kiedy przedstawiony zostaje mu fakt, z którym się nie zgadza, pokrętnie omija go, aby udowodnić swoją rację. Przy tym często posługuje się drwiną i szyderstwem. Ośmiesza lub obraża rację drugiej strony. Na przykład podczas rozmów z Cezarym o jego życiu w Nawłoci używa charakterystycznego słownictwa – o całej szlachcie mówi „nawłoć”, o ziemiankach „laury” lub „laurynki”. Odnosi się także z wrogością do ludzi mających inne niż on poglądy. Wobec istniejących w Polsce partii politycznych – czy to nacjonalistycznej, ludowej czy katolickiej – odczuwa nienawiść i pogardę. Wielką niechęć żywi wobec ustroju nowo powstałego państwa polskiego. Swój komunizm uzasadnia tym, że zależy mu na walce o lepszy byt dla biednych, wykorzystywanych robotników, chłopów i mniejszości narodowych. Nie wiadomo, jakie w rzeczywistości są motywy jego postępowania. Dyskutując na tematy polityczno-społeczne posługuje się frazesami jakby wyuczonymi na pamięć z pism komunistycznych. Wiadomo jednak, że nie są to motywy finansowe. Lulek jest biedny i jednocześnie gotowy fanatycznie poświęcić się dla swojej idei. Jest zapatrzony w komunizm do tego stopnia, że radość sprawia mu, kiedy dowiaduje się, że w komunistycznej Rosji są mordowane setki tysięcy wrogów rewolucji. Poza tym bohater sprawia wrażenie wszechstronnie oczytanego i w oczach innych uchodzi za doskonałego mówcę. Zdarza się jednak także, że wcale się nie odzywa, a jedynie siedzi spokojnie i przysłuchuje temu, o czym dyskutuje towarzystwo, w którym przebywa. Kiedy jednak już zabiera głos (oczywiście na tematy polityczne), mimo że wie wszystko tylko z teorii, doskonale pamięta szczegóły, o których czytał. Potrafi nawet cytować z pamięci obszerne fragmenty tekstów.
Lulek, oprócz tego, że studiuje prawo, podobno zajmuje się zarobkowo tłumaczeniami rewolucyjnych pism, których jednak nikt z jego znajomych nigdy nie widział. Żyjąc w biedzie, często zmuszony jest pożyczać pieniądze. Zawsze je jednak punktualnie oddaje.
Podstawowe informacje o bohaterze
Szymon Gajowiec jest jedną z postaci występujących w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego. Poznajemy go już na początku powieści. Wspomnienia o nim snuje matka Cezarego Baryki, Jadwiga Dąbrowska. Gajowiec i Dąbrowska poznali się w Siedlcach, gdzie mieszkali i byli swoją wielką młodzieńczą, niespełnioną miłością. W czasie, kiedy dzieje się akcja powieści, bohater pełni funkcję wysokiego urzędnika państwowego w nowo powstałym ministerstwie skarbu. Jest powszechnie znany i darzony szacunkiem. Dwukrotnie bierze pod opiekę Cezarego, dając mu pracę, kiedy młodzieniec jej potrzebuje (wpierw zajęcie w ministerstwie i korepetycje z języka rosyjskiego dla wyższych oficerów, a następnie zajęcie przy pisaniu książki).
Charakterystyka zewnętrzna
Gajowiec był w młodości pięknym mężczyzną. Odznaczał się wysmukłą postawą. Miał ciemne, głębokie, smutne z miłości oczy. Pełnił funkcję ubogiego urzędnika państwowego.
O wyglądzie bohatera w czasie trwania akcji utworu nie ma wiele informacji. Ubiera się i zachowuje stosownie do zajmowanego stanowiska. Jest w wieku rodziców Cezarego.
Charakterystyka wewnętrzna
Bohater już za młodu był żywo zainteresowany losem Polski. Doskonale orientował się wprzepisach i aktualnej sytuacji politycznej. W czasie trwania akcji powieści Gajowiec sprzeciwia się rewolucji. Jest zwolennikiem ewolucyjnego rozwoju państwa polskiego. Odznacza się zdroworozsądkowym podejściem do problemów, o których rozmawia z innymi postaciami. Podczas dyskusji z Baryką wypowiada się na temat komunizmu. Uważa, że nie ma on szans na spełnienie w praktyce idei, które głosi. Mimo że są one wzniosłe, nijak nie pasują do rzeczywistości.
Na ścianach w gabinecie bohatera wiszą portrety Warszawiaków, szerzycieli idei pozytywistycznych, których uważa za wybitnych. Uznaje ich za swoich ideowych nauczycieli. Są to: Marian Bohusz (przyrodnik), Stanisław Krzemiński (polityk i historyk), Edward Abramowski (filozof, socjolog i psycholog). Mimo iż Gajowiec całymi dniami pracuje ciężko dla dobra kraju jako urzędnik, nocami pisze książkę. Ma być to oparte wyłącznie na faktach monumentalne dzieło opisujące nowo odrodzoną Polskę. Materiały do swojej pracy czerpie zarówno z oficjalnych źródeł, jak i z dostępnych mu tajnych dokumentów (przy czym zdaje sobie sprawę, że nadużywa w ten sposób swojej władzy). Stara się jednak być przy tym jak najbardziej uczciwy. Poza tym, że swojemu dziełu poświęca czas poza godzinami pracy urzędniczej, nie wykorzystuje do pomocy swoich podwładnych (ogrom prac jego samego przerasta), a zatrudnia Cezarego, płacąc mu uczciwą pensję. Paradoksalnie, mimo swojego urzędniczego usposobienia i głębokiego racjonalizmu, Gajowiec wierzy w to, że nad Polską roztacza się jakaś tajemnicza, opiekuńcza siła. Wskazuje liczne cudy to potwierdzające. Są to między innymi odzyskanie niepodległości, czy zwycięstwo w wojnie bolszewickiej.
Gajowiec jest skrupulatnym służbistą, a to, że całe życie pracuje jako urzędnik, odbija się także na jego życiu prywatnym. Nawet kiedy mówi o miłości, zachowuje zimny spokój, opanowanie i racjonalny ton wypowiedzi. Doskonale widać to, kiedy rozmawia z Cezarym o czasach swojej młodości. Bardziej informuje, niż opowiada o związku z jego matką. Zresztą właśnie Jadwiga Dąbrowska była jedyną kobietą, którą Gajowiec w życiu kochał. Toteż z chęcią wysłuchuje opowieści młodego Baryki o niej. Ponadto, mimo że minęło wiele lat od czasu, kiedy Jadwiga wyjechała, Gajowiec pozostał kawalerem i żyje samotnie
Podstawowe informacje o bohaterce
Laura Kościeniecka (później Barwicka) to jedna z bohaterek pojawiających się w PrzedwiośniuStefana Żeromskiego. Należy do stanu szlacheckiego. W momencie, kiedy czytelnik ją poznaje, od dwóch lat jest wdową po panu Kościenieckim. Mieszka z jego matką w Leńcu, majątku sąsiadującym z Nawłocią należącą do Hipolita Wielosławskiego. Ma narzeczonego, podejrzanego pochodzenia dorobkiewicza – Władysława Barwickiego, za którego następnie, po wykryciu przez niego jej romansu z Cezarym Baryką, wychodzi za mąż.
Charakterystyka zewnętrzna
Bohaterka, mimo że straciła już pierwszego męża, to kobieta młoda. Wiadomo, że jest starsza od Cezarego o dwa lata. Odznacza się niebywałą pięknością. Ma szczupłą i kształtną sylwetkę, nie jest ani za chuda, ani za gruba. Jej twarz uchodzi za prześliczną, bije z niej zdrowie, oczy są lazurowe. Ma
Bujne blond włosy nad wyraz pięknego koloru.
Ubiera się w arystokratyczne stroje, które podkreślają jej urodę (czy jest to ubiór jeździecki, czy kreacja balowa, czy strój codzienny). Wygląd bohaterki jest jej wielkim atutem. W powieści pojawiają się kilkakrotnie szczegółowe opisy jej strojów, z podkreśleniem jak kobieco i ponętnie w nich wygląda.
Charakterystyka wewnętrzna
Laura jest dystyngowaną, wykwintną damą, a przy tym sprawia wrażenie szczerej, prawdomównej i wesołej. Wydaje się także, że zachowuje się w sposób naturalny. Potrafi śmiać się serdecznie i miło uśmiechać. Dzięki takiemu połączeniu kusi i olśniewa mężczyzn, którzy ją spotykają. Podoba się Cezaremu, Hipolitowi, kiedy idzie przez ulicę Warszawy, mężczyźni z zaciekawieniem oglądają się za nią. W rzeczywistości jednak są to wystudiowane gesty. Laura dba o zachowanie konwenansów i wszelaką poprawność, kiedy obraca się w arystokratycznymśrodowisku. Poza tym bohaterka jest stanowcza, pewna siebie i zdecydowana. Widać to chociażby po tym, że na koniu jeździ po męsku (czyli siedząc w siodle prostopadle do kierunku jazdy; wedle zwyczaju kobiety jeździły bokiem, powoli) czy po tym w jaki sposób zaprasza na śniadanie napotkanych podczas konnej przejażdżki Hipolita i Cezarego. Z uporem dąży do osiągania postawionych sobie celów i udaje jej się to (choćby zorganizowanie pikniku z tańcami czy – mimo trudności – wyjście za mąż za Barwickiego). Laurze w uwikłaniu się w romans z Cezarym nie przeszkadza to, że ma narzeczonego. Twierdzi, iż właśnie jedynie Cezarego kocha wielką miłością. Natomiast za Barwickiego chce wyjść za mąż dla pieniędzy, aby utrzymać swój majątek (zresztą jej narzeczonemu także zależy na majątku i podniesieniu swojego statusu społecznego; czy ją kocha – nie wiadomo). Wydaje się, iż idealną sytuacją byłoby dla niej, gdyby mogła mieć obu mężczyzn koło siebie. Jednego jako męża z pieniędzmi, drugiego jako kochanka, którego darzy namiętnym uczuciem. Baryka dochodzi jednak w końcu do przekonania, że
Nic nie znaczą przysięgi i zaklęcia, że tylko jeden posiada jej serce. Oszukuje obydwu. To jest jedyną pewnością.
Laura, mimo nagłego i gwałtownego rozstania ze swoim kochankiem (Cezary w uniesieniu, po pobiciu Barwickiego, uderzył ją szpicrutą w twarz), będąc w Warszawie przysyła mu list z prośbą o spotkanie. Podczas niego z jej słów wynika, że rzeczywiście kocha Barykę. Jednak od miłości ważniejszy jest dla niej majątek, w związku z czym pozostaje przy mężu, a ponadto postanawia dochować mu wierności.