9. Pamiętnikarstwo - Rozkwita w XVII w. wielka moda na pamiętniki.

W większości te domorosłe dzieła nie są zbyt wartościowe literacko. Pisano diariusze, zapisy gawędziarskie, raptularze, czyli kroniki rodzinne. Odnotowywano urodziny dzieci, śmierć, plony, czasem rodowód. Oprócz tego odnotowywano wszelkie wydarzenia - śmierć króla, nową wojnę. Potem znów sprawy prywatne: zaloty zaręczyny, czy też stratę po nocnym włamaniu złodziejaszka Pamiętniki Jana Chryzostama Paska Mogą poszczycić się żywą, barwną narracją. Zawierają "autoportret sarmaty" - dzięki nim poznajemy mentalność i typ charakterologiczny tego osobnika. Pasek oczywiście zdrowo sobie pochlebia, ale dzięki temu zdradza też cechy negatywne: chełpliwość, zarozumiałość, sobiepaństwo, pychę i chciwość. Dzieło dzieli się na dwie części. I (lata 1656-1666) - to część wojennej tułaczki i żołnierskiego życia Paska. II (lata 1667-1668) to życie ziemianina, Paska, który osiadł we własnej siedzibie i realizuje wizje znaną nam z Rejowskiego "Żywota człowieka Poczciwego" Taki do końca poczciwy to Pasek nie był, bowiem podobno był kłótnikiem, skąpcem wciąż się procesował, a nawet został skazany na banicję.

Epistolografia - czyli sztuka pisania listów. Także rozpowszechniona w Baroku. Jak wiemy, do historii przeszły listy króla Jana III Sobieskiego do ukochanej Marysieńki. Oczywiście, zupełnie innych bogactw dostarczają historyką czy biografią króla, zupełnie innych badaczom literatury. Naszą uwagę winna zwrócić kunsztowna forma listów króla, wymyślne epitety, jakimi obdarza adresatkę, przenośnie, jakie znajduje dla wyrażenia swoich uczuć. Jest wiec Marysieńka jedyną pociechą duszy i jutrzenką, i żoneczką najśliczniejszą, serca królewną itd., itp. Od lat jednak bardziej frapowały ludzi kulisy królewskiego romansu niźli niuanse epistoł graficznej poetyki.

110 Żywot ziemianina w świetle Pamiętników Paska

Jan Chryzostom Pasek przyszedł na świat około 1636 roku, w zubożałej rodzinie szlacheckiej na Mazowszu. Po ukończeniu kolegium jezuickiego w Rawie Mazowieckiej, poświęcił się służbie wojskowej. Jako żołnierz Czarneckiego brał udział w potyczkach zbrojnych ze Szwecją, Węgrami, Rosją. Z wojska odszedł w 1667, po czym ożeniwszy się, rozpoczął ziemiański tryb życia w majątku swojej żony Anny Łąckiej. Zmarł około 1701 r. w Niedzieliskach. Jan Chryzostom Pasek zasłynął jako barokowy pamiętnikarz. Jego autorstwa są "Pamiętniki", które obejmują lata 1656-1688. Pisać natomiast zaczął je około 1690 roku, a więc właściwie już pod koniec życia. Z faktu tego wynikają liczne pomyłki, Pasek nie wszystko bowiem dokładnie zapamiętał. "Pamiętniki" zaliczane są do nurtu sarmackiego w literaturze barokowej. Jan Chryzostom Pasek jako szlachcic polski sam uważał siebie za Sarmatę, z taką też kreacja siebie samego spotkamy się w jego dziele. Pasek był żołnierzem i gospodarzem. Z tym wiąże się podział "Pamiętników" na dwie części.

Pierwsza obejmuje okres od 1656 roku do 1666 roku. Opisane zostały tu liczne bitwy, w których brał autor oraz jego przygody wojenne, a przede wszystkim on sam jako wzorowy bohaterski, odważy i oddany żołnierz. Pasek przedstawia siebie także jako patriotę oraz lubianego i cenionego zarówno przez podwładnych jak i przełożonych kompana. Podkreśla także taką swą cechę jak temperament, jednym słowem Pasek nie szczędzi sobie pochwał. W efekcie owej skłonności do gadulstwa i przechwałek nakreślony został prawdziwy obraz polskiego szlachcica, Sarmaty. We fragmencie " Pamiętników" pt. "W obozie" Pasek jawi nam się już jako osoba skora do samowoli i nie podporządkowania się rozkazom. Opisuje w nim ucztę z towarzyszami, która zakończyła się zakazanymi pojedynkami." Towarzystwo tedy regimentarskie, panowie Nuczyńscy, pili u brata swego ciotecznego... mnie też tam był zaprosił na tę ucztę pan Jasiński....Była to w ten dzień kryzys tak zła, że z piętnaście pojedynków odprawowało się pod różnymi chorągwiami..."

W drugiej części " Pamiętników" obejmująca lata 1667- 1668 Jan Chryzostom Pasek przedstawia nam się już jako ziemianin, pędzący spokojny żywot w swym majątku, z dala od polityki, której też nie opisuje w swym dziele. Opowiada nam natomiast barwnie o swoich sprawach i wydarzeniach jego dotyczących. Nakreśla siebie jako dobrego i pracowitego gospodarza, jako człowieka lubiącego przyrodę oraz lubiącego z nią obcować. Człowieka wesołego, lubianego, składającego częste wizyty. Bardzo lubi zwierzęta, posiada swą ulubioną wydrę, której poświęca nawet fragment " Pamiętników" pt. "Wydra." "Przysłał do mnie król pana Straszowskiego, sługę swego, z listami, prosząc solenniter o darowanie wydry, którą chowaną miałem, tak rozkoszną, że wolałbym był partem substancyjej mojej dać aniżeli one, co ją tak kochał......"Jan Chryzostom Pasek przedstawiając siebie jako ziemianina również lubi się przechwalać, dostarczając nam w ten sposób także wiedzy na temat jego wad, mianowicie skłonności do sporów i awantur sąsiedzkich, do wypicia, dbania wyłącznie o dobra materialne."Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska, w których opisuje swoje życie, przygody i swoją osobę są dla nas świadectwem tamtych czasów. Są one przede wszystkim obrazem typowego polskiego szlachcica, Sarmaty, a więc nie tylko oddanego żołnierza i gospodarnego, spokojnego ziemianina, ale także człowieka skłonnego do bójek i awantur oraz zabobonnego, przekonanego o wyższości Polski nad innymi państwami. Dużym walorem "Pamiętników" jest barwny żywy język jakiego używa w nich Pasek, ma skłonność do koloryzowania ale tylko dlatego, iż jest prawdziwym gawędziarzem.

Jan Chryzostom Pasek – szlachcic-ziemianin Kiedy już Pasek miał dość wojaczki, osiadł na wsi, ale na początku nie zerwał całkiem z życiem politycznym, bo jako marszałek Koła Rycerskiego napisał instrukcję – uwagi o przyczynach nieszczęść narodu, o które obwiniał magnaterię. A zadedykował tę instrukcję „posłom ziemi rawskiej” – Adamowi Nowomiejskiemu i Anzelmowi Piekarskiemu. Postanowił też ustabilizować swoje życie osobiste. Zaczął rozglądać się za odpowiednią, na żonę, kandydatką. Przyjaciele najpierw swatali go z panną Radoszowską, a później ze Śladkowską. Ostatecznie ożenił się ze starszą od siebie wdową, Anną Łącką i osiadł w podkrakowskiej wsi Olszówka. Nie od razu zdobył sympatię sąsiadów, toteż chętnie wyjeżdżał z domu, na przykład na sejmiki. Żona przebywała cały czas w Olszówce, a sąsiedzi „by jej byli radzi i płot rozgrodzili, gdyby chciała wyjechać”. Pasek na wsi gospodaruje, poluje, hoduje zwierzęta, kłóci się z sąsiadami, jeździ ze zbożem do Gdańska, bierze udział w suto zakrapianych alkoholem ucztach. Wiedzie żywot ziemianina przerywany, od czasu do czasu, procesami, w których wychodziła na jaw jego pieniacka natura. W ziemiańskim okresie życia nie ma zbyt dużo czasu na sprawy publiczne, bo całą uwagę skupia na własnych korzyściach materialnych.

108.Język i styl pamiętników Jana Chryzostoma Paska

Najwybit5niejszy pamiętnik baroku, opowieść J.Ch.Paska jest gatunkowo niejednolita, podporządkowana prawom swobodnej, żywej gawędy o sobie samym. Jedyny temat pasjonujący autora. Pamiętnik wyraźnie dzieli się na dwie części: pierwsza (1656-1660) obejmuje wojenne losy autora, druga zaś (1667-1688) ukazuje go jako gospodarza i obywatela. Pamiętnik nie dochował się w całości, jedyny odpis, jako dotrwał do XIX wieku, pozbawiony jest początku i końca i w takiej niepełnej wersji znamy dziś dzieło Paska. Przypadek więc (bo w rękopisie brak 50 pierwszych kartek) zrządził, że pamiętnik zaczyna się od pozbawionego początku wiersza, ale właśnie ten przypadek narzucił pewną symbolikę ekspozycji pamiętnika: Pasek żegna się ze swoim koniem, dereszem, który widocznie padł w bitwie. Jest to jedyna w całym pamiętniku liryczna wypowiedz Paska. Ani w swoich dialogach z Bogiem, ani w sprawach romansowych nie odnalazł w sobie tyle głębokich przeżyć lirycznych, jakie wywołało rozstanie z ulubionym koniem. Narrator w pierwszej części, kiedy posługuje się techniką diariusza historycznego lub stylem raptularzowym, kieruje się pojęciem prawdy, kiedy jednak rozpoczyna gawędę, bardziej zależy mu na efekcie obrazu niż na prawdzie, a czasem świadomie nie powie jak było naprawdę. Narrator jest bowiem-tego nie da się ukryć-zafascynowany swoim bohaterem i obiektywnie uważa, że każdy, kto rozumie nie najprostszą osobowość bohatera, będzie mu przyjacielem, byle np.pojął jego fantazję w postępowaniu z ludźmi. W drugiej części pamiętnika bohater wydaje się narratorowi chyba mniej atrakcyjny. Pasek nie widzi w jego prawych i nieprawych przewagach materii do gawędy, nie pojawili się oczekiwanie synkowie, nie błyszczy już jako żołnierz czy choćby jako obywatel, z jednej obłaskawionej wydry trzeba mu budować cały rozdział.W końcu narrator zaczyna zdradzać bohatera.