MIASTO OGRÓD-koncepcja miasta satelickiego, osiedla oddalonego od centrum miasta, charakteryzującego się niską, luźną zabudową, a przede wszystkim znacznym udziałem terenów zielonych (lasów, ogrodów, parków, itp.) w ogólnej powierzchni miasta.  Jednostka została oparta na planie koła, podzielonego głównym ulicami na kilka jednakowych części. Poszczególne strefy miały przypisane funkcje, np: usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne. Całość była skupiona wokół centralnego parku, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów rolniczych.  Idee stworzył E. Howard w założeniu ideowym miało stanowić samodzielną jednostkę osiedleńczą, funkcjonującą niezależnie także w sferze gospodarczej, przestrzennej i społecznej. Jednocześnie cechą dystynktywną miasta satelickiego miało być występujące na jego obszarze piękno przyrody, czyste powietrze i woda, otoczone ogrodami słoneczne domy i spokój. Zgodnie z tą ideą, podstawą strefy mieszkaniowej miały być warunki ekologiczne, możliwe do osiągnięcia przez odpowiednie planowanie urbanistyczne. założenia takie są konsekwencją zrodzonego w Anglii nurtu powrotu do natury i przesunięcia osiedli mieszkaniowych poza obszar wielkich miast.  Pierwsze klasyczne miasto-ogród, powstało w 1903r. w Letchworth, według idei E. Howarda. Przykładami z Polski może być Nowa Huta w Krakowie wrocławski Brochów czy Podkowa Leśna.

SIEĆ OSADNICZA POLSKI-

Współczesne zaludnienie Polski to następstwo zmian polityczno-gospodarczych. Zasadniczą cechą sieci osadniczej jest dominacja dużych ośrodków w centralnej części kraju i na południu, zaś znikoma na peryferiach, przy granicy oraz powstawanie nowych osad w miejscach rozwoju przemysłu. Hierarchiczność sieci osadniczej Polski przedstawia się w sposób następujący:

• ośrodek stołeczny (stolica kraju) — Warszawa

• ośrodki makroregionalne, odgrywające duże znaczenie w regionie, na przykład: Wrocław, Kraków, Katowice, Poznań, Lublin

• ośrodki regionalne — miasta, które były kiedyś miastami wojewódzkimi, ale po nowym podziale administracyjnym utraciły status miast wojewódzkich, na przykład — Toruń, Tarnobrzeg, Tarnów

• ośrodki ponadlokalne, czyli miasta powiatowe: Bochnia, Sandomierz, Gniezno

• ośrodki lokalne to miasta i wsie na terenie poszczególnych gmin

• ośrodki sublokalne to zazwyczaj wsie.

 

Układ osadniczy Polski tworzy 57 470 jednostek osadniczych, z czego 883 to jednostki miejskie, a 56 587 to jednostki wiejskie. Polskie osadnictwo wyróżnia kilka typów wsi. Na ich rozmieszczenie wpływała rzeźba terenu, dostępność terenów wodnych, żyzność gleb i tradycja. Wyróżniamy następujące typy wsi:

• okolnica — to najstarszy typ polskiej wsi o zwartej zabudowie gospodarstw i charakterze obronnym; zabudowania gospodarskie razem z polami są zlokalizowane dookoła okrągłego placu lub jeziora w środku wsi, z reguły do wsi prowadzi jedna droga do wsi;

• owalnica —  to typ wsi o okrągłym kształcie, zabudowa wokół owalnego placu w centrum wsi, charakterystyczne dla wsi Niziny Wielkopolskiej, Wyżyny Śląskiej, Pojezierza Pomorskiego)

• szeregówka — typ wsi z XVI wieku; zabudowania gospodarskie są zlokalizowane wzdłuż ulicy – w szeregu; regularny układ pól;

• ulicówka — typ wsi z XV wieku; zagrody razem z polami uprawnymi po obu stronach drogi; spotykane zazwyczaj na Pojezierzu Mazurskim, Wyżynie Śląskiej;

• widlica — typ wsi pochodny od ulicówki, zabudowa wiejska obejmuje też polne dróżki z obu końców ulicy;

• łańcuchówka — typ wsi średniowiecznej z XIII wieku; luźny układ zabudowań gospodarskich po obu stronach drogi, za zagrodą łan pól uprawnych i las; często spotykane na Przedgórzu Sudeckim, Wyżynie Śląskiej, Pogórzu Karpackim;

• wielodrożnica — typ wsi o wielu drogach, powstała w XIV wieku; to wiele dróg krzyżujących się ze sobą, a ich rozmieszczenie z reguły pokrywa się z dolinami rzecznymi; spotykana w całej Polsce;

• rzędówka — typ wsi stosunkowo młodej, powstała w XIX wieku; zabudowania gospodarskie po jednej stronie drogi, która jest wytyczana przez pola uprawne; spotykana na Wyżynie Kieleckiej, Nizinie Mazowieckiej;

 

Na terenach wiejskich mieszka w Polsce (według danych z 2003 roku) około 15 mln ludzi, tj. blisko 38% mieszkańców Polski. Najgęstsza sieć wsi jest w Polsce centralnej. Są to małe wsie liczące ok. 300 mieszkańców; na 100 km2 jest od 20 do 30 miejscowości wiejskich. Z kolei najmniejsza gęstość wsi polskich jest na południu kraju — od 10 do 15 miejscowości wiejskich na 100 km2, z reguły są tu duże wsie, powyżej 1000 mieszkańców. Ma to związek z przeszłością polityczno-gospodarczą kraju.

 

Podstawowa funkcja polskiej wsi to funkcja rolnicza ale postęp cywilizacyjny wymusza też funkcje pozarolnicze, takie jak:

• funkcja religijna — tworzenie sanktuariów i miejsc kultu na terenach wiejskich, na przykład Wambierzyce w Kotlinie Kłodzkiej, Sulisławie na ziemi Sandomierskiej;

• funkcja uzdrowiskowo-sanatoryjna — tworzenie uzdrowiska z całym zapleczem leczniczym w czystym klimacie, na przykład Wysowa w Beskidzie Niskim;

• funkcja rzemieślnicza — produkcja określonych wyrobów-rękodzieł, na przykład Chełmsko w Sudetach słynie z wyrobów lnianych;

• funkcja turystyczna — miejscowości wiejskie o walorach krajobrazowych i przyrodniczych stały się miejscem wypoczynku Polaków, na przykład: Bukowina Tatrzańska i inne miejscowości wiejskie Podhala, Pogórze Sudeckie, Pojezierze Mazurskie.

 

W Polsce na obszarach wiejskich obserwujemy tendencje do tzw. semiurbanizacji, co przejawia się we wprowadzaniu miejskiej zabudowy na wieś, zaniku funkcji rolniczej, rozwojowi funkcji usługowych, polepszaniu infrastruktury na wsi — wodociągi, gazociągi, tereny wiejskie staja się noclegownią jako strefa podmiejska. Kolejne zjawisko coraz bardziej powszechne na polskiej wsi to tzw. urbanizacja wsi — zmiana krajobrazu wiejskiego, rosnąca liczba osób zatrudnionych poza rolnictwem. Dotyczy to przede wszystkim Polski południowo-zachodniej i środkowej, a wiec województw: świętokrzyskiego, opolskiego, dolnośląskiego, śląskiego.

Na wsi dominuje ludność starsza w przewadze kobiet, gdyż młodzi wyjeżdżają do miasta za pracą,  jako ludzie wykształceni nie chcą pracować w rolnictwie, takie tendencje zachowań prowadzą do wyludniania się miejscowości wiejskich (dotyczy to przede wszystkim wsi na Dolnym Śląsku). 

Następna jednostka osadnicza Polski to miasta; uwzględniając kryterium wielkości miasta , tj.liczbę ludności i zajmowane terytorium wyróżniamy metropolie, aglomeracje i mniejsze jednostki osadnicze. Jako metropolia uznajemy miasto znaczeniu ponadpaństwowym, zapleczu kulturalnym i naukowym, pełniące wszystkie funkcje administracyjne. Do niej zaliczamy Warszawę, jako stolicę państwa. Aglomeracje mogą być monocentryczne (dominacja jednego dużego ośrodka miejskiego a wokół niego miasta satelickie, na przykład Poznań, Kraków) oraz aglomeracja policentryczna — kilka równorzędnych miast dużych powiązanych funkcjonalnie, na przykład Trójmiasto, miasta na Górnym Śląsku. Stosunkowo najwięcej jest małych miast — do 5 tysięcy mieszkańców (294), powyżej 200 tysięcy mieszkańców (18). W tych miastach zamieszkuje blisko 20 % ludności miejskiej kraju. Najmniej jednostek miejskich jest na terenie województwa podlaskiego — 36, zaś najwięcej w  województwie wielkopolskim — 108. 

W Polsce za miasto uznaje się jednostkę osadniczą, która posiada prawa miejskie; większość miast ma lokację na prawie magdeburskim. Jako najstarsze miasta Polski uznaje się Gniezno i Kalisz (nadanie praw miejskich odbyło się w XIII wieku). Miasta na terenie kraju są rozmieszczone równomiernie, z większym nasileniem w miejscach wydobycia surowców mineralnych i dolinach rzecznych. Życie w miastach wymusza pewne zachowania ale daje też możliwości rozwoju:

• dostęp do bogactw dóbr kultury (kino, muzea, teatr)

• szkolnictwo wyższe

• rynek pracy, szerokie spektrum możliwości

• bogata baza handlowa i rozrywkowa.

 

Oprócz korzyści i zalet życia w mieście, jest tez szereg zagrożeń jakie stwarza jednostka miejska, to przede wszystkim:

• zdecydowanie wyższe niż na wsi koszty utrzymania

• zanieczyszczenie powietrza, hałas i spaliny

• wyższa przestępczość

• przeciążenia komunikacyjne

• ograniczanie kontaktów społecznych-więzi międzyludzkich.

 

Największe miasta Polski to (dane z 2004 roku): Warszawa (1,6 mln ludności), Łódź ( 850 tys.), Kraków (800 tys.), Poznań, Wrocław, Gdańsk, Szczecin, Bydgoszcz, Lublin, Katowice.

Statystycznie największy odsetek ludności miejskiej jest w województwie (dane z 2003 roku): śląskim (79%), dolnośląskim (71%), zachodnio-pomorskim (69%), pomorskim (67%), łódzkim (64%), mazowieckim (63%), zaś najmniejszy w podkarpackim (40%), świętokrzyskim (45%), lubelskim (46%). 

Jako funkcje polskich miast należy wymienić:

• funkcja administracyjna — dotyczy to miast, w których są siedziby władz samorządowych czy centralnych, na przykład miasta wojewódzkie;

• funkcja przemysłowa — związana z rozwojem gałęzi przemysłowych, występowaniem kopalni, fabryk, na przykład: Katowice, Tychy, Bielsko-Biała, Rybnik;

• funkcja handlowa — rozwój handlu, na przykład: Kraków, Lublin, Tarnobrzeg, Zamość;

• funkcja usługowa — charakterystyczna dla wszystkich miast;

• funkcja rekreacyjno- turystyczna — dotyczy miast o walorach krajoznawczych, gdzie istnieje baza turystyczna, na przykład: Kraków, Wrocław, Kazimierz Dolny nad Wisła, Poznań, Zakopane, Karpacz;

• funkcja komunikacyjna — występowanie węzłów komunikacyjnych w mieście;

• funkcja edukacyjna — występowanie uczelni wyższych, na przykład: Kraków-UJ, Lublin-UMCS, KUL, czy Warszawa-UW;

• funkcja uzdrowiskowa — zaplecze sanatoryjne, na przykład: Krynica, Muszyna, Szczawnica, Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój, Busko Zdrój, Ciechocinek;

• funkcja pielgrzymkowa — ośrodki kultu, na przykład: Częstochowa, Kalwaria Zebrzydowska, Łagiewniki, Licheń, Wadowice;

Procesy urbanizacyjne zachodzące w Polsce są zależne od wielu czynników, zarówno społeczno-gospodarczych jak i przyrodniczych. Jesteśmy krajem średnio zurbanizowanym, stopień urbanizacji wynosi 62%. Ludność Polski coraz częściej  migruje zmienia miejsce stałego zamieszkania). Powodem przemieszczania ludzi może być czynnik ekonomiczny — poprawa bytu, czynnik religijny, polityczny, społeczny. Najliczniejsze są migracje wewnętrzne z miasta do miasta lub ze wsi do miasta, zaś najrzadsze to ze wsi do wsi. 
Siec osadnicza wykazuje silny związek z rozmieszczeniem ludności i gęstością zaludnienia

(liczba osób na 1 km2 powierzchni), która jest uwarunkowana czynnikami społecznymi i przyrodniczymi, co decyduje również o rozmieszczeniu wsi i miast. 
Jako czynniki przyrodnicze należy wymienić: warunki klimatyczne, rodzaj gleb, ukształtowanie powierzchni, dostęp do wód, wysokość nad poziomem morza, faunę i florę, występowanie surowców mineralnych. Z kolei jako czynniki poza przyrodnicze wymieniamy: ustrój polityczny państwa, bazę komunikacyjną, dostęp do usług, rozwój miasta. Im społeczeństwo zamożniejsze tym większą uwagę przywiązuje do czynników ekonomicznych.

 

Rozmieszczenie jednostek osadniczych i ludności na terenie Polski było ściśle zależne od środowiska przyrodniczego(najwięcej ludzi mieszka na terenach nizinnych i w dolinach rzek), przeszłości historycznej i zmiany granic Polski (stad migracje ludności, zwłaszcza po okresach rozbiorów i wojen światowych), migracji ludzi na tereny przemysłowe (za pracą, tam gdzie rozwijał się przemysł).

 

Gęstość zaludnienia dla Polski wynosi 123 osoby/ km2 powierzchni; największa gęstość zaludnienia ma województwo śląskie — 382 osoby/ km2, zaś najmniejszą — podlaskie, tj. 60 osób/ km2. Znacznie więcej ludzi mieszka obecnie strefach podmiejskich (wokół Poznania, Krakowa czy Warszawy), terenach przemysłowych, zaś mało na terenach górskich(trudne warunki dla rozwoju rolnictwa i przemysłu) i pojezierzach (brak surowców mineralnych, słabe gleby).

NOWA KARTA ATEŃSKA-

Europejska Rada Urbanistów jest pewna, że w XXI wieku Europa będzie zdecydowanie

zmierzać w kierunku integracji. W tej perspektywie, Rada przedstawia Wizję przyszłości

miast europejskich, wyrażającą szeroko podzielane poglądy europejskich urbanistów.

Jest to wizja sieci miast, które:

-zachowują bogactwo i zróżnicowanie kulturowe wynikające z ich długiej historii i

umiejętnie łączą swą teraźniejszość i przyszłość z przeszłością;

-są powiązane w sieci o wielorakim znaczeniu i funkcji;

- są twórcze i konkurencyjne, ale jednocześnie są zdolne do współpracy i wzajemnie się

uzupełniają ;

- przyczyniają się w decydującym stopniu do dobrobytu i wygodnego życia ich

mieszkańców;

- łączą harmonijnie środowisko zurbanizowane ze środowiskiem przyrodniczym.

Prezentowana w Nowej Karcie Ateńskiej Wizja wyznacza również ramy działań (część B),

które tworzą:

- główne problemy i wyzwania miast na początku trzeciego tysiąclecia;

- zaangażowanie urbanistów w realizację Wizji.

Nowa Karta Ateńska jest adresowana przede wszystkim do urbanistów oraz tych wszystkich,

którzy uczestniczą w procesach planistycznych w Europie. Ma ona ukierunkować ich spójne

działania na rzecz stworzenia sieci powiązań między miastami Europy na wszystkich

szczeblach hierarchii miast i we wszystkich dziedzinach.

KARTA LIPSKA- dokument przyjęty w Lipsku, w dniach 24-25 maja 2007, z okazji nieformalnego spotkania ministrów z państw Unii Europejskiej w sprawie rozwoju miast i ich spójności terytorialnej.

Karta jest dokumentem państw członkowskich Unii, w którym zawarto wspólne i spójne zasady zrównoważonego rozwoju miast. Ministrowie zobowiązują się, w myśl zasad zawartych w Karcie, do:

• zainicjowania w poszczególnych państwach debaty publicznej na temat przyszłości rozwoju miast europejskich,

• zastosowanie zintegrowanego rozwoju miast oraz wzmocnienie struktur decyzyjnych, niezbędnych do wdrożenia takiego rozwoju na poziomie krajowym,

• promowanie zrównoważonej organizacji terytorialnej opartej na tradycyjnej europejskiej policentrycznej strukturze miejskiej

W karcie uważa się miasta europejskie (bez względu na wielkość) za cenne i niezastąpione dobra gospodarcze, społeczne i kulturowe. W planowaniu ich dalszego rozwoju należy uwzględniać wszystkie wymiary rozwoju zrównoważonego, tj. dobrobyt gospodarczy, równowagę społeczną i zdrowe środowisko życia. Przy tym należy zwrócić szczególną uwagę na aspekty kulturowe i zdrowotne oraz zdolności instytucjonalne poszczególnych państw członkowskich Unii.

Miasta są centrami wiedzy i innowacji, ale występują w nich problemy społeczne i demograficzne oraz zagrożenie wykluczeniem społecznym, co może w efekcie powodować, że rola miast, jako motorów dobrobytu stanie się zagrożona. Rozwiązanie tych problemów wymaga interdyscyplinarnego skoordynowania polityk na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. Konieczne jest zintegrowane podejście do zagadnień planowania urbanistycznego.

„KARTA LIPSKA na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich” jest dokumentem państw

członkowskich, który został opracowany przy szerokim i przejrzystym udziale zainteresowanych

stron. Mając na uwadze wyzwania i możliwości, a także różnice historyczne, gospodarcze, społeczne

i ekologiczne miast europejskich, ministrowie państw członkowskich odpowiedzialni za rozwój miast

uzgodnili wspólne zasady i strategie polityki rozwoju miejskiego. Ministrowie zobowiązują się do:

− zainicjowania w swoich państwach debaty politycznej na temat włączenia zasad i strategii Karty

lipskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich do krajowej, regionalnej

i lokalnej polityki rozwoju,

− zastosowania narzędzia, jakim jest zintegrowany rozwój miejski, oraz wzmocnienia struktur

zarządzania niezbędnych dla jego wdrożenia, a w tym celu do utworzenia niezbędnych ram na

poziomie krajowym,

− promowania zrównoważonej organizacji terytorialnej opartej na europejskiej policentrycznej

strukturze miejskiej.