PRAWO CYWILNE

Wprowadzenie do prawa cywilnego

§1. Prawo cywilne

1. Prawo publiczne i prawo prywatne

Prawo prywatne

Normy prawa prywatnego regulują stosunki miedzy autonomicznymi podmiotami.

Brak władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi.

Podmioty same kształtują relacje między nimi, jednakże granice autonomii są kształtowane przez normy prawa prywatnego (interes drugiej strony, interes powszechny).

Równorzędne usytuowanie podmiotów względem siebie, jednak często strona „słabsza” (np. konsument) ma korzystniejszą pozycję w stosunku do strony „silniejszej” (np. przedsiębiorcy).

Rozstrzyganie sporów i stosowanie sankcji: niezależne od stron, lecz działające z ich inicjatywy i w zakresie przez nie wskazanym sądy państwowe lub polubowne.

Prawo publiczne

Co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa, wyposażony w kompetencję do władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka lub podmiotów zbiorowych.

Bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa.

Użyteczność wyróżnienia

Silne uzasadnienie aksjologiczne (społeczeństwo demokratyczne, gospodarka rynkowa).

Bezpośredni wpływ na stosunki prawne.

1. Gałęzie prawa, kompleksowe regulacje prawne, dyscypliny naukowe lub dydaktyczne

Gałęzie prawa

Spójne i uporządkowane zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych.

Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi, w sposób pełny.

Jej normy stosują Siudo poddanego jej stosunku prawnego bezpośrednio (normy innej gałęzi można stosować tylko analogicznie lub subsydiarnie).

Np. prawo cywilne, karne administracyjne, finansowe

Jest to rezultat złożonego procesu historycznego.

Kompleksowe regulacje prawne – ustawy

Zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu (stosunku społecznoprawnego).

Systematycznie należą do kilku gałęzi.

Dyscypliny naukowe i dydaktyczne

Dyscyplina naukowa – zespół działań poznawczych, ew. wytwór tego rodzaju działań w postaci zespołu twierdzeń odpowiednio uzasadnionych

Dyscypliny dydaktyczne – przejawiają się w programach nauczania prawa

1. Status prawa cywilnego

Jest gałęzią prawa, zarazem stanowi człon prawa prywatnego.

Metoda regulacji

Uznanie autonomicznej względem siebie pozycji podmiotów

Odpowiedzialność odszkodowawcza – funkcja kompensacyjna (co odróżnia ją od sankcji właściwych prawu karnemu)

Rodzaj akty normatywnego, w którym znajdują się odpowiednie przepisy prawne – Kodeks cywilny

Przedmiot regulacji

Kiedyś uważano, że cechą wyróżniającą prawo cywilne stanowi majątkowy przedmiot regulacji; obecnie ta koncepcja nie znajduje uznania.

1. Zakres prawa cywilnego

Poszczególne gałęzie prawa prywatnego (oprócz prawa cywilnego), co do których statusu są wątpliwości:

Prawo pracy

Kodeks pracy z 1974 r.

Ma charakter kompleksowy, obejmuje normy prawne zarówno prywatno- jak i publicznoprawnej natury.

Centralną instytucją jest indywidualny stosunek pracy (dobrowolne zobowiązanie do osobistego i odpłatnego świadczenia pracy podporządkowanej, w ciągu pewnego czasu).

W sytuacjach nieuregulowanych w KP stosuje się przepisy KC (o ile nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy).

Prawo rodzinne

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964 r.

Prawo rodzinne stanowi integralną część prawa cywilnego.

Prawo handlowe

Również integralna część prawa cywilnego, istnieją jednak odrębne dyscypliny naukowe i dydaktyczne

Prawo rolne

Również nie stanowi odrębnej gałęzi prawa; przedmiotem tej dyscypliny są normy należące do różnych gałęzi prawa.

Prawo spółdzielcze

j. w., przy czym ujęte w odrębnej ustawie, a rdzeń zawartych w niej norm ma charakter prywatnoprawny

1. Systematyka prawa cywilnego

Poszczególne działy prawa cywilnego

1. Część ogólna – instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego

2. Prawo rzeczowe – ujmuje normy, które bezwzględne prawa podmiotowe odnoszące się do rzeczy

3. Prawo zobowiązań – zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym (skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów)

4. Prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty

5. Prawo rodzinne – reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi i powinowatymi, a także instytucje opieki i kurateli

6. Prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej) – reguluje prawa przedmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, mającego wartość majątkową

1. Zasady prawa cywilnego

Kategoria norm prawnych, które wskazują wartości, jakie normy prawa cywilnego powinny przede wszystkim realizować

Normy-zasady mogą być w różnym stopniu spełnione; normy o charakterystyce reguł mogą być spełnione lub nie.

Katalog zasad

1. Uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze

• zdolność prawna (występowanie w roli podmiotu w stosunkach cywilnoprawnych) – przysługuje każdemu człowiekowi w takim samym zakresie

• zakres zdolności do czynności prawnych może być ograniczony tylko z przyczyn naturalnych (wiek, upośledzenie psychiczne)

• ochrona wartości niemajątkowych, immanentnie związanych z integralnością fizyczną i psychicznym życiem każdego człowieka, a realizowaną przez instytucję ochrony jego dóbr osobistych

1. Pełna i równa ochrona mienia podmiotów prawa cywilnego

• Jednolite ukształtowanie prawa własności

• Dziedziczenie po osobie zmarłej

• Gwarancja odszkodowania w razie wywłaszczenia

1. Zakaz nadużywania praw podmiotowych

• Zapobiega wykonywaniu ich niezgodnie z akceptowanymi powszechnie regułami moralnymi

• Normy prawne wymagają nie tylko legitymacji formalnej, ale i aksjologicznej

1. Autonomia woli

• Jest to kompetencja podmiotów prawa cywilnego

• Swoboda kształtowania stosunków cywilnoprawnych (poprzez czynności prawne)

• Ograniczona ogólnymi przesłankami podyktowanymi interesem publicznym i względami moralnymi

1. Ochrona zaufania podmiotu do składanych mu świadczeń

• Moralny obowiązek dotrzymywania słowa (uzasadnienie etyczne)

• Pewność obrotu prawnego (uzasadnienie funkcjonalne)

§ 2. Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego w Polsce

1. Unifikacja prawa cywilnego

Druga Rzeczpospolita

Obszary prawne po I Wojnie Światowej:

1. Ziemie centralne (Królestwo Polskie z 1815 r.)

• Druga i trzecia księga kodeksu Napoleona

• Polskie prawo hipoteczne (1818, 1825)

• Kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r. (zastąpił pierwszą księgę KN)

• Prawo małżeńskie (1836 r.)

1. Ziemie wschodnie

• Rosyjskie prawo cywilne (Zwód Praw) cz. I tomu X

1. Ziemie zachodnie (zabór pruski)

• Kodeks cywilny niemiecki 1896 r.

• Wcześniej Landrecht

1. Ziemie południowe (zabór austriacki)

• Kodeks cywilny austriacki (1811 r.)

• Nieskodyfikowane prawo węgierskie

Efekty unifikacji: Kodeks zobowiązań (1933 r.), kodeks handlowy (1934 r.) i in. Pozostałe dziedziny prawa regulowane były przez prawa dzielnicowe.

Okres powojenny

Zachowano moc obowiązującą aktów prawnych, które miały na celu unifikację prawa. W krótkim czasie dokonano całkowitej unifikacji prawa cywilnego za pomocą szeregu dekretów (opartych na przedwojennych projektach).

1. Kodyfikacja prawa cywilnego

Pierwsze próby kodyfikacji

W 1948 r. przyjęto projekt Kodeksu cywilnego, który został odrzucony przez kierownictwo PZPR, dążące do przekształcenia Polski w państwo komunistyczne.

Dokonano szczątkowych zabiegów scalających pewne działy prawa cywilnego: Kodeks rodzinny, przepisy ogólne prawa cywilnego

System prawny PRL ulegał radykalnej przebudowie na wzór radziecki.

Kodeks cywilny oraz Kodeks rodzinny i opiekuńczy weszły w życie 1.01.1965 r.

Charakter prawny

Z konstytucyjnego punktu widzenia KC nie różni się niczym od zwykłej ustawy.

Postulat do organów stanowiących prawo o stosowanie się do podstawowych konstrukcji oraz terminologii Kodeksu.

Organy stosujące prawo zobowiązane są do preferowania wykładni przepisów pozakodeksowych w sposób zgodny z treścią odpowiednich instytucji kodeksowych.

Kodeks powinien być stabilny (nie zmieniany zbyt często).

Zakres

Postulat o zupełności KC został zrealizowany w ograniczonym stopniu.

W dążeniu do stabilności pominięto instytucje o niepewnej w przyszłości doniosłości społecznej.

Chęć nadania KC charakteru zwięzłej i zwartej ustawy zasadniczej dla prawa cywilnego.

W wielu dziedzinach należy posługiwać się techniką ustaw kompleksowych, które zawierają normy należące do rożnych gałęzi prawa (Kodeks miał wyłącznie obejmować normy cywilnoprawne)

Podział Kodeksu na księgi

1. Część ogólna

2. Własność i inne prawa rzeczowe

3. Zobowiązania

4. Spadki

Warstwy ideologiczne

Instytucje typowe dla ustroju socjalistycznego.

Klasyczne instytucje prawa cywilnego.

1. Reforma Kodeksu

Pierwszy etap – usunięcie swoistych dla systemu PRL instytucji prawnych, przywrócenie niektórych istniejących w II RP instytucji, które uznano za zbędne w ustroju socjalistycznym – 28.07.1990 r.

Następnie KC był wielokrotnie zmieniany. Od 2002 r. prace legislacyjne na tym polu prowadzi Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego.

Źródła prawa cywilnego

Prawo stanowione

1. Akty prawne powszechnie obowiązujące

• Konstytucja

• Ustawy

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego

1. Akty wewnętrznie obowiązujące – nie są źródłami prawa cywilnego; obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich

Zwyczaje i prawo zwyczajowe

Zwyczaje – powszechnie stosowana w danym okresie, w danym środowisku i danych stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania

• Ustanawiane na drodze normalnego postępowania dowodowego

• Nie są faktami prawotwórczymi

• Pośrednio uzyskują doniosłość prawną, kiedy przepisy prawne odsyłają do nich

• Należy poddać je ocenie wartościującej

• Zawsze rozpatrywane z zasadami współżycia społecznego

• Muszą być zgodne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi

Prawo zwyczajowe

• Norma prawna

• Praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania

Rola orzecznictwa

Zakaz przejmowania przez sądy roli prawotwórczej

Działalność interpretacyjna oraz inferencyjna (wnioskowanie z norm o normach)

Brola nauki

Poglądy uczonych nie stanowią źródła prawa cywilnego.

Inspirują działalność legislacyjną.

Osobisty udział uczonych w przygotowywaniu norm prawnych.

§ 4. Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego

Struktura normy prawnej

Hipoteza + dyspozycja

Sankcja – ma na celu zaspokojenie interesu podmiotu stosunku cywilnoprawnego (funkcje represyjne lub wychowawcze są efektami ubocznymi)

Norma a przepis prawny

Przepisy prawne – samodzielne jednostki redakcyjne zawarte w aktach normatywnych (artykuły, paragrafy, poszcz. zdania)

II.Ważniejsze rodzaje norm prawa cywilnego

A)

1) Normy bezwzględnie wiążące – ich zastosowanie nie może być ograniczone ani wyłączone wolą stron ani zwyczajem

2) Normy względnie wiążące – znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny

3) Normy semiimperatywne – wyznaczają minimalny zakres ochrony jednej ze stron, mogą być uchylone tylko gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną

B)

Normy kompetencyjne – przyznają kompetencję określonemu podmiotowi do dokonania czynności konwencjonalnej z tym skutkiem, ze powstają dla kogoś jakieś obowiązki; poza zakresem regulacji pozostaje kwestia, czy podmiot dokona czynności konwencjonalnej

C)

Metanormy

1. Normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego (np. uchwalanie ustaw, wydawanie rozporządzeń)

2. Reguły interpretacyjne – dyrektywy określające, w jaki sposób przepisy prawne mają być przekładane na odpowiadające im normy prawne (wypowiedzi nakazujące określonym adresatom w określonych okolicznościach zachować się w określony sposób)

3. Reguły inferencyjne – z faktu obowiązywania jakiejś normy wnioskują o obowiązywaniu innych norm wynikających

4. Reguły kolizyjne – rozstrzygają kolizje między normami

3. Ważniejsze rodzaje przepisów prawa cywilnego

Definicje legalne

Przepisy w sposób wiążący określające sens używania w akcie prawnym słów lub zwrotów

Przepisy odsyłające

Odsyłają do określonego przepisu lub stwarzają organom stosującym prawo luz decyzyjny

Klauzule generalne

Zwroty niedookreślone, mające na celu pozostawienie organowi stosującemu prawo pewnego luzu decyzyjnego

Oznacza pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do której odsyła przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę (np. zasady współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa)

Role klauzul:

1. Elastyczne doprecyzowanie treści

2. Kwalifikowanie pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne

3. Wykładnia oświadczeń woli

4. Instrument zapobiegający powstawaniu konsekwencji prawnych, które budziłyby powszechną dezaprobatę moralną i prowadziłyby do naruszenia spójności aksjologicznej porządku prawnego

§ 5. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym przestrzennym

1. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym

Początek obowiązywania

Po upływie 14 dni od daty ich ogłoszenia (vacatio legis), jeżeli same nie stanowią inaczej

Koniec obowiązywania

1. W przypadku wyraźnych klauzul derogacyjnych (zawartych przeważnie w przepisach wprowadzających nowe akty prawne)

2. W razie upływu czasu oznaczonego w akcie ustanawiającym normy

3. W razie wejścia w życie później ustanowionych norm regulujących takie same sytuacje

4. Wskutek orzeczenia trybunału Konstytucyjnego

5. Desuetudo oraz zmiana sytuacji społeczno-ekonomicznej – kwestia sporna

6. Gdy norma staje się trwale niestosowalna wskutek zmiany systemu prawnego lub stosunków faktycznych

1. Prawo intertemporalne

W razie uchylenia normy czy przepisu prawo intertemporalne reguluje, która norma (nowa czy dawna) znajduje zastosowanie do stosunków prawnych powstałych przed uchyleniem dawnej normy, a trwających nadal.

Zasada nieretroakcji

Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.

Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji

1. Sam fakt uchylenia normy nie powoduje zgaśnięcia konkretnych skutków prawnych.

2. Jeśli norma późniejsza inaczej niż norma wcześniejsza reguluje treść stosunku prawnego, wtedy o zasięgu obowiązywania tych norm w zasadzie decyduje rodzaj regulowanego stosunku prawnego

• Trwałe stosunki prawne – bezpośrednie stosowanie nowych norm prawnych

• W pozostałych stosunkach prawnych, w których czynnik czasu nie determinuje obowiązków i które zwykle realizują się przez jedno jakieś działanie, obowiązuje zasada dalszego działania ustawy dawnej

1. Do skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządami nowej normy reguła każe stosować normę nową, nawet mimo iż wywierają one wpływ na istnienie i treść stosunku prawnego powstałego pod rządami dawnej normy prawnej

• W razie zdarzeń związanych z istotą danego stosunku prawnego, a mających miejsce pod rządami nowego prawa, stosuje się do nich normę dawną

1. Jeśli powyższe reguły intertemporalne nie doprowadzą do jednoznacznych wyników, należy posłużyć się regułą intertemporalną drugiego stopnia, która przyznaje preferencje normom ustanowionym w ustawie nowej

1. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym

Normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści odpowiednich przepisów prawnych lub kompetencji organu stanowiącego.

Adresatami norm prawnych są obywatele RP ( w tym polskie osoby prawne).

Odnoszą się do stosunków cywilnoprawnych łączących obywateli polskich lub polskie osoby prawne w sytuacjach, gdy zdarzenie prawne lub jego skutki sięgają poza terytorium RP.

Cudzoziemcy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Stosowanie prawa cywilnego

Prawo podmiotowe

§ 10. Pojęcie prawa podmiotowego

1. Koncepcja prawno naturalna i system prawny

Prawo podmiotowe i system prawny

Prawo podmiotowe – korzystna sytuacja jednostki w społeczeństwie

Prawo w znaczeniu obiektywnym – normy prawne lub ich system

Według ideologii prawno naturalnych prawo podmiotowe ma pierwszeństwo nad prawem w znaczeniu ogólnym.

Według nurtu pozytywistycznego prawo podmiotowe jest pochodne od systemu norm stanowionych.

Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu

Priorytet prawa stanowionego przez kompetentne i demokratycznie wybrane organy, które uwzględnia pewne powszechnie akceptowane wartości.

1. Określenie prawa podmiotowego

Stosunek cywilnoprawny

1. Prawo podmiotowe

2. Obowiązek

Proste stosunki cywilnoprawne – tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe

Złożone stosunki cywilnoprawne – każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony

Definicja praw a podmiotowego

1. Służy do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu wobec innego/innych, jest więc elementem treści stosunku cywilnoprawnego

2. Wyznaczone jest normami prawnymi

3. Stanowi „sferę możności postępowania” przysługującą osobie uprawnionej

4. Suzy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego

5. Czyny podmiotu uprawnionego, są indyferentne (wolne), tzn. ani nie zakazane, ani nie nakazane przez normę prawną

1. Uprawnienia

Jest to wyróżniony element prawa podmiotowego.

Roszczenia

Indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, który w związku z tym może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób

1. Wymagalne

2. Niewymagalne

Uprawnienia kształtujące

Uprawnionemu podmiotowi przysługuje kompetencja do zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną (np. uprawnienie do wypowiedzenia najmu)

Zarzut

Uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia

§ 11. Rodzaje praw podmiotowych

II. Prawa bezwzględne i względne

Podstawa podziału: skuteczność wobec innych podmiotów

Prawa bezwzględne

Skuteczne wobec wszystkich (erga omnes)

Przynajmniej w ogólnych zarysach musi być określone przepisami prawnymi rzędu ustawy

W skutek naruszenia prawa bezwzględnego podmiotowi uprawnionemu przysługuje roszczenie

Prawa względne

Skutecznie jedynie wobec określonych podmiotów

Stosunki zobowiązaniowe, w których wierzyciel Moz żądać od dłużnika świadczenia

Prawo podmiotowe w zobowiązaniach realnych

Zobowiązanym staje się każdoczesny podmiot określonej sytuacji prawno rzeczowej (np. współwłasność, najem)

Przyporządkowane prawa bezwzględne

Z dominującym uprawnieniem względnym sprzężone jest uprawnienie bezwzględne

III. Prawa akcesoryjne i związane

Podstawa wyróżnienia: zależność od innych praw

Prawa akcesoryjne

Skonstruowane dla umocnienia innych praw podmiotowych

Mogą być względne (np. poręczenie) lub bezwzględne (np. hipoteka)

Prawa związane

Nie są przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego

Podmiotem prawa związanego może być tylko podmiot określonego prawa wolnego (np. służebność gruntowa może przysługiwać tylko właścicielowi nieruchomości)

1. Prawa majątkowe i niemajątkowe

Podstawa wyróżnienia: typowy interes, jaki realizują

Prawa majątkowe

Prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowo małżeńskie, własność intelektualna

Prawa niemajątkowe

Prawa osobiste, prawa rodzinne niemajątkowe

1. Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne

Zasada (o ile przepis nie mówi inaczej): prawa majątkowe – przenoszalne, prawa niemajątkowe – nieprzenoszalne

Zbywalność

Kompetencja podmiotu uprawnionego do przeniesienia przysługującego mu prawa w drodze czynności prawnej na inne podmioty

Podmioty nie mogą przekształcać prawa podmiotowego skonstruowanego normatywnie jako zbywalne na niezbywalne i odwrotnie.

Dopuszczalne jest zobowiązywanie się, że nie dokona się oznaczonych rozporządzeń prawem zbywalnym (naruszenie – odpowiedzialność odszkodowawcza, czynność ważna)

Dziedziczność

Żadne czynności prawne nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego.

Zobowiązania co do niezmieniania treści testamentu są pozbawione skutków prawnych.

1. Prawa tymczasowe

Prawa podmiotowe, których funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do ostatecznego zaspokojenia interesów podmiotu uprawnionego.

§ 12. Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego

II. Nabycie pierwotne i pochodne

Nabycie pochodne

Uzyskanie prawa podmiotowego od innej osoby, która na niego to prawo przenosi

Nabycie pierwotne

Nie uzyskuje się go od określonej osoby.

Zasada: nabycie pierwotne prowadzi do uzyskania prawa bez obciążeń.

III. Następstwo pod tytułem szczególnym i ogólnym

Sukcesja, powstaje w wypadkach nabycia pochodnego

Następstwo pod tytułem szczególnym

Sukcesja syngularna

Przy nabyciu indywidualnie oznaczonego prawa/praw podmiotowych

Następstwo pod tytułem ogólnym

Sukcesja uniwersalna

Prowadzi do nabycia całości lub części jakiegoś majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego.

Dopuszczalna tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie.

1. Nabycie translatywne i konstytutywne

Nabycie translatywne

Nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej

Nabycie konstytutywne

Jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe

1. Utrata prawa

Następuje, kiedy wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie dane prawo w ogóle gaśnie.

Utrata prawa po stronie przenoszącego następuje także w przypadku przeniesienia

Połączenie prawa i obowiązku

Prawo gaśnie, jeśli nastąpi połączenie w rękach tej samej osoby prawa i korelatywnie sprzężonego z nim obowiązku.

1. Realizacja prawa podmiotowego

Wykonywanie

Realizacja przez podmiot stanów rzeczy lub zachowań zmierzających do uzyskania lub zabezpieczenia prawnie uznanych interesów tego podmiotu

Nie musi być wykonywane osobiście

1. Nadużycie prawa podmiotowego

Zachowanie niezgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone typy lub postacie praw podmiotowych

Teoria zewnętrzna

Działanie uważane za nadużycie jest wykonywaniem prawa

Konieczność odszkodowania

Teoria wewnętrzna

Kto działa wbrew normom moralnym lub normom wskazanym w klauzulach generalnych, nie nadużywa prawa, gdyż w ogóle go nie wykonuje.

1. Ochrona praw podmiotowych

Ochrona sądowa

Uprawnionemu przysługuje powództwo – kompetencja zwrócenia się do sądu o rozpatrzenie sprawy

Wyjątek: zobowiązania naturalne (jeśli dłużnik spełni świadczenie, nie może żądać jego zwrotu)

Pomoc własna

Samoobrona – odparcie niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym lub stanom faktycznym prawnie obowiązującym

Samopomoc – uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub prawnie chroniony stan faktyczny

1. Kolizje praw podmiotowych

System preferencji – zaspokojenie interesu podmiotu korzystającego z pierwszeństwa (charakterystyczny w prawie rzeczowym)

System redukcji praw ze sobą kolidujących – uwzględnienie w pewnej mierze interesów wszystkich uprawnionych (charakterystyczny dla prawa zobowiązań)

Przedmioty stosunku cywilnoprawnego

§ 15. Rzeczy

1. Pojęcie

Cechy konstytutywne

Materialny charakter

Wyodrębnienie z przyrody

Wyłączenia

Wyjęcie z obrotu cywilnoprawnego ze względów moralnych lub w interesie publicznym

1. Zwierzęta

2. Zwłoki, odłączone od ciała komórki, tkanki, narządy (w tym krew)

Dobra kultury nie tracą charakteru prawnego rzeczy mimo ograniczeń praw właścicielskich

1. Rzeczy ruchome i nieruchome

Rzeczy

Ruchomości Nieruchomości

Grunty Budynki Części budynków

Rolne Nierolne

Grunty

Części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności

Również przestrzeń znajdująca się nad i pod powierzchnią (w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze jego przeznaczenie)

Budynki

Budynki, które nie są trwale związane z gruntem są ruchomościami.

Budynki trwale związane z gruntem stanowią jego część składową.

Wyjątkowo budynki są odrębnymi nieruchomościami, gdy stanowią o tym przepisy szczególne.

Części budynków

Wyjątkowo, na mocy przepisów szczegółowych, stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot własności (np. lokale).

Księgi wieczyste

Wskazują, jakie powierzchnie ziemi, budynki lub ich części są odrębnymi nieruchomościami

1. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości

Rzeczy oznaczone co do gatunku określone są tylko według cech rodzajowych.

Oznaczenie rzeczy co do tożsamości odnosi się do indywidualnie wskazanego przedmiotu.

1. Części składowe rzeczy i przynależności

Części składowe

Wszystko, co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego

Przynależności

Samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z rzeczą główną

Zachodzi, gdy:

1. Właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba

2. Przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

3. Przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i trwałym związku odpowiadającym wspomnianemu celowi, z tym zastrzeżeniem, że przemijające pozbawienie jej tego związku nie powoduje utraty charakteru przynależności

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności.

Np. koło zapasowe, zestaw kluczy, inwentarz żywy i martwy.

1. Pożytki

Pojęcie i rodzaje

Obejmują jakieś dochody z rzeczy lub z prawa.

1. Pożytki materialne – płody rzeczy i inne odłączone od niej części składowe, jakie według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (przychówek zwierząt domowych, zborze zebrane z pola, owoce)

2. Pożytki cywilne – dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz z dzierżawy)

3. Pożytki prawa – dochody, jakie prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (np. odsetki z wierzytelności pieniężnej)

Konsekwencje prawne

Pierwsza reguła – uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które faktycznie zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania uprawnienia; natomiast w przypadku pożytków cywilnych (rzeczy i prawa) uprawnienie to przysługuje w stosunku do jego trwania, niezależnie od tego, czy faktycznie zostały pobrane.

Druga reguła ogólna – jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, to należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady, jednakże tylko do wysokości pożytków.

§ 16. Przedmioty inne niż rzeczy

1. Przedmioty materialne niebędące rzeczami

Ciecze i gazy

1. Nie występują w postaci zamkniętej, ponieważ wówczas traktuje się je jako rzeczy ruchome.

2. System prawny nie uznaje ich za kopaliny, ponieważ wówczas odnosi się do nich szczególny reżim prawny właściwy kopalinom

Kopaliny

Zalegające w ziemi złoża minerałów wykorzystywanych dla celów gospodarczych

Prawo górnicze

Zwierzęta w stanie wolnym

Zwierzęta no palach i w lasach, ryby

Żadne zwierzę nie jest rzeczą

1. Przedmioty niematerialne

1) energia

2) dobra intelektualne

3) dobra osobiste

4) pieniądze

5) papiery wartościowe

3. Przedsiębiorstwo (C.D.!)

Przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Osoby fizyczne

Podmiotowość człowieka

Podmiot praw

• Każdy człowiek jest podmiotem praw i obowiązków

• Osoba fizyczna – człowiek jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych

Zdolność prawna – możność bycia nosicielem (podmiotem) i obowiązków

Zdolność do czynności prawnych – kwalifikacja dokonywania swoistych działań konwencjonalnych, jakimi są czynności prawne

• Nie jest wrodzonym atrybutem osoby fizycznej (jeśli jej nie ma, czynności w imieniu osoby dokonuje przedstawiciel ustawowy: rodzic, opiekun)

Nazwisko i imię

• Językowe oznaczenie indywidualnej osoby fizycznej

• Imię nadają rodzice

• Zmiana imienia i nazwiska (poza zmianą stanu cywilnego) dopuszczalna tylko z ważnych powodów

Stan rodzinny

1. Pochodzenie od określonych rodziców

2. Związanie małżeństwem

• Niepodzielność

• Wzajemność

Płeć

1. Męska

2. Żeńska

Możliwość sprostowania gdy określona płeć dziecka jest niezgodna z jego naturą biologiczną

Wiek

Data urodzenia rejestrowana w aktach stanu cywilnego

Stan cywilny

Stan rodzinny + imię, nazwisko +płeć + wiek

Księgi stanu cywilnego

Miejsce i data:

1. Urodzenia

2. Małżeństwa

3. Zgonu

Są wyłącznym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych.

Ewidencja ludności

Urodzenia, małżeństwa, zgony, imiona, nazwiska, miejsca pobytu stałego i czasowego

Miejsce zamieszkania

Element obiektywny – przebywanie w miejscu (stałe)

Element subiektywny – zamiar pozostania

Miejsce zamieszkania to miejscowość. Nie jest utożsamiane z adresem.

Zdolność prawna osób fizycznych

Początek – urodzenie się dziecka

• Art. 8 k. c.

• Istota ludzka (rodzice: kobieta i mężczyzna)

• Niezależnie od stanu zdrowia

• Istota żywa (domniemanie prawne: dziecko rodzi się żywe)

Status cywilnoprawny nasciturusa

Okres prenatalny rozpoczyna się w momencie poczęcia (zapłodnienie).

Przepisy szczegółowe regulują interesy nasciturusa.

Nasciturusowi przysługuje warunkowa zdolność prawna (pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywy).

Prawa podmiotowe nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczane.

W razie potrzeby ustanawia się kuratora nasciturusa do strzeżenia przyszłych praw dziecka.

Uznanie za zmarłego

Kreuje stan prawny (natomiast postanowienie o stwierdzeniu zgonu reguluje stan faktyczny)

10 lat od zakończenia roku kalendarzowego, kiedy osoba była żywa.

Wyjątki:

• Jeżeli w chwili uznania za zmarłego osoba ukończyłaby 70 lat, można uznać za zmarłego po upływie 5 lat

• Jeżeli osoba nie ukończyłaby 23 lat, nie można jej uznać za zmarłą

• Uznanie za zmarłego w związku z katastrofą (art. 30) – 6 mies., 2 lata, 1 rok (zależnie od okoliczności

Zakres zdolności prawnej

Każdemu przysługuje w takim samym zakresie.

Ustanie zdolności prawnej

Śmierć

• Zgaśnięcie lub przejście wszystkich praw i obowiązków

• Zmiana sytuacji prawnej ciała

• Chwila śmierci – trwałe, nieodwracalne ustanie czynności mózgu

• Dowód śmierci – akt zgonu (urząd stanu cywilnego)

Stwierdzenie zgonu

Wydawane przez sąd; akt zgonu nie został wydany, a śmierć jest niewątpliwa (postępowanie dowodowe)

Uznanie za zmarłego

Wydaje je sąd gdy człowiek zaginął.

Po czasie określonym w ustawie.

Może być uchylone w rezultacie odrębnego postępowania.

Charakter konstytutywny – dopiero decyzja sądu wywołuje skutki prawne (następują one jednak od momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych)

Ochrona dóbr osobistych

Pojęcie

• Wartości uznane przez system prawny

• Nieodłącznie związane z człowiekiem

• Są dobrami niemajątkowymi

Typy

1. Życie, zdrowie i nietykalność cielesna

2. Wolność

3. Cześć człowieka

• Aspekt zewnętrzny – dobra sława, dobre imię

• Aspekt wewnętrzny – godność osobista, wyobrażenie o własnej wartości

• Nie dotyczy negatywnej oceny człowieka lub jego działania, opartej na rzetelnej krytyce

1. Swoboda sumienia – wolność sumienia i religii

2. Nazwisko i pseudonim

• Każdy może żądać by nikt nie posługiwał się jego nazwiskiem lub pseudonimem

• Możliwość żądania by nazwisko nie zostało ujawnione

1. Stan cywilny

• Przynależność do płci

• Relacje rodzinne

1. Wizerunek

• Zakaz rozpowszechniania czyjegoś wizerunku bez zgody, wyjąwszy:

  - wizerunek osoby powszechnie znanej, który wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznej

  - wizerunek osoby będącej jedynie częścią całości (zgromadzenie, publiczna impreza)

1. Tajemnica korespondencji

2. Nietykalność mieszkania

3. Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska

• Tylko wartości niemajątkowe

1. Kult po zmarłej osobie bliskiej

• Wszystko związane z pochówkiem, nagrobkiem, odwiedzaniem i ceremoniami

1. Integralność seksualna

• Prawo do odszkodowania w przypadku:

  - molestowania seksualnego

  -seksu pod przymusem

1. Sfera prywatności

• Zagadnienia związane z życiem rodzinnym, seksualnym, stanem zdrowia, przeszłością, sytuacją majątkową

• Dane osobowe

• Osoby publiczne korzystają z ograniczonej ochrony prywatności

• Niedozwolone jest już samo zbieranie informacji, niekoniecznie poprzedzające publikację

1. Korzystanie z wartości środowiska naturalnego

Konstrukcja prawna

Najskuteczniejszą ochronę dóbr osobistych zapewnia konstrukcja praw podmiotowych.

Podmiotowe prawa osobiste należą do kategorii praw podmiotowych bezwzględnych – są skuteczne erga omnes.

Są to prawa niemajątkowe, niezbywalne i niedziedziczne.

Przesłanki ochrony

Bezprawność

Brak konieczności winy (nie uwzględnia się celu lub intencji)

Domniemanie bezprawności czynu naruszającego dobro osobiste

Zastosowanie środków ochronnych uzasadnia dopiero naruszenie prawa osobistego.

Uchylenie bezprawności

1. Zgoda uprawnionego

• Nie może być udzielona gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego

• Nie jest skuteczna gdy działania naruszają zarazem dobra innej osoby

• Nie powoduje trwałego przeniesienia lub wygaśnięcia prawa osobistego

1. Działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego

2. Nadużywanie osobistych praw podmiotowych

• Nie można czynić użytku z osobistego prawa podmiotowego, który byłby sprzeczny z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego

Środki ochrony

1. Ustalenie – orzeczenie ustalające, że dane prawo przysługuje danej osobie, niekiedy wystarczy

2. Zaniechanie – wyłącznie gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń

3. Usunięcie skutków naruszenia

4. Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny

W stosunku do środków ochrony pozakodeksowej powyższy system wyznacza minimalny standard ochrony przysługujący każdej osobie fizycznej.

W razie naruszenia interesów majątkowych w związku z dobrami osobistymi można uzyskać odszkodowanie z poniesioną szkodę (prawo zobowiązań).

Osoby prawne

Założenia ogólne

• Organizacja zespalająca aktywność grupy ludzi

• Osoby prawne wyposażone są w zdolność prawną

• Mają odrębny majątek, którym prawnie odpowiadają za niewykonanie zobowiązań

Metoda regulacji prawnej

1. Metoda ogólnego formułowania – prawodawca uznaje za osobę prawną każdą jednostkę organizacyjną, która ma określony zespół cech generalnie przez niego określonych

2. Metoda normatywna (formalna) – system prawny wskazuje z nazwy typy lub indywidualne organizacje wyposażone w zdolność prawną

Funkcje

1. Dogodna dla obrotu gospodarczego forma organizacji kapitału

2. Prowadzi do ograniczenia odpowiedzialności uczestników (udziałowców) organizacji do wysokości wniesionego kapitału

Ogólna regulacja osób prawnych

Powstanie i rejestry

• Powstanie osób prawnych regulują ustawy pozakodeksowe

• Dla większości rodzajów osób prawnych istnieje nakaz prowadzenia rejestru

• W tych przypadkach jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną w momencie wpisania do rejestru

Nazwa

Ustala ją akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut)

Siedziba

• Ustalana dowolnie w akcie erekcyjnym

• Tylko miejscowość

Organy

• Działania określonych ludzi, podjęte w określonych sytuacjach liczą się w stosunkach prawnych jako działania osoby prawnej

• Teoria organów osób prawnych – organ stanowi integralny składnik osobowości osoby prawnej

• Człowiek może skutecznie występować w roli organu, gdy:

1. Struktura organizacyjna danej osoby prawnej przewiduje dany rodzaj organu z wyznaczeniem związanych z nim kompetencji lub sfery działania

2. Nastąpi zgodne ze strukturą organizacyjną danej osoby prawnej powołanie na to stanowisko

3. Osoba prawna rzeczywiście działa w tym charakterze dla osoby prawnej

• Przedstawiciel – odrębna osoba prawna

• W razie braku organów sąd ustanawia kuratora, który powołuje organy lub likwiduje osobę prawną

Dobra osobiste

• Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych

• Do dóbr osobistych osoby prawnej nie należą dobra immanentnie związane z osobą ludzką

• Typy dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym

1. Dobra sława

2. Nazwa

3. Nietykalność pomieszczeń

4. Tajemnica korespondencji

5. Sfera prywatności (polski system ochrony danych osobowych dotyczy tylko osób fizycznych)

• Uprawnienia ochronne:

1. Żądanie ustalenia prawa osobistego

2. Roszczenie o zaniechanie

3. Roszczenie o usunięcie skutków naruszeń

4. Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne – są wątpliwości, ale raczej tak

Państwowe osoby prawne

Skarb Państwa

• Samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego

• Fiskus

• Domniemanie podmiotowości – jeśli z przepisów nie wynika, której z państwowych osób prawnych przysługuje prawo podmiotowe, należy ono do Skarbu Państwa

• Brak siedziby

• Sam odpowiada za swoje zobowiązania

• Działa przez jednostki organizacyjne, które zarządzają powierzonym im mieniem oraz reprezentują Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych wobec innych podmiotów z wyłączeniem zastępstwa procesowego w sprawach, w których Skarb Państwa reprezentuje Prokuratoria Generalna

• Jednostki te reprezentują Skarb Państwa w odniesieniu do powierzanego im mienia oraz w zakresie zadań ich urzędów, a w razie naruszenia regulujących to przepisów zamiast sankcji bezwzględnej nieważności stosuje się art. 103 § 2 KC (sankcja zawieszonej bezskuteczności dopuszczająca potwierdzenie umowy)

• Rada Ministrów może rozciągnąć kompetencje do reprezentowania Skarbu Państwa na kierowników innych państwowych jednostek organizacyjnych; ich status prawny jest identyczny jak kierowników urzędów państwowych

• Ci kierownicy mogą udzielać pełnomocnictw kierownikom podporządkowanych im jednostek organizacyjnych do reprezentowania Skarbu Państwa

Inne państwowe osoby prawne

• Inne niż Skarb Państwa jednostki organizacyjne, posiadające osobowość prawną, których mienie jest w całości mieniem państwowym

• Cel: przesunięcie kompetencji w zakresie cywilnoprawnych stosunków gospodarczych z urzędników państwowych na rzecz specjalistów pełniących funkcje organów państwowych osób prawnych

• Zadania gospodarcze w sferze prawa cywilnego realizują różnego rodzaju państwowe osoby prawne

• Osobowość prawną posiadają także niektóre instytucje państwowe powołane do pełnienia funkcji publicznych

Szczegółowe zadania ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa

• Inicjowanie polityki państwa w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych, w szczególności:

1. Ewidencjonuje wszystkie państwowe jednostki organizacyjne, którym przysługuje kompetencja do reprezentowania Skarbu Państwa i które wykonują jego prawa majątkowe

2. Kontroluje wykonywanie ww. uprawnień

3. Wyraża zgodę na czynności prawne państwowych osób prawnych w zakresie rozporządzania rzeczowymi składnikami ich majątku trwałego, których wartość przekracza 50 000 euro

• Nadzór nad Prokuratorią Generalną, kompetencje:

1. Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa w sprawach, w których przedmiot sporu przekracza 1 mln zł oraz sprawach z art. 8 ustawy

2. Opinie w ważnych dla interesów Skarbu Państwa sprawach

Jednostki samorządu terytorialnego

Według Konstytucji mają one osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe.

Gmina

• Ma własny majątek, którym nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych

• Nie ma wyodrębnionego systemu organów, które miałyby wyłączne kompetencje w sferze stosunków cywilnoprawnych (oświadczenia woli składa wójt lub działający z jego upoważnienia zastępca wójta)

• Może tworzyć spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, mające odrębną osobowość prawną

Związki międzygminne

• Osobowość prawną nabywają po zarejestrowaniu w odpowiednim rejestrze

• Organ wykonawczy – zarząd (kompetencje określone w statucie)

Powiat

• Osobowość prawna

• Oświadczenia woli składają 2 członkowie zarządu lub członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd

• Może powoływać powiatowe osoby prawne

Województwo

• Ma osobowość prawną i własne mienie, którym dysponuje samodzielnie

• Oświadczenia woli składa marszałek z członkiem zarządu, chyba że statut stanowi inaczej

• Wojewódzkie osoby prawne:

  - samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają osobowość prawną

  - osoby prawne tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo

  Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne

  Czyli osoby prawne z punktu widzenia uczestnictwa osób

Korporacyjne

W strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności; np. stowarzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe, spółdzielnie

Fundacyjne (zakładowe)

• Brak instytucji członków

• Założyciel (fundator) wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółki handlowe)

Nowa regulacja prawna

Art. 35 KC – przepisy o osobach prawnych stosuje się odpowiednio

Zdolność sądowa jest atrybutem zdolności prawnej.

Art. 33¹ § 2 KC – jeśli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania subsydiarnie odpowiadają członkowie (jest różnica w stosunku do osób prawnych, których odpowiedzialność ogranicza się do ich majątku)

Można wywnioskować, że jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, lecz posiadające zdolność prawną stanowią trzeci podmiot prawa cywilnego. Nie jest to sprzeczne z art. 1 KC.

W nowym KC będzie inaczej.

Konsumenci i przedsiębiorcy

Zakłada się, że konsument jest słabszą stroną umowy.

Konsument

Tylko osoba fizyczna

Unia Europejska wymusza ograniczenie pojęcia konsumenta.

Konsumentem jest osoba fizyczna tylko w przypadkach, gdy dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.

Przedsiębiorca

Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna z art. 33¹, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Cechy przedsiębiorcy wg SwobGospU:

1. Zarobkowość

2. Działalność w sposób zorganizowany

3. Działalność w sposób ciągły

Ad. 1 – zysk nie jest konieczny

Ad. 2 – nastawienie na masowe, a nie tylko indywidualne działanie

Firma

Firma – oznaczenie przedsiębiorcy

Firma osoby fizycznej – co najmniej imię i nazwisko

Firma osoby prawnej – dowolnie kształtowana (umieszczenie imienia i nazwiska osoby fizycznej wymaga jej zgody na piśmie, a w razie śmierci – zgody małżonka i dzieci, to samo w razie gdy ta osoba przestała być członkiem spółki lub gdy działalność gospodarczą wykonuje następca prawny); musi być określona forma prawna (np. sp. z o. o.); powinna odróżniać się od firm innych przedsiębiorstw

Firma nie może być zbyta, jednak można upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania z niej (nie dotyczy przedsiębiorstwa, nabywca może je prowadzić pod dotychczasową nazwą).

Zmianę firmy należy ujawnić w rejestrze.

Prawo podmiotowe do firmy podlega ochronie zbliżonej do dóbr osobistych osób fizycznych lub prawnych.

Czynności cywilnoprawne i inne zdarzenia cywilnoprawne

Zdarzenia cywilnoprawne

Pojęcie

Fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm wiążą określone w dyspozycjach norm konsekwencje cywilnoprawne

Skutki zdarzeń cywilnoprawnych

1. Powstawanie stosunku cywilnoprawnego, przy czym każdy stosunek cywilnoprawny powstaje w rezultacie zdarzenia prawnego

2. Zmiana podmiotu (lub podmiotów) stosunku cywilnoprawnego, z tym że nie we wszystkich stosunkach zmiana taka jest dopuszczalna (np. prawa niezbywalne)

3. Zmiana treści stosunku cywilnoprawnego; jeśli zmiana jest na tyle doniosła, że powoduje przekształcenie określonego w ustawie typu stosunku cywilnoprawnego, należy przyjąć, że w miejsce dawnego stosunku cywilnoprawnego powstaje nowy

4. Zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego, przy czym jedynie prawo własności może utrzymywać się dosłownie wieczyście

Typy zdarzeń cywilnoprawnych

Zdarzenia prawne:

1. Czynności konwencjonalne (norma prawna konstruuje zdarzenie, wyznaczając jego przesłanki)

2. Inne zdarzenia (norma wyróżnia fakty, które istnieją i mają swój sens niezależnie od obowiązującego systemu prawnego)

Typologia

Zdarzenia prawne:

1. Czynności prawne

2. Działania prawne zbliżone do czynności prawnych i dlatego wymagające łącznego rozważenia z czynnościami prawnymi (np. oświadczenia wiedzy lub przejawy uczuć)

3. Orzeczenia sądowe oraz decyzje administracyjne

4. Niewykonywanie uprawnień w określonym czasie

Pojęcie czynności prawnych

Określenie ogólne

Czynność prawna – skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa – co najmniej w podstawowym zakresie – konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego

Nurt obiektywizujący – podstawy dla rozstrzygnięcia kwestii czy zachowanie ludzkie ma charakter czynności prawnej trzeba szukać w regułach znaczeniowych formujących się przede wszystkim w kulturze danego społeczeństwa.

Oświadczenie woli

Jedyny konieczny element każdej czynności prawnej.

Zawiera treść czynności prawnej, określającą jej konsekwencje.

Sens oświadczenia woli ustala się na podstawie reguł znaczeniowych zastosowanych do zachowania się człowieka.

Czynność prawna jest zdarzeniem prawnym, w którego skład wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli (czasem konieczne jest ich więcej).

Oświadczenia innego rodzaju

Oświadczenia wiedzy lub przejawy uczuć nie są rozumiane jako przejaw kształtowania decyzji stosunku cywilnoprawnego.

Mają charakter zdarzeń prawnych, gdyż w ściśle określonych przez normy prawne okolicznościach należy z nimi wiązać wskazane w dyspozycjach tych norm konsekwencje prawne.

Postacie czynności prawnych

Jednostronne, umowy, uchwały

1. Jednostronne – dochodzą do skutku przez oświadczenie woli jednej strony (wypowiedzenie stosunku najmu, sporządzenie testamentu)

2. Umowy – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron; największa doniosłość spośród wszystkich postaci czynności prawnych

3. Uchwały – obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu; treść uchwały musi uzyskać aprobatę odpowiedniej większości osób, tworzących zarazem niezbędne quorum zgromadzenia

Zgoda osoby trzeciej

Niekiedy ustawa wymaga zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej.

Osoba trzecia – podmiot prawa cywilnego, który nie jest uczestnikiem czynności prawnej.

Zgoda ma charakter oświadczenia woli.

Pełni ona jedynie funkcję wtórną, chociaż niezbędną dla skuteczności czynności prawnej – osobie trzeciej przypada jedynie funkcja kontrolna, podczas gdy uczestnicy czynności prawnej podejmują decyzję co do jej dokonania oraz jej treści.

Zgodę można składać przed i w trakcie składania oświadczenia woli przez uczestników czynności prawnej, a także w okresie późniejszym (wówczas nazywamy ją potwierdzeniem).

Indywidualnie adresowane

Czynności prawne wywołujące skutki prawne bez potrzeby uprzystępniania ich innym osobom:

1. Czynności prawne niewymagające zakomunikowania ich nikomu

2. Czynności prawne, które uzyskują skuteczność przez publiczne ich ogłoszenie, a więc nie są one komunikowane indywidualnie określonemu adresatowi lecz kieruje się je ad incertas personas

3. Czynności prawne, które wywołują skutek gdy zostaną zakomunikowane określonym w ustawie organom państwowym lub świadkom, bez potrzeby kierowania ich do osób zainteresowanych wynikającymi z nich skutkami prawnymi

Na ogół jednak system prawny wymaga aby oświadczenia woli były składane podmiotom, których dotyczą.

Złożenie oświadczenia woli zostało dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią.

Fakt i data wysłania oświadczenia woli, jak i data jego uzewnętrznienia (np. data napisania listu) nie mają doniosłości prawnej.

Doniosłość prawna momentu złożenia oświadczenia woli:

1. Składający oświadczenie woli jest od tej pory nim związany i odwołanie takiego oświadczenia bez zgody adresata jest skuteczne tylko gdy doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub przed nim.

2. Moment ten jest decydujący dla rozstrzygnięcia, czy czynność prawna została dokonana we właściwym terminie

3. Moment ten jest także decydujący dla uznania ważności i interpretacji czynności prawnej

Wyjątek: oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, nie traci mocy wskutek tego, że zanim do tej osoby doszło, składający je zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych, chyba że co innego wynika z oświadczenia, ustawy lub okoliczności

Realne i konsensualne

Do dokonania czynności prawnych realnych konieczne jest – poza oświadczeniem woli – działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi

Czynność konsensualna: złożenie oświadczenia woli + (niekiedy) inne warunki

Jeżeli przepisy prawne nie uzależniają dojścia do skutku umowy od wydania rzeczy, a jedynie przewidują obowiązek jej wydania w rezultacie zawartej umowy, czynność prawna ma charakter konsensualny.

Między żyjącymi i na wypadek śmierci

Kwalifikacja zależy od tego, kiedy mają nastąpić skutki czynności prawnej.

Zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku

Czynności prawne zobowiązujące polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnika) do świadczenia, tzn. określonego działania lub zaniechania na rzecz innej strony (wierzyciela).

Mówimy o czynnościach prawnych jednostronnie lub dwustronnie zobowiązujących, zależnie od tego czy z czynności prawnej wynikają zobowiązania tylko dla jednej, czy też dla dwóch stron.

W ramach czynności prawnych dwustronnie zobowiązujących wyróżniamy czynności prawne odpłatne – obie strony mają odnieść korzyść majątkową

Czynności prawne nieodpłatne – przynoszą korzyść tylko jednej stronie, w polskim prawie cywilnym podlegają słabszej ochronie

Czynności prawne rozporządzające (rozporządzenia) – polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego

Czynność prawna o podwójnym skutku (rozporządzająco-zobowiązujące) – czynność prawna zobowiązująca do rozporządzenia wywołuje także skutek rozporządzający (zaczerpnięte z prawa francuskiego)

Na zasadzie wyjątku możliwa jest sytuacja, że czynność prawna wywołuje wyłącznie skutek zobowiązujący. Trzeba wówczas dokonać odrębnej czynności o charakterze wyłącznie rozporządzający.

Przysparzające

Czynność prawna przysparzająca – realizacja korzystnej dla kogoś innego zmiany majątkowej

Nie bierze się pod uwagę tego, czy dana czynność w efekcie końcowym okazała się z punktu widzenia ekonomicznego korzystna.

Upoważniające

Wyznaczają one innym podmiotom kompetencje do dokonania czynności konwencjonalnych ze skutkiem dla osoby udzielającej upoważnienia.

Kauzalne i abstrakcyjne

Czynności prawne kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane) wyróżnia się wyłącznie w zakresie czynności prawnych przysparzających.

Chodzi o prawne uzasadnienie przysporzenia w interesie osoby go dokonującej.

Czynności prawne kauzalne – ich ważność uzależnia się od istnienia prawidłowej kauzy.

Czynności prawne abstrakcyjne wywołują skutki prawne choćby nawet nie istniała prawidłowa kauza.

W polskim systemie prawnym za niepisaną zasadę uznaje się kauzalność czynności prawnych. Istnieją nieliczne typy czynności prawnych abstrakcyjnych (np. przekaz, weksel, czek).

Typy kauz:

1. Causa obligandi vel acquirendi – przysporzenie znajduje podstawę prawną w nabyciu prawa lub innej korzyści przez dokonującego czynności prawnej

2. Causa solvendi ­– podstawa prawna przysporzenia wyraża się w zwolnieniu z istniejącego zobowiązania, które obciążało osobę dokonującą przysporzenia

3. Causa donandi – przysporzenie następuje nieodpłatnie

Czynności powiernicze

Elementy czynności prawnej powierniczej (fiducjarnej):

1. Przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa, w następstwie czego powiernik może z niego skorzystać względem osób trzecich w pełnym zakresie wyznaczonym treścią tego prawa

2. Zobowiązanie powiernika wobec powierzającego, że będzie z tego prawa korzystał w ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej – w szczególności, że w określonej sytuacji przeniesie to prawo z powrotem na powiernik

Jeśli powiernik niezgodnie z umową powierniczą przeniesie prawo na osobę trzecią, przechodzi ono na nią, a powiernik odpowiada wobec powierzającego za niewykonanie swojego zobowiązania.

Forma oświadczenia woli

Swoboda formy

Ludzie porozumiewają się za pomocą znaków.

Znaki słowne ułożone w pewien system tworzą język.

Jeśli ustawa nie stanowi inaczej, dopuszczalne jest wyrażenie oświadczenia woli za pomocą jakiegokolwiek znaku – nie tylko znaku językowego. Chodzi o każde zachowanie się.

Oświadczenia woli wyraźne i dorozumiane

Wyraźne oświadczenie woli – złożone przez takie zachowanie, które z mocy przepisów prawa, ustalonych zwyczajów lub porozumienia stron jest traktowane jako oświadczenie woli

Dorozumiane oświadczenie woli – złożone poprzez inne środki przejawu woli, stosownie do okoliczności danego przypadku

Oświadczenia woli o postaci językowej – ustalenie ich znaczenia może być dokonane na podstawie ogólnych reguł języka

Oświadczenia woli pozajęzykowe zawsze wymagają uwzględnienia kontekstu

Formy szczególne i ich rodzaje

Cel: ochrona podmiotu przed nieprzemyślanym działaniem

1. Zwykła forma pisemna

Konieczne jest sporządzenie dokumentu obejmującego treść oświadczenia woli i podpisanie go.

Może być to dowolny język, za wyjątkiem (ustawa o języku polskim) sytuacji:

1. obrotu konsumenckiego

2. innych stosunków cywilnoprawnych, w których występują podmioty publiczne

Jeśli zasada ta zostanie złamana, nie powoduje to bezwzględnej nieważności czynności prawnej, lecz prowadzi do ograniczeń dowodowych.

Podpis ręczny:

1. językowy znak graficzny

2. sporządzony własnoręcznie

3. z reguły imię i nazwisko, może być samo nazwisko nawet w skróconej postaci

4. umieszczony pod tekstem oświadczenia woli

Przy umowie niekonieczne jest składanie podpisów na tym samym dokumencie.

Inicjały – charakter parafy, wskazują, że tekst został przygotowany do podpisu

Formy zastępcze (nie są podpisem, lecz wywołują takie same skutki prawne - osoba niemogąca pisać, lecz mogąca czytać):

1. tuszowy odcisk palca, obok niego inna osoba wpisuje imię i nazwisko składającego oświadczenie woli

2. podpis innej osoby zamiast składającego oświadczenie woli, potwierdzony przez notariusza, wójta (etc.), starostę lub marszałka województwa

Osoba niemogąca czytać (zwł. niewidomy) powinna posłużyć się formą aktu notarialnego.

Kopia podpisu (faksymila) – dokumenty na okaziciela i akcje

2. Z datą pewną

Wiążące także osoby nieuczestniczące w czynności prawnej stwierdzenie, że czynność została dokonana w określonym czasie.

1. urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie

2. stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym

3. umieszczenie na dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego lub notariusza

4. śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie, datę uważa się za pewną od daty śmierci

3. Z poświadczeniem podpisu

Klauzula notariusza lub powołanego do tego organu, stwierdzająca własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną osobę.

4. Akt notarialny

Notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń woli stron, współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje.

Oryginały aktów notarialnych pozostają w biurze notarialnym, strony uzyskują jedynie ich wypisy, podpisane tylko przez notariusza i opatrzone pieczęcią urzędową. W obrocie cywilnoprawnym mają one walor dokumentów oryginalnych.

5. Forma elektroniczna kwalifikowana

Podpis elektroniczny ma właściwości bezpiecznego podpisu elektronicznego, jeśli jest:

1. przyporządkowany wyłącznie do osoby składającej ten podpis

2. sporządzony za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej taki podpis bezpiecznych urządzeń służących do składania podpisu elektronicznego i danych służących do składania podpisu elektronicznego

3. powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna

Certyfikacja – elektroniczne zaświadczenie służące do weryfikacji podpisu elektronicznego i ustalenia tożsamości nadawcy

Zaświadczenie to musi spełniać szczegółowe wymagania określone w ustawie oraz być wystawione przez podmiot akredytowany, czyli upoważniony przez odpowiedni organ władzy publicznej.

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne oświadczeniu woli złożonemu w zwykłej formie pisemnej.

Jeśli podpis elektroniczny nie spełnia tych wymagań, nie jest pozbawiony doniosłości prawnej, w tym dowodowej, jednakże nie może być uważany za ekwiwalent formy pisemnej.

Elektroniczne znakowanie czasem wywołuje skutki prawne daty pewnej.

To strony swobodnie decydują, czy wybiorą zwykłą formę pisemną, czy jej elektroniczny ekwiwalent.

Przedsiębiorca może zastrzec, że będzie zawierał umowy wyłącznie w postaci elektronicznej.

Skutki niedochowania formy

Konsekwencje prawne:

1. Forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)

Niezachowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej, w konsekwencji brak skutków prawnych.

2. Forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum)

Niezachowanie formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie pociąga za sobą niewystąpienie niektórych konsekwencji prawnych

3. Forma czynności prawnej zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem)

Ograniczenie korzystania z dowodu przesłuchania stron i ze świadków dla wykazania, że czynność prawna o określonej treści została dokonana (przejaw większego zaufania do dokumentów niż do zeznań świadków). Środki te dopuszczalne są tylko w następujących przypadkach:

1. zgoda obu stron sporu

2. uprawdopodobnienie faktu dokonania czynności prawnej za pomocą pisma

3. żądanie konsumenta w sporze z przedsiębiorcą

Zakres stosowania form szczególnych

Forma z mocy ustawy

Reguły:

1. Wszystkie – poza zwykła formą pisemną – formy szczególne (a więc formy kwalifikowane) mogą być zastrzeżone wyłącznie pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), albo dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum) .

2. Zwykła forma pisemna może być przewidziana nie tylko pod rygorem nieważności i dla wywołania określonych skutków prawnych, ale i dla celów dowodowych. Jeżeli w treści konkretnego przepisu rygor nieważności albo szczególny skutek prawny nie został wyraźnie zastrzeżony, przyjmuje się, że forma pisemna przewidziana została jedynie dla celów dowodowych

3. Przepisy prawa cywilnego przewidują formę szczególną albo dla bezpośrednio wyróżnionych rodzajów czynności prawnych, albo w sposób pośredni – przez odesłanie do formy dotyczącej innego rodzaju czynności prawnej, z którą dana czynność prawna pozostaje w związku

4. W umowach wymóg zachowania formy szczególnej w zasadzie dotyczy oświadczeń woli składanych przez wszystkich uczestników umowy; są wyjątki

Forma z mocy umowy

Forma szczególna może być zastrzeżona w umowie stron. Nie musi być to odrębna umowa o zachowaniu formy. Może być to np. umowa przedwstępna. Może mieć charakter nieformalny.

Jeżeli zastrzeżona przez strony forma szczególna nie została dochowana, to umowa nie dochodzi do skutku, z tym że strony mogą określać inne konsekwencje prawne. Gdy brak jest podstaw do ustalenia, jakie konsekwencje prawne strony ustaliły, przyjmuje się, że zwykłą formę pisemną zastrzeżono tylko dla celów dowodowych (ad probationem).

Forma następczych czynności prawnych

„Art. 77. ⁽⁴⁸⁾ § 1. Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.

§ 2. Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.

§ 3. Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia; natomiast odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.”

Czynność prawna następcza – umowa, która modyfikuje treść umowy pierwotnej (zmiana lub dodanie nowych postanowień); powinna być zawarta w takiej samej formie jak umowa pierwotna

Strony w umowie pierwotnej mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą od przewidzianej w ustawie dla umowy pierwotnej lub z surowszymi sankcjami.

Nie można zastrzec formy łagodniejszej dla umowy modyfikującej.

Czynności prawne prowadząc do zakończenia pierwotnego stosunku umownego: umowa rozwiązująca oraz jednostronne czynności prawne w postaci odstąpienia od umowy pierwotnej i wypowiedzenia jej.

Jeśli umowa pierwotna zawarta została w zwykłej formie pisemnej, czynności te powinny być stwierdzone pismem

Natomiast gdy umowę pierwotną zawarto w innej formie szczególnej:

1. w razie umowy rozwiązującej – taka sama pisemna forma kwalifikowana

2. odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie – zwykłą forma pisemna pod sankcją dowodową

Zakres zastosowania elektronicznej formy czynności prawnej

Patrz wyżej

Pismo potwierdzające zawarcie umowy

Przesłanki:

1. pismo potwierdzające jest niezwłocznie przesłane drugiej stronie

2. pismo nie zawiera istotnej zmiany treści umowy potwierdzanej

3. druga strona niezwłocznie nie sprzeciwi się na piśmie przesłanemu jej pismu potwierdzającemu

W razie ich spełnienia strony wiążę umowa o treści określonej w piśmie potwierdzającym

Wykładania oświadczeń woli

Pojęcie wykładni

Jest to proces myślowy zmierzający do ustalenia właściwego znaczenia (sensu) oświadczeń woli.

Różnice w stosunku do wykładni prawa:

1. przedmiotem wykładni prawa są przepisy, natomiast przedmiotem oświadczeń woli mogą być różnego rodzaju znaki – nawet niemające postaci językowej

2. stosowanie innych metod

Tylko wykładnia organu stosującego prawo (sądu) jest ostatecznie wiążąca.

Ogólne dyrektywy wykładni

1. Sens znaków językowych należy rozpoznawać stosując słownikowe lub składniowe reguły językowe (trzeba mieć na względzie ukształtowane już reguły znaczeniowe)

2. Obowiązek brania pod uwagę kontekstu sytuacyjnego

3. W oparciu na założeniu, że ludzie działają rozsądnie i uczciwie należy mieć na względzie cel, ku któremu zmierzają podmioty składające oświadczenie woli oraz zasady współżycia społecznego

Konkretne reguły interpretacyjne wyjaśniają sens określonego zachowania się człowieka, gdy wskazane ogólnymi dyrektywami interpretacyjnymi zabiegi myślowe nie pozwalają ustalić sensu tego zachowania. Często opatrzone są zastrzeżeniem „w razie wątpliwości”.

Metoda wykładni

Chodzi o założenia ideologiczne (wartości), które stanowią podstawę porządkującą system dyrektyw wykładni. Są to

• Respektowanie woli składającego oświadczenie

• Zaufanie do złożonego oświadczenia ze strony innych osób

Jest to metoda kombinowana.

Oświadczenia woli składane indywidualnym adresatom

Nadrzędna dyrektywa interpretacyjna, w myśl której sędzia powinien uznać taki sens oświadczenia woli, w jakim obie strony zgodnie go zrozumiały. Nie jest istotne, w jaki sposób strony się porozumiały.

Gdy strony nie zrozumiały tak samo sensu oświadczenia woli, należy uznać za miarodajny dla sądu sens ustalony z punktu widzenia odbiorcy oświadczenia woli. Na ochronę zasługuje jednak tylko takie rozumienie oświadczenia woli, które stanowi rezultat starannych zabiegów interpretacyjnych adresata, tzn. odbiorca może powołać się na rozumiany przez siebie sens oświadczenia woli tylko wtedy, kiedy każdy uczestnik obrotu znajdujący się w analogicznej sytuacji tak samo zrozumiałby jego znaczenie. Decyduje normatywny, a nie indywidualny punkt widzenia odbiorcy.

Oświadczenia woli skierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców

Chodzi o przyrzeczenia publiczne (nagroda za odnalezienie psa), oświadczenia zawarte w papierach wartościowych przeznaczonych do obiegu, pełnomocnictwa, oświadczenia przeznaczone do ujawnienia w księgach wieczystych, statuty korporacji, ogólne warunki ubezpieczeń itp.

Należy uwzględnić możliwości poznawcze typowego adresata – stosowanie zobiektywizowanego (normatywnego) wzorca cennego.

Testamenty

Interpretować należy je tak, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.

Wykładnia oświadczeń woli wyrażonych pisemnie

1. językowe reguły znaczeniowe

2. kontekst, w jakim występują wyrażenia zawarte w dokumencie, w szczególności związki treściowe występujące między różnymi postanowieniami; definicje zawarte w dokumencie mają pierwszeństwo przed znaczeniem wyrażeń ustalonych w użyciu powszechnym

3. para lingwistyczne środki wyrazu (rozmiar i kolor czcionek, podkreślenie, układ tekstu itp.)

Ograniczenia dowodowe

Dokumenty mają szczególny walor dowodowy.

Zakaz prowadzenia dowodu ze świadków albo z przesłuchania stron przeciwko osnowie dokumentu. Ze środków tych można korzystać gdy nie zastrzeżono formy pod skutkiem nieważności, a sąd uznał to za konieczne ze względu na szczególne okoliczności sprawy. Można zatem korzystać z tych dowodów również gdy służy to do wyjaśnienia treści oświadczenia woli wyrażonego w dokumencie.

Zakaz prowadzenia dowodu ze świadków albo z przesłuchania stron w celu uzupełnienia treści czynności prawnej, dla której rygor formy pisemnej został zastrzeżony pod sankcją nieważności.

Zdolność do czynności prawnych

Nie zawsze musi przysługiwać każdemu podmiotowi obdarzonemu zdolnością prawną. W okresach, gdy podmiot nie ma zdolności do czynności prawnych, zastępuje go ktoś inny.

Zakres zdolności do czynności prawnej nie może być szerszy od zakresu zdolności prawnej.

Brak zdolności do czynności prawnej nie pozbawia osoby możliwości bezpośredniego (bez udziału zastępcy) nabywania praw i obowiązków na podstawie innych niż czynność prawna zdarzeń (np. dziedziczenia).

Zdolność do czynność prawnych nie ma charakteru prawa podmiotowego. Nie można nim rozporządzać ani go nadużywać.

Osoby prawne

Zakres zdolności do czynności zbieżny jest ze zdolnością prawną tych osób. To samo tyczy się jednostek organizacyjnych obdarzonych zdolnością prawną.

Osoby fizyczne

Trzy stany:

1. Brak zdolności do czynności prawnych

2. ograniczona zdolność do czynności prawnych

3. pełna zdolność do czynności prawnych

Brak zdolności do czynność prawnych

Przyczyny:

1. Wiek – poniżej 13. roku życia

2. Ubezwłasnowolnienie całkowite

Przesłanki:

• Choroba psychiczna

• Niedorozwój umysłowy

• Innego rodzaju zaburzenia psychiczne – pijaństwo, narkomania

Ubezwłasnowolnienie służy interesowi ubezwłasnowolnionego i może być orzeczone tylko gdy jego interes tego wymaga.

Skutki:

Czynności prawne są bezwzględnie nieważne.

Umowy uważane za powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego stają się ważne z chwilą ich wykonania. Gdyby pociągała za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej, pozostaje nieważna nawet mimo jej wykonania.

W imieniu tych osób czynności prawnych dokonują ich przedstawiciele ustawowi (rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie).

Brak zdolności do czynności prawnych nie wyłącza pełnienia funkcji posłańca, która polega nie na wykonywaniu czynności prawnych, a jedynie na przenoszeniu oświadczenia woli innej osoby (np. dziecko wysłane po gazety).

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Przyczyny:

1. wiek – pomiędzy 13. a 18. rokiem życia

2. ubezwłasnowolnienie częściowe

przesłanki te same, co wyżej, z ty że:

1. tylko co do osoby pełnoletniej

2. jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw; tu także brany pod uwagę jest interes osoby ubezwłasnowolnianej

Ustanowienie przez sąd doradcy tymczasowego w toku toczącego się postępowania o ubezwłasnowolnienie osoby pełnoletniej powoduje ograniczenie jej zdolności do czynności prawnych.

Skutki:

1. Brak kompetencji do dokonywania pewnych rodzajów czynności prawnych – tylko wyraźnie wskazanych w szczególnych przepisach

2. System kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych

   • Konieczna zgoda przedstawicieli ustawowych (rodzice, opiekunowie, kuratorzy, doradcy tymczasowi) do pewnych czynności prawnych

   • Niekiedy także zgoda sądu

   • Zgoda przedstawiciela ustawowego na jednostronną czynność prawną pod rygorem nieważności – najpóźniej w chwili dokonania czynności prawnej

   • Zgoda na zawarcie umowy - możliwa po dokonaniu tej czynności prawnej (potwierdzenie); kompetencja do potwierdzenia umowy przysługuje także osobie dokonującej czynności prawnej po uzyskaniu przez nią pełnej zdolności do czynności prawnych (odmowa potwierdzenia powoduje nieważność)

   • Pomiędzy zawarciem umowy a jej potwierdzeniem istnieje bezskuteczność zawieszona; czynność prawna jest niepełna (kulejąca)

   • Możliwość zastrzeżenia terminu do potwierdzenia umowy; jeśli nie zostanie potwierdzona w tym terminie, uważa się ją za od początku nieważną

   • Czynności rozporządzające oraz zobowiązujące dokonane przez ograniczonego w zdolności do czynności prawnych wymagają zgody kompetentnej osoby

3. Pełna kompetencja do dokonywania pozostałych czynności prawnych

Dotyczy to przede wszystkim czynności niemających charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających. Oprócz tego zgody przedstawiciela ustawowego nie wymagają:

1. umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego – bez względu na to czy zostały wykonane lub czy pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych

2. rozporządzenia zarobkiem – chyba że sąd rodzinny z ważnych powodów tak postanowi

3. wszelkie czynności prawne dotyczące przedmiotów, które przedstawiciel ustawowy oddał osobie o ograniczonej zdolności do czynności prawnych do swobodnego użytku, wyjąwszy te czynności, do których dokonania nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego

4. umowy o pracę – przedstawiciel ustawowy może rozwiązać stosunek pracy, jeśli sprzeciwia się on dobru tej osoby

Pełna zdolność do czynności prawnych

Kompetencja do samodzielnego dokonywania wszelkich dopuszczalnych w świetle obowiązującego systemu prawnego czynności prawnych.

Uzyskuje ją pełnoletni, czyli osoba, która ukończyła 18. rok życia.

Przez zawarcie związku małżeńskiego przed 18. rokiem życia małoletni uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych i nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.

Jest dożywotnia, chyba że nastąpi ubezwłasnowolnienie lub ustanowienie doradcy tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie.

Wady oświadczenia woli

1. stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

2. pozorność

3. groźba

4. błąd

5. podstęp

6. groźba

1. Brak świadomości lub swobody

Dotyczy nawet przemijających tylko zaburzeń psychicznych, jeżeli w chwili dokonywania czynności prawnych wyłączały one świadome (np. wskutek nadużycia alkoholu) lub swobodne (np. pod wpływem głodu narkotycznego) powzięcie decyzji lub wyrażenie woli.

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto powołuje się z tego względu na nieważność czynności prawnej.

Dotyczy także przymusu fizycznego – ruchy człowieka poddane są ukierunkowanemu naciskowi zewnętrznemu.

Wada oświadczenia woli odnosi się tylko do osoby, która zachowuje się w ten sposób, iż można by sądzić, że składa oświadczenie woli. Przepis ten nie uwzględnia interesów jakiejkolwiek innej osoby, a w szczególności np. kontrahenta działającego w dobrej wierze.

1. Pozorność

Potajemne porozumienie z drugą stroną, co do tego, iż oświadczenie woli ujawnione wobec osób trzecich nie wywrze skutków prawnych.

Tylko umowy i oświadczenia jednostronne składane drugiej osobie.

Czynność ukryta (dysymulowana) – wywołuje skutki prawne, np. strony zawierają pozorną umowę sprzedaży obrazu, a jednocześnie umawiają się, że nie wywrze ona skutków prawnych i potajemnie dokonują darowizny.

Skutki pozorności:

Pozorność zawsze może być przedmiotem dowodu.

Mimo że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ma ono doniosłość prawną dla osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z zobowiązania, działając w zaufaniu, że oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru.

Oświadczenie woli nie na serio – brak skuteczność prawnej jest widoczny z samego kontekstu sytuacyjnego, w którym podmiot składa oświadczenie woli (np. aktor na scenie, profesor podający przykład podczas wykładu)

Zastrzeżenie potajemne – pomyślane tylko i nikomu niezakomunikowane zastrzeżenie, że czynność prawna nie wywoła skutków prawnych; pozbawione jakiejkolwiek doniosłości prawnej

1. Błąd

Ma doniosłość prawną tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny (wg kryteriów zindywidualizowanych, a zarazem obiektywnych).

Może dotyczyć właściwości przedmiotu (w tym ich liczby) oraz treści zachowań określonych w czynności prawnej, a nawet oceny, czy jest to w ogóle czynność prawna oraz jakiego rodzaju.

Nie ma charakteru błędu co do treści czynności prawnej niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie dotyczące okoliczności nieuregulowanych w czynności prawnej.

Przypadki szczególne

1. oświadczenia woli składane innej osobie, będące zarazem odpłatnymi czynnościami prawnymi – na błąd co do treści czynności prawnej można powołać się tylko wtedy, gdy ponadto adresat oświadczenia woli:

   1. albo błąd wywołał, choćby bez swej winy (np. mylnie oznakował sprzedany obraz)

   2. albo wiedział o błędzie

   3. albo mógł z łatwością błąd zauważyć

2. oświadczenie woli składane innej osobie za pośrednictwem posłańca – w razie zniekształcenia oświadczenia woli stosuje się przepisy o błędzie

3. niekiedy przepisy w odniesieniu do niektórych rodzajów czynności prawnych modyfikują ogólne zasady dotyczące błędu prawnie doniosłego

Skutki:

Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli

1. Podstęp

Świadome wprowadzenie jakiejś osoby w błąd lub umocnienie jego błędnego mniemania w celu skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści.

Również świadome przemilczenie pewnych informacji w razie obowiązku ich udzielenia.

W razie podstępu można powołać się błąd nawet gdy nie był on istotny lub gdy nie dotyczył treści czynności prawnej (podstępne nakłonienie kogoś do uznania dziecka, mimo że nie jest on jego prawnym opiekunem).

Skutki:

Podstawa do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.

Możliwość powołania się na podstęp osoby trzeciej (2 przypadki):

1. czynność prawna nieodpłatna

2. druga strona (adresat oświadczenia woli) wiedziała o podstępie osoby trzeciej i nie zawiadomiła o nim składającego oświadczenie woli

1. Groźba

Zapowiedź wyrządzenia komuś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej.

Przymus psychiczny.

Jedynie przypadki celowego i bezprawnego działania innej osoby.

Groźba musi być poważna, tzn. powodująca poważne niebezpieczeństwo dla osobistych lub majątkowych dóbr jakiejkolwiek osoby (niekoniecznie składającego oświadczenie woli).

Takie same konsekwencje wywołuje groźba od jakiejkolwiek osoby trzeciej, nawet gdyby adresat oświadczenia woli o tym nie wiedział.

Możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.

Uchylenie się od skutków prawnych

W razie błędu, podstępu, groźby.

Prawo to wykonuje się przez złożenie kolejnego oświadczenia woli. Wymaga ono formy pisemnej, zastrzeżonej dla celów dowodowych. Składa się je drugiej stronie pierwotnej czynności prawne, a jeśli jej nie ma, osobie zainteresowanej w skutkach pierwotnej czynności prawnej. Realizuje się to bez udziału organu orzekającego, chyba że przepis szczegółowy stanowi inaczej. Sąd rozstrzyga spory o to, czy doszło do ważnego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli. Takie orzeczenie ma charakter deklaratoryjny.

Roczny termin na uchylenie się od skutków czynności prawnej – w razie błędu liczony od jego wykrycia, w razie groźby – od dnia, kiedy stan obawy ustał.

Uchylenie się od skutków prawnych działa z mocą wsteczną i obejmuje wszystkie skutki od chwili złożenia wadliwego oświadczenia woli.

Brak możliwości domagania się jakiejkolwiek zmiany treści wadliwej czynności prawnej.

Treść czynności prawnej

Swoboda kształtowania treści czynności prawnych

Pojęcie treści czynności prawnej

Treść czynności prawnej – oświadczenie lub oświadczenia woli w pełni zrekonstruowane na podstawie odpowiednich reguł interpretacyjnych

Treść stosunku cywilnoprawnego – w podstawowym kształcie wyznaczany treścią oświadczeń woli, ponadto określa się ją na podstawie ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

Zasada swobody kształtowania treści

Podmioty mają prawo kształtowania treści zwieranych przez nie stosunków cywilnoprawnych.

Wzorzec kompetencji generalnej

W zakresie umów zobowiązujących strony nie są związane ustawowymi typami umów

Przypadki, w których swoboda kształtowania treści umów ograniczona jest ustawą do określonych ich typów:

1. umowy, które kreują prawa podmiotowe bezwzględne – w szczególności prawa rzeczowe

2. umowy tworzące spółki

3. umowy, które kreują prawa podmiotowe ucieleśnione w papierach wartościowych

4. umowy, które regulują stosunki majątkowo-małżeńskie

5. umowy dotyczące spadków

Przeważają argumenty przemawiające za poglądem, że jednostronne czynności prawne dopuszczalne są tylko w ramach ustawowo określonych ich typów.

Ograniczenia

1. Prawa przyrody

Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna

1. Normy bezwzględnie wiążące

Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą nie tylko kiedy zawiera postanowienia z nią niezgodne, ale również wtedy, gdy nie zawiera postanowień nakazanych przez prawo.

Również normy UE.

1. Obejście ustawy

Nie tylko treść, ale i cel dokonania czynności prawnej nie może kolidować z zakazami prawnymi.

1. Zasady współżycia społecznego

Zarówno treść, jak i cel czynności prawnej.

Skutki naruszenia

Naruszenie powyższych ograniczeń powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej.

Jeśli tylko niektóre postanowienia czynności prawnej są niezgodne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego, pod uwagę bierze się doniosłość jaką ma dla podmiotów czynności prawnej nieważne postanowienie. Jeśli z okoliczności wynika, że bez tych elementów nie zawarłyby one tej czynności prawnej, uważa się ją za w całości nieważną. Istnieje domniemanie przemawiające za utrzymaniem ważnej części czynności prawnej. W praktyce pojawiają się klauzule salwatoryjne.

Od powyższego są wyjątki.

Elementy czynności prawnej

Essentalia negotii

Ustawowo wyróżnione cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności prawnych.

Naturalia negotii

Elementy nieistotne, wskazane w ustawie jako skutki prawne dokonania czynności prawnej określonego typu.

Określenie tych skutków w treści czynności prawnej jest dopuszczalne, ale niekonieczne do tego, by nastąpiły.

Accidentalia negotii

Elementy dodatkowe.

Zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej stanowi konieczną przesłankę wskazanych w nich skutków prawnych.

Bierna rola w procesie kwalifikacji czynności prawnych (nie określają cech swoistych dla danego typu czynności prawnej).

Rodzaje:

1. accidentalia negotii uregulowane samoistnie – bez związku z określonym typem czynności prawnych, np. warunek, termin, zadatek, prawo odstąpienia, odstępne, kara umowna, wadium

2. accidentalia negotii uregulowane w ramach określonego typu czynności prawnych, np. postanowienia dotyczące tzw. Dodatkowych świadczeń w umowie kontraktacji lub zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny

Warunek i termin

Warunek

Zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Nie jest warunkiem po prostu zdarzenie przyszłe i niepewne.

Zdarzenie przyszłe i niepewne może być zależne od woli strony lub stron (warunek potestatywny) lub od nich niezależne.

Warunek zawieszający – zastrzeżenie, które uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego.

Warunek rozwiązujący- zastrzeżenie, według którego skutek czynności prawnej ustaje, jeżeli nastąpi zdarzenie przyszłe i niepewne.

Jeżeli warunek zawieszający jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego, wtedy cała czynność prawna jest nieważna.

Jeżeli warunek rozwiązujący jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego, uważa siego za niezastrzeżony (skutek utrzymuje się mimo spełnienia warunku).

Jeśli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują takie skutki prawne, jakby warunek się ziścił. Analogicznie, jeśli osoba, której zależy na ziszczeniu warunku doprowadzi do tego w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, następują takie skutki jakby warunek się nie ziścił.

Zasada ogólna: zamieszczenie warunku dopuszczalne jest w każdej czynności prawnej. Są jednak wyjątki przewidziane w ustawie i zależne od właściwości czynności prawnej (zawarcie małżeństwa, uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli).

Termin

Zastrzeżenie, które wiąże powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej ze zdarzeniem przyszłym i pewnym.

Może być to data lub okres, ale niekoniecznie (np. śmierć człowieka, określona temperatura o danej porze dnia itd.)

Odpowiednio stosuje się przepisy dotyczące warunku.

Termin początkowy – z jego nadejściem następują skutki czynności prawnej

Termin końcowy – powoduje ustanie skutków czynności prawnej

Reguły interpretacyjne:

1. Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem (tj. o północy) ostatniego dnia, przy czym nie wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu.

2. Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą odpowiada początkowemu dniu terminu, a gdyby takiego dnia w danym roku nie było (29.02), ostatniemu dnia tego miesiąca (28.02). Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia (pełnoletniość nabywa się więc w dacie urodzin).

3. Jeżeli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca, a termin półmiesięczny odpowiada 15 dniom (także w lutym).

4. Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za 30 dni, a rok za 365 dni. Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.

Zastrzeżenie terminu dopuszczalne jest w zasadzie w każdej czynności prawnej. Wyjątki mogą wynikać tylko ze szczególnych przepisów prawnych lub z właściwości czynności prawnej.

Zawarcie umowy

Konsens

Pojęcie

Jest to zgodne oświadczenie woli dwóch albo więcej stron.

Konsens powstaje gdy da się stwierdzić, że oświadczenia mają ten sam sens, ustalony według właściwych w tym względzie reguł wykładni.

Dopiero gdy umowa została zawarta, strona może powołać się na wady oświadczenia woli i na tej podstawie uchylić się od je skutków.

Brak konsensu – dyssens

Zakres konsensu

Konsens stron musi objąć pewien minimalny zakres skutków prawnych (istotne postanowienia, elementy niezbędne, konieczne). Określić je można na podstawie przepisów regulujących odpowiednie rodzaje stosunków prawnych.

Określenie stron

Wskazywać je może nie tylko treść umowy, ale i okoliczności jej zwarcia.

Swoboda zawierania umów

Chodzi nie tylko o swobodę kształtowania treści umowy, ale także decydowanie o tym, czy umowę zawrzeć i z kim ją zawrzeć.

Ograniczenia

Muszą mieć heterogoniczną genezę – wynikać z ustawy lub z jej upoważnienia wydanego aktu wykonawczego.

1. Generalne zakazy dokonywania określonych typów czynności prawnych z innymi niż ze wskazanymi w ustawie rodzajami podmiotów (np. umowy ubezpieczeniowe tylko z zakładami ubezpieczeniowymi, określone czynności bankowe tylko z bankami.

2. Wymóg wydania indywidualnej decyzji administracyjnej dla dokonania pewnych czynności prawnych (np. założenie banku w postaci spółki akcyjnej).

3. Ustawowe priorytety w doborze kontrahenta na rzecz określonych rodzajowo podmiotów (np. ustawowe prawo pierwokupu nieruchomości).

4. Procedury wyłaniania kandydatów, w szczególności w trybie aukcyjnym lub przetargowym (jest nimi związany sektor publiczny).

5. Nakazy zawierania umów (ubezpieczenia obowiązkowe, obowiązek zawarcia umowy o świadczenie usług przesyłowych).

Umowy adhezyjne (przystąpienia)

Zawierane na masową skalę umowy, których przedmiotem są towary lub świadczenia wielkich przedsiębiorców, którzy zajmują dominującą z punktu widzenia gospodarczego, a często wręcz monopolistyczną pozycję wobec swych potencjalnych kontrahentów. W praktyce przejawia się to tylko zaakceptowaniem treści umowy zaproponowanej przez przedsiębiorców. Ta faktyczna nierównorzędność stron nie narusza swobody zawierania umów, gdyż dochodzą one do skutku przez zgodne oświadczenie stron.

Zastępcze oświadczenie woli

Orzeczenie sądowe stwierdzające obowiązek złożenia oświadczenia woli przez daną osobę zastępuje to oświadczenie.

Dochodzi do tego, gdy osoba uchyla się od złożenia oświadczenia wolil

Należy to odróżnić od orzeczeń, które bezpośrednio zasądzają świadczenie.

Orzeczenie zastępujące czyjeś oświadczenie woli dopiero kreuje czynność prawną. Mają one postać orzeczeń konstytutywnych (tworzących prawo), a nie deklaratywnych.

Zastępcze orzeczenie woli może odnosić się zarówno do jednostronnych oświadczeń woli, jak i do umów.

W przypadkach zawarcia umowy przyrzeczonej oraz sytuacji uwzględnienia przez sąd powództwa o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy zgodnie z żądaniem powoda orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje umowę (są to sytuacje wyjątkowe, gdyż z reguły w przypadkach zastępczego oświadczenia woli sąd zastępuje oświadczenie woli jednej strony).

Orzeczenie sądowe jako zdarzenie cywilnoprawe

W wyjątkowych, wyraźnie przez ustawę przewidzianych sytuacjach sądy mają kompetencję wydawania orzeczeń konstytutywnych, które mają walor zdarzeń cywilnoprawnych. Na ich podstawie powstaje, gaśnie lub zmienia swą dotychczasową treść stosunek cywilnoprawny. Do zawarcia umowy w ogóle nie dochodzi, a autonomia decyzji stron zostaje zupełnie wyłączona.

Decyzja administracyjna jako zdarzenie cywilnoprawne

Na podstawie wyraźnego przepisu decyzja administracyjna może mieć charakter zdarzenia prawnego eliminującego konieczność złożenia jakiegokolwiek oświadczenia woli.

Sposoby zawierania umów

1. Oferta i jej przyjęcie

2. Negocjacje

3. Aukcja i przetarg

Typologia ta nie zamyka możliwości zawierania umowy także w inny sposób.

1. Oferta i jej przyjęcie

Oferta – oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy (stanowcza propozycja), określające istotne postanowienia tej umowy(zawiera konieczne elementy jej treści).

Przyjęcie oferty jest także oświadczeniem woli.

Propozycje, wyrażające tylko ogólną dyspozycję podmiotu do zawarcia umowy nie są ofertami.

Podobnie propozycje niepełne, niezawierające koniecznych elementów umowy.

Są to zaproszenia do zawarcia umowy.

W razie wątpliwości czy mamy do czynienia z ofertą czy zaproszeniem należy skorzystać z ogólnych reguł wykładni oświadczenia woli, a jeśli to nie wystarczy, posłużyć się konkretną normą interpretacyjną, w myśl której wszystkie ogłoszenia, cenniki, reklamy itp. Należy uznać w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.

Oferta może być skierowana również do nieoznaczonego kręgu osób. Nie jest konieczne użycie terminu „oferta”.

Skutki złożenia oferty

Oferta wiąże oferenta.

Stan związania ofertą następuje od momentu uprzystępnienia jej adresatowi w taki sposób, że mógł się zapoznać z jej treścią (gdy skierowana jest do indywidualnie określonego adresata) lub w chwili jej ogłoszenie (oferty kierowane ad incertas personas).

Oferty w postaci elektronicznej:

Podjęcie dyskursu w postaci elektronicznej wymaga zgody adresata (np. podanie adresu elektronicznego na blankiecie firmowym).

Nieadresowane do indywidualnych osób oferty składane w postaci elektronicznej:

1. uzależnienie skuteczności zgłoszenia oferty od niezwłocznego potwierdzenia jej otrzymania przez określoną osobę. Tylko w takim przypadku wiąże ona oferenta. Wspomniane potwierdzenie nie jest oświadczeniem woli, lecz oświadczeniem wiedzy.

2. poinformowanie oblata przed zawarciem umowy w sposób jednoznaczny i zrozumiały o okolicznościach bliżej wskazanych w art. 66¹par. 2 KC (czynności techniczne, skutki prawne itd.)

Niedopełnienie tych obowiązków nie powoduje nieważności oferty, jest jednak opatrzone sankcją odpowiedzialności odszkodowawczej oferenta.

Normy te mają charakter bezwzględnie wiążący, jeżeli ofertę składa przedsiębiorca konsumentowi. Natomiast w relacjach między przedsiębiorcami mają charakter względnie wiążący, to znaczy nie znajdują zastosowania, jeśli strony tak postanowiły.

Jeśli do zawarcia umowy wymagana jest ostać szczególna, również oferta zawarcia takiej umowy wymaga zachowania formy. Postać elektroniczna może ją zastąpić w przypadkach ustawą określonych.

Ustanie stanu związania ofertą

Należy mieć na względzie termin związanie określony w ofercie, a jeżeli go nie ma:

1. gdy oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą bezpośredniego porozumienia się na odległość (np. rozmowa telefoniczna), przestaje wiązać, jeżeli nie została przyjęta niezwłocznie, a więc w toku trwającej rozmowy

2. gdy oferta została złożona w inny sposób (za pomocą odrębnych, rozłożonych w czasie czynności), przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia; jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą.

Oferta skierowana ad incertas personas może być w każdej chwili odwołana lub zmieniona. Oczywiście nie jest to skuteczne wobec osób, które ofertę tę już przyjęły.

Oferta odwołalna – tylko między przedsiębiorcami; oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.

Przyjęcie oferty

Jeśli do złożenia oświadczenia woli o przyjęciu oferty nie doszło do oferenta w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią, nie wywołuje ono skutków prawnych polegających na zawarciu umowy. Wyjątki od reguły, w razie gdy:

1. wskazuje na to ustalony w danych stosunkach zwyczaj

2. wynika to z treści oferty – w szczególności gdy składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy (np. przesłania zamówionej książki)

W takich sytuacjach umowa dochodzi do skutku, gdy druga strona (oblat) w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania.

Gdy dla określonej umowy przewidziano formę szczególną, przyjęcie oferty również wymaga tej formy.

Oferent zawsze może zastrzec, że przyjęcie oferty powinno nastąpić w określony sposób.

Z kolei oferent nie ma prawa do jednostronnego ustalania reguły znaczeniowej, według której interpretować należy bierne zachowanie adresata oferty.

Strony mogą jednak ustalić między sobą jakiś swoisty sposób złożenia oświadczenia woli o przyjęciu oferty – wówczas wiąże on obie strony.

Oświadczenie woli o przyjęciu oferty może być wyrażone przez bierne zachowanie się adresata (milczenie), jeżeli kontekst sytuacyjny interpretowany w świetle ustalonych zwyczajów oraz zasad współżycia społecznego na to wskazuje.

Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.

Oświadczenie woli, w którym adresat przyjmuje ofertę z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę – adresat oferty staje się oferentem.

Nowa regulacja prawna – dotyczy wyłącznie stosunków między przedsiębiorcami:

Jeżeli odpowiedź na ofertę zawiera jej akceptację, jednakże z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty, to umowę uważa się za zawartą z uwzględnieniem zastrzeżeń wskazanych w odpowiedzi na nią. Nie dochodzi do tego jednak, gdy:

1. w treści oferty wskazano, że może być ona przyjęta jedynie bez zastrzeżeń

2. oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy

3. jeżeli oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał

Miejsce i czas zawarcia umowy

Poniższą normę interpretacyjną stosuje się tylko gdy strony nie postanowiły inaczej:

Umowę poczytuje sięga zawartą w chwili gdy oferent otrzymał oświadczenie oblata o przyjęciu oferty. Natomiast jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej, umowa zostaje zawarta w chwili przystąpienia oblata do wykonania umowy.

Miejscem zawarcia umowy jest miejsce otrzymania przez oferenta oświadczenia oblata o przyjęciu oferty. Jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej, umowa zostaje zawarta w miejscu zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy.

2. Negocjacje

Polegają na wzajemnym oddziaływaniu stron w celu zawarcia umowy.

Są procesem płynnym, ciągłym, charakteryzującym się stopniowym ucieraniem się wzajemnych stanowisk.

Prowadzenie negocjacji

Strony powinny prowadzić i inicjować negocjacje w sposób zgodny z dobrymi obyczajami, w szczególności z zamiarem zawarcia umowy, a nie tylko dla pozoru lub osiągnięcia innych celów (uzyskanie informacji o drugiej stronie, odwiedzenie jej od zawarcia umowy z innym kontrahentem). Naruszenie tych powinności opatrzone jest sankcją odszkodowawczą, ale tylko w granicach negatywnego interesu umownego.

Jeżeli w toku negocjacji strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności, druga strona jest obowiązana do nieujawniania i nieprzekazywania ich innym osobom oraz do niewykorzystywania tych informacji dla własnych celów, chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie naruszenia tego obowiązku strona poszkodowana może żądać od drugiej strony naprawienia szkody albo wydania uzyskanych przez nią korzyści.

Zawarcie umowy

Dopiero uzgodnienie wszystkich postanowień umowy, które były przedmiotem negocjacji stanowi podstawę do uznania, że umowa została zawarta. Zakres prowadzonych negocjacji określa minimalną treść konsensu.

Strony mogą jednak uznać, że umowa została zawarta już po uzgodnieniu elementów koniecznych (istotnych) umowy. Wtedy kwestie sporne zostają rozstrzygnięte prze same strony (dodatkowa umowa, powołanie arbitrów) albo przez sąd państwowy.

W toku zawierania tej samej umowy można bez żadnych ograniczeń przemiennie stosować procedurę składania oferty albo negocjacji.

List intencyjny

Podpisywane w toku negocjacji zmierzających do zawarcia umów handlowych o dużej wartości i skomplikowanej strukturze.

Są to umowy określające postępowanie stron w toku negocjacji.

Mogą regulować tryb prowadzenia negocjacji, jak i określać zakres uzgodnionych już zagadnień.

Naruszenie podjętych w tym względzie przez strony zobowiązań nie uzasadnia przymusowego zawarcia umowy definitywnej; strona zawsze może przerwać negocjacje. Jeżeli jednak uczyni to bezzasadnie, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą.

Zaproszenie do zawarcia umowy

Patrz wyżej

3. Aukcja i przetarg

Charakter prawny oraz funkcja przetargu i aukcji

Postępowanie wielostronne i eliminacyjne

Cel: możliwość wyboru najkorzystniejszej oferty

Wszyscy uczestnicy tych postępowań mają takie same prawa i obowiązki oraz podlegają jednolitym regułom postępowania.

Ogłoszenie aukcji albo przetargu

Inicjuje je organizator aukcji lub przetargu. Na jego zlecenie może go zastąpić inny podmiot, np. przedsiębiorca specjalizujący się w tego rodzaju działalności.

Organizator przejawia inicjatywę zawarcia umowy w drodze aukcji lub przetargu poprzez ogłoszenie jednego z tych postępowań. Może być ono skierowane do ogółu adresatów lub do ich ograniczonego kręgu.

Treść ogłoszenia:

1. zaproszenie do składania ofert – wskazanie, o jaką umowę chodzi

2. wskazanie dalszego toku postępowania – czas i miejsce aukcji lub przetargu

Jeśli pierwsza przesłanka nie zostanie spełniona, zaproszenie uznaje się za zwykłe zaproszenie do składania ofert, niepodlegające regułom postępowania wielostronnego i eliminacyjnego, swoistym dla aukcji i przetargu.

Jeśli nie zostanie spełniona druga przesłanka, wówczas ogłoszenie nie inicjuje ani postępowania aukcyjnego, ani przetargowego.

Wystarczy wskazać sposób udostępniania warunków aukcji lub przetargu (niekiedy warunki te są bardzo obszerne).

Postanowienia ogłoszenia i warunków mogą być zmieniane lub odwołane, ale tylko gdy zostało to tam zastrzeżone.

Organizatora wiąże to od chwili ich udostępnienia, oferenta dopiero od zgłoszenia oferty. Postępowanie niezgodne z tymi regułami powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą za niedojście umowy do skutku.

Aukcja

Licytanci (osoby zamierzające zawrzeć umowę) obecni w miejscu licytacji albo komunikujący się za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami (np. podniesienie ręki). Jeżeli nie zastrzeżono inaczej, oferta złożona przez licytanta przestaje go wiązać, gdy inny licytant złożył ofertę korzystniejszą.

Zawarcie umowy następuje z chwilą udzielenia przybicia, to jest zamknięcia aukcji po stwierdzeniu, że dany licytant zaoferował najwyższą cenę, ponieważ pomimo trzykrotnego wezwania do dalszych postąpień, nikt nie postąpił wyżej.

Umowa nie dochodzi jednak do skutku, jeżeli jej ważność zależy od spełnienia szczegółowych wymagań ustawą przewidzianych (np. od zachowania formy lub wydania decyzji administracyjnej).Można dochodzić przed sądem zawarcia umowy – orzeczenie sądu zastępuje brakujące oświadczenie woli.

Przetarg

Oferty składane osób zmierzających zawrzeć umowę składane są w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się (dyskursu).

Organizator oczekuje składania ofert w okresie i miejscu przez niego wskazanym. Są one następnie rozpatrywane bez udziału oferentów.

Możliwość powołania komisji przetargowej w przetargach dotyczących skomplikowanych umów. Jej opinia nie jest wiążąca, chociaż niewątpliwie ma duży wpływ na podjęcie decyzji.

Organizator wybiera najkorzystniejszą ofertę lub uznaje, że żadna nie odpowiada jego oczekiwaniom – wtedy przetarg zostaje zamknięty i nie dochodzi do zawarcia umowy.

Obowiązek organizatora niezwłocznego poinformowania na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku albo o zamknięciu go bez dokonania oferty (pod sankcją odszkodowawczą).

Umowę uważa się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia organizatora o jej wybraniu (warunki przetargu mogą to jednak regulować odmiennie).

Tak jak przy aukcji, ważność umowy może zależeć od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie (np. przetarg dot. sprzedaży nieruchomości, która wymaga formy aktu notarialnego). W takich wypadkach umowa może być ważnie zawarta dopiero po spełnieniu wymagań ustawowych. Jeśli podmiot zobowiązany uchyla się od złożenia stosownego oświadczenia woli, strona uprawniona (organizator lub oferent, którego oferta została wybrana) może żądać stwierdzenia tego obowiązku przez sąd, pozastępuje powinne oświadczenie woli.

Wadium

Dodatkowe zastrzeżenie zamieszczone w warunkach aukcji albo przetargu.

Obowiązek wpłacenia przez uczestników określonej sumy pieniężnej (z reguły określony procent wartości przedmiotu umowy).

Nie musi być wpłacona gotówką, może być tylko zabezpieczona (np. przez udzielenie poręczenia).

Podmiot, który nie wpłacił lub nie zabezpieczył wadium nie jest dopuszczony do aukcji lub przetargu.

Gdy postępowanie doprowadzi do zawarcia umowy, jego organizator zobowiązany jest zwrócić wpłacone wadia, a gdy zostały one tylko zabezpieczone – zabezpieczenia wygasają.

W razie niedojścia zamierzonej umowy do skutku, gdy uczestnika aukcji lub przetargu uchyla się od zawarcia umowy, mimo iż jego oferta została wybrana, organizator może pobraną sumę tytułem wadium zachować, albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia.

Z kolei gdy organizator uchyla się od zawarcia umowy, uczestnik może żądać zwrotu podwójnego wadium albo naprawienia szkody w granicach negatywnego interesu umowy.

Unieważnienie umowy

Podmioty mogące dochodzić unieważnienia umowy:

1. organizator aukcji albo przetargu, który jest zarazem stroną zawartej umowy

2. uczestnik postępowania, chociażby jego oferta nie została wybrana

3. inna osoba, jeżeli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie (w toku postępowania działała za pośrednictwem)

Przesłanka: naganne działanie, polegające na wpływaniu na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami przez stronę umowy, innego uczestnika postępowania lub osobę działającą w porozumieniu z nimi

Po spełnieniu tych przesłanek podmiot uprawniony może zwrócić się do sądu o unieważnienie umowy. Sąd wydaje konstytutywny wyrok z mocą wsteczną. Uprawnienie to wygasa po upływie miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od zawarcia umowy

W tych sytuacjach powstaje stan wzruszalności umowy.

Norma ta ma charakter bezwzględnie wiążący, nie może być uchylona w żaden sposób.

Przedstawicielstwo ze szczególnym uwzględnieniem pełnomocnictwa i prokury

Pojęcie przedstawicielstwa

Działanie w cudzym imieniu

Schemat przedstawicielstwa (str. 315)

Działanie w cudzym imieniu – przedstawiciel dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności prawnej, która ma bezpośrednio wywrzeć skutek w cudzej sferze prawnej, a mianowicie reprezentowanego.

Np.: P kupuje w imieniu R samochód od T, stroną tej umowy od chwili jej zawarcia jest nie P, a R; w konsekwencji wiąże ona R z T.

Aby działanie przedstawiciela wywołało bezpośredni skutek prawny między reprezentowanym a osobą trzecią, przedstawiciel musi mieć stosowne umocowanie. Jest to kompetencja, która przysługuje mu z mocy ustawy albo oświadczenia woli reprezentowanego do dokonywania ze skutkiem dla reprezentowanego określonych czynności prawnych.

Stan związania reprezentowanego – nie może zapobiec w swojej sferze prawnej skutków czynności dokonanej przez przedstawiciela w granicach przysługującej mu kompetencji.

Z czynności prawnej musi wynikać, że osoba, która jej dokonuje występuje w roli przedstawiciela. Inaczej należy przyjąć, że składa oświadczenie we własnym imieniu.

Oświadczenie musi też wskazywać osobę reprezentowanego.

Umocowanie to może dotyczyć każdej czynności prawnej, chyba że ma ona ściśle osobisty charakter.

Przydatne przy braku lub ograniczonej zdolności do czynności prawnych oraz dla osób, które chcą być zwolnione z konieczności osobistego udziału w czynnościach prawnych ich dotyczących.

Instytucje o zbliżonej funkcji

1. Posłaniec – sam nie składa oświadczenia woli, lecz tylko je przenosi

2. Organ osoby prawnej, której działanie traktuje się jak działanie tej samej osoby prawnej; konstrukcja przedstawicielstwa zakłada działanie dwóch odrębnych podmiotów

3. Zastępca pośredni – dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, lecz na rachunek innej osoby; sam nabywa prawa lub zaciąga zobowiązanie, następnie zobowiązany jest przenieść je na tego, w czyim interesie działa

4. Osoba faktycznie tylko pomagająca przy dokonywaniu czynności prawnych (pośrednicy i agenci bez pełnomocnictw, notariusze)

5. Osoba wykonująca pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu (np. dzierżyciel), które liczą się tak, jakby dokonał ich podmiot zastąpiony

6. Podpisujący dokument in blanco, który wyraża tylko zgodę na wypełnienie go przez inną osobę – uważa się, że treść dokumentu zawiera oświadczenie osoby podpisującej go

7. Osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli (np. przyjmowania ofert, wypowiedzeń), która sama nie dokonuje czynności prawnej, która sama nie dokonuje oświadczenia woli (przepisy o przedstawicielstwie stosuje się odpowiednio)

Pełnomocnictwo – źródłem umocowania jest jednostronne oświadczenie woli reprezentowanego, zwanego mocodawcą; przedstawiciela określa się mianem pełnomocnika

Przedstawicielstwo ustawowe – źródłem umocowania są inne zdarzenia prawne niż czynność prawna reprezentowanego (ustawa może je bezpośrednio określać)

Udzielenie pełnomocnictwa

Zdolność do czynności prawnej

Pełnomocnik musi mieć zdolność do czynności prawnych (wystarczy ograniczona).

Oświadczenie woli mocodawcy

Raczej pełnomocnictwo powinno być zakomunikowane pełnomocnikowi (spór).

Może być udzielone w dowolnej formie, z wyjątkiem sytuacji:

1. jeżeli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności prawnej, dla której pod sankcją nieważności przewidziana została forma szczególna; wtedy musi być ta sama forma

2. jeżeli dla określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis wymaga określonej formy

Ustanowienie dalszych pomocników (substytutów) jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wynika to:

1. z treści pełnomocnictwa

2. z ustawy

3. ze stosunku prawnego, będącego podstawą pełnomocnictwa

Substytuci zawsze działają bezpośrednio w imieniu mocodawcy.

Ilekroć ustawa uzależnia skutki czynności prawnej od wady oświadczenia woli lub dobrej wiary stron, należy mieć na względzie zarówno osobę pełnomocnika, jak i mocodawcy.

Treść pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo tylko do takich czynności prawnych, których mocodawca mógłby dokonać sam, a nie mają charakteru osobistego.

Dopuszczalne typy pełnomocnictwa:

1. Pełnomocnictwo ogólne, obejmujące umocowanie jedynie do czynności zwykłego zarządu (forma pisemna pod sankcją nieważności)

2. Pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe); określona kategoria czynności prawnych, do których umocowany jest pełnomocnik (niedopuszczalne w zakresie tych czynności prawnych, co do których ustawa wymaga udzielenia pełnomocnictwa szczegółowego)

3. Pełnomocnictwo szczególne – indywidualnie określona czynność prawna (wszystkie typy czynności prawnych, nie mające ściśle osobistego charakteru)

Wyłącznie mocodawca decyduje o istnieniu i treści pełnomocnictwa.

Oświadczenie woli mocodawcy podlega interpretacji ze strony osoby trzeciej – treść taka, jaką przypisałby potencjalny uczestnik czynności prawnej dysponujący konkretną wiedzą o oświadczeniu mocodawcy i jego treści

Osobę czynną lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych , które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług przedsiębiorstwa.

Jeśli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie – norma względnie wiążąca

Można wydać pełnomocnictwo łączne.

Czynności „z samym sobą”

1. gdy A występuje we własnym imieniu i równocześnie jako B, która jest drugą stroną umowy

2. gdy A nie jest stroną umowy, lecz równocześnie reprezentują je obie strony – A i B

Wyłączenie dopuszczalności występowania tej samej osoby w roli pełnomocnika (w interesie mocodawcy). Wyjątki:

1. gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy (np. darowizna)

2. gdy mocodawca na to zezwoli

Pełnomocnik rzekomy

Osoba dokonująca czynności prawnych w cudzym imieniu, nie mając w ogóle umocowania, albo przekraczając jego granice.

Jej działanie nie pociąga skutków dla reprezentowanego. Odstępstwa:

• czynność prawna nie jest bezwzględnie nieważna, może zostać potwierdzona (w wielostronnych jest na to termin)

• Jeśli po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik dokona czynności prawnej w zakresie pełnomocnictwa, jest ona ważna, chyba że druga strona wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć o wygaśnięciu pełnomocnictwa; mocodawcy po ustaniu pełnomocnictwa przysługuje roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa

Rzekomy pełnomocnik zobowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony oraz naprawienia szkody, którą poniosła druga strona.

Stosunek podstawowy

Stosunek pełnomocnictwa nie rozstrzyga o tym, czy i w jakim zakresie pełnomocnik jest zobowiązany do korzystania z przysługującego mu umocowania.

Regulować to może inny stosunek prawny – „stosunek będący podstawą pełnomocnictwa”.

Treść stosunku podstawowego może się różnić od zakresu pełnomocnictwa (może nakazać wykonanie kompetencji o węższym zakresie niż ta wynikająca z pełnomocnictwa).

Jest to stosunek niezależny, jednak może mieć doniosłość dla ustalenia, czy kompetencje do działania w cudzym imieniu przysługują pełnomocnikowi.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa

1. okoliczności wynikające z treści samego pełnomocnictwa – wyznaczony termin, pełnomocnictwo dotyczy tylko jednej czynności prawnej lub służy wykonywaniu stosunku podstawowego (zlecenia, pracy) – jego ustanie pozbawia pełnomocnictwo sensu

2. odwołanie pełnomocnictwa – jednostronne, nieformalne oświadczenie woli, które wymaga zakomunikowania pełnomocnikowi; może być dokonane bez zachowania formy szczegółowej, nawet jeżeli jest ona przewidziana dla ustanowienia pełnomocnictwa; mocodawca może pełnomocnictwo w każdym czasie i bez uzasadnienia odwołać; uprawnienia tego można się zrzec z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa

3. śmierć pełnomocnika lub mocodawcy

4. likwidacja osoby prawnej

5. Zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika

6. Utrata zdolności do czynności prawnych przez pełnomocnika, ograniczenie - nie

W razie wygaśnięcia pełnomocnictwa pełnomocnik zobowiązany jest zwrócić dokument pełnomocnictwa. Może żądać jego poświadczonego odpisu, na którym powinno być zaznaczone wygaśnięcie pełnomocnictwa.

Prokura

Pojęcie i funkcja prokury

Jest to pełnomocnictwo przystosowane do działalności gospodarczej przedsiębiorców. Obejmuje szeroki zakres umocnienia prokurenta o przejrzystej dla kontrahentów treści.

Ogólne normy regulujące pełnomocnictwo należy uzupełniająco stosować do prokury.

Podmioty kompetentne do udzielenia prokury

Wyłącznie przedsiębiorcy – osoby fizyczne, osoby prawne, podmioty niemające osobowości prawnej, ale obdarzone zdolnością prawną

Musi być wpisany do rejestru przedsiębiorców.

Udzielenie prokury

Dokonuje się go jednostronną czynnością prawną przedsiębiorcy. Jeśli nie jest nim osoba fizyczna, jego struktura wewnętrzna określa jaki organ jest kompetentny.

Zawsze forma pisemna (zwykła) zastrzeżona pod rygorem nieważności.

Powinno być zgłoszone do rejestru przedsiębiorców.

Prokurent

Tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Prokurent nie może przenosić prokury na inne osoby fizyczne. Może on jednak ustanawiać pełnomocników do poszczególnych czynności lub poszczególnych czynności.

Można ustanowić kilku prokurentów (łącznie lub oddzielnie), jak również prokurę oddziałową.

Zakres prokury i sposób jej wykonywania

Prokura odnosi się tylko do reprezentacji przedsiębiorcy w zakresie związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Umocowanie nie tylko do dokonywania czynności materialno prawnych, ale także procesowych oraz do odbioru oświadczeń woli skierowanych do przedsiębiorcy.

Z zakresu kompetencji prokurenta wyłączono kilka najdonioślejszych czynności prawnych: zbycie przedsiębiorstwa, oddanie go do czasowego korzystania, zbywanie i obciążanie nieruchomości. Prokurent może dokonywać tych czynności na podstawie pełnomocnictwa.

Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem dla osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Wyjątki:

1. ustanowienie kilku prokurentów łącznie – przedsiębiorca może w różny sposób określić zakres umocowania każdego z prokurentów lub konieczność współdziałania

2. ustanowienie prokury oddziałowej – ograniczenie prokury do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa, a więc nie obejmuje ona całości czynności prawnych związanych z działalnością gospodarczą przedsiębiorcy

W stosunku podstawowym strony mogą postanowić, że prokurent nie będzie wykonywał niektórych kompetencji w zakresie reprezentowania przedsiębiorcy. Jednakże postanowienia tego typu nie mają skutku wobec osób trzecich.

Prokurent, składając oświadczenie woli w imieniu przedsiębiorcy w postaci pisemnej, powinien złożyć podpis własnoręczny zgodnie ze znajdujących się w aktach rejestrowych wzorem podpisu, a ponadto wskazać, że występuje w roli prokurenta.

Wygaśnięcie prokury

1. Odwołanie – w każdym czasie i bez konieczności uzasadniania

2. zdarzenia związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy (wykreślenie z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji, przekształcenie przedsiębiorcy)

3. śmierć prokurenta (śmierć przedsiębiorcy lub utrata przez niego zdolności do czynności prawnej tego nie powodują)

4. możliwość zrzeczenia się, jeżeli co innego nie wynika ze stosunku podstawowego.

Wpływ wadliwości czynności prawnych na ich skuteczność prawną

Postacie nieważności czynności prawnej

1. Nieważność

Nieważna (bezwzględnie) czynność prawna nie wywiera skutków prawnych.

Jest nieważna od samego początku i ex lege (z mocy prawa).

Jest uwzględniana przez sąd z urzędu.

Ma charakter definitywny.

Może odnosić się tylko do części czynności prawnej.

Konwalidacja

Uznanie bezwzględnie nieważnej czynności prawnej za ważną z mocą wsteczną.

Następuje to w następstwie jakichś faktów późniejszych.

Konwersja

Przemiana nieważnej czynności prawnej na inną, ważna czynność prawną, odpowiadającą choćby częściowo hipotetycznej woli stron.

1. Wzruszalność

Inaczej: nieważność względna, unieważnialność

Czynność prawna wzruszalna wywołuje wszystkie skutki prawne, jednakże w sytuacjach wskazanych w przepisach prawnych skutki te mogą ulec uchyleniu lub zamianie, jeżeli uprawniona osoba w wyznaczonym terminie skorzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego.

Czynność prawna może być wzruszona przez:

1. samo (pozasądowe) oświadczenie woli uprawnionego podmiotu – uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby

2. konstytutywne orzeczenie sądu, prowadzące do unieważnienia lub zmiany treści czynności prawnej

Jeśli czynność prawna zostanie wzruszona, konsekwencje z tego wynikające następują ze skutkiem wstecznym (ex tunc), tzn. od chwili dokonania wzruszonej czynności prawnej.

Uprawnienie do wzruszania czynności prawnej ograniczone jest terminem zawitym.

1. Bezskuteczność zawieszona

Tymczasowe wstrzymanie skutków dokonanej czynności prawnej do momentu nadejścia określonego zdarzenia.

Strony w okresie oczekiwania nie mogą uwolnić się od zawartej umowy, powołując się na jej nieważność.

Tylko ustawa ( nie oświadczenie woli) może wyznaczać sytuacje, w których powstaje stan bezskuteczności zawieszonej czynności prawnej.

Także ustawa wskazuje zdarzenie, od którego zależy pełna skuteczność czynności prawnej. Obecnie zdarzeniem tym jest wyrażona ex post zgoda na czynność prawną – nazywana potwierdzeniem.

Podmiotami uprawnionymi do potwierdzenia czynności prawnej są najczęściej osoby trzecie, których interesy wymagają ochrony (np. przejęcie długu wymaga potwierdzenia ze strony wierzyciela).

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnej może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu zdolności do czynności prawnej.

1. Bezskuteczność względna

Znajduje zastosowanie z mocy samego prawa (przedmiotowo-względna) lub z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu (podmiotowo-względna).

W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna.

Schemat (str. 342):

Przesłanki:

1. A (osoba trzecia) ma roszczenie wobec B (dłużnika A)

2. po powstaniu tego roszczenia B zawarł z C umowę, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu A wobec B – samo wykonanie umowy B i C czyni zadośćuczynienie B wobec A niemożliwym (bezpośredni skutek umowy); ogólna sytuacja majątkowa dłużnika – w szczególności to, czy jest wypłacalny – nie ma znaczenia

3. jeśli umowa B i C była odpłatna, a może korzystać z ochrony art. 59 KC tylko, jeśli B i C wiedzieli o roszczeniu A wobec B – ciężar dowodu spoczywa na A

Skutki i funkcja

Po spełnieniu powyższych przesłanek A (osoba trzecia) może żądać uznania umowy zawartej między B i C za bezskuteczną w stosunku do niej.

Orzeka sąd w wyroku konstytutywnym, na skutek powództwa skierowanego przeciwko wszystkim stronom umowy (B i C).

Termin zawity na wytoczenie powództwa – 1 rok od zawarcia umowy między B i C.

Pole zastosowania ograniczone do roszczeń niepieniężnych. Przede wszystkim przypadki naruszenia obligacyjnego prawa do indywidualnie oznaczonej rzeczy.

Przedawnienie i terminy zawite

Dawność

Pojęcie i funkcja

Zdarzenia prawne, wobec których upływ czasu jest konieczną przesłanką wystąpienia skutków prawnych.

Funkcja: likwidacja kolizji pomiędzy stanem prawnym a stanem faktycznym.

Rodzaje

1. prowadzące do nabycia prawa:

   • zasiedzenie – nabycie prawa podmiotowego w następstwie długotrwałego faktycznego wykonywania prawa przez osobę nieuprawnioną

KC:

Art. 172. § 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Art. 173. Jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela.

Art. 174. Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze.

Art. 175. Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.

Art. 176. § 1. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.

§ 2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza.

• przemilczenie – nabycie prawa wskutek bezczynności uprawnionego (np. Skarb Państwa nabywający własność rzeczy znalezionych)

1. prowadzące do osłabienia lub utraty przysługującego komuś prawa, jeżeli nie zrealizuje go w określonym czasie:

   • przedawnienie

   • terminy zawite

Przedawnienie

Przedmiot

Wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe. Nie podlegają przedawnieniu:

1. roszczenia niemające charakteru cywilnoprawnego (np. procesowe, administracyjnoprawne)

2. uprawnienia cywilnoprawne innej postaci niż roszczenia (prawa podmiotowe bezwzględne, np. prawo własności; uprawnienia kształtujące)

3. roszczenia niemajątkowe (np. służące ochronie dóbr osobistych)

4. cywilnoprawne roszczenia majątkowe w wyjątkowych, wyraźnie w ustawie przewidzianych przypadkach

Zarzut przedawnienia

Po upływie określonego w ustawie terminu dłużnik może uchylić się od zaspokojenia roszczenia.

Sąd nie może z urzędu uwzględnić przedawnienia. Decyzję taką może podjąć dopiero kiedy dłużnik podniesie zarzut przedawnienia.

Możność odmowy świadczenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia jest prawem podmiotowym .

Sąd może tego nie uwzględnić, jeśli uzna, że byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Dłużnik może się zrzec korzystania z zarzutu przedawnienia – w drodze jednostronnej czynności prawnej, nieformalnej, wymagającej dojścia do drugiej strony, nieodwołalnej, która może być ważnie dokonana dopiero po upływie terminu przedawnienia

Skutek

Roszczenie nie gaśnie, jedynie nie może być przymusowo zrealizowane. Staje się roszczeniem niezupełnym – nie korzysta z pełnej ochrony państwa, ale nada uznaje się je za prawnie istniejące.

Zastosowanie – dłużnik po spełnieniu świadczenia po terminie przedawnienia nie może dochodzić jego zwrotu.

Długość terminów

Terminy przedawnienia określane są normami bezwzględnie obowiązującymi – nie można ich skracać ani przedłużać czynnością prawną.

Według ogólnych postanowień roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem trzech albo dziesięciu lat:

1. trzy lata:

   • roszczenie o świadczenie okresowe – dłużnik obowiązany jest spełniać je periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu

   • roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej –

2. dziesięć lat:

• pozostałe roszczenia

W szczególnych przypadkach prawo przewiduje terminy o innej długości.

Obliczanie biegu terminu przedawnienia

Rozpoczęcie – od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli gdy zaktualizował się obowiązek świadczenia

Wyjątki:

1. bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje (dłużnik), nie zastosował się do treści zobowiązania (np. wbrew zobowiązaniu podjął pracę w przedsiębiorstwie konkurencyjnym)

2. czasem wymagalność świadczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego – w szczególności od wezwania dłużnika do wykonania świadczenia; w takich wypadkach bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie; może się zdarzyć, że przedawnienie biegnie już od momentu powstania stosunku prawnego

Zawieszenie biegu przedawnienia

Przy ustalaniu biegu przedawnienia nie bierze się pod uwagę okresów, w których występowały bliżej określone w ustawie stany rzeczy.

Konsekwencje zależą od tego w jakiej fazie biegu przedawnienia występują te stany rzeczy:

1. istnieją w momencie, w którym powinno nastąpić rozpoczęcie biegu przedawnienia – przesunięcie początku biegu przedawnienia do chwili ustania wspomnianych stanów rzeczy

2. pojawiają się po rozpoczęciu biegu przedawnienia – okresu ich trwania nie uwzględnia się przy obliczaniu biegu przedawnienia

Typy zdarzeń powodujące zawieszenie biegu przedawnienia:

1. siła wyższa, jeżeli uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju – przez czas trwania tej przeszkody (ustanie działalności sądów, wstrzymanie komunikacji)

2. stosunek rodzinny lub opiekuńczy łączący uprawnionego z osobą, przeciwko której skierowane jest roszczenie

Roszczenie przysługujące osobie , która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych nie może przedawnić się wcześniej niż z upływem dwóch lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia.

Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia.

Przepisy te stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do całkowitego jej ubezwłasnowolnienia, mimo że nie zostało ono orzeczone.

Przerwa biegu przedawnienia

Zawsze wskutek wydarzenia, które nastąpiło w toku biegu przedawnienia.

Powoduje, że nie uwzględnia się czasu, który minął od rozpoczęciu biegu przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwanie. Po przerwie przedawnienie biegnie więc od nowa.

Przerwę biegu przedawnienia powodują:

1. Podjęcie dochodzenia roszczenia przez uprawnionego:

Każda czynność dokonana przed organem powołanym do rozpatrywania sporu lube egzekwowania roszczeń danego rodzaju, jak również przed sądem polubownym, jeżeli czynność ta została przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia lub przez wszczęcie mediacji.

Przerwane przedawnienie biegnie na nowo od zakończenia postępowania.

1. Uznanie roszczenia

Chodzi o działanie podjęte nie przed organem państwowym ani sądem polubownym.

Skutek powstaje gdy dojdzie zgodne z wolą dłużnika dojdzie do wierzyciela.

Spór o to, czy jest to czynność prawna

Uznanie właściwe roszczenia – czynność prawna – w szczególności umowa dłużnika z wierzycielem, w której dłużnik wyraża wolę wykonania swojego długu określonego w roszczeniu wierzyciela.

Może być zawarta w dowolnej formie.

W zawartej po upływie terminu przedawnienia umowie dłużnik zrzeka się zarzutu przedawnienia. Tym samym jego zobowiązanie naturalne (niezaskarżalne) przybiera cechę normalnego zobowiązania zaskarżalnego.

Terminy zawite (prekluzyjne)

Wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa.

Typy:

1. terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym, takie jak: terminy dochodzenia roszczeń, terminy dochodzenia praw stanu cywilnego; terminy wytaczania powództw o ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych

2. terminy do wykonywania czynności pozasądowych, takich jak: terminy do wykonywania praw kształtujących o charakterze majątkowym albo niemajątkowym; terminy do wykonywania zawiadomień; terminy dochodzenia przez członka spółdzielni praw wynikających z członkostwa w tzw. Postępowaniu wewnątrzspółdzielczym

3. terminy wygaśnięcia praw podmiotowych

Brak przepisów ogólnych.

Mają charakter norm bezwzględnie wiążących.

Skutki

Wygaśnięcie uprawnienia.

Sąd uwzględnia ten fakt z urzędu.

Przepisy o zawieszeniu i przerwie biegu przedawnienia stosuje się na zasadzie analogii.