STOPNIOWANIE PRZYSŁÓWKA

Stopniowanie przysłówka jest niemal identyczne do stopniowania przymiotnika.

Przysłówki można poddawać stopniowaniu przy czynnościach podlegających intensyfikacji:

ładna > ładniejsza > najładniejsza w przymiotniku

ładnie > ładniej > najładniej w przysłówku,

ale nie:

naga > ?

nago > ?

Można powiedzieć bardziej nago, ale w grę wchodzą kwestie semantyczne, bo czy można być bardziej nagim, jeśli już jest się nago?

OGRNICZENIA

Stopniowaniu podlegają tylko przysłówki formalnie derywowane od przymiotników, oznaczających jakość procesów, stanów, czynności (jak wyżej), ale także przysłówki obrazujące frekwencję:

częściej, rzadziej,

czas:

wcześniej, później,

miejsce:

bliżej, dalej

Stopniowaniu nie podlegają przysłówki o innej budowie słowotwórczej, a także niepochodne (np. temporalne: wczoraj, dzisiaj, frekwentatywne: co dzień, duratywne: na tydzień, od rana.) i inne formy odprzymiotnikowe, które pod względem semantycznym nie mogą być stopniowane. Przykłady:

goło, boso, dwojako, powtórnie, jednocześnie

Przykłady informacji o kompletności akcji:

do sucha, do czysta.

Przykłady przysłówków wskazujących na aspekt czynności (przysłówki względu):

literacko słaby, gospodarczo zacofany.

Przykłady przysłówków motywowanych rzeczownikowo:

robić coś maszynowo, ręcznie, przekazać listownie, itp.

Niektóre przysłówki odprzymiotnikowe der. prefiksalno-sufiksalnie, mogą uzyskać stopniowanie opisowe, tj.

bardziej po macoszemu,

ubrany bardziej po męsku,

wymawia bardziej z francuska.

Opisowo mogę się także stopniować niektóre przysłówki nieodprzymiotnikowe, jeśli pozwala na to ich semantyka:

bardziej z góry,

bardziej od spodu,

bardziej w tyle.

WYKŁADNIKI FORMALNE STOPNIOWANIA

Dodanie sufiksu –ej w komparatiwie (równo > równiej), a w superlatiwie prefiksu naj- (równo > równiej > najrówniej).

Często zachodzą alternacje: fonetyczne jakościowe (k:ć szybko > szybciej), ilościowe ucięcia (<-ko>brzydko > brzydziej.

Podobnie jak w przymiotniku w przysłówku występują formy supletywne:

dobrzej > lepiej > najlepiej.

Stopniowanie przy użyciu komparatiwu i superlatywu jest możliwe tam, gdzie występuje stopniowanie morfologiczne jako forma oboczna:

odważnie > bardziej odważnie

mniej > bardziej mało.

Wyjątek stanowią te przysłówki, w których takie stopniowanie jest niemożliwe:

mniej > bardziej mało

oraz w wielu przypadkach, gdzie może zajść niepożądany efekt, taki jak niepożądana alternacja:

ślisko > bardziej ślisko

interesująco > bardziej interesująco

krwiożerczo > bardziej krwiożerczo.

Są to kwestie zbyt długiej wymowy danego przysłówka, które mogą brzmieć nieestetycznie.

ZNACZENIE FORM STOPNIA

Znaczenie różnych form stopnia może mieć różne wartości:

Jan wygląda śmieszniej, Piotr śmieszniej, a Paweł najśmieszniej, gdzie śmieszniej oznacza bardziej śmiesznie.

Może też oznaczać gradację antonimiczną przy cechach relatywnych:

Jan czeka dłużej od Piotra, ale obaj czekają krótko, gdzie dłużej znaczy mniej krótko.

Pojawiają się także w komparatiwach i superlatiwach znaczenia wtórne:

śnieg dalej pada > w dalszym ciągu

niżej podpisany > na niższym poziomie, itp.