Konspekt tematu: Ewolucja teorii organizacji i zarządzania.

1. Dawne poglądy na kierowanie:

1. Machiavelli – Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza – zasady, które można zastosować do współczesnego zarządzania organizacjami. Do jego poglądów należały:
   - prawo do wyrażania swoich opinii przez członków organizacji i wewnętrzne rozstrzyganie sporów
   - organizacja jest trwalsza gdy jest tworzona przez kilka osób (nie tylko jeden inicjator)
   - nie można wprowadzać zmian gwałtownie.

2. Sun-Tzu – Sztuka wojny – wskazania dotyczące strategii wojskowej można dziś wykorzystać w planowaniu strategii walki z konkurencją gospodarczą. Jego poglądy:
   - Kiedy nieprzyjaciel atakuje, cofamy się;

- Kiedy nieprzyjaciel zatrzymuje się, nękamy go;

- Kiedy nieprzyjaciel chce uniknąć bitwy, atakujemy;

- Kiedy nieprzyjaciel uchodzi następujemy za nim.

1. Czym jest teoria?

W kategoriach formalnych teoria to wewnętrznie spójny zbiór założeń służących do wyjaśniania związków między dwoma lub więcej poddającymi się obserwacji faktami.

Czemu służą teorie?

1. Teorie dają nam trwały punkt odniesienia do zrozumienia tego, co doświadczamy. Teoria dostarcza nam kryteriów oceny tego co jest istotne.

2. Teorie umożliwiając nam skuteczne porozumiewanie się i wchodzenie w coraz bardziej złożone stosunki z innymi ludźmi.

3. Teorie umożliwiają nieustanne poznawanie naszego świata – a nawet zmuszają nas do tego. Gdyż z definicji teorie są ograniczone – a dana teoria może obejmować tylko konkretny zakres. Gdy zdamy sobie z tego sprawę, łatwiej będzie nam zadać pytanie, czy są też inne sposoby patrzenia na świat i jakie były konsekwencje przyjęcia tych poglądów.

1. Szkoły kierowania:

1. Szkoła naukowej organizacji pracy

2. Szkoła klasycznej teorii organizacji

3. Szkoła behawioralna

4. Szkoła ilościowa

Szkoły te, czyli kierunki teoretyczne powstawały kolejno to późniejsze koncepcje nie zastępowały wcześniejszej, a jedynie uzupełniały i współistniały z nimi. Jednocześnie każda ze szkół dalej się rozwijała, a niektóre nawet połączyły się z innymi.

1. Współczesne kierunki integracyjne:

1. Kierunek systemowy

2. Kierunek sytuacyjny

3. Kierunek dynamicznego zaangażowania

1. Szkoła naukowej organizacji pracy.

Zbiór zasad tej szkoły opracowali: Frederick W. Taylor, Henry L. Gannt oraz Frank i Lilian Gilberthowie

1. Frederick W. Taylor

4 zasady Taylora:

1. Opracowanie prawdziwej nauki zarządzania, aby można było ustalić najlepszą metodę wykonania każdego zadania;

2. Naukowy dobór robotników, aby można było każdemu z nich przydzielić pracę do której najbardziej się nadaje;

3. Naukowe wyszkolenie i doskonalenie robotnika;

4. Bezpośrednia, przyjazna współpraca między kierownikiem i robotnikami.

Taylor obserwował pracowników przy różnych zadaniach i mierzył czas ich wykonywania. Na tej podstawie ustalał ile czasu powinno zająć wykonanie danej czynności. Zachęcał pracodawców, aby płacili wydajniejszym pracownikom wyższą stawkę – co nazwał systemem różnicowych stawek akordowych.

1. Henry L. Gantt

Stworzył inny system wynagradzania pracowników. Polegał on na tym, że każdy robotnik, który wykonał dzienną normę, otrzymywał premię w wysokości 50 centów. Następnie Gantt wprowadził następną zachętę: Brygadzista otrzymywał premię za każdego robotnika, który wykonał dzienną normę, a ponadto dodatkową premię, jeżeli wykonali ją wszyscy.

Według Gantta miało to zachęcić brygadzistów do szkolenia robotników, jak mają wydajniej pracować.

Wyniki pracy każdego pracownika podawano do publicznej wiadomości.
Ponadto Gantt opracował system graficznego przedstawiania programów produkcji, które są w użyciu do dziś.

1. Frank i Lilian Gilberthowie

Zajmowali się badaniami nad zmęczeniem i ruchami robotników. Skupili swą uwagę a sposobach poprawy ich bytu.
Ich badania polegały na rejestrowaniu za pomocą kamery filmowej działań pracowników i wyszukiwaniu najbardziej ekonomicznych ruchów składających się na każde zadanie – by zmniejszyć zmęczenie robotników.

1. Szkoła klasycznej teorii organizacji

Ta teoria powstała w wyniku poszukiwania zasad zarządzania złożonymi organizacjami, takimi jak na przykład fabryki.

Za założyciela szkoły uważa się Henriego Fayola.

1. Czternaście zasad zarządzania Fayola:

1. Podział pracy – im bardziej ludzie się wyspecjalizują tym sprawniej mogą wykonywać swoje prace.

2. Autorytet – kierownicy muszą wydawać polecenia, aby prace były wykonywane. Autorytet formalny daje im prawo do rozkazywania, ale nie zawsze zapewnia posłuszeństwo jeśli nie będzie mu towarzyszyć także autorytet osobisty.

3. Dyscyplina – członkowie organizacji powinni przestrzegać przepisów i uzgodnień nią rządzących. Według Fayola dyscyplina wynika z dobrego przywództwa na wszystkich szczeblach organizacji, ze sprawiedliwych umów oraz rozsądnie stosowanych kar za wykroczenia.

4. Jedność rozkazodawstwa – każdy pracownik powinien otrzymywać polecenia od jednej tylko osoby.

5. Jedność kierowania – każdy kierownik powinien kierować operacjami prowadzącymi w organizacji do jednego celu i realizowanymi według jednego planu.

6. Podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu – w żadnym przedsięwzięciu interesy poszczególnych pracowników nie powinny przeważać nad interesami organizacji jako całości.

7. Wynagrodzenie – płaca za wykonaną pracę powinna być sprawiedliwa zarówno z punktu widzenia pracownika, jak i pracodawcy.

8. Centralizacja – ograniczanie roli podwładnych w podejmowaniu decyzji oznacza centralizację, zwiększanie ich roli decentralizację. Fayol uważał że ostateczna odpowiedzialność za podejmowanie decyzji należy do kierowników.

9. Hierarchia – linie podporządkowania w organizacji – dziś często przedstawiane w postaci schematów organizacyjnych ukazując połączenie wszystkich pracowników przedsiębiorstwa od naczelnego kierownictwa do najniższego szczebla.

10. Ład – każdy powinien zajmować stanowisko, które jest dla niego najodpowiedniejsze.

11. Odpowiednie traktowanie pracowników.

12. Stabilność personelu.

13. Inicjatywa – podwładni powinni mieć swobodę tworzenia i realizacji swoich planów, nawet jeżeli może to prowadzić do pewnych błędów.

14. Esprit de corps – sprzyjanie powstawania poczucia przynależności do zespołu zapewnia organizacji ducha jedności. Fayol proponował np. aby tam gdzie to tylko możliwe porozumiewano się ustnie, zamiast przekazywania sobie oficjalnych pism.

1. Max Weber

Opracował on teorię biurokratycznego zarządzania opartą na założeniu że każda organizacja zmierzająca do ustalonych celów, składająca się z tysięcy jednostek wymaga ściśle kontrolowanej regulacji swej działalności

1. Mary Parker Follett

Uważała, że istoty ludzkie rozwijają się dzięki swoim stosunkom z innymi osobami w organizacji. Zarządzanie określiła jako „sztukę osiągania celów za pośrednictwem innych ludzi”.
Uważała, że sztuczny podział na kierowników i podwładnych zaciemnia naturalną wspólnotę pracowników.

1. Chester I. Barnard

Według niego ludzie zrzeszają się w sformalizowanych organizacjach aby uzyskać to czego nie zdołaliby osiągnąć w pojedynkę.

1. Szkoła behawioralna- to grupa naukowców, zajmujących się dziedziną zarządzania, posiadających wykształcenie z zakresu psychologii, socjologii i innych pokrewnych dyscyplin, która korzysta ze swojej wiedzy do przedstawiania bardziej skutecznych sposobów kierowania ludźmi w organizacjach.

Szkoła behawioralna jest oparta na lepszym zrozumieniu pracowników i skutecznym kierowaniu nimi. Powstała między innymi dlatego, że kierownicy przy zastosowaniu klasycznego podejścia nie potrafili zapewnić satysfakcjonującej wydajności produkcji ani harmonii w miejscu pracy.

Powstało pojęcie „ współdziałania” dotyczące wzajemnego oddziaływania kierowników i pracowników. Jeśli morale pracowników i wydajność pracy pogarsza się, stosunki te w organizacji określa się jako nieskuteczne.

Eksperyment Howthorne ( Badania przeprowadzono w latach 1924- 1933 w korporacji Western Electric). Badania rozpoczęły się od próby ustalenia wpływu warunków oświetlenia stanowiska pracy na wydajność pracowników.

W jednym z pierwszych eksperymentów podzielono pracowników na dwie grupy:

- doświadczalne ( poddawane zamierzonym zmianom warunków oświetlenia)

- kontrolne ( cały czas utrzymywano oświetlenie na tym samym poziomie).

Wyniki tych badań były niejednoznaczne. Zarówno w grupach kontrolnych jak i doświadczalnych wzrastała wydajność pracy. Na ich podstawie naukowcy doszli do stwierdzenia, że na wydajność pracy robotników wpływa coś jeszcze poza warunkami oświetlenia.

Elton Mayo zauważył, że po eksperymencie gdy powrócono do normalnych warunków pracy, produkcja dzienna i tygodniowa wzrosła jak nigdy wcześniej. Grupy doświadczalne i kontrolne odczuwały dumę z tego, że zostały wyróżnione, poczuły się dowartościowane i to stanowiło dla nich motywację do zwiększenia wydajności. Mayo współpracował z kolegami z Harvarda: Fritz J. Roethlisberger i William J. Dickson.

Badacze doszli do wniosku, że pracownicy będą lepiej pracować, jeżeli uznają, że kierownictwo troszczy się o ich dobrobyt. Z czasem zjawisko to nazwano efektem Hawthorne.

Elton Mayo, Fritz J. Roethlisberger i William J. Dickson byli pionierami w zastosowaniu metody naukowej do badania ludzi w ich środowisku pracy. Późniejsi badacze posługiwali się bardziej wyszukanymi metodami badawczymi i określano ich mianem „ behawiorystów”. Wnieśli oni dwa nowe wymiary do nauk o zarządzaniu i organizacji:

1. Dwaj badacze Abraham Maslow i Douglas McGregor pisali o „ samorealizacji” ludzi, którzy pragną czegoś więcej niż tylko szybkich nagród i przyjemności.

2. James March i Herbert Simon zastosowali metody badań naukowych do analizowania sposobów zachowania się ludzi w organizacji jako całości. Wywarli oni duży wpływ na dalszy rozwój teorii zarządzania.

Teoria Maslowa na temat hierarchii potrzeb nie stanowi opisu uniwersalnego procesu motywacyjnego. W różnych krajach ta hierarchia układa się inaczej. W Szwecji za najważniejszą wartość uważa się jakość życia, natomiast w Japonii i Niemczech najwyżej ceni się bezpieczeństwo.

McGregor wyróżnił dwa podstawowe założenia dotyczące ludzi i ich podejścia do pracy:

- teoria X ( kierownicy zakładają, że ludzi trzeba cały czas nakłaniać do ponoszenia wysiłków w pracy)

- teoria Y ( kierownicy zakładają, że ludzie lubią pracować i chętnie podchodzą do pracy, dzięki której mogą rozwijać swoje twórcze uzdolnienia).

8. Badania operacyjne- matematyczne metody budowania modeli, analizy i rozwiązania problemów zarządzania. Inną nazwą tych metod jest : Ilościowa teoria zarządzania.

Szkoła ilościowa powstała w Wielkiej Brytanii podczas II wojny światowej w celu rozwiązywania złożonych problemów dotyczących sztuki wojennej. Polegała ona na powoływaniu zespołów badań operacyjnych. Szkoła ilościowa zdobyła popularność dzięki dwom zjawiskom, jakie wystąpiły po wojnie:

- wprowadzenie szybkich komputerów i możliwość łączenia ich w sieci stworzyły warunki pozwalające na zajęcie się kompleksowymi problemami organizacyjnymi;

- Robert McNamara w latach 50 i 60 wdrożył system ilościowego zarządzania do korporacji Ford Motor Co.

Rozkwit ilościowej szkoły zarządzania nastąpił po przejęciu przez protegowanych McNamara kierowniczych funkcji u Forda. Krytykowano, że szkoła ilościowa kładzie nacisk tylko na te aspekty przedsiębiorstwa, które można przedstawić za pomocą liczb, a pomija znaczenie ludzi i związków między nimi.

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI W TEORII ZARZĄDZANIA

Wyróżniamy trzy dalsze podejścia do teorii zarządzania, których znaczenie może wzrastać:

1. Kierunek systemowy

2. Kierunek sytuacyjny

3. Kierunek dynamicznego zaangażowania.

Kierunek systemowy- pogląd, że organizacja jest jednolitym ukierunkowanym systemem składających się z wzajemnie powiązanych części. Zamiast zajmowania się poszczególnymi segmentami organizacji z osobna traktuje się ją jako jednolity, celowy system złożony z wzajemnie powiązanych części. Z teorii systemów wynika, że działalność dowolnego segmentu w mniejszym lub większym stopniu wspływ na działalność każdego innego segmentu. W kierunku systemowym kierownicy muszą włączyć swój wydział do całej organizacji. W tym celu nie tylko komunikują się z innymi pracownikami i działami, ale także z przedstawicielami innych organizacji.

Podstawowe pojęcia:

1. Podsystemy ( każdy system można traktować jako podsystem jeszcze większej całości );

2. Synergia ( w kategoriach organizacyjnych synergia oznacza, że współpraca i wzajemne odrębnych działów w organizacji prowadzą do większej ich efektywności, niż gdyby każdy działał w oderwaniu od innych);

3. System otwarty i zamknięty ( w systemie otwartym występuje wzajemne oddziaływanie z otoczeniem, natomiast w systemie zamkniętym takiego oddziaływania nie ma);

4. Granice systemu ( każdy system posiada granice, które oddzielają go od otoczenia; w systemie zamknietym te granice są sztywne, a w otwartym są bardziej elastyczne);

5. Przepływ ( w systemie jest przepływ informacji, materiałów i energii, tej ludzkiej również- wchodzą one do systemu- ulegają procesom przekształcenia w systemie opuszczają go );

6. Sprzężenie zwrotne (element systemu kontroli, w którym informacje o wynikach działania są przekazywane danej jednostce, co umożliwia analizę i korygowanie przebiegu prac).

Kierunek sytuacyjny- dąży do zintegrowania różnych szkół teorii zarządzania, skupiając uwagę na współzależnościach poszczególnych licznych czynników związanych z sytuacją kierowniczą.

Zgodnie z kierunkiem sytuacyjnym zadaniem kierownika jest ustalenie, jaka metoda w danej sytuacji, w określonych warunkach i w danym czasie najlepiej posłuży do osiągnięcia przyjętych przez kierownictwo celów. Kierownik uznający kierunek sytuacyjny zapyta: „ która metoda zadziała tu najskuteczniej?”. Kierunek sytuacyjny stanowi ważny zwrot we współczesnej teorii zarządzania.

Charles Kindleberger – właściwą odpowiedzią na każde ciekawe pytanie w ekonomii jest „to zależy”. Mówił że zadanie ekonomisty polega na ustaleniu od czego to zależy i w jaki sposób.

Kierunek dynamicznego zaangażowania- to pogląd, że czas i wzajemne stosunki między ludźmi zmuszają kierownictwo do ponownego przemyślenie tradycyjnych poglądów wobec ciągłych, gwałtownych zmian.

Lata 90-te. „ Dynamiczne zaangażowanie” wyróżnia sześć różnych zagadnień dotyczących teorii zarządzania:

1. Środowisko organizacji i środowisko naturalne

2. Odpowiedzialność społeczna i etyka

3. Globalizacja a zarządzanie

4. Tworzenie i przekształcanie organizacji

5. Kultura i wielokulturowość

6. Jakość

Teoretycy w dowolnej dziedzinie są wytworem swojej epoki a teorie zarządzania ewoluują by oddać codzienne realia i zmieniające się warunki. Kierownicy również muszą ulegać duchowi czasu i zwracać uwagę na zmieniające się warunki. Muszą również wykazywać się skłonnością do wprowadzania tych zmian, gdyż inni konkurenci mogą okazać się bardziej elastyczni i ich prześcignąć.