EWOLUCJA TEORII I PRAKTYKI

ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA

PODSTAWY TEORII ORGANIZACJI I

ZARZĄDZANIA (6)

1

1. PODSTAWY ROZWOJU TEORII ORGANIZACJI

I ZARZĄDZANIA



Nauka organizacji i zarządzania powstała i rozwijała się zawsze w oparciu o
potrzebę usprawniania coraz bardziej skomplikowanej organizacji zespołów
ludzkich i procesów ich pracy.



Skomplikowanie te rośnie wraz z rozwojem technologicznym, rozwojem
demograficznym oraz coraz większym zapotrzebowaniem na surowce połączonym z
koniecznością ochrony naturalnego środowiska człowieka.



Wszystkie teorie zarządzania zostały sformułowane na podstawie empirycznego
doświadczenia i jego uogólnienia w postaci opartych na metodzie dedukcyjnej
dyrektyw.



Etapy tworzenia teorii :



intuicyjne „doświadczenie życiowe”



systematyczna obserwacja intuicyjnie wybranych konkretnych przypadków



uogólnianie hipotezy teorii



weryfikacja hipotez, prowadzona w konkretnych warunkach empirycznych lub
eksperymentalnych



weryfikacja hipotez w organizacji poprzez zastosowanie ich w kilku rodzajach
instytucji



zbiór ogólnych twierdzeń teorii.

2

2. PRZEDMIOT I CEL NAUK ORGANIZACJI I

ZARZĄDZANIA



Teoria organizacji i zarządzania należy do kategorii nauk społecznych,
zwanych ergologicznymi (od greckiego słowa ergon, które oznacza „dzieło” a
także „działanie”), które zajmują się działaniami człowieka.



Jedną z nauk ergologicznych jest prakseologia (nazwa pochodząca od
greckiego słowa praksis), która zajmuje się działaniem z punktu widzenia
sprawności.



Nazwę wprowadził w końcu XIX wieku francuski uczony Alfred Espinas a
rozwinął ją wyżej wymieniony profesor Tadeusz Kotarbiński (pierwsza
publikacja w roku 1913). Jego działalność wywarła decydujący wpływ na
rozwój nauki organizacji i zarządzania w Polsce.



Prakseologia należy nie tylko do kategorii nauk ergologicznych lecz także
do kategorii nauk teleologicznych (celowościowych) i normatywnych, tzn.
do nauk, których celem jest nie tylko poznanie i wyjaśnienie badanych
zjawisk lecz również poszukiwaniem sposobów oddziaływania na tą
rzeczywistość zgodnie z postawionym sobie celem jakim w danym przypadku
jest sprawność działania oraz formułowanie dyrektyw (norm) jakimi należy
się kierować ażeby nasze działanie było sprawnym.

3

NAUKA ORGANIZACJI I KIEROWNICTWA



Początkowo nauka organizacji i zarządzania nosiła nazwę nauki
organizacji i kierownictwa (a jeszcze wcześniej naukowej
organizacji).



Karol Adamiecki,(polski uczony z przełomu XIX i XX) :



„Pod nauką organizacji i kierownictwa należy rozumieć sposoby
postępowania oraz zabiegi techniczne przy kierowaniu działaniem tak
oddzielnych jednostek, jak i zespołów, oparte na poznaniu i zastosowaniu
praw zależności pomiędzy przyczynami i skutkami, odkrywanych metodą
doświadczalno-naukową, a mające na celu osiągnięcie najwyższego
wyniku użytecznego przy najmniejszym nakładzie czasu, pracy ludzkiej,
energii przyrody i w ogóle wszystkich środków wytwórczych”.



Od samego początku swego rozwoju „naukowa organizacja”, która później
zmieniła nazwę na „naukę organizacji i kierownictwa” by w końcu
przybrać nazwę nauki „organizacji i zarządzania” miała podejście
prakseologiczne i głównym jej celem było poszukiwanie sposobów
usprawniania organizacji jako instytucji oraz jako funkcji zarządzania
zasobami i procesem jej działania.

4

WIELODYSCYPLINARNY I INTERDYSCYPLINARNY

CHARAKTER NAUKI ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA



Nauki o organizacji i zarządzaniu (podejście wielodyscyplinarne): wszystkie
nauki, które z właściwych sobie punktów widzenia i stosując właściwe sobie
metody badawcze zajmują się zjawiskiem organizacji i zarządzania: socjologia,
psychologia, antropologia, ekonomia, politologia, prawo, cybernetyka,
prakseologia, ergonomia, statystyka, badania operacyjne itd.



Nauka organizacji i zarządzania (podejście interdyscyplinarne): synteza
wiedzy z wyżej wymienionych dziedzin, dzięki której tworzymy nową teorię
wyjaśniająca badane zjawiska wynikające ze specyficznego dla tej nauki, punktu
widzenia i specyficznych metod działania.



Rozwój tej dyscypliny przebiega od holistycznego (całościowego) podejścia,
opartego na zdrowo rozsądkowej analizie opartej na obserwacji i doświadczeniu
oraz na logicznym wyciąganiem wniosków zmierzających do usprawnienia
działania organizacyjnego,



poprzez podejście wielodyscyplinarne wykorzystujące coraz szerszy wachlarz
dziedzin nauk i ich metod w celu użycia ich do usprawniania organizacji,



Do podejścia systemowego opartego na integracji elementów różnych
dyscyplin, i które ma charakter bardziej zintegrowany czyli interdyscyplinarny.

5

TWIERDZENIA TEORII ORGANIZACJI I

ZARZĄDZANIA



Dyrektywy praktyczne dotyczące sprawnego działania mogą
mieć charakter :



bezwzględny i są wtedy słuszne w każdych warunkach i mogą dotyczyć
każdej organizacji (sekwencja działań w procesie podejmowania decyzji lub
projektowania organizacji) ;



względny, mający zastosowanie do określonych warunków czy sytuacji
(style kierowania).



Dyrektywy praktyczne mogą dotyczyć :



skutecznych sposobów realizacji określonych celów, oraz



technik wykonawczych określających odpowiednie środki techniczne
(algorytmy, techniki badawcze, tablice decyzyjne, itd.)

6

3. PRZEDMIOT BADAŃ NAUKI ORGANIZACJI I

ZARZĄDZANIA:



A - Organizacja i funkcja organizowania – teoria organizacji



organizacja jako struktura : budowa i budowanie struktur, elementy struktury i
podział zadań



organizacja jako zespół ludzki : organizacja procesów pracy, członkowie zespołu –
pracownicy, motywacje indywidualne i zbiorowe, władztwo i jego podstawy, stosunki
międzyludzkie, zespoły formalne i grupy nieformalne, grupy interesów, dynamika grup,



organizacja jako system otwarty : organizacja i jej otoczenie, organizacja jako
system informacyjny, jako cybernetyczny system sterowania, jako cybernetyczna
czarna skrzynka, której strukturą wewnętrzną się nie interesujemy a badamy jedynie
relacje i związki przyczynowe pomiędzy impulsami i informacjami jakie do niej
przychodzą z zewnątrz (wejściami - inputs) oraz wychodzą na zewnątrz (wyjściami -
outputs) oraz skutki jej oddziaływania na otoczenie (rezultaty – outcomes).



B - Kierownictwo, funkcja kierowania – teoria kierownictwa,



Kierownicy menadżerzy – typy osobowości i style kierownictwa



Funkcje kierowania (rządzenia, zarządzania, administrowania)



C. Teoria zarządzania (Procesy i metody zarządzania)



Zarządzanie strategiczne, zarządzanie procesem (jakością, wynikami, kontroling),
zasobami, wiedzą i kapitałem społecznym organizacji, zmianą

7

8



Zasady sprawnej organizacji działania i kierowania zespołami ludzkimi jest stare jak
społeczeństwo. Zawsze opierały się na obserwacjach i doświadczeniach wyniesionych z
praktyki, na podstawie, której starano się wypracować jakieś zasady ogólne i recepty na
usprawnienie organizacji lub procesu kierowania.



Na większą skalę widać to w przedsięwzięciach władców organizujących życie całych
społeczeństw, księstw, królestw czy imperiów, budujących twierdze i pałace,
prowadzących wieloletnie wojny wymagające skoordynowanego i sprawnego działania
wielu tysięcy ludzi oraz mobilizacji i zarządzania potężnych środków pieniężnych,
materialnych oraz organizacji handlu.



W starożytności Sumerowie tworzyli archiwa już 5000 lat przed narodzeniem Chrystusa,
Egipcjanie znali funkcje planowania, organizowania i kontroli 4000 lat przed naszą erą,
ślady doradztwa w sprawach personelu stwierdzono u Egipcjan z przed 2000 lat starej
ery, Platon opisywał specjalizację działania 350 lat P.N.C., Sokrates dyskutował o
uniwersalności funkcji zarządzania 200 lat P.N.C. a Ksenofont w tym samym czasie
uznawał zarządzanie jako samodzielną sztukę.



W średniowieczu Alfarabi zrobił listę cech, jakie powinien posiadać skuteczny przywódca
w roku 900 a Ghazaei listę cech menedżera w roku 1100. Tajemnice budowniczych
starożytnych świątyń przetrwały drogą pokoleniowego przekazu od czasów wielkiego
budowniczego świątyni Jerozolimskiej Hirama do czasów średniowiecznych
wolnomularzy, budowniczych romańskich i gotyckich katedr.

NURT KLASYCZNY I NEOKLASYCZNY
Historyczne korzenie

.

NAUKOWE ZARZĄDZANIE



To, co dziś nazywamy naukowym zarządzaniem
powstało w wyniku rewolucji przemysłowej.
Zrodziło się ono z potrzeb praktyki wobec
trudności, jakie stwarzało zarządzanie
rozrastającymi się w wyniku mechanizacji
przedsiębiorstwami, oparte jedynie na zdrowym
rozsądku, intuicji i doświadczeniu. Chodziło o
podniesienie wydajności pracy robotników
produkcyjnych i lepsze wykorzystanie
możliwości, jakie stwarzała mechanizacja i
usprawnienia techniczne.

9

4.2. PREKURSORZY I KLASYCY NAUKOWEGO

ZARZĄDZANIA



NURT KLASYCZNY I NEOKLASYCZNY



Opiera się na obserwacjach i doświadczeniach wyniesionych z
praktyki i na tej podstawie stara się wypracować jakieś
zasady ogólne i recepty na usprawnienie organizacji lub
procesu kierowania.



Naukowe zarządzanie powstało w wyniku rewolucji
przemysłowej. Zrodziło się z potrzeb praktyki wobec
trudności jakie stwarzało zarządzanie rozrastającymi się w
wyniku mechanizacji przedsiębiorstwami, oparte jedynie na
zdrowym rozsądku, intuicji i doświadczeniu. Chodziło o
podniesienie wydajności pracy robotników produkcyjnych i
lepsze wykorzystanie możliwości jakie stwarzała
mechanizacja i usprawnienia techniczne.

10

KIERUNEK TECHNICZNO FIZJOLOGICZNY

(TAYLOR I TAYLORYZM):



Adam Smith (1723-1790) : wzrost wydajności w wyniku podziału pracy
między członków zespołu i specjalizacji w wykonywaniu określonych czynności,
ciągłości pracy oraz stosowania wyspecjalizowanych narzędzi.



Charles Babbage (1792-1871) : pierwsze zasady naukowej organizacji pracy
: zasada podziału pracy, zasada straty czasu w wyniku zmiany czynności,
zasada nabywania sprawności w wyniku specjalizacji, idea taśmy montażowej.



Fryderyk Winslow Taylor (1865- 1915) doradca przemysłowy stworzył
zasady racjonalnej i systematycznej organizacji pracy oraz naukowe metody jej
badania zwane do dziś tayloryzmem. Nacisk położony jest na czynniki
techniczno-fizjologiczne wpływające na sprawność przebiegu procesów pracy
(odpowiedni dobór ludzi, motywacja, odpowiednie narzędzia.



Frank i Lilian Gilbrethowie – opracowali elementarne składniki czynności
robotnika (mikro-ruchy) które nazwali therbligami (anagram nazwiska
autorów). Analiza szczegółowych ruchów pozwala na wyeliminowanie ruchów
zbędnych powodujących stratę czasu i energii i zmniejszyć koszty wytwarzania
produktu.



Harmonogramy Gantta i metoda PERT (metoda ścieżki krytycznej)
pozwalaja planować działania i ułatwiają kontrolę nad ich wykonaniem

11

KIERUNEK ADMINISTRACYJNY (FAYOL I

FAYOLIZM)



Henri Fayol (1841-1915) francuski inżynier i dyrektor kombinatu węglowego
stworzył kierunek administracyjny. Zwolennicy tego kierunku kładą nacisk na
właściwy sposób kierowania ludźmi.



Szkoła uniwersalistyczna, opierająca się na dorobku Fayola, uważa, że proces
kierowania (zarządzania) jest niezależny od typu organizacji. W każdej
organizacje publicznej czy prywatnej i na wszystkich jej szczeblach istota i
elementy funkcji kierowania są w istocie takie same.



Szkoła empiryczna, poddaje krytyce poglądy uniwersalistyczne na kierowanie
czy zarządzanie i twierdzi, że nie ma zasad uniwersalnych, które by się dało
empirycznie zweryfikować w każdej organizacji i które można by potem
uogólnić.



Uważa, że najlepszą metodę stanowi upowszechnianie doświadczeń
wybitnych menadżerów.



Nurt psychospołeczny



Opiera się na analizie motywów zachowań społecznych zachodzących między
ludźmi w procesie pracy. Początek jego wywodzi się od badań
przeprowadzonych pod kierunkiem Eltona Mayo w Western Electric Company w
latach trzydziestych (1927-32)

12

3.2. WSPÓŁCZESNE KIERUNKI ROZWOJU

TEORII ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA



Kierunek psychologiczny



Kierunek socjologiczny



Nurt systemowy



Badania operacyjne,



Teoria systemów



Podejście cybernetyczne

13