Narody, problemy etniczne pytania i wykłady

1. Pojęcie etnosu

2. Pojęcie Bromleja – etnos w znaczeniu wąskim i szerokim

3. Etniczność i jej cechy

4. Definicję lud i plemię

5. Pojęcie grupa etniczna i etnograficzna

6. Kategorie idealnego etnosu wg M.Waldenberga

7. Modele i poziomy etniczności

8. Różnice między etniczną tożsamością i organizacją

9. Definicja narodu L.Greenfel w ujęciu koncepcji narodu politycznego

10. Definicje narodu Kłosowskiej w ujęciu koncepcji kulturologicznej i mechanizmy tworzenia kultur narodowych

11. Koncepcję rozwiązania kwestii narodowej Rennera i Bauera

12. Poglądy w sprawach narodowościowych Kautskiego

13. Definicja narodu Stalina

14. Modele ochrony praw osób należących do mniejszości

15. Międzynarodowe systemy ochrony praw mniejszości narodowych i podstawowe dokumenty

16. Uniwersalny system ochrony praw mniejszości

17. Prawo narodów do samostanowienia w koncepcjach i prawach międzynarodowych

18. Trójczłonowa definicja mniejszości narodowej, która została opracowana przez Podkomitet ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości

19. Mechanizm stosowania Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych

20. Definicje języków regionalnych i mniejszościowych – wg Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych

21. Zasady ratyfikacji Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych a także datę oddania do podpisu i ratyfikacji

22. Cele i zasady Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych

23. Jakie prawa przysługują językom mniejszościowym i regionalnym na mocy Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych

24. Mechanizm stosowania Konwencji Ramowej Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych

25. Jakie prawa przysługują mniejszościom narodowym na mocy Konwencji Ramowej Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych

26. W jaki sposób prawa mniejszości narodowych są chronione w systemie OBWE

27. Mechanizmy implementacji standardów OBWE

28. Definicja pojęcia języka mniejszościowego i regionalnego oraz wytłumaczyć pojęcia język terytorialny i język nieterytorialny

29. Pojęcia dyskryminacja pozytywna i dyskryminacja negatywna

30. Pojęcia asymilacja polityczna i asymilacja etniczna

31. Przedstawić proces asymilacji

32. Definicja polityki etnicznej państwa i czynniki zewnętrze oraz wewnętrzne wpływające na jej realizację

33. Typologia stosunków interetnicznych

34. Elementy polityki etnicznej

35. Przykłady polityki etnicznej

36. Model narodu M. Waldenberga

37. Definicja narodu politycznego Waldenberga

38. Przykład definicji mniejszości narodowej [prawniczej] i jej elementy

39. Przykład definicji mniejszości narodowej [socjologicznej] i jej elementy

40. Typologia mniejszości narodowych

41. Definicja pogranicza i typologia pogranicza [Babińskiego]

42. Ogólna typologia mniejszości i ogólne definicje mniejszości i większości

43. Pojęcie naród historyczny i niehistoryczny

44. Pojęcie naród państwowy [tytularny]

45. Idea państwa narodowego

46. Znaczenia pojęcia nacjonalizm

47. Definicja narodu – Andersona

48. Definicja narodu – Gellnera

49. Polityzacja etniczności

50. Manipulacje etniczne [typologia Żelaznego]

51. Zbrodnie etniczne miękkie

52. Zbrodnie etniczne twarde

53. Definicja konfliktu etnicznego

54. Typy konfliktów etnicznych i ich podłoże

55. Typologia konfliktów etnicznych [Posern-Zielińskiego]

56. Etapy konfliktu etnicznego i jego rozwiązanie

57. Przykłady konfliktów etnicznych w Europie Wschodniej

58. Przykłady państw jednolitych i wielonarodowych

59. Naród zależny

60. Pasywna i aktywna narodowość Gumplowicz

61. Struktura etniczna Federacji Rosyjskiej

62. Struktura etniczna Ukrainy, Białorusi i Mołdowy

63. Struktura etniczna państw Kaukazu Południowego

64. Podstawy instytucjonalno-prawne i polityka etniczna Federacji Rosyjskiej

65. Podstawy instytucjonalno-prawne i polityka etniczna Ukrainy

66. Podstawy instytucjonalno-prawne i polityka etniczna Białorusi i Mołdawii

67. Podstawy instytucjonalno-prawne i polityka etniczna państw Kaukazu Południowego

68. Definicja ludobójstwa [Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa]

Pojęcie etnosu

Określa obiektywne cechy większej , ponadplemiennej zbiorowości ludzi, głównie w aspekcie ich wyróżników kulturowych , uważanych zwykle za rezultat wspólnoty pochodzenia i historycznych uwarunkowań oraz przynajmniej pierwotnych związków z wpływami środowiska określonego – terytorium etnicznego.

Przy rozgraniczeniu różnych etnosów uwzględnia się komponenty kultury:

język

religię

twórczość ludową

obyczaje

obrzędy

normy zachowania

wspólnotę terytorium etnicznego

2. Pojęcie Bromleja – etnos w znaczeniu wąskim i szerokim

-wąskie: odpowiednik narodowości

-szerokie: organizm etnospołeczny, który obejmuje własne terytorium etniczne, rozwiniętą organizację społeczną i państwowość, zbliża się do pojęcia narodu-państwa

3. Etniczność i jej cechy

Etniczność – podstawowa właściwość jednostki etnicznej, decydująca o istotnych różnicach międzyetnicznych, przejawiających się poprzez kompleks historycznie ukształtowanych cech społeczno-kulturowych określających specyfikę danej grupy względem innych grup i wyznaczających symboliczne granice etniczne oddzielających „swoich” od „obcych”.

Cechy etniczności:

zespół czynników subiektywnej autoidentyfikacji (świadomość wspólnego pochodzenia i dziedzictwa historycznego)

osobowość kulturowa (enkulturacja – proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa, albo proces nabywania cech kulturowych danego społeczeństwa)

zachowanie etniczne – świadome zaangażowanie się w działalność umacniającą spoistość i odrębność własnej grupy oraz z zachowań podejmowanych bez świadomości ich etnicznego sensu, ale wynikających z obiektywnych uwarunkowań etniczno-kulturowych.

4. Definicję lud i plemię

Jednostka plemienna – forma regionalnej organizacji społeczno-politycznej , opartej na krewniaczych powiązaniach, silnie zintegrowana poczuciem lojalności i solidarności, kierowana przez ponad lokalnego wodza i radę starszych, przywiązane do wspólnej tradycji genealogicznej i sprawujące kontrolę nad własnym terytorium.

Lud – określenie wyróżniające wspólnotę ludzką na podstawie specyfiki kulturowej, dysponującą zazwyczaj odrębnym językiem , obyczajami, własną nazwą i odrębnym terytorium etnicznym.

5. Pojęcie grupa etniczna i etnograficzna

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa, związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.

Wtedy, gdy mamy do czynienia z zespołem cech obiektywnych, tworzących dopiero potencjalne warunki dla ukształtowania się narodu (narodowość – grupa etniczna);

Wtedy, gdy cechy takie tworzą świadomość wspólnoty i doprowadzają do utworzenia narodu;

Wtedy, gdy silne zespolenie historycznych losów, a często i uwarunkowań geograficznych i ekonomicznych spowoduje zrodzenie się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty świadomości i jej organizacyjnego wyrazu.

Grupa etnograficzna – grupa wyróżniana przez etnografów na podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych i choć nie zawsze świadomości odrębności grupowej, stanowiąca część grup i wspólnot etnicznych, lub występująca na ich pograniczu.

Grupy etnograficzne wyznaczają obiektywne odrębności kulturowe.

Grupa etnograficzna jest tworem świadomości odrębności grupowej wyróżniającej grupę. Obiektywne cechy kulturowe należy rozpatrywać w kategoriach przyjmowanego przez grupę systemu znaczeń i wartości.

36. Model narodu M. Waldenberga

Na model narodu u M. Waldenberga składa się:

1) język; 2) terytorium; 3) dziedzictwo kulturowe; 4) partycypowanie w kulturze narodowej; 5) wspólna dość bogata symbolika zasobów uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu etnicznym (znacznej większości); 7) poczucie wspólnoty między grupami społecznymi (warstwami); 8) istnienie świadomości odrębności narodowej (poczucie bycia narodem); 9) istnienie w przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, albo istnienie woli stworzenia własnego państwa bądź autonomii.

68. Definicja ludobójstwa [Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa]

Artykuł II Konwencji definiuje ludobójstwo jako czyn "„dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:

a) zabójstwo członków grupy

b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy

c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego

d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy

przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy.”

43. Pojęcie naród historyczny i niehistoryczny

Narody historyczne i niehistoryczne (Hegel)

- historyczne to te, które posiadają bądź posiadały własne państwo;

- niehistoryczne to te, które nie posiadały i nie dążą do posiadania własnego państwa.

44. Pojęcie naród państwowy [tytularny] – jest to naród, który dążył do utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność narodowa.

W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody państwowe.

47. Definicja narodu – Andersona

Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna.

Wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej liczebnego narodu nigdy nie znają nawet większości swoich rodaków, a mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany jako poziomy układ solidarności.

Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie wyobraża siebie jako całej ludzkości.

Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.

59. Naród zależny

Dwa przypadki tego zjawiska:

1. Ziemie bezpaństwowego narodu lub znaczna ich większość i niemal cały naród lub przeważająca część znajdują się w zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym (np. Słowacy w Austro- Węgrzech, Łotysze, Litwini i Polacy w imp. Romanowów)

2. Dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna ale licząca się część narodu i jego obszaru narodowego znajduje się w granicach ww. państwa (Polacy i Ukraińcy w monarchii Habsburgów)

Występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji)

Korelatem „narodu zależnego” występuje pojęcie „naród panujący”, czy „naród rządzący” (panowanie polityczne).

45. Idea państwa narodowego

Idea państwa narodowego (S. Mancini) polega na tym, by w granicach jednego państwa znajdował się cały (z wyjątkiem emigrantów) naród i tylko on, tj. by nie było w tym państwie mniejszości narodowych.

46. Znaczenia pojęcia nacjonalizm

Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:

- - proces kształtowania się narodu;

- - ruch narodowy;

- - określony stan świadomości narodowej;

- - idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;

- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i stosunków między narodami;

określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych na publiczne.

Aby poczynić rzeczywiste postępy w nowoczesnym świecie, ruchy etniczne muszą przedstawić swoje żądania za pośrednictwem terminów politycznych, ekonomicznych, jak również kulturowych i muszą rozwinąć programy ekonomiczne i polityczne.

48. Definicja narodu – Gellnera

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i państwowych.

Nacjonalizm – prawomocność jednostek politycznych, nie jest to obudzenie się świadomości narodowej. Nacjonalizm dokonuje wynalazku narodów. Naród zjawisko epoki industrialnej i modernizmu, które powołują go do życia.

32. Definicja polityki etnicznej państwa i czynniki zewnętrze oraz wewnętrzne wpływające na jej realizację

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)

Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a państwem i odwrotnie.

Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

Koncepcje polityki etnicznej

Podstawy prawne, w tym status prawny grup;

Podstawy instytucjonalne;

Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;

2) czas i okoliczności przybycia;

3) okres zamieszkania w państwie;

4) posiadanie własnych organizacji państwowych;

5) odległość od własnych organizacji państwowych;

6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;

7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej przedstawicieli);

8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające

na politykę etniczną:

1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;

2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;

3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;

4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości narodowych i etnicznych.

34. Elementy polityki etnicznej

1) asymilacja:

- dobrowolna;

- wymuszona (dyskryminacja).

2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i etniczno-kulturowe.

3) preferencja ślubów mieszanych.

4) polityczna i ekonomiczna izolacja.

5) eliminacja społeczności etnicznych:

- przesiedlenia;

- deportacje;

- wymuszenie emigracji;

- czystki etniczne;

- eksterminacja biologiczna.

51. Zbrodnie etniczne miękkie

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na kulturę i język zdobywców.

Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji. Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od czasów rewolucji (1789).

52. Zbrodnie etniczne twarde

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

Zbrodnie gwałtu

Zbrodnie ekonomiczne

Zbrodnie biologiczne

Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności

Transfer i wymiana ludności

Eksterminacja selektywna lub całkowita

Deportacje

Zbrodnie gwałtu

Gwałt jako środek motywacji walki

Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice seksualne zdobywające środki)

Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym terytorium)

Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej zbiorowości na danym terytorium)

Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja, Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne

Zniszczenie żywotnego środowiska

naturalnego grup etnicznych

(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie

pastwisk, łowisk, stad bydła)

Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne

Celem takiej polityki jest zmniejszenie

populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej

za pomocą rozdzielenia rodzin bądź

sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności

Planowany sposób przemieszania ludności w celu

pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.

Wymiana była narzucana przez społeczność

międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.

Przykłady:

W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.

Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności

Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie

izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi

obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności

w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.

Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec

Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);

Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w

Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla

Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego

części.

Przykłady eksterminacji całkowitej:

ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów

i Cyganów (II w. ś.)

Przykłady eksterminacji selektywnej:

zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje

Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny

w ramach państwa.

Przykłady deportacji w ZSRR:

Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943); Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943); Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich (1944); Greków i Bułgarów (1949).

33. Typologia stosunków interetnicznych

1) Stosunki interetniczne w systemie niedemokratycznym:

- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,

- dyskryminacja większości przez mniejszość,

- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia statusów;

- pluralizm w nierówności (apartheid);

- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą do wyeliminowania źródeł napięć):

a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne przesiedlenie się mniejszości);

b) działania inicjowane przez większość:

- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);

- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);

- przesiedlenia przymusowe;

- eksterminacja.

c) działania inicjowane przez mniejszość:

- utworzenie własnego państwa;

- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;

- uzyskanie autonomii;

- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:

a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);

b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:

- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc mniejszości we władzach);

- respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie obowiązujących praw człowieka;

- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);

zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja „the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo silniejszy;

2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i informacyjnego;

3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);

4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko kontrofensywy;

5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Koncepcja narodu politycznego

Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)

Nacjonalizm – styl myślenia, idee wiążące ludzi w obrębie wielkich zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnych jako poczucie tożsamości, ideologie i oparte na niej zbiorowości ludzkie.

Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:

- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);

- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).

Za właściwą formę nacjonalizmu uznaje obywatelski. Naród cechuje suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek. Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być nabyte.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych

(A. Kłoskowska)

Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich kulturowych właściwości.

Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych

1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych zdolności człowieka;

2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;

3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);

4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i narodu (uniwersalizacja).

WYKŁAD VI

Międzynarodowe systemy ochrony mniejszości narodowych

Założenia ogólne

W praktyce międzynarodowej prawa mniejszości narodowych są rozpatrywane jako prawa przysługujące:

- jednostce należącej do mniejszości;

- jednostkom należącym do mniejszości;

- grupie jednostek stanowiących mniejszość narodową.

Z merytorycznego punktu widzenia wyróżnia się trzy modele ochrony mniejszości:

- poprzez klauzulę zakazującą dyskryminacji m. in. ze względu na przynależność do grup osób o innym kolorze skóry, języku, religii, narodowości itp.;

- poprzez ochronę praw osób, które należą do mniejszości

- poprzez ochronę mniejszości jako grupy.

Zasady ochrony praw mniejszości

Ogólne prawa mniejszości:

- prawo członków mniejszości do swobodnego określenia przynależności etnicznej (w tym decyzji o przynależności do mniejszości i korzystaniu z jej praw);

- możliwość korzystania z przysługujących im praw zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo;

- prawo do wyrażania, zachowania i rozwijania własnej tożsamości etnicznej, kulturowej i religijnej.

Szczegółowe prawa mniejszości, prawo do

- języka i edukacji;

- udziału w życiu publicznym;

- do wyznania;

- organizowania własnych form aktywności;

- dostępu do środków masowego przekazu (do informacji).

Międzynarodowe systemy

ochrony mniejszości narodowych

Uniwersalny (ONZ)

Regionalny (RE, OBWE)

Subregionalny (IŚE, WNP)

Umowy bilateralne (klauzule mniejszościowe)

System uniwersalny

Traktaty pokojowe z lat 1919-1923 (z wyjątkiem traktatu wersalskiego z Niemcami) zawierały przepisy o ochronie mniejszości narodowych.

System ochrony w ramach Ligi Narodów był realizowany przez:

a) wprowadzenie do niektórych traktatów klauzul mniejszościowych (np. Traktat głównych mocarstw z Czechosłowacją, który zobowiązywał ten kraj do zapewnienia autonomii ludności Rusi Podkarpackiej);

b) zawieranie specjalnych traktatów chroniących mniejszości narodowe (Jugosławią, Grecją, Armenią i Polską);

c) złożenie przez państwo przed organem międzynarodowym stosownej deklaracji (Albania, Finlandia, Litwa, Łotwa i Estonia);

d) deklaracje państwa składane drugiemu państwu.

System ONZ

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (1948)

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966 r.)

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych (1966).

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (1948).

Międzynarodowa Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej (1966 r.).

Międzynarodowa Konwencja o ochronie praw robotników - migrantów i członków ich rodzin (1990).

Deklaracja Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych (1992 r.).

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Art. 2 „Każdy człowiek jest uprawniony do korzystania z wszystkich praw i wolności wyłożonych w niniejszej Deklaracji bez względu na różnicę rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice”.

Z treści Art. 2. wynikają następujące zasady:

a) powszechność praw;

b) równość wobec prawa;

c) zakazu dyskryminacji;

d) indywidualnego podejścia.

Prawo do wyznania zapewnia Art. 18.

Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub wiary oraz wolność głoszenia swojej religii lub wiary bądź indywidualnie, bądź wespół z innymi ludźmi, publicznie lub prywatnie poprzez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i praktyk religijnych.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

Art. 1. Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia. Z mocy tego prawa swobodnie określają one swój status polityczny, rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny. Wszystkie narody rozporządzają swymi bogactwami naturalnymi.

Komentarz Komitetu Praw Człowieka (nr 23) z 1994 r. – ten zapis oznacza prawo mniejszości do autonomii, a narodów do samostanowienia. Prawa mniejszości nie naruszają integralności terytorialnej i suwerenności państw, nawet jeśli (w pewnych przypadkach) mogą prowadzić do ograniczenia władztwa terytorialnego.

Prawo narodów do samostanowienia nakłada na państwa ogólne zobowiązania i w konsekwencji nie może być samodzielną przesłanką procesową i nie nadaje się do samodzielnego zastosowania.

Prawo do samostanowienia

Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym (1960)

Definiuje prawo do samostanowienia jak wyżej

Deklaracja zasad prawa międzynarodowego (1970)

Zawiera sposoby realizacji tego prawa:

utworzenie suwerennego i niepodległego państwa

stowarzyszenie się lub połączenie się z niepodległym państwem

swobodne wybranie innego statusu

Narody korzystające ze swego prawa, podejmując działania przeciwko aktom przemocy państw pozbawiających je ich prawa do samostanowienia, mają prawo zabiegać o pomoc i ją otrzymać zgodnie z celami i zasadami Karty NZ.

Art. 18. Prawo do wyznania

Art. 26. Zakaz dyskryminacji

Art. 27 „W państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, osoby należące do tych mniejszości nie mogą być pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania i praktykowania własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem wraz z innymi członkami danej grupy”.

Interpretacja:

- negatywna (nieingerowanie przez państwo w sprawy mniejszości); Np. Francja oświadczyła, że na jej terytorium ten przepis nie ma zastosowania, ponieważ ona nie ma mniejszości, a wszyscy jej mieszkańcy są obywatelami Francji;

- pozytywna (udzielenie przez państwo pomocy mniejszościom); Np. Rada Nordycka (Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia i Szwecja) podjęły decyzję pomóc mniejszościom w celu zrealizowania praw zapisanych w Art. 27 MPPOiP ONZ.

Droga skargowa

Obywatele państw-stron mogą dochodzić swoich praw zwracając się do Komitetu Praw Człowieka. Komitet nie rozpatruje skargi w przypadkach, kiedy:

1) skarga była anonimowa;

2) skarga była jednocześnie przedmiotem badania w ramach innej procedury międzynarodowej;

3) osoba skarżąca nie wyczerpała wszystkich wewnętrznych środków;

4) skarga została uznana za nadużycie przez osobę skarżącą;

5) obwiniane państwo nie jest sygnatariuszem Protokołu Opcyjnego.

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (1948)

Za zbrodnię ludobójstwa uznaje się:

mordowanie członków określonej grupy ludzkiej, powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków grupy, stwarzanie dla członków grupy warunków fizycznego wyniszczenia oraz przymusowe przeniesienie dzieci z jednej grupy do innej (art. 2).

Warunkiem uznania czynu za zbrodnię jest zamiar całkowitego lub częściowego zniszczenia grupy narodowej, rasowej lub etnicznej.

Związek z tą problematyką ma również Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości (1968).

Konwencja Przeciwko Dyskryminacji w dziedzinie Oświaty UNESKO (1960 r.)

Art. 5 „Rzeczą niezbędną jest uznanie prawa członków mniejszości narodowych do prowadzenia własnej działalności oświatowej, w tym do prowadzenia szkół i – w zależności od polityki oświatowej poszczególnych krajów – do używania lub nauczania własnego języka, pod warunkiem, że:

prawo to nie jest egzekwowane w sposób, który nie pozwala członkom owych mniejszości na poznanie i zrozumienie języka i kultury społeczności całego kraju oraz uczestniczenie w działaniach tejże społeczności;

narusza narodową suwerenność;

- poziom edukacji nie jest niższy;

- uczęszczanie do tych szkół nie jest obowiązkowe”.

Ludność autochtoniczna (Konwencje MOP)

W raporcie ONZ (1986) tą kategorię zdefiniowano, jako: „wspólnoty ludów i narodów autochtonicznych kontynuujących własną unikalną kulturę, pozostających na historycznych terytoriach i mających niedominującą pozycję w państwie” (pojęcie to zawiera społeczności tubylcze i ludy plemienne).

O to czy ludy tubylcze oraz ludy plemienne są mniejszościami w sensie formalnoprawnym, decyduje ich status w danym państwie. W dokumentach ONZ dla nich zarezerwowano odrębny status qualified minorities (mniejszość kwalifikowana), czyli mniejszość zdolna do utworzenia własnego państwa.

Nie stwierdzono jednoznacznie, że to pojęcie odnosi się do ludów plemiennych.

Prawa ludności autochtonicznej w ramach MOP chronią:

1) Konwencja nr 107 (1957). Dotyczy ochrony praw społeczności tubylczej, półplemiennych i plemiennych.

2) Konwencja nr 169 (1989) dotyczy ochrony ludów tubylczych i plemiennych w krajach niepodległych. Państwa powinny:

- podjąć specjalne środki dla ochrony osób, instytucji, własności, pracy, kultury i środowiska, a także wartości socjalnych, kulturalnych, religijnych i duchowych tych mniejszości (art. 2-5);

- zapewnić udział członków tych grup we władzach, prawo do decydowania o własnych sprawach (6-12);

- zapewnić im prawo do ziemi tradycyjnego zamieszkania, w tym prawo do bogactw naturalnych, a używanie tych ziem misi odbywać się za zgodą tych grup (13-19);

- zapewnić co najmniej równy dostęp do kształcenia zawodowego, a w dziedzinach rzemiosła, rolnictwa i innej tradycyjnej aktywności powinny otrzymywać niezbędne poparcie i pomoc (art. 21-23);

- zapewnić równy dostęp do opieki społecznej, ochrony zdrowia i oświaty (art. 24-27);

- ułatwiać kontakty poza granicami kraju.

Deklaracja Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych

Podmiotem ochrony w Deklaracji są przede wszystkim prawa jednostki, uwzględnia ona w ograniczonym zakresie także prawa mniejszości w ich zbiorowym rozumieniu. Odnoszą się one do:

a) opisu podmiotu ochrony, którym są osoby należące do różnych kategorii mniejszości i tworzące pewne zbiorowości

b) prawo do ochrony tożsamości i istnienia grupy mniejszościowej;

c) możliwość korzystania ze swoich praw indywidualnie i wespół z innymi członkami grupy;

d) wolność stowarzyszania się;

e) prawo do kontaktów w ramach grupy, kraju i zagranicą.

Deklaracja:

„Potwierdzając wiarę w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość osoby ludzkiej, w równe prawa mężczyzn i kobiet oraz narodów dużych i małych”.

Art. 1. „Państwa będą chroniły w obrębie ich odnośnych terytoriów istnienie oraz tożsamość narodową lub etniczną, religijną i językową mniejszości, jak również zapewniały warunki służące wspieraniu takiej tożsamości”.

Art. 2. „1. Osoby należące do mniejszości narodowych ... , mają prawo do korzystania ze swej własnej kultury, do wyznawania i praktykowania własnej religii oraz do używania swego własnego języka ... bez jakiejkolwiek formy dyskryminacji.

2. Osoby należące do mniejszości mają prawo do zakładania i utrzymywania swych własnych stowarzyszeń.

3. Osoby należące do mniejszości mają prawo do skutecznego uczestnictwa – na szczeblu państwowym i, gdzie to jest właściwe, na szczeblu regionalnym – w decyzjach dotyczących mniejszości, do których one należą lub regionów w których one zamieszkują, w sposób dający się pogodzić z ustawodawstwem państwowym. [...]

5. Osoby należące do mniejszości mają prawo do nawiązania i utrzymywania, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, swobodnych i pokojowych kontaktów z innymi członkami ich grupy [...]”

Art. 4. „[...] 2. Państwa podejmą środki dla stworzenia korzystnych warunków zapewniających osobom należącym do mniejszości zdolność wyrażania ich cech charakterystycznych oraz rozwijania ich kultury, języka, tradycji i zwyczajów, wyjąwszy sytuację, w których dane praktyki naruszały prawo krajowe i byłyby sprzeczne ze standardami międzynarodowymi.

3. Gdziekolwiek jest to możliwe, Państwa podejmą właściwe środki [...] służące nauce ich macierzystego języka [...].

4. Tam, gdzie jest to właściwe, Państwa podejmą środki w dziedzinie edukacji, celem wspierania znajomości historii, tradycji, języka i kultury mniejszości istniejących w obrębie ich terytoriów. [...]”.

Art. 8. „[...] 4. Nic w niniejszej Deklaracji nie może być rozumiane jako zezwalające na jakąkolwiek działalność sprzeczną z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych włączając w to zasady suwerennej równości, integralności terytorialnej i niepodległości politycznej Państw”.

WYKŁAD V

KONFLIKTY ETNICZNE

Mobilizacja etniczna

Mobilizacja etniczna – proces polityzacji grupy etnicznej na tle jej zbiorowych interesów i aspiracji.

Mobilizacja:

- pozytywna (zwykła demonstracja, przypomnienie o istnieniu tożsamości, egzekwowanie swych postulatów drogą pokojową w granicach państwa prawa).

- negatywna (pomija legalną drogę, sięga po środki bezpośrednie, często oznaczające przemoc).

Na ogół mobilizacja negatywna odnoszona jest do konfliktów etnicznych.

Konflikty nazywane etnicznymi polegają zarówno na mobilizacji: 1)obronnej jak i 2) ofensywnej.

Definicja konfliktu etnicznego

Konflikt etniczny – mobilizacja i podjęte w jej wyniku działania, powstałe na skutek uświadomionego zagrożenia dla tożsamości etnicznej grupy.

Konflikt nie musi być zbrojny, przeciwnikiem zaś nie musi być inna grupa etniczna, może być nim organizacja państwowa.

Przyjmuje się zwykle, że konflikty etniczne zamykają się w granicach jednego państwa, chociaż nie jest to konieczne (Górski Karabach).

Jednakże wyłączyć należy konflikty międzynarodowe.

Nie jest łatwo odróżnić konflikt etniczny od wojny domowej czy narodowo-wyzwoleńczej.

Konflikt etniczny – to taki rodzaj konfliktu społecznego, w którym bez względu na przyczyny stronami są grupy etniczne, narody lub mniejszości narodowe funkcjonujące w społeczeństwach wieloetnicznych i wielonarodowych

(P. Kraszewski, K. Wawruch).

Konflikt etniczny – gwałtowny rezultat opozycji międzygrupowej, której stronami są narody (grupy etniczne) i w którym bardziej niż o posiadanie, władzę lub informacje chodzi o tożsamość kulturową i etniczną stron

(K. Kwaśniewski).

Typy konfliktów o tożsamość:

1) Reprodukcja tożsamości w konflikcie rytualnym

2) Wchłonięcie tożsamości

3) Konflikt na tle ambiwalencji tożsamości

4) Ograniczanie realizacji tożsamości etnicznej

5) Uwolnienie tożsamości

6) Całkowite zagrożenie dla tożsamości wraz z egzystencją.

Reprodukcja tożsamości w konflikcie rytualnym

Konflikt o własną tożsamość etniczną z okolicznościami wobec niej zewnętrznymi.

W tym przypadku konflikt jest cenioną wartością, jego brak oznacza zagrożenie.

Ten typ konfliktu rozładowuje się na poziomie symbolicznym czy rytualnym, inicjując nowy stan w danej społeczności.

W swej idealnej postaci nie należy on do konfliktów zagrażających cudzej tożsamości etnicznej.

Przykład – Jakuci.

Wchłonięcie tożsamości

Konflikt spowodowany procesem asymilacji. Odnosi się do sytuacji gdy drogą nacisku pośredniego lub przemocy ze strony innej grupy etnicznej albo państwa instytucje własnej kultury są zastępowane przez obce

Przykład: b. ZSRR, Turcja, Iran, polityka budowania tożsamości narodowej we Francji

Konflikt na tle ambiwalencji tożsamości

Powstaje w warunkach zaawansowanej asymilacji lub w grupie całkowicie niemal zasymilowanej, w której pojawia się ruch odrodzenia etnicznego. Zachodzi on w obrębie jednego etnosu bez konieczności przeciwstawienia się innemu. Konflikt o niskiej intensywności.

Przykład: Bretoni, Prowansalczycy, Walijczycy

Ograniczanie realizacji tożsamości etnicznej

Stosowanie praktyk dyskryminacyjnych, których celem nie jest ani asymilacja ani akulturacja. Grupa hegemonistyczna dąży do ograniczenia praw mniejszości celem utrzymania swoje dominującej pozycji.

Uwolnienie tożsamości

Uwolnienie tożsamości od ograniczeń dotychczasowego systemu przez uzyskanie hegemonii dla własnego etnosu. Grupa etniczna odrzuca pluralizm tożsamości w ramach wieloetnicznej struktury i zmierza do dominacji drogą politycznego usamodzielnienia.

- polubowne rozwiązanie konfliktu, przyznanie autonomii (Katalonia, Baskonia, Tyrol Płd., Gagauzowie).

- pokojowe rozstanie się (Słowacja, Singapur)

- „krwawe” rozwiązanie (Bangladesz, Erytrea, Timor Wschodni).

- w wyniku rozpadu państw (republiki b. ZSRR i b. Jugosławii)

- ruchy separatystyczne (Irlandia Płn. Cypr, Górski Karabach, Abchazja, Osetia Płd., mołdawskie Naddniestrze).

Całkowite zagrożenie dla tożsamości

wraz z egzystencją

a) Likwidacja tożsamości wraz z etnosem, wynikająca z ideologicznie sankcjonowanego postulatu wyniszczenia pewnej grupy etnicznej lub jej części ze względu na nią samą (holokaust Żydów, ludobójstwo Ormian w Turcji, likwidacja Chińczyków w Indonezji, dwukrotne próby wzajemnego unicestwienia Hutu i Tutsi w Ruandzie oraz Botswanie)

b) Likwidacja pluralizmu tożsamościowego przez tzw. czystkę etniczną (wysiedlenia i deportacje)

c) Konflikt ksenofobicznej tożsamości z tożsamością obcą.

Typy konfliktów etnicznych i ich podłoże

1) konflikty etniczne ze względu na sprzeczność bieżących interesów

- konflikt o podłożu ekonomicznym;

- konflikt o podłożu terytorialnym (sytuacja etnicznych dzielnic w USA);

- konflikty o podłożu patologicznym (wzrost przestępczości w obrębie niektórych grup);

- konflikt o podłożu politycznym (konflikt między Kurdami a Turkami został przeniesiony do Niemiec);

2) Konflikty etniczne ze względu na uprzedzenia

- konflikty etniczne o podłożu historycznym (polsko-żydowski, polsko-ukraiński)

- konflikty etniczne o podłożu ksenofobicznym;

3) Konflikty etniczne ze względu na odmienność wzorców życia

- konflikty etniczne o podłożu religijnym

- konflikt etniczny o podłożu rasowo-kulturowym

Konflikty etniczne i ich formy

1) konflikty etniczne ze względu na ich zasięg:

a) lokalne;

b) regionalne;

c) ogólnym

2) konflikty etniczne ze względu na czas ich trwania:

a) incydentalne;

b) okresowe;

c) głębokie

3) Konflikty etniczne ze względu na rodzaj występującej w nich agresji:

- konflikty związane z „agresją” prawną (dyskryminujące ustawodawstwo);

- konflikty związane z „agresją” o charakterze demonstracyjno-propagandowym (wykorzystywanie stereotypów i in. form „agresji” w celu ukształtowania negatywnej opinii o przeciwniku);

- konflikty związane z „agresją” społeczną (nietolerancja, ksenofobia, dyskryminacja);

- konflikt związany z „agresją” fizyczną (bójki, napady, pogromy, ekscesy, dewastacje, a nawet akty terroryzmu).

Typologia konfliktów etnicznych

(A. Posern-Zieliński):

Konflikty etniczne objawiają się w postaci aktów przemocy (powstania, wojny, czystki etniczne, partyzantka, terroryzm), lub w formie nacisków administracyjno-prawnych, prześladowań ze względu na odmienną kulturę, język, rasę czy religię, nierównoprawne traktowanie w sferze gospodarki, szkolnictwa, administracji, pozbawienia uprawnień.

1) Wewnątrzpaństwowe konflikty etniczne:

a) konflikty wybuchające między grupami tworzącymi pluralistyczną strukturę kraju, zwykle między zmarginalizowaną mniejszością a uprzywilejowaną większością (konflikt kurdyjsko-turecki w Turcji, kurdyjsko-arabski w Iraku);

b) konflikt pomiędzy różnymi grupami etnicznymi zamieszkującymi jedno państwo o władzę (konflikt między Tutsi i Hutu w Rwandzie, między Grekami a Turkami na Cyprze);

c) konflikt zachodzący między grupami imigrantów a głównym nurtem narodowej populacji (napięcia arabsko-francuskie we Francji, rosyjsko-kaukaskie w Rosji

2) Konflikty wywołane przez ruchy separatystyczne dążące do utworzenia własnego, samodzielnego państwa,

3) Konflikty powstałe w wyniku podboju jednych grup etnicznych przez drugie (Sytuacje takie występowały w dobie podbojów kolonialnych; inkorporacja Tybetu, ekspansja terytorialna ZSRR),

4) Konflikty, którego podłożem jest presja asymilacyjna władz centralnych względem grup tubylczych czy mniejszościowych, które są także ograniczane w prawach i wypierane ze swoich ziem

5) Konflikty o antagonizmie o charakterze irredentystycznym, którego istotą jest zwykle spór terytorialny wynikający z niepokrywania się granic politycznych i etnicznych.

Etapy konfliktu etnicznego

0) Stan zerowy

1) Uprzedzenia, animozje

2) Spory, pierwsze napięcia etniczne

3) Narastanie napięcia, wrogości

4) Pojedyncze incydenty

5) Konflikt w pełni

Przejście od jednego do drugiego etapu odbywa się pod wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych

Na każdym etapie narastania konfliktu etnicznego proces ten może być kontynuowany, spowolniony, wstrzymany, cofnięty na niższy poziom lub cofnięty do etapu początkowego (1) Nigdy jednak nie wróci on od razu do stanu zerowego.

Przezwyciężenie bądź niwelowanie może być realizowane w płaszczyźnie:

- podstawowej, przejście z etapu 5 do poziomu 4, 3 lub 2

- złożonej, sprowadzenie konfliktu do poziomu 1;

- ostatecznej, działania zmierzające w kierunku zniwelowania występujących uprzedzeń, napięć, animozji czy stereotypów; jest to zadanie bardzo trudne i długoterminowe.

Rozwiązywanie konfliktów etnicznych:

Pomyślne rozwiązywanie konfliktów (M. Kohne, zbadał 81 konfliktów po II w. ś.)

- ustalenie sposobu komunikowania się zwaśnionych stron;

- stworzenie możliwości by nagromadzona złość i nienawiść znalazły ujście;

- znalezienie neutralnych mediatorów potrafiących przekazywać jednej stronie posłanie drugiej, umiejących korygować zachowania każdej ze stron konfliktu;

- odczytywanie gestów dobrej woli i sygnałów pojednania.

Po II w. ś. doszło do zmniejszenia liczby konfliktów etnicznych, zaś później ponownie narastała ich liczba

W 50 najistotniejszych konfliktach do połowy lat 90. zginęło ok. 4 mln ludzi, 27 mln zmuszonych było do migracji.

W Europie Zachodniej i Ameryce Północnej oraz w Japonii konflikty etniczne narastały głównie w latach 60. i w połowie lat 70.

W Europie Wschodniej i w b. ZSRR odrodzenie napięć etnicznych miało miejsce na przełomie lat 80. i 90.

WYKŁAD IV

Stosunki narodowościowe i polityka etniczna państw

(

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie)

2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;

3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji; współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:

1) Stosunki interetniczne w systemie niedemokratycznym:

- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,

- dyskryminacja większości przez mniejszość,

- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia statusów;

- pluralizm w nierówności (apartheid);

- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą do wyeliminowania źródeł napięć):

a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne przesiedlenie się mniejszości);

b) działania inicjowane przez większość:

- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);

- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);

- przesiedlenia przymusowe;

- eksterminacja.

c) działania inicjowane przez mniejszość:

- utworzenie własnego państwa;

- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;

- uzyskanie autonomii;

- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:

a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);

b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:

- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc mniejszości we władzach);

- respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie obowiązujących praw człowieka;

- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);

zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja „the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo silniejszy;

2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i informacyjnego;

3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem moralnym do danego terytorium (np. autochtoni)

4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko kontrofensywy;

5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw

Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych, zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)

Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a państwem i odwrotnie.

Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

Koncepcje polityki etnicznej

Podstawy prawne, w tym status prawny grup;

Podstawy instytucjonalne;

Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych

2) czas i okoliczności przybycia;

3) okres zamieszkania w państwie;

4) posiadanie własnych organizacji państwowych;

5) odległość od własnych organizacji państwowych;

6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;

7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej przedstawicieli);

8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające

na politykę etniczną:

1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;

2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;

3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;

4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:

1) asymilacja:

- dobrowolna;

- wymuszona (dyskryminacja).

2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i etniczno-kulturowe.

3) preferencja ślubów mieszanych.

4) polityczna i ekonomiczna izolacja.

5) eliminacja społeczności etnicznych:

- przesiedlenia;

- deportacje;

- wymuszenie emigracji;

- czystki etniczne;

- eksterminacja biologiczna.

Polity etniczna państwa obejmuje:

Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za granicą (W. Baluk).

Naród tytularny;

Mniejszości narodowe i etniczne;

Diasporę

Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i kultury etnicznej

Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością

Mobilizacja etniczności

Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego

Manipulacje etniczne

divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem łatwiejszego panowania nad nimi)

manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych, kłamliwych danych)

- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji. Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie

Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy

zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”

Segregacja rasowa;

Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

Zbrodnie gwałtu

Zbrodnie ekonomiczne

Zbrodnie biologiczne

Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności

Transfer i wymiana ludności

Eksterminacja selektywna lub całkowita

Deportacje

Zbrodnie gwałtu

Gwałt jako środek motywacji walki

Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice seksualne zdobywające środki)

Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym terytorium)

Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej zbiorowości na danym terytorium

Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja, Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne

Zniszczenie żywotnego środowiska

naturalnego grup etnicznych

(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie

pastwisk, łowisk, stad bydła)

Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne

Celem takiej polityki jest zmniejszenie

populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej

za pomocą rozdzielenia rodzin bądź

sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludnośc

Planowany sposób przemieszania ludności w celu

pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.

Wymiana była narzucana przez społeczność

międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.

Przykłady:

W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.

Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności

Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie

izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi

obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności

w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.

Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec

Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego

części.

Przykłady eksterminacji całkowitej:

ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów

i Cyganów (II w. ś.)

Przykłady eksterminacji selektywnej:

zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje

Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzn

w ramach państwa.

Przykłady deportacji w ZSRR:

Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943); Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943); Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich (1944); Greków i Bułgarów (1949).

WYKŁAD 1

Społeczeństwo

F. Znaniecki

Społeczeństwo – kategoria nadrzędna w stosunku do różnych kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką przynależność swoich członków.

W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o społeczeństwach państwach, kościelnych, narodowych, klasowych, rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi.

Społeczeństwo – kategoria ogólna więzi międzyludzkiej wynikłej z trwałych interakcji.

Naród - w rozumieniu potocznym

Naturalne zjawisko, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie pochodzenia i wspólnocie ziemi (terytorium).

W przekonaniu potocznym członkiem zbiorowości narodowej staje się dziecko przez sam fakt urodzenia się z rodziców określonej narodowości i w kraju o dominującej lub wyraźnie wyodrębnionej narodowej zbiorowości

Z tego wypływają zasady nadawania obywatelstwa:

- zasada „prawa ziemi”

zasada terytorium „prawa krwi”

Nadawanie obywatelstwa jest powiązaniem narodowości, która jest faktem swoiście kulturowym z polityczną zasadą przynależności państwowej.

Dwa ujęcia narodu

Polityczne (Rousseau

Kulturowe (Herder 1744-1803)

Twórca koncepcji historiozofii i historycznej teorii języka. Za najbardziej naturalną uważał przynależność jednostki do grupy etnicznej.

Głównym wyznacznikiem narodu jest język, który odzwierciedla jego charakter i rozum, a także pochodzenie etniczne i terytorium. Granice państwa muszą pokrywać się z etnicznymi.

Koncepcja narodu politycznego

Nacisk jest kładziony na polityczne funkcje narodu

. L. Greenfeld (nacjonalizm-naród)

Naród – nacjonalizm (Greenfeld) w znaczeniu:

- indywidualistyczno-liberalnym (obywatelskim);

- koletywistyczno-autorytarnym (etnicznym).

Naród w ujęciu kulturologicznym

(antropologicznym)

Naród jest historycznie zmienny jak każde zjawisko kultury.

Naród jest wspólnotą komunikowania opartą na kształtującym się uniwersum kulturowym o znacznym bogactwie i wewnętrznym zespoleniu elementów (syntagma kultury).

Karl Deutsch

Naród – wspólnota komunikowania, właśnie ze względu na te funkcje kultur narodowych.

Charakteryzując narody współczesne zwraca uwagę na wielość elementów każdej kultury narodowej, które nazywa cegiełkami jej konstrukcji.

Naród i mechanizmy tworzenia kultur narodowych

(A. Kłoskowska)

Naród (grupa etniczna) – zbiorowość o charakterze wspólnot określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich kulturowych właściwości.

Mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:

1) tworzenie systemów symbolicznych, wynikających z gatunkowych zdolności człowieka;

2) wyodrębnienie się układu tych systemów jako właściwych grupie odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;

3) rozszerzenie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej zbiorowości społecznej (granice plemienia, państwa);

4) rozszerzenie wspólności kultury ponad granicami państwa i narodu (uniwersalizacja).

Model narodu M. Waldenberga

Na model narodu u M. Waldenberga składa się:

„Naród zależny” (M. Waldenberg)

Z tym zjawiskiem mamy do czynienia w dwóch przypadkach:

- ziemie danego bezpaństwowego narodu lub znaczna ich część i niemal cały dany naród lub przeważająca jego część znajdują się w zdominowanym przez inny naród państwie wielonarodowym (Słowacy w Austro-Węgrzech);

- dany naród bezpaństwowy jest podzielony, tylko pewna, ale licząca się część danego narodu i jego obszaru narodowego znajduje się w granicach takiego państwa (Polacy i Ukraińcy w Monarchii Habsburgów).

- występują także stany pośrednie (Polacy w Galicji).

Korelatem „narodu zależnego” występuje pojecie „naród panujący” czy ”naród rządzący” (chodzi o panowanie polityczne).

Naród państwowy (tytularny)

Naród państwowy (tytularny) – jest to naród, który dążył do utworzenia danego państwa bądź je proklamował, który traktuje je z reguły jako wysoko cenioną wartość narodową i z reguły stanowi największa część jego mieszkańców, a w każdym razie jest liczniejszy niż jakakolwiek inna zamieszkująca je społeczność narodowa.

W państwach niedemokratycznych naród państwowy jest narodem panującym. W faktycznej federacji istnieją dwa lub więcej narody państwowe.

Naród polityczny

Naród polityczny – obejmuje wszystkie zamieszkałe w państwie i związane z nim obywatelstwem społeczności etniczne, a lojalność wobec narodu politycznego ma dominować nad lojalnością wobec własnego narodu etnicznego.

Naród etniczny

Naród etniczny (grupa etniczna) – grupa, która oparta jest na trafnym lub bezpodstawnym przeświadczeniu, że jej członków, a w każdym razie ich większość, łączy wspólne pochodzenie, że wywodzą się oni z jednego plemienia lub plemion bliskich sobie. Przeświadczenie to odróżnia grupę etniczną od innych grup posiadających wspólną kulturę. W przypadku społeczności osiadłej związane jest z nim z reguły inne przeświadczenie: posiada ona własne terytorium.

Rasa-Naród-Grupa etniczna

(Podobieństwa i różnice)

Rasa – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej znaczenia uzupełniają dwa istotne elementy:

- „lokalne” grupy są przykładami abstrakcyjnej idei podziałów rodzaju ludzkiego

- rasa w wyraźny sposób odnosi się do fizycznych czy „widocznych” różnic jako głównego wyznacznika odmienności i nierówności

Naród - odwołuje się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jego znaczenie uzupełnia jeden istotny element

Narody są, czy też powinny być, złączone z państwem lub podobną do państwa formą polityczną.

Grupa etniczna – odnosi się do wspólnot pochodzeniowych i kulturowych, a jej znaczenie uzupełniają trzy istotne elementy:

- grupa ta jest rodzajem podzbioru w ramach państwa narodowego,

- wyznacznikiem jej odmienności jest raczej kultura niż wygląd fizyczny

- grupa ta jest często odbierana jako inna w zestawieniu z większością, rozumianą jako „nie-etnizcna”

Ruch narodowy – jest to ruch działający na rzecz ukształtowania się narodów, pojawienia się i upowszechnienia świadomości narodowej.

Nacjonalizm

1 Nacjonalizm współcześnie ma następujące znaczenie:

- - proces kształtowania się narodu;

- - ruch narodowy;

- - określony stan świadomości narodowej;

- - idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji;

- określony system poglądów (ideologia) dotyczący narodu i stosunków między narodami;

określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów.

Nacjonalizm (A. Smith) – rozszerza zasięg wspólnoty etnicznej ze sfer wyłącznie kulturowych i społecznych na sfery ekonomiczne i polityczne, z sektorów przeważnie prywatnych na publiczne.

E. Gellner – uważał naród jako wynik działania idei nacjonalizmu. Naród można zdefiniować tylko przez nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i państwowych.

Wspólnoty wyobrażone

(Benedict Anderson)

Naród – wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna

Wspólnoty ograniczone – ponieważ nawet największe narody zajmują ograniczony obszar poza którym żyją inne narody. Żaden naród nie wyobraża siebie jako całej ludzkości.

Wspólnoty suwerenne – narody mażą o wolności, choćby pod władzą boską. Rękojmią i symbolem tej wolności jest suwerenne państwo.

Wykład III

Mniejszości narodowe i etniczne

(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:

K. Kwaśniewski, Socjologia mniejszości a definicja mniejszości narodowej, „Sprawy Narodowościowe”, t 1, 1992

Ogólne problemy większości i mniejszości: liczebność a podległość

Pojęcie mniejszości wiąże się na pierwszy rzut oka z kryterium ilościowym. Tak jednak nie jest, gdyż kryterium, na podstawie którego pewna zbiorowość ludzi znajduje się w mniejszości jest o wiele ważniejsze, niż sam fakt, że stanowią oni mniejszość.

G. Simmel uważa, że mniejszość i większość z założenia stanowią rezultat uzgodnienia stanowisk po to, by jedność całości została zachowana, by przeciwdziałać rozłamowi.

Odrzucał zasadę „siłowej” przewagi większości, a podkreślał znaczenie

zasady moralnej powinności zaakceptowania woli większości przez mniejszość, mniejszość bowiem nie jest tu wykluczona, ale przeciwnie, włączona w całość, a większość działa nie tylko w imieniu własnej większej siły, ale w imieniu idealnej jedności całości.

Mniejszość o tyle jest mniejszością, o ile nie przestaje być organiczną częścią całości, do której należy.

Status społeczny mniejszości

Polega na zapewnieniu należącym do mniejszości jednostkom takich uprawnień w obrębie całości, by mogły mieć i wyrażać odrębne zdania i dążenia.

Podmiotem jednak tych uprawnień są jednostki (ludzie), a nie mniejszości, i dopiero jednostki mogą powoływać organizację dla wyrażania i ochrony swoich uprawnień.

Zaspokojenie ich potrzeb zbiorowych winno być przedmiotem prac takich organizacji tylko o tyle, o ile owe potrzeby zbiorowe wynikają z potrzeb indywidualnych, a nie o tyle, o ile potrzeby indywidualne są dopiero stymulowane przez zbiorowość.

Granice dominacji większości

Jeżeli nawet mniejszość może być zdominowana, to tylko do tej granicy od której staje się to niebezpieczne dla większości, zwłaszcza im bardziej dobrowolna jest przynależność do większości lub mniejszości.

Podobnie zresztą niebezpieczne dla mniejszości może być nie zachowanie lojalności wobec większości, a właściwie wobec całości.

Zależność między mniejszością a dyskryminacją

Utożsamianie pojęcia mniejszości wyłącznie z dyskryminacja jest błędne, ponieważ mniejszość narodowa nie jest w istocie mniejszością dominującą, jednak nie przestaje nią być mniejszość w żaden sposób nie dyskryminowana, zaś dyskryminacja może też dotyczyć etnicznej większości.

Statystyczna mniejszość może być też awangardą, która jednak zaczyna dominować dopiero gdy jest zaaprobowana przez większość, a przynajmniej w obliczu jej bierności.

Zasada „czystych rąk”.

Obowiązek uwzględniania przez większość głosu mniejszości jest współzależny z obowiązkiem lojalności mniejszości względem całości, a nawet względem większości.

Ogólna definicja mniejszości i większości

Mniejszość – podgrupa danej całości (grupy) społecznej, wyodrębnionej na podstawie wyraźnego kryterium (często terytorialnego), która ze względu na swoją liczebność nie może wytyczać celów i środków działania owej całości.

Większość – podgrupa całości, która ze względu na swą liczebność może wytyczać i realizować cele oraz przyjmować środki działania całości uznawane przez nią za najsłuszniejsze.

Warunki niezbędne do zaistnienia

problematyki mniejszościowej:

1) istnieje system społeczny, gdzie funkcjonuje zasada stosowania się do opinii lub dążeń większości wszystkich członków danej społeczności;

2) pragnienie ochrony swojej odrębności;

3) minimalna liczebność;

4) mniejszość pozostaje mniejszością tylko o tyle, o ile zachowuje członkostwo całości i lojalność wobec tej całości.

Ogólne cechy mniejszości:

1) liczebność, która nie pozwala mniejszości do narzucenia swoich poglądów większości (cecha jakościowa);

2) umowny układ odniesienia (kryteria różnicowania);

3) minimalna liczba członków;

4) niepełna własnowolność, a może być rozszerzana aż do granic dyskryminacji;

5) zgłaszanie przez mniejszość pragnienia ochrony jej postulatów i uprawnień;

6) współzależności pomiędzy liczebnością a własnowolnością (zasada demokratyzmu);

7) grupa mniejszościowa nie może nigdy uzyskać praw i wpływów większych, a nawet całkowicie równych tym, jakie przysługują większości;

8) aktywność w wyrażaniu swoich potrzeb, w wyłanianiu swych reprezentantów;

9) przedstawiciele mniejszości są tylko zbiorowością jednostek wysuwających takie lub inne indywidualne potrzeby;

10) przynależność do mniejszości nie zawsze w jednakowym stopniu należy do swobodnego wyboru jej członków.

Ogólna typologia mniejszości:

1) mniejszość ze względu na poglądy (polityczne);

2) mniejszość ze względu na poglądy lub całe ideologie odziedziczone po przodkach, ale wymagające zaakceptowania także przez samych członków mniejszości (wyznaniowe);

3) mniejszości wyróżniające się odrębną od większości kulturą, językiem i mające świadomość tej odrębności (etniczne)

4) mniejszości, których kryterium wyróżnienia są cechy fizyczne (rasowe)

Geneza mniejszości narodowych

migracja;

aneksje i kolonializm;

zmiana granic.

Typologia mniejszości narodowych

1) mniejszości warunkowe (zdolne do utworzenia własnego państwa) i bezwarunkowe (nie są zdolne do utworzenia własnego państwa);

2) mniejszości osiadłe i przybyłe (wg kryterium stopnia powiązania z zamieszkiwanym krajem);

3) mniejszości wewnętrzne i przygraniczne (wg umiejscowienia w zamieszkiwanym kraju);

4) mniejszości zwarte i rozproszone (wg kryterium skupienia);

5) mniejszości chronione i niechronione (wg kryterium położenia prawnego).

Pogranicze (G. Babiński)

Pogranicze – obszar, mniej lub bardziej określony i w pewnym stopniu historycznie zmienny, na którym występuje wymiana kulturowa i społeczna między dwoma lub wieloma narodami.

Typologia pogranicza:

- geograficzne (wyznaczone granicami naturalnymi lub zasięgiem osadnictwa);

- historyczne (geneza i istota);

- polityczne (zmiana granic);

- etniczne (obszar stykowy między zbiorowościami etnicznymi);

- społeczne ( różnice społeczne pomiędzy różnymi grupami

etnicznymi zamieszkałymi pogranicze)

- kulturowe.

Definicje mniejszości

historyczno-normatywne

- socjologiczne

- definicji mniejszości w ogóle

Historyczno-normatywne

(zaproponowana na seminarium ONZ w 1974 r.)

Definicja mniejszości: grupa obywateli, licząca dostateczną liczbę członków, aby spełniać cele grupy, lecz mniejsza od pozostałej ludności, połączona więzami historycznymi, etnicznymi, kulturowymi, religijnymi lub językowymi oraz dążąca do zachowania tych cech, różniących ją od pozostałej ludności.

Deklaracja turyńska

Instrument Inicjatywy Środkowo-Europejskiej

ochrony praw mniejszości

mniejszość narodowa – grupa mniejsza liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie będący obywatelami danego Państwa, mają etniczne, religijne lub językowe cechy odróżniające je od pozostałej części ludności i kierują się wolą zachowania własnej kultury, tradycji, religii lub języka.

Definicja wypracowana na forum ONZ (przyjęta przez Kanadę)

Mniejszość etniczna, religijna lub językowa (F. Capotorti) –

Grupa pozostająca w liczebnej mniejszości w stosunku do pozostałej ludności państwa, nie zajmująca pozycji dominującej, której członkowie, będąc obywatelami tego państwa, charakteryzują się cechami kulturowymi, fizycznymi lub historycznymi, religijnymi lub językowymi odmiennymi od pozostałej części ludności i wykazują choćby domniemanie, poczucie wspólnoty zmierzając do zachowania kultury, tradycji, religii lub języka.

Socjologiczne definicje

Mniejszość (A.M. Rose) – grupa odróżniająca się od innych w tym samym społeczeństwie rasą, narodowością, religią lub językiem – którzy zarówno myślą o sobie jako o odróżniającej się grupie, jak i są uważani przez innych za odróżniającą się grupę z konotacją negatywną. Jest to grupa względnie upośledzona w zakresie władzy i przez to poddana wyłączeniom, dyskryminacjom i innemu odróżniającemu traktowaniu.

Mniejszość narodowa (J. Wiatra) – taka grupa etniczna, która mieszka w państwie mającym inną większość etniczną, jeżeli owa mniejszość nie zajmuje wyodrębnionego politycznie i administracyjnie terytorium w ramach luźnej struktury federacyjnej.

Mniejszość etniczna (E. Nowicka) – grupa etniczna, którą z inną lub z innymi grupami etnicznymi łączą stosunki podporządkowania i dominacji przede wszystkim w zakresie pozycji prawnopolitycznej, jak i ekonomicznej oraz prestiżowej. Grupa etniczna to grupa, której członkowie uważają siebie za odrębnych i za takich są uważani przez innych. Odrębność ta dotyczy:

kultury – języka, religii, obyczajów;

genealogii historycznej postrzeganej w kategoriach wspólnoty dziejów lub wspólnoty biologiczno-rasowej;

czasami cech osobowości;

zajmowanego terytorium (w przypadku ludów nomadycznych (koczujących) mniej a w przypadku ludu osiadłych bardziej).

Definicji mniejszości w ogóle

Mniejszość narodowa (K. Kwaśniewski) – to kategoria osób wyróżniająca się odrębnością etniczną (język, kultura, tradycje), która nie posiada autonomii terytorialnej w kraju, w którym żyje, a w którym ze względu na swoją liczebność nie stanowi najważniejszego narodu państwowego. Ponadto grupa ta pragnie zachować elementy swojej narodowej odrębności, zaś z krajem macierzystym utrzymuje tylko kontakty kulturalne bez naruszenia lojalności wobec państwa zamieszkania.

Mniejszość narodowa (G. Janusz) - grupa pozostająca w wyraźnej mniejszości w stosunku do reszty ludności w państwie oraz niezajmująca w nim pozycji dominującej, uznaje się za mniejszość, posiadająca odrębne pochodzenie etniczne (kultura, tradycje, religia i język), dąży do zachowania swojej odrębności i posiada grupę, która reprezentuje jej interesy wobec większości.

WYKŁAD VII

Regionalne systemy ochrony

mniejszości narodowych

(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura: J. Sozański, Ochrona mniejszości w systemie uniwersalnym, europejskim i wspólnotowym, Warszawa 2002;

S. Pawlak, Ochrona mniejszości narodowych w Europie, Warszawa 2001

System ochrony mniejszości w ramach Rady Europy

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950 r.)

Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych (1992 r.)

Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych (1995 r.)

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950 r.)

Art. 14 „Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, ... ”.

Przestrzeganie postanowień Konwencji zapewniała: Europejska Komisja Praw Człowieka i Trybunał Europejski Praw Człowieka. Skargi do w/w organów mogą składać zarówno jednostki jak i grupy jednostek. Warunkiem jest uznanie przez państwo kompetencji Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka.

W 1998 r. w ich miejsce powołano Trybunał Praw Człowieka. Jest on właściwym organem dotyczącym interpretacji i stosowania Konwencji. W jego skład wchodzą przedstawiciele każdego z państw członkowskich.

Tematyka mniejszościowa w RE

w latach 1950 – 1990

Okres lat 1950-1960

- Z powodu obaw przed powielaniem problemów z zakresu polityki mniejszościowej w latach 50. nie doszło do utworzenia tzw. Europejskiego Biura ds. Mniejszości.

- W 1957 r. Zgromadzenie Konsultacyjne poprosiło Komitet Prawny i Administracyjny o sporządzenie raportu w sprawie sytuacji prawnej mniejszości w państwach członkowskich RE. Komitet Ministrów nie poparł tej inicjatywy twierdząc, że publiczna debata na ten temat może przysporzyć więcej zła niż dobra.

- W 1957 r. powołano Podkomitet Komitetu Prawnego i Administracyjnego, którego zadaniem miało być opracowanie studiów porównawczych na temat mniejszości zamieszkałych w państwach członkowskich. Dwa lata później Podkomitet przedstawił wyniki swoich badań, uznając ustawodawstwo mniejszościowe Austrii, Danii, Niemiec i Włoch za zadawalające.

- W latach 60. Komitet Ministrów wstępnie zobowiązał się do opracowania osobnego protokołu do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, poświęconego wyłącznie prawom mniejszości lecz po 12 latach wycofał się z tej inicjatywy.

W latach 70. RE skoncentrowała się na badaniu położenia mniejszości narodowych m. in. w państwach nie należących do RE – ZSRR i Bułgarii, a także na opracowaniu pewnych grup praw mniejszości (kulturalnych i językowych). Prawa te nie wzbudzały tyle emocji co polityczne, zaś były niezbędne do zachowania przez mniejszości ich tożsamości.

W 1978 r. wysunięto propozycję przygotowania europejskiej karty praw kulturalnych mniejszości narodowych.

W 1981 r. Zgromadzenie Parlamentarne przyjęło rezolucję zalecającą opracowanie Karty języków mniejszościowych i regionalnych. Projekt wspomnianej Karty przedstawiono w 1988 r.

- Na początku lat 90. przedstawiono tzw. raport Grisela, dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i grup etnicznych w państwach członkowskich RE. Raport ten stwierdził wielce zróżnicowanie i niekorzystne położenie grup mniejszościowych żyjących w Europie. Wskazał na konieczność intensyfikacji prac w dziedzinie ochrony mniejszości (opracowanie standardów międzynarodowych i wpływanie przez rekomendacje na ustawodawstwo krajowe).

- 1 X 1990 r. Zgromadzenie Parlamentarne przyjęło rekomendację dotyczącą praw mniejszości. Rekomendacja podkreśla potrzebę pełnej implementacji standardów wypracowanych w ramach KBWE, a ponadto wskazuje ogólne zasady ochrony mniejszości (minimum praw).

Zgromadzenie Parlamentarne powołało Europejską Komisję „Demokracja przez Prawo”, zwanej także Komisją Wenecką. Zajęła się ona opracowaniem zbioru zasad dotyczących mniejszości oraz odrębnej konwencji dotyczącej ochrony praw mniejszości narodowych.

- W 1993 r. podczas szczytu w Wiedniu przyjęto Deklarację Wiedeńską. Głowy państw i rządów wezwały Komitet Ministrów RE do niezwłocznego opracowania projektu otwartej dla wszystkich państw, nie tylko członków RE, konwencji o prawach mniejszości narodowych.

- W listopadzie 1993 r. Komitet Ministrów RE utworzył Komitet ds. Ochrony Mniejszości Narodowych (w celu doraźnym). W jego skład weszli przedstawiciele Komitetu Praw Człowieka, Rady ds. Współpracy Kulturalnej przy RE. Komitetu RE ds. Mass Mediów, a także członkowie Komisji Weneckiej. Wysoki Komisarz KBWE ds. Mniejszości Narodowych oraz przedstawiciele Komisji Wspólnot Europejskich uczestniczyli w obradach jako obserwatorzy. Wynikiem prac było opracowanie projektu konwencji mniejszościowej.

- Ramowa Konwencja o ochronie mniejszości narodowych została otwarta do podpisu w lutym 1995 r.

Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych

Karta została otwarta do podpisu 5 XI 1992 r., natomiast weszła w życie 1 marca 1998 r.

Karta wprowadza pojęcie języków regionalnych i mniejszościowych.

Art. 1 „Języki regionalne lub mniejszościowe oznaczają te języki, które są:

- tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa;

- różnią się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmują ani dialektów języka oficjalnego państwa, ani języka migrantów”.

Cz. II Karty zawiera zasady ogólne:

- zobowiązanie państw do uznania tych języków;

- respektowania ich geograficznego występowania;

- popierania używania ich w mowie i piśmie, w życiu prywatnym i publicznym;

- wspierania edukacji w tych językach na wszystkich poziomach;

- prowadzenia nad nimi studiów;

- nauczania tych języków osoby zamieszkujące obszary występowania tych języków (za zgodą zainteresowanych);

- popieranie wymiany międzynarodowej w tym zakresie;

- wspierania języków nie-terytorialnych.

Zasady ratyfikacji:

a) państwo ratyfikujące zobowiązuje się do stosowania zasad ogólnych z części II do wszystkich języków regionalnych i mniejszościowych;

b) w odniesieniu do języków wyszczególnionych w chwili ratyfikacji państwa zobowiązują się do stosowania 3/5 ustępów spośród części III (przynajmniej 3 ust. z art. 8 (oświata) i art. 12 (działalność kulturalna) ora po jednym z art. 9 (władze sądowe), art. 10 (władze administracyjne), art. 11 (media), art. 13 (życie ekonomiczne i społeczne).

Tworzą one próg minimum międzynarodowych zobowiązań państwa w dziedzinie językowej.

Art. 8 W sferze oświaty Strony zobowiązują się, w odniesieniu do terytorium, gdzie te języki są używane, bez szkody dla nauczania oficjalnego języka do udostępnienia oświaty:

a) przedszkolnej w tych językach;

b) podstawowej -// ;

c) średniej - //-;

d) zawodowej -//-;

e) wyższej -//-;

f) kursów dla dorosłych -//-.

Oprócz tego stwierdzono, że w sferze oświaty państwa zobowiązują się bez szkody dla języka oficjalnego do:

- uzupełnienia nauki tych języków odpowiednimi zmianami w nauczaniu historii i kultury, uwzględniającymi specyficzne doświadczenia mniejszości lub społeczności regionalnych;

- zapewnienia odpowiedniej ilości wykształconych nauczycieli niezbędnych do prowadzenia nauki tych języków;

- powołania odpowiednich ciał nadzorujących to nauczanie i przedstawiających publicznie raporty o sytuacji w tej dziedzinie;

- i inne.

Art. 12. Działalność kulturalna i jej baza materialna

Strony zobowiązują się do:

a) popierania form wypowiedzi oraz roztaczania opieki nad dostępem do prac w tych językach;

b) popierania różnego rodzaju prac powstających w językach regionalnych i mniejszościowych oraz ich tłumaczenia;

c) popierania dostępu do prac tworzonych w in. językach poprzez ich tłumaczenie na j. regionalny i mniejszościowe;

d) uwzględniania przez organa ds. kultury i oświaty w realizowanych przedsięwzięciach zróżnicowania językowego;

e) popierania rozwiązań, w których organizacje zajmujące się sprawami kultury i oświaty posiadałyby pracowników z płynną znajomością języka mniejszościowego;

f) zachęcania reprezentantów takich środowisk do aktywności kulturalnej i oświatowej;

g) zachęcania instytucji kulturalnych do wystawiania i in. form prezentacji dzieł w takich językach;

h) wspierania badań służących rozwojowi różnych form (np. prawnej i biznesowej) tych języków.

Art. 9. Władze sądowe

1. Strony zobowiązują się do okręgów sądowych, w których liczba mieszkańców to uzasadnia do tego, żeby sądy prowadziły postępowanie na żądanie każdej ze stron w językach regionalnych lub mniejszościowych:

a) postępowania karne;

b) postępowania cywilne;

c) postępowanie w sprawach administracyjnych;

d) zobowiązują się do podjęcia kroków w celu zapewnienia tłumaczy w procesie sądowym;

2. Zobowiązują się do nie odmawiania uznania ważności dokumentów prawnych sporządzonych w języku regionalnym lub mniejszościowym.

3. Strony zobowiązują się do udostępnienia w językach regionalnych lub mniejszościowych najważniejszych tekstów ustaw dotyczących osób posługujących się tym językiem.

Art. 10. Władza administracyjna i służba publiczna

1. Strony zobowiązują się w jednostkach administracyjnych, gdzie występują owe grupy do zapewnienia:

- aby władze i urzędnicy posługiwały się tymi językami;

- aby osoby posługujące się tymi językami mogli składać w tych językach wnioski i otrzymywać odpowiedzi;

- aby osoby posługujące się tymi językami mogły składać w tych językach ze skutkiem prawnym wnioski;

- udostępnienie formularzy w wersjach językowych tych grup lub dwujęzycznych;

- zezwolenie władzom regionalnym na sporządzanie dokumentów w tych językach.

2. Strony zobowiązują się stworzyć lub zachęcać do używania języków regionalnych lub mniejszościowych w pracy organów władzy regionalnej lub lokalnej (Stosowania języków mniejszościowych jako pomocniczych).

- w nazwach miejscowości obok nazw w języku oficjalnym do stosowania nazw w języku mniejszościowym.

3. Zezwolenie na wykorzystywanie tych języków przy wykonywaniu usług publicznych.

4. Szkolenia urzędników w tych językach.

5. Respektują prawo do nazwiska w brzmieniu języka ojczystego takich osób.

Art. 11. Media.

1. Strony zobowiązują się do:

- zapewnienia utworzenia przynajmniej jednej stacji radiowej i telewizyjnej w językach regionalnych i mniejszościowych;

- wydania odpowiednich przepisów zobowiązujących stacje nadawcze do oferowania programów w tych językach;

- ułatwiania produkcji i dystrybucji materiałów audiowizualnych w językach regionalnych lub mniejszościowych;

- ułatwiania utworzenia przynajmniej jednego tytułu prasowego;

- subsydiowania takich mediów.

2. Strony zobowiązują się zagwarantować swobodny bezpośredni odbiór programów radia i telewizji nadawanych z sąsiednich krajów w języku identycznym lub podobnym.

Art. 13. Życie ekonomiczne i społeczne.

1. W odniesieniu do działalności społecznej i ekonomicznej usunięcie przepisów:

- zabraniających używania języków mniejszościowych i regionalnych w dokumentach, w szczególności w umowach o pracę i technicznych (instrukcje obsługi);

- zabraniających używania tych języków w procesie produkcyjnym.

2. Strony zobowiązują się do:

- używania tych języków przy sporządzeniu przekazów pieniężnych (czeków, weksli itp.) lub innych dokumentów finansowych;

- zachęcania posługiwania się tymi językami w życiu społecznym i gospodarczym;

- zakłady opieki społecznej przyjmowały i leczyły osób posługujących się językami regionalnymi;

- do sporządzenia w tych językach instrukcji bezpieczeństwa i praw konsumentów.

Art. 14. Wspierać kontakty transgraniczne pomiędzy grupami posługującymi się tymi samymi lub podobnymi językami.

Stosowanie Karty (art. 15-16) państwa-strony zobowiązane są do:

- przedstawienia Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy raportów (pierwszy w ciągu roku, a następne trzech) o ich polityce wobec języków mniejszościowych;

- podanie ich do wiadomości publicznej;

- przedstawienia raportów w formie podanej przez Komitet Ministrów.

Raporty przedstawione Sekretarzowi Generalnemu bada Komitet Ekspertów. W skład Komitetu wchodzi jeden człowiek każdej ze stron powołany przez Komitet Ministrów z listy osób o najwyższym autorytecie moralnym i kompetencjach. Członkowie są powoływani na okres 6 lat z możliwością ponownego wyboru.

Na podstawie raportów przedkładanych przez państwa, a także uwag organów lub stowarzyszeń w państwie-stronie Komitet Ekspertów przygotowuje swój raport, który przedkłada Komitetowi Ministrów (z uwzględnieniem ewentualnych zaleceń państwu lub grupie państw).

Sekretarz Generalny sporządza dla Zgromadzenia Parlamentarnego dwuletni szczegółowy raport na temat stosowania Kart.

Żadne z postanowień Karty nie może być wykorzystywane wbrew prawu międzynarodowemu, a w tym przede wszystkim zasadzie suwerenności i integralności terytorialnej państw (art. 5).

Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych

Tekst Konwencji był otwarty do podpisania 1 lutego 1995 r., natomiast wszedł w życie 1 lutego 1998 r.

Cz. I i II zawierają zasady ogólne, będące podstawą szczegółowych rozwiązań.

Osoby należące do mniejszości mają prawo do:

- swobodnego określenia swojej przynależności narodowej;

- korzystania z praw i wolności indywidualnie i zbiorowo;

- swobodnego używania swego języka w życiu prywatnym i publicznym oraz do używania nazwisk w brzmieniu języka ojczystego, umieszczenia napisów prywatnych w ich języku ojczystym;

- tworzenia własnych placówek edukacyjnych;

- posiadania, otrzymywania i przekazywania informacji w swoim języku ojczystym;

- prawo nauki języka ojczystego i nauki w języku ojczystym (na wszystkich szczeblach);

- utrzymywania swobodnych i pokojowych kontaktów.

Państwa mają obowiązek:

- zakazać dyskryminację z powodu przynależności do mniejszości;

- zapewnienia równości pomiędzy większością a mniejszością we wszystkich sferach życia społecznego;

- obowiązek państw stron do utrzymania i tworzenia warunków niezbędnych do zachowania tożsamości;

- zaniechać działań na rzecz asymilacji;

- do rozwijania i szerzenia wiedzy o mniejszościach;

- do umieszczenia w rejonach, gdzie tradycyjnie zamieszkują mniejszości (w razie potrzeby) nazw ulic i miejscowości także w językach mniejszości.

Cz. III. Przy korzystaniu z zasad wynikających z Konwencji osoby należące do mniejszości zobowiązane są do respektowania konstytucji i innych ustaw obowiązujących w ich krajach oraz prawa innych – zwłaszcza większości lub innych mniejszości (art. 20).

Cz. IV. (Zasady nadzoru) Kontrolę powierzono Komitetowi Ministrów, głównemu organowi politycznemu RE. Komitet Ministrów powołuje Komitet doradczy-znanych ekspertów. Dla państw nie będących członkami RE zostanie stworzony odpowiedni tryb nadzoru.

W ciągu jednego roku po wejściu w życie Konwencji państwa przekazują Sekretarzowi Generalnemu informację o prawach i środkach wprowadzenia w życie zobowiązań. Następnie informacje są przekazywane okresowo. Sekretarz Generalny RE przekazuje ową informację Komitetowi Ministrów. Ten ostatni organ może osobiście poprosić państwo o przedstawienie mu raportu na temat wykonania postanowień konwencji.

Ochrona mniejszości w ramach OBWE

► Akt końcowy KBWE w Helsinkach (1975 r.)

„Państwa uczestniczące, na których terytorium znajdują się mniejszości narodowe, będą szanować prawo osób, należących do takich mniejszości, do równości wobec prawa, dadzą im pełną możliwość rzeczywistego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności i w ten sposób będą chronić ich uzasadnione interesy w tej dziedzinie”.

►Wiedeńskie Spotkanie KBWE (1986-1989)

Dokument końcowy zobowiązał państwa do:

- zapewnienia ochrony praw człowieka i podstawowych wolności osób należących do mniejszości narodowych na ich terytorium;

- nie dyskryminowania mniejszości i sprzyjania realizacji ich prawowitych interesów w dziedzinie praw człowieka i podstawowych wolności;

- popierania tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej mniejszości;

- równouprawnienia mniejszości z innymi i zapewnienia im korzystania z przysługujących praw;

Dokument Spotkania Kopenhaskiego Konferencji w sprawie ludzkiego wymiaru (1990 r.)

W dokumencie postanowiono, że:

- mniejszości mogą korzystać z przysługujących praw jednostkowo i grupowo;

- prawa mniejszości stanowią integralną część praw człowieka;

- korzystanie z praw przez mniejszość powinno przebiegać w warunkach pełnej równości i bez dyskryminacji;

- przynależność do mniejszości jest sprawą indywidualnego wyboru;

- mniejszości mają prawo swobodnego rozwijania swej tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej lub religijnej- bez jakichkolwiek prób asymilacji wbrew ich woli.

Pkt. 32 / mniejszości mają prawo do:

1) posługiwania się językiem ojczystym w życiu prywatnym i publicznym;

2) tworzenia i utrzymywania własnych instytucji, organizacji lub stowarzyszeń;

3) wyznawania i praktykowania swej religii i nauczania religii w swym języku ojczystym;

4) ustanowienia i utrzymywania niezakłóconych kontaktów wewnątrz i nazewnątrz grupy;

5) dostępu do informacji w swym języku ojczystym, jej rozpowszechniania i wymiany;

Pkt. 33./ Zobowiązania państw w zakresie mniejszości:

1) ochrona tożsamości mniejszości na ich terytorium;

2) dążenia państw do stwarzania możliwości nauczania osób należących do mniejszości ich języka lub w ich języku oraz posługiwanie się nim wobec władz publicznych - tam gdzie jest to możliwe i konieczne;

3) szanowanie praw osób należących do mniejszości w zakresie skutecznego uczestnictwa w sprawach publicznych;

4) uznania potrzeby współpracy międzynarodowej w dziedzinie praw człowieka.

Paryska Karta Nowej Europy

(efekt przyjęcia Dokumentu Spotkania Kopenhaskiego)

Paryska Karta została podpisana przez szefów państw i rządów w listopadzie 1990 r. Ten ważny dokument zawierał zobowiązanie wszystkich państw Europy, Azji Środkowej i Ameryki Północnej do kierowania się fundamentalnymi wartościami, w odniesieniu nie tylko do stosunków między państwami, lecz również do podstawowych zasad organizacji społeczeństwa w ramach państwa: że będą one opierały się na respektowaniu praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości narodowych, na rządach prawa, demokracji i gospodarce rynkowej.

Dokument Helsiński „Wyzwania czasu przemian”

z 1992 r.

Na mocy tego dokumentu powołano instytucje Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych.

Celem mandatu Wysokiego Komisarza jest zapobieganie konfliktom spowodowanym zamieszkiwaniem w państwie członkowskim OBWE mniejszości narodowych (etnicznych, językowych, religijnych) przez działania dyplomatyczne o charakterze poufnym i bezstronnym. Sprawy wiążą się z problemami, które stanowią samo sedno egzystencji państw: stosunkiem między regionami i centrum, kwestiami granicznymi, jak również istotą integralności terytorialnej państwa.

Wysoki Komisarz pełni dwojaką misję:

- wnosi wkład w rozwiązanie poszczególnych problemów międzyetnicznych, powstrzymując tym samym eskalację konfliktów;

- ostrzega kraje członkowskie, poprzez wystosowanie "wczesnego ostrzeżenia", kiedy istnieje zagrożenie nie opanowania konfliktu.

Mandat Wysokiego Komisarza nie określa go bezpośrednio jako:

- instrumentu ludzkiego wymiaru OBWE;

- obrońcy praw osób należących do mniejszości.

Specjalne znaczenie w działalności Wysokiego Komisarza ma więc określenie stosunku pomiędzy napięciami społecznymi a naruszeniami praw człowieka, w tym mniejszości narodowych. Źródłem napięć może być systematyczne nierespektowanie i naruszanie praw pewnych grup lub jednostek. W tym sensie zapobieganie konfliktom i wymiar ludzki są ze sobą ściśle powiązane.

Mandat Wysokiego Komisarza zawiera wiele ważnych elementów innowacyjnych:

- możliwość zaangażowania we wczesnym stadium konfliktu strony trzeciej zewnętrznej wobec konfliktu;

- zaangażowanie zależy wyłącznie od uznania trzeciej strony (nie jest wymagana zgoda Wysokiej Rady, ani też zgoda kraju, którego sprawa dotyczy);

- strona trzecia ma rozległe kompetencje, w tym prawo wjazdu do państwa uczestniczącego bez jego formalnego przyzwolenia lub poparcia innych państw uczestniczących;

- niezależność;

- możliwość wczesnego ostrzegania w sprawach mniejszościowych.

Wysoki Komisarz ma prawo do:

- otrzymywania od stron, których sprawa dotyczy bezpośrednich informacji;

- wspomagać dialog, zaufanie i współpracę między stronami;

- zbierania i wykorzystywania informacji z każdego źródła (rządy, partie, stowarzyszenia, mniejszości, organizację pozarządowe, media i pojedyncze osoby) z wyjątkiem osób i organizacji zamieszanych w stosowanie lub tolerowanie terroru;

- regularnych wizyt w krajach, w których występują problemy mniejszościowe;

- przedłożenia rządowi, którego sprawa dotyczy, raportu z zaleceniami (zalecenia nie są wiążące).

Zasady w oparciu o które działa Urząd Wysokiego Komisarza:

- bezstronność;

- poufność;

współpraca.

Zgodnie z paragrafem 2 i 3 mandatu Wysokiego Komisarza jest "instrumentem zapobiegania konfliktom w możliwie najwcześniejszym stadium", który zapewni "wczesne ostrzeganie" i, gdy będzie to wskazane, "wczesne reagowanie" w możliwie najwcześniejszym stadium napięć dotyczących kwestii mniejszości narodowych, napięć, które nie wyszły jeszcze poza stadium wczesnego ostrzegania, lecz zdaniem Wysokiego Komisarza, potencjalnie mogą przekształcić się w konflikt w regionie KBWE, oddziałujący na pokój, stabilność lub stosunki między Państwami uczestniczącymi, co wymagałoby uwagi i działania Rady i KWP" (Komitet Wysokich Przedstawicieli obecnie Wysoka Rada lub Stała Rada).

Wysoki Komisarz jest powoływany na wniosek Komitetu Wysokich Przedstawicieli przez Radę na okres 3 lat (możliwa jedna reelekcja). Korzysta z usług Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka w Warszawie.

Implementacja standardów OBWE

Instrumenty ogólne (struktury polityczne)

Instytucje KBWE powołane na mocy Paryskiej Karty:

- Radę Ministrów Spraw Zagranicznych (zbiera się dwa razy do roku);

- Komitet Wysokich Przedstawicieli (organ wykonawczy w stosunku do Rady);

- Sekretariat (obsługa Rady, Komitetu i Przewodniczącego). Na jego czele stoi mianowany na trzy lata Sekretarz Generalny;

- Centrum Zapobiegania Konfliktom;

- Biuro Wolnych Wyborów (później przemianowane na Biuro Praw Człowieka i Instytucji Demokratycznych w Warszawie);

- Zgromadzenie Parlamentarne (Madryt – kwiecień 1991 r.). Przyjmuje rezolucje i rekomendacje dotyczące kwestii związanych z ludzkim wymiarem;

- Urzędującego Przewodniczącego OBWE (minister spraw zagranicznych kraju sprawującego przewodnictwo), dodatkowo wspierany przez swego poprzednika i sukcesora (tworzą tzw. trójkę), którzy kierują politycznymi pracami. Inicjowanie działań OBWE w sferze politycznej, w tym ludzkiego wymiaru. Informuje Stałą Radę o ewentualnym łamaniu praw człowieka w zakresie zobowiązań OBWE.

Instrumenty wyspecjalizowane:

I. Konferencja przeglądowa (follow-up) – przewidziana Aktem końcowym. Obecnie odbywają się co dwa lata. Zajmują się implementacją standardów, problematyką operacyjną i wypracowaniem nowych zobowiązań na cały obszarze OBWE.

II. „Spotkania implementacyjne na temat ludzkiego wymiaru” spotkania na szczeblu ekspertów. Odbywają się na zmianę z konferencjami przeglądowymi. Dokumenty końcowe takich spotkań mają charakter opinii bądź zaleceń.

III. Biuro Praw Człowieka i Instytucji Demokratycznych.

- ma służyć monitorowaniu implementacji zobowiązań OBWE w sferze ludzkiego wymiaru;

- występować jako clearing house dla informacji na temat operacyjnych aspektów działalności w zakresie ludzkiego wymiaru;

- wspierać działalność OBWE oraz wysiłki państw w zakresie ludzkiego wymiaru, w tym wzmacniania instytucji demokratycznych.

IV. Droga dyplomatyczna (instrument wiedeński z 1989 r.).

Model nadzoru oparty m. in. na przekazywaniu i wymianie informacji kanałami dyplomatycznymi, organizowaniu spotkań w celu przedyskutowania konkretnego problemu oraz wnoszeniu najbardziej palących spraw na forum konferencji w sprawie tzw. "ludzkiego wymiaru KBWE".

1) rząd może domagać się odpowiedzi od in. rządu na postawione pytanie w sprawach praw człowieka;

2) z inicjatywy jednego rządu może dojść do spotkania z przedstawicielami in. rządu (który musi wyrazić zgodę) na temat praw człowieka;

3) rząd zainteresowany w pewnej kwestii może kanałami dyplomatycznymi poinformować inne rządy o przebiegu rozmów;

4) rząd może przedstawić informację o powodach swego zaniepokojenia sprawami praw człowieka w innym państwie na wszystkich spotkaniach KBWE.

V. Misję ekspertów (instrument moskiewski z 1991 r.).

- lista ekspertów (musi zawierać co najmniej 45 nazwisk, każde państwo może zaproponować nie więcej niż trzech ekspertów. Eksperci sprawują swoje funkcję od 3 do 6 lat.

Państwo uczestniczące może poprosić o pomoc misję KBWE, składającą się maksimum z 3 ekspertów, wybieranych przez to państwo z listy.

Misja może wykonywać swe zadania m. in. przez prowadzenie mediacji, sprawowanie funkcji doradczych, tajne dochodzenie, sprawowanie kontroli nad wykonaniem postanowień KBWE.

Państwo jest zobowiązane do przedstawienia ekspertom wszelkich możliwych informacji.

Misja w ciągu 3 tygodni powinna przedstawić państwu swoje uwagi wraz z opisem akcji, jaką podjęła lub jaką zamierza podjąć. Wyniki obserwacji są przekazywane wszystkim państwom.

Procedura może być zainicjowana przez państwo lub grupę państw stron w stosunku do innego państwa KBWE. Jeśli państwo, którego to dotyczy zgodzi się postępowanie toczy się w trybie normalnym.

Jeśli misja nie zostanie ustalona w terminie lub problem nie został rozwiązany, wtedy za wsparciem 5 państw KBWE zostanie utworzona 3 osobowa grupa sprawozdawców. Fakt ten jest notyfikowany państwu o które chodzi, a także innym uczestnikom (jednego sprawozdawcę wybierają państwa inicjujące procedurę, drugiego państwo o które chodzi, zaś trzeciego już wybrani wcześniej sprawozdawcy).

VI. Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych (instrument helsiński z 1992 r.)

powołał instytucje Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pytania Wykłady Biola - semestr I, Wychowanie fizyczne (hasł awf)
pytania wykład 7i8
PYTANIE, Wykłady KUL
Gleboznawstwo.GiK.Pytania.Wykłady 2013 MOJE, geodezja i kartografia PW
pytania o wyklad, pliki zamawiane, edukacja
ORGANA pytania wykładówka 2
Pytania z wykładów na kolokwium z Elektroenergetyki
Pytania z wykładów do opracowania, , PSYCHOLOGIA WSFiZ, ,SEM V, DIAGNOZA
Genetyka Pytania z 1 i 3 wykładu z genetyki lato 12
socjologiczneaaspekty problemow spolecznych, SAPS 6, WYKŁAD 7 (17
Wybrane Problemy Psychologii Stosowanej - Wykłady, Znaczący wzrost zainteresowania osiągnięciami psy
PYTANIA WYKŁADY
połoznictwo pytania z wykładów
wde - pytania wykład, wstęp do elektroniki - wykład zaliczenie
Odpowiedzi[2] - pytania wykładowcy, administracja, I ROK, makro i mikroekonomia, MAKRO-ekonomia
Problemy Społeczne pytania
genetyka pytania wykład 2 (1)
pytania z wykladow egzamin
socjologiczneaaspekty problemow spolecznych, SAPS 7, WYKŁAD 8 (8

więcej podobnych podstron