Dr hab. n.med. Hanna Winiarska
1. Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza |
---|
Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo i/lub zwiększona hematopoeza
Zwiększone straty żelaza
Zmniejszony dowóz żelaza w diecie, zmniejszone wchłanianie, zaburzone wykorzystanie żelaza
|
PREPARAT ŻELAZA |
DAWKA (mg) |
Fe++/tab (mg) |
% Fe | DZIENNA DAWKA (liczba tabletek) |
Glukonian żelaza (Ascofer®) |
200 | 24 | 11 | 6 -12 |
Fumaran żelaza (preparaty wielowitaminowe) | 200 | 66 | 33 | 3 |
Siarczan żelaza (Hemofer prol®) | 325 | 105 | 30 | 2 |
LECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI Z NIEDOBORU ŻELAZA:
Cel:
przywrócenie prawidłowego stężenia hemoglobiny,
odbudowa puli zapasowej żelaza (około 400-500mg u kobiet, 1000mg u mężczyzn).
Droga podania: po, iv, im
Najczęściej po - najtańsza, efektywna i obciążona niewielką liczba działań niepożądanych
Preparaty soli Fe
Związek żelaza | Preparat |
---|---|
Glukonian żelazawy | Ascofer (23mg Fe) |
Fumaran żelazawy | |
Siarczan żelazawy | Resoferon (37mg Fe) |
Preparaty o powolnym uwalnianiu (siarczan żelazawy) | Hemofer prol.(105mgFe), Sorbifer durules (100mg Fe), Tardyferon (80mg Fe) |
żelazo w preparatach leczniczych znajduje się w postaci soli żelazawych (Fe2+),
wchłanianie preparatów żelaza z przewodu pokarmowego może ulec zmniejszeniu w obecności pokarmu (zwłaszcza mleka), przy jednoczesnym stosowaniu leków zobojętniających kwas solny, antybiotyków tetracyklinowych.
Czas trwania leczenia doustnymi preparatami żelaza:
maksymalny poziom syntezy dobowej Hb wynosi 0,2-0,25g/dl pełnej krwi dziennie, zwykle dla resyntezy hemoglobiny potrzeba od 30-40 dni przy stosowaniu 200mg Fe/dobę,
odbudowa tkankowych zapasów żelaza (500mg u kobiet, 1000mg u mężczyzn) - wiele miesięcy leczenia (wchłanianie żelaza w jelitach spada dość szybko po odbudowaniu prawidłowego poziomu hemoglobin);
ZAZWYCZAJ CZAS TRWANIA KURACJI (ODBUDOWA HEMOGLOBINY I PULI ZAPASOWEJ ŻELAZA) TO 4-6 MIESIĘCY, W ZALEŻNOŚCI OD WYJŚCIOWEGO STĘŻENIA HEMOGLOBINY
Działania niepożądane doustnych preparatów żelaza:
zgaga,
nudności
dyskomfort w nadbrzuszu środkowym
zaparcia lub biegunki
czarne przebarwienie stolca
płynne preparaty mogą powodować przebarwienie szkliwa
W ostrym zatruciu doustnymi preparatami żelaza (najczęściej są to przypadkowe spożycia leku przez dzieci) stosuje się:
indukcję wymiotów,
wiązanie preparatów Fe w żołądku,
zastosowanie deferoksaminy
HEMOCHROMATOZA
uszkodzenia:
serca, wątroby, trzustki – miejsce odkładania nadmiaru żelaza
przyczyny:
wrodzone zaburzenia wchłaniania żelaza
częste transfuzje
długotrwała terapia pozajelitowymi preparatami żelaza
leczenie:
upusty żylne, deferoksamina (iv,im), deferasirox
Deferasirox (Exjade)
Preparat doustny, tworzy kompleksy z Fe, wydalane następnie drogą p.pok.
Wskazania
chorzy z talasemią beta- częste transfuzje krwi
inne niedokrwistości leczone wielokrotnymi przetoczeniami krwi
Wskazania do stosowania pozajelitowych preparatów żelaza:
zaburzenia wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego (zespół złego wchłaniania, stan po resekcji XII-cy lub górnej części jelita cienkiego)
zapalne choroby jelit, których objawy mogą ulec zaostrzeniu po zastosowaniu doustnych preparatów żelaza (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna)
brak tolerancji doustnych preparatów żelaza
trudna do korekcji utratą żelaza (np. hemofilia, trombocytopenia)
Obliczenie całkowitej dawki żelaza potrzebnej do leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Całkowitą dawkę żelaza, konieczną dla korekty poziomu Hb wylicza się ze wzoru:
całkowita dawka żelaza(mg) = m.c.[kg] x 0.24 x (15 - Hb[g/dl])
gdzie:
m.c – masa ciała
Hb(g/dl) - aktualna wartość stężenia Hb u danego chorego
Tak obliczoną dawkę żelaza zwiększa się o 500 lub1000 mg (pula tkankowa żelaza odpowiednio dla kobiet i mężczyzn).
reakcja anafilaktyczna (0,3 % pacjentów)
inne reakcje z nadwrażliwości: pokrzywka, wysypka, zawroty głowy, zapalenia stawów, bóle mięśniowe, gorączka
opóźnione reakcje alergiczne (24 do 48 h po dużej dawce żelaza i.v.; 3-7 dni po podaniu i.m): bóle stawów, bóle pleców, dreszcze, gorączka, bóle głowy, bóle mięśniowe, nudności, wymioty.
zapalenie żył – przedłużona dożylna infuzja stężonych roztworów
miejscowe odczyny przy podawaniu domięśniowym: ból, jałowe ropnie, przebarwienie skóry
ANEMIA MEGALOBLASTYCZNA
1. wywołana przez niedobór witaminy B12
2.wywołana przez niedobór kwasu foliowego
3.spowodowana przez wrodzony defekt metaboliczny
NIEDOKRWISTOŚĆ Z NIEDOBORU WITAMINY B12 – dzienne zapotrzebowanie 3-5µg/24h
Przyczyny niedoboru witaminy B12 |
---|
Niedobór w diecie
Zaburzenie wchłaniania
|
OBJAWY NIEDOBORU WITAMINY B12
zaburzenia odnowy materiału genetycznego (DNA) – powstawanie nieprawidłowych komórek, obumieranie komórek w trakcie dojrzewania (erytropoeza megaloblastyczna)
rozmaz krwi obwodowej - nieprawidłowe komórki i ich fragmenty (poikilocytoza, anizocytoza), makrocytoza
objawy kliniczne: osłabienie, kremowe zabarwienie skóry, zapalenie błony śluzowej języka i przewodu pokarmowego, objawy neurologiczne
zmiany w układzie nerwowym - postępujący obrzęki i demielinizacja włókien nerwowych, śmierć komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym i móżdżku.
- obwodowa neuropatia, zaburzenia czucia wibracji, wygórowanie odruchów głębokich
- przewlekły niedobór kobalaminy może doprowadzić do rozwoju ataksji, demencji
LECZENIE NIEDBORU WITAMINY B12:
profilaktycznie u ścisłych wegetarian (wegan) - doustnie, u chorych po gastrektomii lub z zaburzeniami wchłaniania - pozajelitowo
w leczeniu niedokrwistości megaloblastycznej początkowo raz dziennie 1000ug witaminy im, przez 2-3 tygodnie, następnie co 4 tygodnie, zazwyczaj do końca życia
Preparaty: Vitaminum B12 (inj 100, 1000g/ml), VegevitB12 (tabl.5 g)
DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE:
minimalne dzienne zapotrzebowanie - 50 μg,
w czasie ciąży - 400 μg, karmienia - 300 μg
Żywność bogata w foliniany – świeże, zielone warzywa, wątroba, drożdże, niektóre owoce. W czasie gotowania około 90% kwas foliowego ulega destrukcji
Niedobór kwasu foliowego |
---|
Niedobór w diecieZwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy
Zaburzenia wchłaniania
Zaburzenia metabolizmu kwasu foliowego
|
Standardowe leczenie – początkowo 0,8-1,2mg/dzień p.o. przez 1-4 miesięcy
Profilaktycznie - 400 μg/dzień p.o.
Kwas tetrahydrofoliowy (kwas folinowy)
aktywna postać kwasu foliowego
znajduje zastosowanie głównie w profilaktyce i terapii niedokrwistości niedoborowych u chorych leczonych metotreksatem oraz w terapii niedokrwistości megaloblastycznej występującej jako następstwo sprue, zespołów złego wchłaniania, w niedożywieniu, u kobiet ciężarnych i wcześniaków, po leczeniu inhibitorami reduktazy folinowej (jak już wspomniano, po leczeniu lub zatruciu metotreksatem, a także po zatruciu kotrimoksazolem).
PREPARATY: Acidum folicum, Folacid, Folimin
Erytropoetyna
Hormon glikopeptydowy syntezowany w nerkach (komórki aparatu przykłębuszkowego - 90%) i w wątrobie (10%);
w warunkach niedokrwistości lub niedotlenienia (pobyt w wysokich górach) nerkowa produkcja erytropoetyny wzrasta nawet 100-krotnie
Efekty farmakodynamiczne
pobudzanie różnicowania i podziałów komórek CFU-E (colony forming unit - komórka tworząca kolonie) w kierunku linii erytropoetycznej
Wskazania do stosowania:
anemia w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek (typowe wskazanie)
w trakcie leczenia zydowudyną
anemia towarzysząca intensywnej chemioterapii
anemia wtórna do chorób szpiku
anemia u wcześniaków
przed planowanym pobraniem krwi do przeszczepu autologicznego szpiku
Taktyka leczenia:
terapia pod kontrolą hematokrytu – 2 razy w tygodniu
zazwyczaj podskórnie – 50-100j.m./kg trzy razy w tygodniu (klasyczne preparaty epo)
KAŻDY CHORY LECZONY ERYTROPOETYNĄ WYMAGA SUPLEMENTACJI PREPARATAMI ŻELAZA (po lub iv)
Działania niepożądane:
nadciśnienie tętnicze, zwłaszcza u chorych, u których doszło do gwałtownego podwyższenia hematokrytu.
zwiększenie krzepliwości
drgawki
reakcje alergiczne (rzadko)
epoetyna α i β, - taką sama sekwencja aminokwasów, różnią się glikozylacją.
Darbepoetyna - wytwarzana w komórkach jajnika chomika chińskiego (CHO-K1).
Wykazuje dużą swoistość wobec receptora dla erytropoetyny i charakteryzuje ją taki sam mechanizm działania. W odróżnieniu od erytropoetyny ludzkiej i r-HuEPO mających 3 łańcuchy, darbepoetyna α ma 5 łańcuchów węglowodanowych, których części N-końcowe są połączone wiązaniami sieciowymi - co zwiększa jej okres półtrwania w surowicy.
Preparaty: epoetyna - Eprex (Cilag AG), Neorecormon (Roche)
Darbapoeyna - Aranesp (Amgen Europe B.V)
GM-CSF (sargramostim)
Rekombinowany ludzki czynnik wzrostowy, uzyskiwany z komórek drożdży
zwiększa wytwarzanie neutrofili i monocytów
aktywuje migrację, fagocytozę, produkcje nadtlenku wodoru i zależna od p-ciał toksyczność neutrofili, monocytów i eozynofili
wraz z epo zwieksza twoprzenie się BFU-E (Burst-Forming Unit)
Wskazania do stosowania:
autologiczny przeszczep szpiku
chorzy po przeszczepie (z reakcją wczesnego odrzutu przeszczepu)
intensywna chemioterapia
neutropenia występująca w AIDS,
anemia aplastyczna
Działania niepożądane:
bóle kostne
zespół grypopodobny
gorączka
biegunka
duszność
wysypka
G-CSF (filgrastmin)
Rekombinowany ludzki czynnik wzrostowy otrzymywany z E.coli, stymuluje wytwarzanie neutrofili, zwiększa zdolności żerne i cytotoksyczne neutrofili
Wskazania:
leczenie ciężkiej neutropenii towarzyszącej autologicznym przeszczepom szpiku i intensywnej chemioterapii
leczenie ciężkiej wrodzonej neutropenii
leczenie neutropenii towarzyszącej terapii zydowudyną
Działania niepożądane:
- ból kości
- miejscowe odczyny skórne
- splenomegalia (długotrwała terapia)
- znaczące zwiększenie liczby neutrofili
Interleukina 11 (oprelvekin)
Stymuluje wzrost prymitywnych komórek progenitorowych dla megakariocytów
Zwiększa liczbę płytek krwi i neutrofili
Wskazania:
trombocytopenia
zapobieganie rozwojowi trombocytopenii u chorych leczonych intensywną chemioterapią
Objawy niepożądane:
bóle, zawroty głowy, zmęczenie
zwiększenie retencji płynów, anemia, zaburzenia rytmu
Pegfilgrastim (Neulasta)
Pochodna filgrastimu o wydłużonym czasie działania
Plerixafor (Mozobil)
Antagonista CXCR4
Stosowany w celu oddzielenia komórek pnia od szpiku kostnego – przy przeszczepach komórek pnia (przeszczep autologiczny) u chorych ze szpiczakiem mnogim, chłoniakiem
Romiplostim (Nplate)
Białko fuzyjne = peptyd +fragment Fc IgG1
Peptyd - sygnalizuje i aktywuje za pomocą receptora trombopoetyny wewnątrzkomórkowe szlaki transkrypcji, zwiększając w ten sposób wytwarzanie płytek krwi
Wskazania - przewlekła pierwotna małopłytkowość immunologiczna