Sarmatyzm –

• Termin – lata 60 XVIII w. Oświeceniowcy określili tym terminem karykaturę tradycyjnej kultury (obyczaje, ideały, postawy, gusty).

1765 – Atak na „bałwany sarmatyzmu” zamieszczony w „Monitorze”.

• Mit sarmacki – poszukiwanie genealogii mające być wyrazem dumy narodowej i próby nobilitacji narodów uważanych przez starożytnych Greków i Rzymian za barbarzyńskich.; Doszukiwanie się swojego pochodzenia w czasach zamierzchłych starożytnych lub biblijnych.

W czasach Kochanowskiego mit sarmacki miał znaczenie wychowawcze, ukazywał lud rycerski, kochający wolność. („ O Czech, Lech historyi naganionej”)

• Idee – miłość wolności;

• duma z ustroju demokracji szlacheckiej;

• przekonanie o wyjątkowości i uzasadnionej ideowo niezmienności polskich form ustrojowych;

• pojęcie „narodu szlacheckiego” łączące szlachtę Korony i Litwy, które zacierało antagonizmy narodowościowe i dzielnicowe wewnątrz państwa.;

• wzmożone poczucie odrębności narodowej traktowane jako wartość dziedziczoną przejawiającą się w charakterze, obyczajach, stylu życia i stroju Sarmatów.; zaściankowy styl życia i konserwatywna ideologia ksenofobia;

• mesjanizm (łączony z wojnami tureckimi, polską jako „przedmurzem chrześcijaństwa”, szerzenie katolicyzmu)

• Styl życia – lubujący się w wystawności i ozdobności, w oryginalności i egzotyce,

skłonności do uroczystych ceremonii, inspiracje turecko-perskie architektura, malarstwo, rzeźba, ubiór, styl literacki

• Literatura –

• w epice: idealny styl rycerza, nasilająca się megalomania i ksenofobia tworzące polskiego rycerza w imponującym uzbrojeniu i ukazywanie cudzoziemskiego rycerza w sposób satyryczny i groteskowy,

• liryka patriotyczna: wzywająca do czynu i ofiarności, przepojona patriotyzmem i racjonalną wiarą w opatrzność,

• mit arkadyjski: wypełniony rodzimą treścią i obrazami polskiego życia szlacheckiego,

• szlachecki erotyk: bezceremonialny, rubaszny,

• Folklor w literaturze sarmackich pisarzy