KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA
ROZDZIAŁY V,VI, VII, VIII
Rozdział V: Anatomia lęku
Teoria lęku stanowi ważną część psychoanalizy. w roku 1926 Freud opublikował książkę, w której uznał lęk za ważny sygnał wewnętrznego niebezpieczeństwa i objaw zaburzeń neurotycznych. Psychoanalitycy próbują wykazać, że lęk wraz ze wszystkimi jego konsekwencjami jest źródłem największych nieszczęść i dramatów współczesnego człowieka. Teoria lęku jest niezbędnym elementem portretu psychoanalitycznego.
R. May: Lęk [ ... ] jest nowoczesną formą great white plague - potężną siłą niszczącą ludzkie zdrowie i dobre samopoczucie
Bez poznania źródeł i konsekwencji lęku i niepokoju nie można zrozumieć dążeń i konfliktów jednostki.
Strach jest stanem emocjonalnym sygnalizującym zewnętrzne niebezpieczeństwo. Nie należy utożsamiać lęku ze strachem. Źródło strachu jest znane, wywołują go środowisko fizyczne i społeczne, a reakcją na niego jest ucieczka lub zaatakowanie jego źródła. Strach może też działać mobilizująco, dodawać siły, ale także paraliżująco.
Lęk jest sygnałem niebezpieczeństwa wewnętrznego, z którego człowiek niedokładnie zdaje sobie sprawę. Wg psychoanalityków, lęk jest zagrożeniem dla całej osobowości jednostki i jej systemu wartości. Nie można przed nim uciec.
Ludzkie działanie jest kierowane popędami/dążeniami, ale zaspokajanie ich nie jest łatwe. konflikty wywołują frustrację i lęk.
Źródłem lęku są wewnętrzne konflikty i frustracje. Lęk jest sygnałem niebezpieczeństwa i zagrożenia. Z reguły człowiek nie zdaje sobie sprawy ze źródła swoich lęków.
Stany lękowe:
lęk normalny – reakcja proporcjonalna do rzeczywistego zagrożenia, lęk ten nie wymaga stosowania mechanizmów obronnych, bardzo zbliżony do uczucia strachu
lęk neurotyczny – dużo poważniejszy, wymaga stosowania mechanizmów obronnych i blokady świadomości, jest on nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia, jest on konsekwencją nierozwiązywalnych konfliktów wewnętrznych, zagraża egzystencji, utrudnia przystosowanie się do świata społecznego, wywołuje stan beznadziejności i pustki, prowadzi do zaburzeń neurotycznych
Człowiek walczy z lękiem poprzez system obronny „ja” (zbiór mechanizmów obronnych). Pozwalają one zmniejszyć lęk przynajmniej na krótki okres. Zdarza się jednak, że obrona przed lękiem jest jego dodatkowym źródłem.
Lęk latentny – wg psychoanalityków jest pewną formą lęku, który w przypadku niekorzystnej sytuacji może ujawnić się z całą swoją siłą.
Paradoks obronny „ja” – określony mechanizm obronny, redukuje lęk pierwotny, jednocześnie rodząc lęk wtórny, który z kolei wymaga ukształtowania nowych form obronnych. (błędne koło)
Człowiek często włącza do systemu obronnego mechanizmy które są ze sobą sprzeczne, a konflikt między nimi może być źródłem dodatkowego lęku.
Rozdział VI: Psychoterapia - droga do samoświadomości
Psychoterapia – systematyczny i celowy sposób modyfikacji i korekcji osobowości oraz leczenia zaburzeń emocjonalnych za pomocą środków psychologicznych (takich jak: swobodny tok słów, dyskurs, mimika, więź emocjonalna z pacjentem, samouczenie nowych umiejętności ). Rozmowa i analiza wypowiedzi pozwalają poznać konflikty pacjenta i, co najważniejsze, pomóc mu pokonać trudności.
Psychoterapia analityczna – stworzona prze Freuda psychoterapia dynamiczna,
Psychoterapia Gestalt
Psychoterapia indywidualna
Psychoterapia grupowa
Zdaniem psychoanalityków aby stworzyć „nowy wspaniały świat” należy zastosować psychoterapii jako metodę uzdrawiania ludzi oraz przystosować świat na ludzkie potrzeby.
Celem psychoterapii analitycznej jest kształtowanie świadomości człowieka. Dzięki niej człowiek może lepiej poznać siebie i świat.
Samoświadomość jest niezbędnym warunkiem zdrowia psychicznego
Zwykła świadomość „ja” – zrozumienie swojej wewnętrznej dynamiki, poznanie konfliktów i przyczyn lęku
Twórcza świadomość „ja” – zdarza się dość rzadko, wiąże się ona z pracą w nauce, literaturze czy w teatrze, np. pisarz wpada na pomysł genialnej powieści. Trwa ona krótko, ale wywiera wpływ na całe życie
Techniki stosowane przez psychoterapeutów:
Technika swobodnych skojarzeń – pacjent leży na kozetce i nie widzi terapeuty. Taki układ stwarza atmosferę anonimowości i zmniejsza opór pacjenta przed ujawnieniem traumatycznych przeżyć. Często występuje zjawisko oporu, kiedy pacjent zamiast relacjonować wyczerpująco myśli, celowo pomija pewne szczegóły. Najpierw terapeuta jest bierny, później poszukuje związków miedzy problemami a wydarzeniami z życia, następnie zaczyna interpretować fakty.
Często zachodzi zjawisko przeniesienia – mówiąc o przeżyciach, pacjent przenosi emocje i postawy na terapeutę. Może ono mieć charakter negatywny lub pozytywny.
Terapeuta może uświadomić pacjentowi jego konflikty i trudności.
Interpretacja snów – sny są rodzajem przeżyć psychicznych, są potężnym źródłem informacji o nieświadomych konfliktach. Często terapeuta dokonuje interpretacji marzeń sennych, tak aby potwierdzały one jego założenia.
Współczesny terapeuta większą wagę przywiązuje do aktualnych przeżyć i problemów pacjentów, a także do interpretacji symboli w fantazjach, wizjach religijnych i mitach.
Psychoterapia staje się metodą bardziej aktywną – ułatwiło to stworzenie właściwego klimatu psychoterapeutycznego a także zwiększa zaufanie pacjenta. Współczesny psychoanalityk przeprowadza rozmowę, która sprawia wrażenie luźnej pogawędki, co zmniejsza opory pacjenta.
Psychoterapia jest procedurą bardziej elastyczną - długość leczenia, jego tempo i środki stosowane zależą od wielu czynników, a giętkość procedur zwiększa ich skuteczność.
Psychoterapia analityczna ulega ciągłej modyfikacji.
Inżynieria zachowania - wynik myślenia o człowieku, jako o istocie reaktywnej, całkowicie sterowanej za pomocą środowiska zewnętrznego.
Rozdział VII: Humanizacja świata u progu nowego wieku.
Aby zmienić sytuację człowieka współczesnego oprócz psychoterapii, należy dążyć do humanizacji świata (wyciszanie konfliktów zbrojnych, rozwiązywanie problemów demograficznych oraz problemów dewastacji środowiska)
R. May opisuje relacje między człowiekiem a zdehumanizowanym światem (przypowieść o królu-eksperymentatorze) – najpierw człowiek protestuje i walczy o zmianę, później zaczyna stosować mechanizmy obronne, w końcu traci tożsamość i staje się jednostką psychicznie chorą.
Konsumpcja jest pewnym rodzajem mechanizmu obronnego, co wynika logicznie z koncepcji psychoanalitycznej. Człowiek często kupuje towary, nie dlatego że są mu one potrzebne, ale dlatego, iż redukują one lęk. Gromadzenie nowych rzeczy i aktywność w procesie konsumpcji pozwalają mu zapomnieć o samotności i pustce.
Kompulsywna konsumpcja pozwala człowiekowi przystosować się do warunków społecznych. (przykład palenia papierosów, które redukują lęk, a nie wywołują przyjemność)
Psychoanalitycy uważają, że humanizacja konsumpcji jest możliwa. Pierwszym jej etapem powinno być wyróżnienie dwóch rodzajów potrzeb: konstruktywnych i destruktywnych. Pierwsze rozwijają ludzką osobowość, drugie zaś zagrażają zdrowiu i bezpieczeństwu.
Aby poprawić sytuację zdehumanizowanego systemu edukacji, uczniowie muszą być aktywnymi uczestnikami procesu nauczania oraz być współodpowiedzialni za losy uczelni. W systemie szkolnym musi się znaleźć miejsce na stosunki interpersonalne, przyjaźń i przywiązanie.
Fromm: Ważne jest aby znieść w szkolnictwie przepaść między doświadczeniem emocjonalnym, a intelektualnym – by kształtować zarówno umysły jak i serca.
Celem humanizacji jest przystosowanie świata do wewnętrznych potrzeb człowieka.
Rozdział VIII: Portret quasi-kliniczny
Osobowość człowieka jako system potrzeb i dążeń powstaje często w procesie socjalizacji.
Jednostka nie tyle jest wytworem natury, co oddziaływań społeczeństwa i kultury: psychoanalitycy badali jak globalna sytuacja człowieka kształtuje jego osobowość.
Nieświadoma motywacja – człowiek nie zdaje sobie sprawy ze swoich dążeń i pragnień.
Kliniczny portret człowieka – człowiek jest istotą niedoskonałą i słabą, działają w nim siły wewnętrzne, których nie kontroluje oraz doznaje lęku, przed którym nie zawsze umie się obronić. – Taki człowiek potrzebuje opieki.
Często dążenie do władzy związane jest ze słabością, lękiem poczuciem niższości, nienawiścią do innych.
Psychohistoria – dziedzina nauki stworzona m.in. przez Freuda, Erkisona i Fromma. – zajmuje się studiowaniem wielkich postaci historycznych i interpretacją ich czynów za pomocą pojęć, twierdzeń i metod psychoanalizy.
Kompleks Edypa – chłopiec pragnie posiąść seksualnie swoją matkę, odsunąć ojca, którego traktuje jak swojego rywala. Przejawia się on w fantazjach lub we wrogich i buntowniczych zachowaniach. Kompleks ten pozostaje siłą kierującą życiem jednostki.
Procesy poznawcze – postrzeganie, pamięć, myślenie. Są one jednym z najważniejszych regulatorów czynności.
Człowiek jest pewnym układem poznawczym, który przetwarza informacje: przyjmuje informacje (czyli postrzega), koduje je w pamięci trwałej i w końcu operuje tymi informacjami. Dzięki poznaniu człowiek orientuje się, co może zdobyć.
Psychoanaliza jest jedną z kilku wersji koncepcji psychodynamicznej człowieka. Należą do nich także psychodynamiczna teoria zachowania (Donald i Miller) a także teoria osobowości (H.A.Murray). Posiadają one wiele cech wspólnych:
Najważniejszą rolę odgrywają procesy motywacyjno-emocjonalne
Człowiek jest sterowany przez potężne siły, które są często nieświadome.
Wszystkie te wersje łączy także niewysoki poziom metodologiczny, omijanie pewnych zasad porządnej pracy badawczej.
Portret psychodynamiczny stał się składnikiem zachodniej kultury, a ostatnio zdobywa także sławę w sercu kultury prawosławnej.