1 stycznia 1999 był dla Europy historycznym momentem. Tego dnia na znacznym obszarze Unii

Europejskiej wprowadzono do obiegu wspólną walutę europejską – euro. Polityka pieniężna i kursowa,

dwa istotne elementy polityki gospodarczej każdego kraju, zostały przesunięte na poziom wspólnotowy

i przekazane w gestię ponadnarodowej instytucji – Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Tym samym

realizacja Unii Gospodarczej i Walutowej, jednego z najbardziej ambitnych projektów integracyjnych

zjednoczonej Europy, stała się faktem. Oczekuje się, że w niedalekiej przyszłości obszar euro rozszerzy

się na pozostałe państwa członkowskie UE. Polska od dnia przystąpienia do Unii Europejskiej zobowiązana

jest do przyjęcia wspólnej waluty po wypełnieniu warunków określonych w Traktacie ustanawiającym

Wspólnotę Europejską. Celem niniejszej broszury jest zapoznanie czytelnika z podstawowymi faktami

związanymi z Unią Gospodarczą i Walutową UE – jej historycznym rozwojem, aktualnym kształtem

oraz perspektywami dalszego rozszerzenia.

Proces integracji walutowej w Europie jest ze swojej istoty ściśle powiązany z procesem integracji

gospodarczej. Z jednej strony, wprowadzenie euro było ukoronowaniem długiego procesu europejskiej

integracji gospodarczej – bez wprowadzenia wspólnej waluty integracja gospodarcza w Europie byłaby

niekompletna. Z drugiej strony, potrzeba zacieśniania współpracy walutowej i dążenie do stworzenia

wspólnej waluty europejskiej wynikały wprost z postępującej integracji gospodarczej. Stopniowe

zwiększanie intensywności handlu oraz gospodarczej współpracy międzynarodowej na przestrzeni lat

sprawiały bowiem, że istniejąca mozaika walut narodowych stawała się dla Europy coraz większym

obciążeniem.

Wzajemna zależność integracji walutowej i gospodarczej sprawia, że dokonując opisu historycznej

ścieżki dojścia Europy do wspólnej waluty, nie można pominąć podstawowych etapów procesu integracji

gospodarczej. Proces ten zapoczątkowany został w 1950 roku przez Roberta Schumana, ówczesnego

ministra spraw zagranicznych Francji, który zaproponował plan utworzenia wspólnoty węgla i stali. Na

podstawie tego planu 18 kwietnia 1951 roku Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy

podpisały w Paryżu Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). Na mocy tego

Traktatu, zwanego Traktatem Paryskim, działania sektora węglowego i stalowego krajów członkowskich

poddano kontroli specjalnie powołanej do tego celu ponadnarodowej instytucji.

W 1957 roku te same państwa podpisały w Rzymie kolejne dwa traktaty – Traktaty Rzymskie. Na

mocy tych traktatów powołane zostały do życia Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA) oraz

Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG), która miała doprowadzić do powstania unii celnej, a następnie

wspólnego rynku towarów, usług, siły roboczej i kapitału.

Chociaż powołanie do życia EWWiS, EWEA, a zwłaszcza EWG oznaczało istotny krok ku zacieśnieniu

współpracy gospodarczej w Europie, na tym etapie nie rozważano jeszcze koncepcji wspólnej waluty.

Wynikało to przede wszystkim z faktu, iż w tym czasie zasadniczo sprawnie funkcjonował międzynarodowy

system walutowy, tzw. system z Bretton Woods, w którego ramach kursy walutowe utrzymywały

się na względnie stabilnym poziomie2.

Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych system z Bretton Woods ulegał jednak coraz

większemu rozprężeniu. Nierównowaga bilansów płatniczych wynikająca w dużej mierze z różnic w priorytetach

polityki gospodarczej pomiędzy Europą a USA, w powiązaniu z oparciem systemu na stałej

cenie złota oraz kluczowej roli dolara amerykańskiego, prowadziły do coraz poważniejszych napięć.

Szczególnie coraz częstsze i bardziej dotkliwe zmiany kursów walutowych stawały się zagrożeniem dla

funkcjonującej już wówczas unii celnej i wspólnego rynku rolnego.

Wydarzenia te uwidoczniły, że dalszy postęp integracji gospodarczej w Europie możliwy jest tylko przy

zmianie modelu koordynacji działań w sferze walutowej pomiędzy państwami członkowskimi. Nie bez

znaczenie była również chęć uniezależnienia się w kwestiach walutowych od USA. Biorąc pod uwagę te

okoliczności, w lutym 1969 roku wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej, Raymond Barre, przedstawił

specjalny dokument, zwany Planem Barre’a, w którym zaproponował wzmocnienie koordynacji polityki

gospodarczej i walutowej pomiędzy państwami członkowskimi.

Kilka miesięcy później, w grudniu 1969 roku, na szczycie Rady Europejskiej w Hadze, szefowie państw

członkowskich podjęli decyzję idącą znacznie dalej niż propozycje zawarte w Planie Barre’a i wyrazili

7

wolę utworzenia unii gospodarczej oraz walutowej. Opracowanie szczegółowego planu stworzenia takiej

unii powierzono zespołowi ekspertów pod przewodnictwem Pierre’a Wernera, ówczesnego premiera

i ministra finansów Luksemburga. Efektem prac zespołu był zaprezentowany w październiku 1970 roku

Plan Wernera. Zakładał on utworzenie unii gospodarczej i walutowej w kilku etapach do końca 1980

roku, czyli w ciągu 10 lat.

W marcu 1971 roku państwa członkowskie EWG podjęły decyzję o realizacji unii gospodarczej i walutowej.

W pierwszym etapie uzgodniono system stopniowego zawężania marginesu wahań wzajemnych

kursów walutowych państw członkowskich. System ten, określany jako „wąż w tunelu”, zaczął działać

rok później, tj. w marcu 1972 roku. Zakładał on, że wzajemne kursy walut państw członkowskich mogły

zmieniać się tylko w określonych przedziałach – ustalono, że dopuszczalny przedział wahań nie mógł

przekraczać 2,25%. Zakres dopuszczalnych wahań walut państw członkowskich w stosunku do dolara

amerykańskiego był szerszy i wynosił 4,5%. Dla zapewnienia właściwego funkcjonowania systemu

rok później utworzony został Europejski Fundusz Współpracy Walutowej (EFWW), który miał stanowić

zalążek przyszłej wspólnotowej organizacji banków centralnych. Do jego głównych zadań należało

stopniowe zmniejszanie przedziału wahań kursów pomiędzy walutami EWG, dokonywanie interwencji na

rynkach walutowych oraz zarządzanie rezerwami walutowymi w ramach mechanizmu krótkookresowej

pomocy kredytowej, a także dokonywanie rozliczeń pomiędzy bankami centralnymi EWG3.

Zarówno „wąż w tunelu” jak i EFWW nie spełniły pokładanych w nich nadziei – oba mechanizmy nie

działały sprawnie. Jednocześnie w połowie lat siedemdziesiątych gospodarką światową wstrząsnęły

poważne kryzysy – w 1973 roku ostatecznie załamał się system z Bretton Woods, a świat stanął

w obliczu kryzysu naftowego przejawiającego się w serii gwałtownych podwyżek cen ropy naftowej.

Zaburzenia te sprawiły, że Europa odstąpiła od realizacji Planu Wernera.

Proces integracji walutowej wznowiono w marcu 1979 roku, wraz z utworzeniem Europejskiego Systemu

Walutowego (ESW). Istotę ESW stanowiły Europejski Mechanizm Kursowy (ERM) oraz europejska jednostka

pieniężna, tzw. ECU, która stała się zalążkiem wspólnej waluty. W ramach europejskiego mechanizmu

kursowego ustalono sztywny przedział wahań kursów wokół kursów centralnych zdefiniowanych

w relacji do ECU. Dopuszczono marginesy wahań kursów wynoszące od 2,25% do 6%, a państwa członkowskie

były zobowiązane do utrzymywania kursów swych walut w tych granicach. W uzasadnionych

przypadkach dopuszczalna była zmiana poziomu kursu centralnego waluty kraju członkowskiego. ECU

nie była jednak samodzielną walutą, lecz jednostką rozrachunkową, której wartość wyznaczano na podstawie

koszyka walut, składającego się z ustalonej liczby walut państw członkowskich EWG (początkowo

dziewięć, ostatecznie dwanaście). ESW funkcjonował przez dwadzieścia lat od 1979 od 1998 roku,

przyczyniając się do zmniejszenia wahań kursów walutowych.

Kolejnym krokiem w kierunku pełnej integracji gospodarczej i walutowej było uchwalenie Jednolitego

Aktu Europejskiego, który wszedł w życie w lipcu 1987 roku. Przewidywał on utworzenie do końca 1992

roku jednolitego rynku, funkcjonującego w oparciu o cztery fundamentalne swobody, tj. swobodę przepływu

osób, towarów, usług i kapitału. Na tym etapie zdawano sobie sprawę, iż wspólny rynek będzie

mógł w pełni wykorzystać swój potencjał dopiero po wyeliminowaniu kosztów transakcyjnych związanych

z wymianą walut oraz redukcji wahań kursowych.

W 1988 roku procesowi integracji walutowej dano kolejny impuls. W czerwcu tego roku Rada Europejska

potwierdziła cel stopniowej realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej. Jednocześnie powołana została

8

specjalna komisja, której postawiono zadanie przedstawienia konkretnych etapów dochodzenia do UGW.

Kierownictwo komisji objął Jacques Delors, ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej, a w jej

skład weszli prezesi krajowych banków centralnych Wspólnoty Europejskiej oraz Alexandre Lamfalussy,

ówczesny dyrektor naczelny Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS), a także Niels Thygesen,

duński profesor ekonomii.

Efektem prac Komisji był Raport Delorsa z 17 kwietnia 1988 roku. W raporcie tym zaproponowano, by

unię gospodarczą i walutową zrealizować stopniowo, w trzech odrębnych etapach. Raport Delorsa nie

precyzował dat rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych etapów, ale proponował szereg konkretnych

rozwiązań, które miały być wykonane na każdym z etapów. Ponieważ realizacja Planu wymagała zmian

struktury instytucjonalnej, konieczna była nowelizacja Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę

Gospodarczą. Prace nad odpowiednimi zmianami rozpoczęły się bardzo szybko.

Raport Delorsa stanowił podstawę negocjacji między państwami członkowskimi na zorganizowanej na

początku lat dziewięćdziesiątych Konferencji Międzynarodowej w sprawie unii gospodarczej i walutowej,

której wynikiem był Traktat o Unii Europejskiej (powszechnie znany jako Traktat z Maastricht). Traktat

ten wszedł w życie w listopadzie 1993 roku. W ramach Traktatu sprecyzowano trzy kolejne etapy tworzenia

Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW), które były zgodne z wcześniejszymi propozycjami raportu

Delorsa:

- Pierwszy etap (od 1 lipca 1990 roku do 31 grudnia 1993 roku): Głównym zadaniem na tym etapie

było utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego opartego na tzw. czterech swobodach – swobodzie

przepływu towarów, usług, osób i kapitału na terenie UE. Nastąpić miało również zacieśnienie

współpracy pomiędzy bankami centralnymi oraz wzmocnienie koordynacji polityk gospodarczych

państw członkowskich.

- Drugi etap (od 1 stycznia 1994 roku do 31 grudnia 1998 roku): Najważniejszym zadaniem na tym

etapie było spełnienie przez państwa członkowskie kryteriów zbieżności warunkujących przystąpienie

do UGW. Etap ten miał również stanowić okres przejściowy przed etapem końcowym i obejmować

utworzenie podstawowych instytucji i struktur organizacyjnych UGW. W szczególności na

etapie tym zakładano powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego jako zalążka Europejskiego

Banku Centralnego.

- Trzeci etap (od 1 stycznia 1999 roku do 31 grudnia 2001 roku): Z dniem rozpoczęcia trzeciego

etapu miało nastąpić ustalenie nieodwołalnych kursów wymiany walut narodowych na euro i wprowadzenie

euro (na początku w obiegu bezgotówkowym, potem – gotówkowym). Działalność miał

rozpocząć Europejski System Banków Centralnych oraz Europejski Mechanizm Kursowy, tzw.

ERM II.

W Traktacie sprecyzowano ponadto zestaw kryteriów, które miały być spełnione przez państwa członkowskie,

aby mogły zostać zakwalifikowane do UGW. Kryteria te dotyczyły dyscypliny makroekonomicznej:

zmniejszenia poziomu inflacji, obniżenia stóp procentowych, zmniejszenia deficytu budżetowego,

ograniczenia długu publicznego oraz ustabilizowania kursu wymiany waluty. Do Traktatu załączono,

w postaci protokołów, Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego

Banku Centralnego (EBC) jako podstawy przyszłego systemu bankowości centralnej na wspólnym

obszarze walutowym.

Zgodnie z Traktatem z Maastricht w dniu 1 stycznia 1999 roku rozpoczął się trzeci i ostatni etap UGW.

Działalność rozpoczął Europejski Bank Centralny i ustanowione zostały nieodwołalne kursy wymiany

11 walut krajów członkowskich, które przystąpiły do UGW jako pierwsze – należały do nich Austria,

Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy

Kalendarium integracji walutowej.

1971 Ogłoszenie Raportu Wernera, przedstawiającego plan stworzenia unii gospodarczej

i walutowej do 1980 roku.

kwiecień 1972 Ustanowienia systemu zawężania wahań kursów walut państw członkowskich

EWG (wąż walutowy).

kwiecień 1973 Powołanie Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej.

marzec 1979 Utworzenie Europejskiego Systemu Walutowego.

luty 1986 Podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE).

czerwiec 1988 Powołanie Komitetu Delorsa.

maj 1989 Przedstawienie Raportu Delorsa.

czerwiec 1989 Rada Europejska uzgadnia wprowadzenie UGW w trzech etapach.

lipiec 1990 Początek pierwszego etapu UGW.

luty 1992 Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej (traktat z Maastricht).

listopad 1993 Wejście w życie Traktatu o Unii Europejskiej.

styczeń 1994 Rozpoczęcie drugiego etapu UGW i utworzenie Europejskiego Instytutu

Walutowego.

maj 1998 Warunki przyjęcia euro jako wspólnej waluty spełniają Belgia, Niemcy,

Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria,

Portugalia i Finlandia. Powołanie członków Zarządu EBC.

czerwiec 1998 Utworzenie EBC i ESBC.

styczeń 1999 Rozpoczęcie trzeciego etapu UGW – euro staje się wspólną walutą obszaru

euro.

styczeń 2001 Przystąpienie Grecji do strefy euro.

styczeń 2002 Wymiana pieniądza: do końca lutego 2002 roku banknoty i monety euro

wchodzą do obiegu i stają się jedynym prawnym środkiem płatniczym

w obszarze euro.

styczeń 2007 Przystąpienie Słowenii do strefy euro.

Korzyści i koszty przyjęcia wspólnej waluty

Przyjęcie wspólnej waluty niesie ze sobą zarówno korzyści, jak i koszty oraz zagrożenia. Celem niniejszego

rozdziału jest dokonanie krótkiego przeglądu głównych korzyści i kosztów wynikających z przystąpienia

do strefy euro.

3.1.1. Korzyści

Korzyści z przystąpienia do strefy euro można podzielić na: (i) korzyści bezpośrednie oraz (ii) korzyści

pośrednie. Korzyści bezpośrednie to te, które ujawnić się mogą w krótkim okresie w rezultacie zmiany

warunków prowadzenia działalności gospodarczej spowodowanej przystąpieniem do strefy euro. Do

korzyści tych należą: eliminacja kosztów transakcyjnych wynikających z wymiany walut, eliminacja

ryzyka kursowego, a także spadek stóp procentowych. Korzyści pośrednie są związane z długookresowymi

efektami wynikającymi z wprowadzenia wspólnej waluty. Należą do nich: wzrost stabilności

makroekonomicznej, wzrost stopy inwestycji, ożywienie wymiany handlowej, wzrost konkurencji.

Pomiędzy wszystkimi tymi korzyściami zachodzi szereg zależności i związków przyczynowo-skutkowych,

które w końcowym efekcie przekładać się mogą na zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego

w kraju przyjmującym wspólną walutę. Poniżej szczegółowo opisano każde z tych korzyści, a rysunek

nr 2 schematycznie pokazuje występujące między nimi zależności10.

Eliminacja kosztów transakcyjnych: istnienie wspólnego pieniądza stwarza przedsiębiorstwom

oraz gospodarstwom domowym możliwość zredukowania kosztów transakcyjnych związanych z wymianą

jednej waluty narodowej na drugą. Zaoszczędzone koszty obejmują zarówno marżę między kursem

kupna a kursem sprzedaży obcej waluty, jak i koszty administracyjne, ponoszone w związku z prowadzeniem

operacji walutowych.

Eliminacja ryzyka kursowego: wraz z wprowadzeniem wspólnej waluty wyeliminowana zostaje

niepewność wynikająca ze zmienności kursów między walutami poszczególnych krajów. Brak ryzyka

14

kursowego znacznie ułatwia prowadzenie działalność gospodarczej, a zwłaszcza handlu zagranicznego,

wyeliminowanie kosztów związanych z zarządzaniem ryzykiem kursowym.

Spadek stóp procentowych: efekt spadku stóp procentowych jest w dużym stopniu konsekwencją

eliminacji ryzyka kursowego. Przy znacznych wahaniach kursu waluty narodowej inwestorzy wymagają

na ogół pewnej premii za ryzyko w postaci nieco wyższych krajowych stóp procentowych. Ograniczenie

wahań kursu przyczynić się może do zmniejszenia premii za ryzyko i tym samym do spadku stóp procentowych.

Wzrost stabilności makroekonomicznej: rezultatem wprowadzenia wspólnej waluty jest trwałe

wyeliminowanie ryzyka kryzysu walutowego. Oznacza to zmniejszenie ryzyka makroekonomicznego

kraju i tym samym zwiększenie zaufania inwestorów do gospodarki krajowej, sprzyjające zarówno inwestycjom

krajowym, jak i bezpośrednim inwestycjom zagranicznym.

Wzrost stopy inwestycji: jest bezpośrednią przyczyną wszystkich wymienionych powyżej korzyści.

Ograniczenie kosztów transakcyjnych, a zwłaszcza wyeliminowanie ryzyka kursowego oraz związanego

z tym spadku stóp procentowych, obniża koszt pozyskania kapitału i tym samym przyczynia się do

wzrostu stopy inwestycji. Warto także dodać, że kraj przystępujący do strefy euro uzyskuje łatwiejszy

dostęp do zasobów kapitałowych wspólnego obszaru walutowego.

Ożywienie wymiany handlowej: wyeliminowanie kosztów transakcyjnych oraz niepewności co do

kształtowania się kursu walutowego sprzyja ożywieniu wymiany handlowej pomiędzy krajami. Wymiana

taka jest wtedy znacznie łatwiejsza, tańsza i obciążona mniejszym ryzykiem. Ożywienie wymiany handlowej

sprzyja zwiększeniu specjalizacji produkcji oraz zwiększeniu tzw. korzyści skali produkcji, co

przekłada się w efekcie na zwiększenie wydajności i inwestycji.

Wzrost konkurencji: wprowadzenie wspólnej waluty oznacza, że wszystkie ceny wyrażane są w tej

samej jednostce pieniężnej, co ułatwia porównywanie cen na terenie wspólnego obszaru walutowego.

Porównywalność cen wymusza większą konkurencję pomiędzy przedsiębiorcami, co w efekcie skutkować

może zwiększeniem ich efektywności oraz innowacyjności.

3.1.2. Koszty

Rezygnacja z własnej waluty związana jest nie tylko z korzyściami, przynosi także pewne koszty oraz

zagrożenia. Koszty można podzielić na koszty (i) niewymierne i (ii) wymierne.

Koszty niewymierne: do głównych niewymiernych kosztów wprowadzenia wspólnej waluty zalicza

się rezygnację z niezależnej polityki pieniężnej i kursowej. W konsekwencji ograniczeniu ulega możliwość

wykorzystania stóp procentowych banku centralnego oraz kursu walutowego jako narzędzi polityki

gospodarczej w celu wygładzania wahań koniunktury gospodarczej, zwłaszcza w sytuacji pojawienia

się szoków asymetrycznych11. Wiąże się to z możliwością wystąpienia nadmiernych wahań produkcji,

zatrudnienia i konsumpcji prywatnej.

Znaczenie tego kosztu dla gospodarki zależy w dużym stopniu od efektywności działania innych, poza

stopami procentowymi i kursem walutowym, mechanizmów pozwalających neutralizować szoki asymetryczne.

Należą do nich rynek pracy oraz polityka fiskalna. Skuteczność tych mechanizmów zależy

w dużym stopniu od elastyczności gospodarki oraz polityki fiskalnej w danym kraju. Im jest ona wyższa,

tym niższe są potencjalne zagrożenia związane z utratą autonomii polityki pieniężnej i kursowej.

Koszty członkostwa w strefie euro będą także zależeć od podatności gospodarki na szoki asymetryczne.

Jeżeli jest ona niska, tym niższy jest koszt utraty polityki pieniężnej i kursowej jako narzędzi

polityki gospodarczej – w przypadku braku szoków asymetrycznych nie będą one w ogóle potrzebne.

Podstawową determinantą tego kosztu jest stopień synchronizacji cykli koniunkturalnych z gospodarkami

państw członkowskich unii walutowej. Im silniejsze powiązania handlowe kraju przystępującego

z krajami strefy euro oraz im bardziej struktura jego gospodarki zbliżona jest do struktury gospodarki

wspólnego obszaru walutowego jako całości, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia

takich szoków12.

Koszty wymierne: do wymiernych kosztów przyjęcia wspólnej waluty można zaliczyć13:

- koszty przystosowania do euro systemów informatycznych oraz procesów operacyjnych,

- koszty szkolenia pracowników oraz partnerów biznesowych,

- koszty przystosowania urządzeń, w których używana jest gotówka (bankomaty, automaty do sprzedaży

towarów itp.),

- koszty utraty przez banki i inne instytucje części dochodów z transakcji wymiany walut, transakcji

zabezpieczających oraz płatności międzynarodowych.

3.2. Warunki przyjęcia euro – kryteria zbieżności z Maastricht

Zgodnie z Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską warunkami przyjęcia wspólnej waluty są:

- osiągnięcie trwałej konwergencji gospodarczej,

- osiągnięcie konwergencji prawnej.

Dalsze postanowienia traktatowe precyzują znaczenie powyższych warunków, w formie szczegółowo

określonych kryteriów – tzw. kryteriów zbieżności z Maastricht. Na podstawie tych przepisów Komisja

Europejska i Europejski Bank Centralny dokonują niezależnie od siebie oceny, czy dany kraj członkowski

osiągnął odpowiedni stopień konwergencji gospodarczej i prawnej, aby móc włączyć się do wspólnego

obszaru walutowego. Następnie KE i EBC przekazują swoje ustalenia, w postaci Raportów o Konwergencji,

Radzie UE (w składzie ECOFIN oraz szefów państw lub rządów), która podejmuje ostateczną

decyzję o przystąpieniu danego państwa członkowskiego do strefy euro.

3.2.1. Kryteria konwergencji gospodarczej

Zgodnie z art. 104 i 121 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Protokołem w sprawie kryteriów

konwergencji do art. 121 TWE oraz Protokołem w sprawie procedury nadmiernego deficytu dokonywana

przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny ocena osiągnięcia przez kraj członkowski

wysokiego stopnia konwergencji gospodarczej następuje na podstawie wypełnienia czterech kryteriów:

kryterium inflacyjnego, fiskalnego, stopy procentowej oraz kursu walutowego14.

- Kryterium inflacyjne przewiduje, że średnia stopa inflacji w danym kraju nie może przekraczać

o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniej rocznych stóp inflacji z trzech krajów członkowskich

o najbardziej stabilnych cenach.

17

- Kryterium fiskalne przewiduje, że deficyt budżetowy w relacji do PKB nie przekracza 3% PKB,

a wielkość długu publicznego nie przekracza 60% PKB.

- Kryterium stopy procentowej stanowi, że w okresie jednego roku poprzedzającego moment

dokonywania oceny wypełnienia kryterium, średnia długoterminowa stopa procentowa nie może

być wyższa o więcej niż 2 punkty procentowe od średniej z analogicznych stóp procentowych

w trzech krajach Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach.

- Kryterium kursu walutowego wymaga uczestnictwa waluty danego kraju w Europejskim

Mechanizmie Kursowym przez okres co najmniej 2 lat oraz poszanowania zwykłych marginesów

wahań kursów przewidzianych w tym systemie, tj. +/- 15% wokół parytetu centralnego. Kurs waluty

krajowej nie może w okresie tych 2 lat podlegać silnym napięciom, a także nie może być dewaluowany

w stosunku do żadnej waluty krajów Unii Europejskiej.

Do tej pory wspólną walutę przyjęło 13 państw członkowskich Unii Europejskiej. Należą do nich: Belgia,

Niemcy, Grecja, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia,

Finlandia, Słowenia.

Czechy, Dania, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Szwecja

i Wielka Brytania są członkami UE, ale nie wprowadziły jeszcze wspólnej waluty. Warto zauważyć, że

Wielka Brytania oraz Dania mają status nieco odmienny od pozostałych krajów. Są to państwa z tzw.

klauzulą opt-out, tzn. nie są one zobowiązane do przyjęcia euro, choć mogą oczywiście to uczynić, jeśli

tak zdecydują. Pozostałe kraje mają status krajów z derogacją, co oznacza, że są one zobowiązane do

przyjęcia euro w przyszłości. Różnica statusu pomiędzy obiema grupami państw jest bardzo subtelna.

Chociaż kraje z derogacją są zobowiązane dążyć do przyjęcia wspólnej waluty, to Traktat nie wyznacza

im żadnej konkretnej daty przystąpienia do strefy euro. W praktyce więc także w krajach z derogacją

wybór momentu przyjęcia euro pozostaje w rękach ich rządów.

Perspektywa czasowa przyjęcia euro w Polsce

1 maja 2004 roku Polska stała się formalnie krajem członkowskim UE. Od tego momentu bierze udział

w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej ze statusem kraju z derogacją, na podstawie art. 4

Traktatu Akcesyjnego. Oznacza to, że Polska jest zobowiązana do przyjęcia wspólnej waluty po wypełnieniu

warunków określonych w Traktacie WE. Jak jednak wspomniano powyżej, Traktat nie określa

konkretnej daty przystąpienia do strefy euro. Wybór ostatecznego momentu zastąpienia złotego wspólną

walutą leży w gestii Rządu oraz Narodowego Banku Polskiego.

Choć decyzja władz jest niezbędna do rozpoczęcia procesu wejścia Polski do strefy euro, zastąpienie

złotego wspólną walutą będzie możliwe dopiero po wypełnieniu kryteriów zbieżności (opisane szczegółowo

w rozdziale 2.2.).

Jak wspomniano powyżej, Rząd i NBP nie podjęły decyzji dotyczącej docelowej daty przyjęcia euro.

Trudno jest więc dzisiaj precyzyjnie określić, jaki jest najbardziej prawdopodobny termin przyjęcia

przez Polskę wspólnej waluty. Z analiz obowiązujących procedur, przeprowadzonych przez Ministerstwo

Finansów (2005), wiadomo jednak, że okres od momentu podjęcia strategicznej decyzji przez władze

krajowe o przystąpieniu do strefy euro do momentu przyjęcia wspólnej waluty musi wynosić około 3 lat.

Długość tego okresu wynika z następujących elementów proceduralnych.

Mniej więcej na sześć miesięcy przed włączeniem waluty krajowej do ERM II konieczne jest rozpoczęcie

przygotowań do wypracowania, wspólnie z KE i EBC, decyzji o przystąpieniu do ERM II. Kryterium

stabilności kursu walutowego wymaga następnie, aby waluta krajowa przebywała w systemie ERM II

nie krócej niż dwa lata. W okresie tym konieczne jest wypełnienie pozostałych kryteriów konwergencji.

Następnie KE i EBC przygotowują Raporty o konwergencji oceniające, czy trwale osiągnięto wysoki

ERM II Strefa euro

Cypr od 2 maja 2005 roku jak najszybciej

Czechy brak deklaracji 2009-2010

Estonia od 28 czerwca 2004 roku jak najszybciej

Litwa od 28 czerwca 2004 roku 200725

Łotwa od 2 maja 2005 roku 2008

Malta od 2 maja 2005 roku

tak szybko, jak pozwoli na to

proces konwergencji

Polska brak deklaracji brak deklaracji

Słowacja Od 25 listopada 2005 roku 2009

Słowenia od 28 czerwca 2004 roku 2007

Węgry brak deklaracji 2010

29

stopień zbieżności gospodarczej i prawnej. Raporty te są następnie przedstawiane Radzie Ecofin, która

podejmuje decyzję o uchyleniu derogacji kraju członkowskiego Unii Europejskiej i wyznacza datę, od

której przestanie ona obowiązywać. Te dwa ostatnie kroki proceduralne także wymagają odpowiednich

przygotowań organizacyjnych i trwają około sześciu miesięcy.