Różnice pomiędzy drapieżnikami a pasożytami:

1. Pasożyty maja mniejsze rozmiary niż ich żywiciele, a drapieżniki są większe od ich ofiar

2. Pasożyty charakteryzują się długą interakcja z żywicielem, a pasożyt włącza się w procesy metaboliczne żywiciela, żywiciel jest źródłem energii i siedliskiem, a w przypadku drapieżników interakcje są krótkotrwałe

3. Pasożyty nie uśmiercają swoich żywicieli (chyba ze wydadzą już kilka pokoleń potomstwa), a drapieżniki tak

4. Pasożyt ma zazwyczaj jednego żywiciela, a drapieżnik wiele ofiar

5. Pasożyty charakteryzują się większą rozrodczością niż żywiciele, a drapieżniki podobna jak ofiary

Parazytoidy- żyją kosztem swojego żywiciela, sa całkowicie od niego uzależnione, ale doprowadzają do jego śmierci (pasożyty zazwyczaj nie, chyba, że wydadzą już na świat kilka pokoleń potomstwa), sa to : owady z rzędów Hymenoptera, Diptera, przedstawiciele Nematomorpha, i nicienie- Mermithoidea

Hiperpasożytnictwo- pasożyt bytuje u drugiego pasożyta

1. Ektohiperpasożytnictwo- pasożyt na ciele drugiego pasożyta, np. roztocze na pluskwiakach

2. Endohiperpasożytnictwo- pasożyt wewnątrz drugiego pasożyta, np. przywry monogenetyczne na skorupiakach pasożytujących na rybach morskich

Somatoksenia- współżycie na określonej przestrzeni organizmów rożnych gatunków, które wchodzą w kontakt fizyczny, nie zawsze towarzyszy temu związek troficzny

1. Epioikia – osiedlanie się zwierząt lub roślin na innych organizmach, np. pierwotniaki Vorticella na muszlach ślimaków

2. Endoikia (inkwilinizm)- osiedlanie się jednego organizmu wewnątrz ciała drugiego organizmu, np. ryba Fierasfer wewnątrz kloaki lub płuc strzykwy

3. Foreza –jeden organizm aktywnie szuka i przyczepia się do innego organizmu w celi przemieszczenia się do nowego miejsca, jest szybkim sposobem rozprzestrzeniania się gatunków do nowych środowisk; foret- organizm transportowany, forent transportujący

Układy neutralne- zachodzą jedynie związki sąsiedzkie, bez kontaktu fizycznego

1. Paroikia- 2 organizmy przebywają w sąsiedztwie ale nie ma miedzy nimi kontaktu fizycznego i metabolicznego

2. Synoikia – współzamieszkiwanie dwóch gatunków w tym samym miejscu, które sa niezależne od siebie, mogą pojawić się pewne cechy komensalizmu, zużywanie przez jednego resztek dlugiego

3. Symfilia – wykorzystywanie przez jeden organizm wydzielin innego, np. wydzieliny mszyc wykorzystywane przez mrówki, ale nie ma zależności metabolicznej

W układach starych ewolucyjnie szkody mniejsze, bo wytworzyła się równowaga pomiędzy pasożytem a żywicielem, tolerancja żywiciela i odporność pasożyta na reakcje obronne żywiciela. W układach młodych pasożyty powodują silne, często śmiertelne w skutkach reakcje żywiciela

Atrofia- zanik narządów pasożyta zbędnych przy pasożytowaniu

Hipertrofia- rozwój narządów przydatnych w czasie pasożytowania

cykl holokseniczny- jeden żywiciel , np. glista ludzka

cykl heterokseniczny- więcej niż jeden żywiciel

1. Dwóch żywicieli – tasiemiec nieuzbrojony I-bydło, II- człowiek

2. Trzech żywicieli- nicień Anisakis marina I-skorupiak, II- ryby, III-ssak morski

3. Czterech żywicieli- taki cykl nie występuje u pasożytów człowieka, np. przywra digenetyczna, I-zaba zielona, II- ślimak, III-widłonóg, IV- larwa wazki

Skracanie cyklu- przez wyłączenie jednego żywiciela, przez wyłączenie jednego etapu rozwoju

Wydłużanie cyklu- przez żywiciela paratenicznego- nie jest niezbędny do zakończenia cyklu, w nim dochodzi do namnażania stadiów larwalnych, ale nie przebiega w nim rozwój

Skrócenie lub wydłużenie cyklu- większa szansa transmisji pasożyta, wydania potomstwa i podtrzymania ciągłości gatunku

Dzieworództwo/ partenogeneza – rodzaj rozmnażania płciowego z udziałem tylko jednej płci, zapewnia efektywne wykorzystanie środowiska, u przywr partenogenetycznie rozmnażają się larwy – sporocysty i redie

1. Dzieworództwo stałe- występują tylko samice lub tez samce nie zdolne do dojrzałości płciowej

2. Dzieworództwo geograficzne- np. kleszcze Haemaphysalis longicornis

3. Dzieworództwo ekologiczne- dzieworodnie w jednym, obupłciowo w drugim środowisku

4. Dzieworództwo cykliczne- na przemian występują po sobie pokolenie partenogenetyczne i płciowe, np. u motylicy wątrobowej

5. Pedogeneza- dzieworództwo larw, które wytwarzają jaja zdolne do rozwoju partenogenetycznego, np. u przywr i muchówek

Adaptacja biologiczna- tworzenie stadiów przetrwalnikowych, np. u pierwotniaków- cysty lub oocysty, helminty- jaja. U roztoczy z rzędu Acaridida występują deutonimfy heteromorficzne- hypopusy, które mają mocniejszą kutikulę, zredukowany aparat gębowy. Mogą one przekształcać się w samce lub samice w dogodnych warunkach.

Pasożyty jajorodne składają dużą liczbę jaj ze względu na duże ryzyko obumarcia w środowisku zewnętrznym, są one dodatkowo pokrywane substancją zabezpieczającą przed wysychaniem lub lepką, która umożliwia przyczepienie się jaj do włosów (wszy) lub kurzu (owsik)

Cechy fizjologicznego układu pasożyt- żywiciel:

1. Inwazyjność pasożytów – zdolność do zarażania żywiciela i aktywność inwadujących postaci, poszukiwanie żywiciela za pomocą receptorów reagujących na bodźce chemiczne i fizyczne

2. Zdolność do utrzymania się w określonym habitacie wewnątrz lub na zewnątrz żywiciela, możliwe jest dzięki dużej zgodności procesów metabolicznych pasożyta i żywiciela

3. Wirulentność/ zjadliwość – zdolność wywoływania choroby przez pasożyta

4. Odporność żywiciela, czyli niewrażliwość jego organizmu na inwazje pasożytów

Funkcjonowanie układu pasożyt- żywiciel jest możliwe dzięki takim cechom:

1. Synchronizacja aktywności poszczególnych stadiów rozwojowych z okresami, w których może być zdobyty pokarm

2. Modyfikacje jakościowe pokarmu- specyficzność żywicielska

3. Wytwarzanie enzymów ułatwiających trawienie i lepsze wykorzystanie tkanek żywiciela

4. Konserwacja pokarmu i regulowanie metabolizmu w zależności od stanu fizjologicznego i zapotrzebowania energetycznego pasożyta. Np. wytwarzanie substancji zapobiegających krzepnięciu krwi i protein hamujących lizę erytrocytów. Trypanosoma brucei gambiense- zmiana sposobu oddychania w zależności od środowiska- jelito owada- duże mitochondria, krew człowieka- brak mitochondriów

5. Korzystanie z pokarmu zgromadzonego przez wcześniejsze stadia rozwojowe, np. A.lumbricoides

6. Przenoszenie pokarmu wśród osobników tego samego gatunku- u stawonogów

KLASYFIKACJE PASOŻYTÓW

Pasożyt bezwzględny- prowadzi pasożytniczy tryb życia w ciągu całego cyklu rozwojowego lub w jego części i związek z żywicielem jest niezbędny do zakończenia tego cyklu, np. Plasmodium spp. Taenia saginata, Ascarsis lumbricoides

Pasożyt względny- w pewnych warunkach prowadzi pasożytniczy tryb życia, ale może rozwijać się poza żywicielem, najczęściej saprobiont, np. Strongyloides stercoralis

Pasożyt czasowy- korzysta z org żywiciela przez krótki czas, jednorazowo lub wielokrotnie, np. pijawka lekarska, pchła, komar, pluskwa, pasożyty te nie rozwijają się i nie rozmnażają się na żywicielu.

Pasożyt okresowy- pasożytuje tylko w pewnym okresie cyklu życiowego, np. jako larwa lub postać dorosła, np. tęgoryjec dwunastnicy- postać wolno żyjąca to larwa rabditopodobna, larwa filario podobna- pasożytniczy tryb życia; motylica wątrobowa- dojrzały osobnik- bytuje u bydła, miracidia są wolno żyjące, sporocysty i redie- pasożyty, cerkarie są wolno żyjące

Pasożyt stały- prowadzi pasożytniczy tryb życia w ciągu całego cyklu rozwojowego, np. trypanosoma spp., enterobius vermicularis, pediculus humanus

Pasożyt stenokseniczny- występuje w wąskim kręgu żywicieli, np. trichomonas vaginalis, ascaris lumbricoides u człowieka

Pasożyt eurykseniczny- pasożytuje u wielu żywicieli, nawet z różnych grup systematycznych, np. toxoplasma gonidii, trichinella spiralis, ixodes ricinus

Pasożyt monokseniczny- bytuje u jednego gatunku żywiciela, np. trichomonas vaginalis, pediculus humanus

Pasożyt oligokseniczny- pasożytuje u kilku gatunków żywicieli, np. taenia solium

Pasożyt polikseniczny- pasożytuje na różnych gatunkach żywicieli

Pasożyt swoisty- charakterystyczny dla danego gatunku żywiciela

Pasożyt nieswoisty- występujący rzadko w danym gatunku żywiciela

Pasożyty stenofagiczne – pobierają jeden rodzaj pokarmu, np. kleszcze krew

Pasożyty euryfagiczne- pobierają różnego rodzaju pokarm, np. Fasciola hepatica- krew, substancje niskocząsteczkowe, komórki nabłonkowe z przewodów żółciowych; pchła piaskowa Tunga penetrans- najpierw płyn wysiękowy z neutrofilami(odżywianie telmofagiczne), później krew z naczyń (odżywianie solenofagiczne), jej larwy nie żerują, poczwarki korzystają z substancji zapasowych zgromadzonych przez larwę

Samice Culicidae- krew, samce- sok roślinny

Pasożyt zewnętrzny- na zewnętrznej powierzchni ciała - skóra, włosy, pióra, np. pchły, komary, pluskwy, a także pasożyty z tendencją do przechodzenia do wewnątrzpasożytnictwa- Sarcoptes scabiei

Pasożyt wewnętrzny –wewnątrz żywiciela- jamie ciała, ścianach i miąższu narządów wew, tkankach, np. giardia intestinalis, helminty

Pasożyt zabłąkany- pasożyt pojawia się w narządach nietypowych dla siebie, np. enterobius vermicularis bytuje w jelicie grubym, a czasem też w narządach rodnych kobiety i wyrostku robaczkowym; larwy muchówek – samice składające jaja w okolicy otworów nosowych, a stąd larwy wędrują do zatok i jamy nosowej

KLASYFIKACJE ŻYWICIELI

Zywiciel ostateczny – taki, w którym pasożyt osiąga dojrzałość płciową i zachodzi w nim rozmnażanie płciowe

Żywiciel pośredni- rozwijają się w nim postacie larwalne i może zachodzić rozmnażanie bezpłciowe,

Żywiciel główny- najczęściej pasożyt się osiedla i rozwija, w nim największa ekstensywność i intensywność inwazji pasożyta

Żywiciel pomocniczy- określona postać rozwojowa pasożyta osiedla się rzadziej niż u ż.głównego, ale może się rozwijać

Żywiciel przypadkowy- w nim pasożyt pojawia się bardzo rzadko i nie może się rozwijać

Żywiciel parateniczny- nie jest niezbędny do rozwoju pasożyta, kumulują się w nim postacie larwalne

Żywiciel rezerwuarowy- w nim pasożyty utrzymują się długo, rozmnażają i rozwijają