Zadania i kompetencje wojewody w świetle ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r.

Wojewoda, organy rządowej administracji zespolonej w województwie, organy niezespolonej administracji rządowej, jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz starostowie to instytucje powołane do wykonywania zadań administracji rządowej w województwie.

Na mocy ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. wojewodę powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej celem wykonywania zadań administracji rządowej w województwie. Kandydat na wojewodę musi spełnić szereg warunków opisanych w ustawie: 1) posiada obywatelstwo polskie; 2) posiada tytuł zawodowy magistra lub tytuł równorzędny; 3) posiada 3-letni staż pracy w zakresie kierowania zespołami ludzkimi; 4) nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe; 5) korzysta z pełni praw publicznych; 6) cieszy się nieposzlakowaną opinią.

Na wniosek wojewody Prezes Rady Ministrów powołuje jednego lub dwóch wicewojewodów. Wojewoda samodzielnie powołuje kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich (oprócz komendanta Policji i Państwowej Straży Pożarnej). Oczywiście wojewoda powołuje również dyrektorów wydziałów oraz zatrudnia innych pracowników urzędu wojewódzkiego.

Wojewoda zobowiązany jest do nadania urzędowi wojewódzkiemu statutu, który jest dokumentem określającym organizację wojewódzkiej administracji zespolonej. Statut zatwierdza Prezes Rady Ministrów. Statut urzędu wojewódzkiego zawiera zakresy działania wydziałów i innych komórek urzędu oraz komend, delegatur i innych jednostek organizacyjnych.

Ponadto statut urzędu wojewódzkiego określa skład kolegium wojewody i tryb jego pracy. W jego skład wchodzą: wicewojewodowie, dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego, komendant wojewódzki Policji, komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej a także inne osoby wymienione w statucie urzędu wojewódzkiego. Do udziału w pracach i posiedzeniach kolegium wojewoda może zaprosić i inne osoby, w szczególności kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz dyrektorów wydziałów. Kolegium jest ciałem doradczym i konsultacyjnym.

Urząd wojewódzki działa na mocy regulaminu urzędu wojewódzkiego, który składa się z dwóch części. Pierwsza z nich określa szczegółową organizację oraz tryb pracy urzędu wojewódzkiego i ustala ją wojewoda w drodze zarządzania. Na druga część regulaminu składają się regulaminy komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych, ustalone przez kierowników tych jednostek i przez nich zatwierdzone. Wojewoda ma również prawo do powoływania innych ciał doradczych, w miarę zaistniałej potrzeby.

W zakresie wykonywania zadań wojewoda otrzymał istotne upoważnienie ustawowe. Może on bowiem powierzyć prowadzenie w jego imieniu niektórych spraw z zakresu swojej właściwości organom samorządu terytorialnego z obszaru województwa. Powierzenie następuje na podstawie porozumienia wojewody z zarządem gminy, powiatu lub województwa. Porozumienie to podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Wojewoda może także upoważnić na piśmie pracowników urzędu wojewódzkiego, niezatrudnionych w jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży, do załatwiania określonych spraw w jego imieniu i na jego odpowiedzialność, w ustalonym zakresie, a w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych. Wskazane wyżej wyłączenie jest konsekwencją realizacji zasady rozdzielności kompetencji organów i zasady oznaczenia prawnych skutków administrowania.

W celu usprawnienia działania wojewódzkich organów zespolonej administracji rządowej wojewoda może powołać aparat pomocniczy wojewody zorganizowany poza jego siedzibą, czyli delegaturę, której siedzibę i zakres działania określa statut urzędu wojewódzkiego.

Administracja rządowa jest zbudowana na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, tzn. organy wyższe mogą wydawać polecenia służbowe organom niższym. W związku z tym wojewoda jest bezpośrednim podwładnym Prezesa Rady Ministrów, a także całej Rady Ministrów, który kieruje jego działalnością poprzez wytyczne i polecenia, żądanie sprawozdań z jego pracy i dokonywanie okresowych ocen pracy.

Wojewoda jako terenowy przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności dostosowuje do miejscowych warunków cele polityki Rady Ministrów oraz koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań. Odpowiedzialny jest również za współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej w zakresie bezpieczeństwa życia, zdrowia i mienia obywateli, bezpieczeństwa państwa, utrzymania porządku publicznego. Jest odpowiedzialny za zapobieganie klęskom żywiołowym (głównie powodzi) i minimalizowanie ich następstw. Generalnie wojewoda odpowiada za takie kategorie spraw, które zaliczane są do zakresu administracji rządowej (ponieważ wykraczają poza zakres interesów lokalnej i regionalnej społeczności – obronność kraju, statystyka, spisy powszechne, wybory powszechne lub są to sprawy, których jednostki samorządu terytorialnego nie byłyby w stanie wykonać ze względów technicznych – energetyka, budowa autostrad, kolejnictwo, drogi krajowe).

Wojewoda nie jest samodzielnym politykiem, lecz urzędnikiem rządowym w województwie, dlatego we wszystkich swoich wystąpieniach i działaniach musi prezentować stanowisko zgodne z ustaleniami przyjętymi przez Radę Ministrów.

Wojewodzie przysługuje prawo wydawania decyzji oraz uzyskiwania bieżących informacji i wyjaśnień o działalności odnoście wszystkich organów administracji rządowej działających w województwie (w szczególnych przypadkach także administracji samorządowej). Na podstawie ustawy o administracji rządowej w województwie wojewoda obecnie nie tylko wykonuje zadania rządowe, ale poniekąd kreuje politykę rządu, „dostosowując do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu". W związku z powyższym w zakresie właściwości wojewody znalazły się także sprawy współpracy z organami innych państw oraz międzynarodowymi organizacjami rządowymi i pozarządowymi na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych.

Wojewodzie przysługuje prawo wstrzymania egzekucji administracyjnej w drodze decyzji administracyjnej (jednorazowo, na czas nie dłuższy niż 30 dni, gdy jest to egzekucja z pieniędzy).

Wojewoda — realizując funkcje wykonywania uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa — jest właściwy w sprawach reprezentowania Skarbu Państwa w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań oraz wykonuje uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego wobec przedsiębiorstw państwowych do czasu przekazania tej funkcji ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa lub do czasu wygaśnięcia tych uprawnień i obowiązków z innych tytułów.

W ustawie o administracji rządowej w województwie rozszerzono także zakres oddziaływania kontrolno-nadzorczego wojewody wobec fundacji, a mianowicie w stosunku do fundacji korzystającej ze środków publicznych i prowadzącej działalność na obszarze całego kraju, w zakresie działalności prowadzonej na obszarze właściwości miejscowej wojewody, wojewoda wykonuje uprawnienia wynikające z przepisów o fundacjach w odniesieniu do fundacji działającej na obszarze jednego województwa.

Wojewoda należy do grona tych organów publicznych, które zostały wyposażone w kompetencje prawodawcze. Zgodnie z ustawą wojewoda na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części. Wśród właściwości wojewody utrzymano obowiązek wydawania rozporządzeń porządkowych w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli wydanie takiego rozporządzenia jest niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Bezpośrednia podległość wojewody Prezesowi Rady Ministrów sprawia, że wszelkie spory pomiędzy wojewodami oraz miedzy wojewodą a jakimkolwiek ministrem nie są rozstrzygane na drodze sądowej, lecz ich rozstrzygnięcie leży w gestii Prezesa Rady Ministrów.

Istotnym zadaniem wojewody, nałożonym na niego przez ustawę jest sprawowanie funkcji kontrolnych nad działalnością organów rządowej administracji zespolonej. Wojewoda kontroluje legalność, gospodarność, celowość i rzetelność działalności organów administracji. Nowością, w porównaniu z ustawą z 1998 r., są przepisy rozdziału 3 ustawy. Na ich podstawie wojewoda kontroluje m. in. wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej. Celem tej kontroli – w odniesieniu do działalności organów samorządu terytorialnego – jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności organów poddanych kontroli, rzetelne jej udokumentowanie i dokonanie oceny wykonywanej działalności pod względem legalności, gospodarności i rzetelności (art. 28 ustawy). Kontrole zarządzane przez wojewodę ujęte są w rocznym planie kontroli i na jego podstawie się odbywają. Mogą być przeprowadzane jako kontrola „kompleksowa, która obejmuje całą działalność podmiotu kontrolowanego; problemowa, która obejmuje wybrane zagadnienia z działalności podmiotu kontrolowanego; sprawdzająca, która obejmuje sprawdzenie sposobu wykorzystania uwag i wykonania wniosków z wcześniejszych kontroli; doraźna, która obejmuje zbadanie zagadnień wskazanych przez zarządzającego kontrolę; koordynowana, która obejmuje te same zagadnienia w kilku podmiotach kontrolowanych”. Oprócz kontroli planowanych wojewoda może również przeprowadzić kontrolę w trybie uproszczonym, w szczególności wtedy, gdy potrzebne mu są konkretne informacje o określonej instytucji, kiedy proszą o to obywatele, na przykład na drodze skargi obywatelskiej lub kiedy wojewoda powinien dokonać analizy dokumentów i innych materiałów pokontrolnych. Celem każdej kontroli jest uzyskanie informacji na temat jakości pracy kontrolowanego podmiotu, wskazanie niedociągnięć i wdrożenie metod ich usunięcia. Obecnie często celem kontroli jest uzyskanie branżowych certyfikatów jakości lub audytów. Etapy kontroli, zasady sporządzania dokumentów okołokontrolnych i wystąpienień pokontrolnych oraz ich obiegu a także zasady postępowania w ewentualnych sporach pomiędzy organem kontrolnym a podmiotem kontroli szczegółowo reguluje ustawa. W kompetencji wojewody leży przerwanie kontroli na każdym jej etapie.

Administracja zespolona oparta jest na zasadach zespolenia i zwierzchnictwa wojewody, warunkującego skuteczne wykonywanie zadań tej administracji. A więc wojewoda jest bezpośrednim zwierzchnikiem rządowej administracji zespolonej, a do jego obowiązków należy kierowanie administracją i koordynowanie jej działalności, kontrolowanie jej działalności, zapewnianie warunków do jej skutecznego działania i ponoszenie odpowiedzialności za skutki jej działania. Kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży działają pod zwierzchnictwem wojewody, z ustawowego upoważnienia bądź w imieniu własnym, jeżeli ustawa tak stanowi. Zespolenie służb, inspekcji i staży w administracji rządowej w województwie następuje pod zwierzchnictwem wojewody w jednym urzędzie, chyba że ustawa nie przewiduje zespolenia w jednym urzędzie.
W sytuacji kiedy kierownik służby, inspekcji lub straży wykonuje zadania i kompetencje w imieniu wojewody i gdy ta służba, inspekcja czy straż jest włączona do urzędu wojewódzkiego, to mamy wówczas zespolenie bezpośrednie (pod jednym zwierzchnikiem i w jednym urzędzie). Zaś sytuację, gdy kierownik służby, inspekcji lub straży działa we własnym imieniu, realizuje jemu przypisane kompetencje i gdy posiada aparat pomocniczy w postaci komendy, inspektoratu lub innej jednostki organizacyjnej nie wchodzącej w skład urzędu wojewódzkiego, to wówczas występuje zespolenie pośrednie, gdy dany kierownik działa pod zwierzchnictwem wojewody.

W skład organów administracji zespolonej wchodzą:
1) Komenda Wojewódzka Policji,
2) Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej,
3) Kuratorium Oświaty,
4) Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Farmaceutycznej,
5) Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Handlowej,
6) Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego,
7) Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Nasiennej,
8) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska,
9) Wojewódzki Inspektorat Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych,
10) Wojewódzki Inspektorat Weterynarii,
11) Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków,
12) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin

Administracja niezespolona to terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwym ministrom bądź kierownikom państwowych osób prawnych i kierownikom innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa, wobec której wojewoda posiada uprawnienia koordynacyjne, opiniodawcze i w pewnym zakresie – kontrolne. Są to wyspecjalizowane organy administracji, których kompetencje mieszczą się w ramach jednego resortu. Oparte są z reguły na zasadzie centralizacji. Działają w ramach zasadniczego podziału lub w ramach podziałów specjalnych.

Art.56. Organami niezespolonej administracji rządowej są terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi lub centralnemu organowi administracji rządowej oraz kierownicy państwowych osób prawnych i kierownicy innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej w województwie:

1) dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień;

2) dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych;

3) dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej;

4) dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych;

5) dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar;

6) dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych;

7) dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej;

8) dyrektorzy urzędów morskich;

9) dyrektorzy urzędów statystycznych;

10) dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej;

11) graniczni i powiatowi lekarze weterynarii;

12) komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej;

13) okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego;

14) państwowi graniczni inspektorzy sanitarni;

15) regionalni dyrektorzy ochrony środowiska.

Wszystkie akty prawa miejscowego wydane przez wojewodę lub organ niezespolonej administracji rządowej podlegają zaskarżeniu przed sądem administracyjnym przez każdego, czyj interes prawny tymi aktami został naruszony. Prawomocny wyrok sądy administracyjnego na korzyść skarżącego jest dla wojewody obowiązujący i nakłada nań obowiązek usunięcia powstałej szkody.

Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie^, która weszła w życie 1 kwietnia 2009 r. zdezaktualizowała ustawę z dnia 5 czerwca 1998 r.

Korzystałam:

1) Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie

2) Jan Boć, Prawo administracyjne

3) Eugeniusz Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna