Pedagogika wczesnoszkolna – dylematy, problemy, rozwiązania, D. Klus – Stańska, M. Szczepska-Pustkowska, WAiP, Warszawa 2009
Dom i szkoła są jednością wtedy, kiedy są środowiskiem życia tworzących je ludzi. Myślenie o wartościowej edukacji dzieci powinno się rozwijać w nawiązaniu do koncepcji współpracy rodziców ze szkołą w szerszej perspektywie. Współpraca szkoły ze środowiskiem ma być korzystna dla dziecka, szerszej społeczności, rodziny i miejscowego samorządu, wszystkich mieszkańców tworzących społeczną okolicę szkoły i ją samą, jeżeli działa, jako instytucja uspołeczniona, „nasza”, dla społeczeństwa.
Partnerstwo- (z łac. Pars- część), forma stosunków społecznych, relacja osób i grup, przebiegającą w określonych warunkach; powiązanie pewnych jednostek ze sobą, które we współdziałaniu (bez niego partnerstwo nie istnieje) dążą do wypracowania określonego celu.
Jan Szczepański- Partnerstwo = wspólny cel, dobrowolność udziału i względna równość udziału, względna równość partnerów, dążenie do określonej korzyści lub dzieła, określenia obowiązków, regulacja prawna i moralna stosunku, zobowiązanie do lojalności”
Warunki powstania partnerstwa wg Juliana Radziewicza:
1) potrzebne są, co najmniej dwie osoby,
2) akceptacja drugiej osoby,
3) wzajemne zaufanie partnerów,
4) sfera wspólnych celów i wartości,
5) wymiana dóbr (życzliwość, pomoc, rada, wzajemne dzielenie sukcesów i porażek)
Partnerstwo edukacyjne- jest to partnerstwo, którego głównym celem jest edukacja; partnerstwo edukacyjne jest też ideą organizującą współpracę szkoły z domem oraz nauczyciela z rodzicami uczniów
Partnerstwo edukacyjne można określić, jako:
rodzaj spółki, w której partnerzy, ustaliwszy warunki współdziałają, realizując wspólne cele związane z edukacją
interaktywną formułę, rodzaj relacji, wzajemnego wpływu, jaki wywierają na siebie poszczególne jednostki oraz środowiska edukacji
Wspólnotę
Partnerstwo edukacyjne, jako wspólnota to kapitał społeczny, który odnosi się do cech społecznego zorganizowania, takich jak sieci, normy i społeczne zaufanie, ułatwiających – ku korzyści wszystkich zaangażowanych stron – koordynację i współpracę. To umiejętność łączenia się w grupy i wykorzystywania całego potencjału wiedzy i możliwości, jaki się tworzy, przesądza o postępie i społecznym rozwoju.
Można powiedzieć, że partnerstwo edukacyjne kształtuje wspólnotę o określonym charakterze- wspólnotę lokalną, gdyż odnosi się do lokalnych przestrzeni i jest rozumiane, jako forma stosunków społecznych.
Wspólnotą lokalną jest „bogata sieć społecznych interakcji i więzi wytworzonych w procesie umożliwiającym osiągnięcie poczucia wspólnych wartości, symboli, tradycji, przy równoczesnej świadomości odrębności i chęci współdziałania”
Kazimierz Przyszczypkowski, rozpatrujący w swoich rozważaniach nad edukacją dla demokracji różnice pomiędzy kapitałem ludzkim i kapitałem społecznym,staje się polskim prekursorem w tej dziedzinie.
Kapitał ludzki postrzegany, jako produkt edukacji związany jest z poziomem wykształcenia i ogółem umiejętności człowieka w zakresie samoorganizowania się.
Kapitał społeczny, będący częścią ludzkiego, buduje się, wykorzystując „zdolność łączenia się w grupy dla realizacji założonego celu”
Partnerstwo edukacyjne wg badacza Alistaira Macbetha- relacja, łączącą w szczególności rodziców i nauczycieli uczących ich dzieci, w której wartością jest wspólny cel i prowadząca do niego współpraca.
Edukacyjne partnerstwo w myśl Joyce L. Epstein- to swoiste przymierze rodziny, szkoły oraz najbliższego im społecznego otoczenia w celu osiągnięcia przez dziecko maksimum jego możliwości rozwojowych. Teoria bazuje na zależności pomiędzy postrzeganiem dziecka jako, ucznia oraz jako członka otaczającej go społeczności – rodziny, sąsiadów, najbliższego środowiska.
Coleman przekonuje, że rozwój społeczny oraz rozwój społeczności lokalnych następuje w bezpośrednim związku z kształtowaniem się partnerskich relacji pomiędzy szkołą i jej środowiskiem: rodzinami i grupami społecznymi, z których wywodzą się uczniowie, przedstawicielami lokalnego samorządu, biznesu, mieszkańcami najbliższego otoczenia, tworzącymi jego kulturę
Kapitał społeczny- rezultaty interakcji rodziny, szkoły i członków wspólnoty, wzrasta on gdy grupy te współpracują ze sobą
Klasyfikacja typów współdziałania rodziny, szkoły i społeczności lokalnej wg Epstein:
Rodzicielstwo- obejmuje aktywności prowadzące do wzajemnego zrozumienia ról, szkoła stara się zrozumieć rodziców, a rodzice potrzeby ucznia, np. Sugestie dotyczące warunków domowych wspierających uczenie się, warsztaty, prezentacje multimedialne, Edukacja rodziców i inne kursy dla dorosłych.
Komunikacja- przebiega w dwóch układach: szkoła – dom, dom – szkoła, jednak szkoła ma być bardziej aktywna, ma zapraszać do współpracy np. spotkania z rodzicami, informacje o pracy ucznia, dzienniczki ucznia.
Wolontariat- jak rodzice mogą wzbogacić szkolne środowisko edukacyjne poprzez swoją wiedzę i umiejętności, jak mogą służyć uczniom i nauczycielom, wspierając ich pracę np. centrum rodzinne, ankiety, klasowi rodzice, telefoniczne drzewko
Nauka domowa- o jej zakresu zaliczają się tzw. prace domowe oraz wszelkie aktywności o charakterze edukacyjnym, które dziecko podejmuje w towarzystwie np. Informacje dla rodzin dotyczące umiejętności ucznia oczekiwanych w każdej klasie i w zakresie każdego przedmiotu, Rozkład prac domowych skłaniający ucznia do dyskusji
Współzarządzanie- uczestnictwo rodziców w podejmowaniu decyzji, dotyczących uczniów i szkoły; realizacja praw i obowiązków rodziców, zachodząca na poziomie organizacyjnym np. rada rodziców, rada szkoły
Współpraca z gminą- doprowadza do wspólnotowych form życia społecznego i korzystnych przekształceń rzeczywistości np. Informacja o zajęciach o charakterze edukacyjnym organizowanych w gminie, wraz z wakacyjną ofertą dla dzieci i młodzieży.
Uspołecznienia szkoły- rozumienie szkoły, jako wspólnoty złożonej z osób i grup powiązanych ze sobą celami, wartościami itp; które związane jest z kształtowaniem systemu demokratycznego.
Koncepcja szkoły uspołecznionej Jana Bystronia- to szkoła bez podmiotowości, całkowicie funkcjonalna, podporządkowana i podobna do środowiska, w którym działa, zaspokajająca jego potrzeby, służąca społeczeństwu i odwzorowująca jego strukturę i funkcjonowanie, wychowuje człowieka uspołecznionego
W okresie panowania socjalistycznego porządku rozwijały się w Polsce równocześnie dwa przenikające się wzajemnie modele:
Model szkoły środowiskowej, propagowany głównie za sprawą Ryszarda Wroczyńskiego, który dążył do objęcia wpływów wychowawczych na dziecko
Model szkoły otwartej, rozwijany przede wszystkim przez Aleksandra Kamińskiego (w nawiązaniu do idei Floriana Znanieckiego), który koncentrował się na tworzeniu z niej instytucji ustawicznego kształcenia, miała być miejscem edukacji formalnej (instytucjonalnej edukacji w ramach systemu oświatowego)
Uspołecznienie szkoły dzisiaj wiąże się, jak nigdy w przeszłości, z naciskiem na udział rodziców w jej życiu, jednak jest to tylko piękna teoria, gdyż w praktyce jest inaczej- w związku z tym zagadnienie partnerstwa edukacyjnego lokuje się w obszarze pedagogiki krytycznej.
„Przezroczysta szkoła”- oznacza, że szkoła nie ma tajemnic wobec zewnętrznego świata i jest otwarta;
Termin „przezroczystość” (ang.: transparent) wprowadził do pedagogiki Jerold Bauch, amerykański badacz relacji rodzice–szkoła (Bauch, 1997).
Bauch zaproponował komputerowo-telefoniczny system połączeń szkoła–dom. Nauczyciele po skończonych zajęciach nagrywają najistotniejsze informacje (tematyka zajęć, praca domowa, materiały, wydarzenia itp.), a rodzice łącząc się ze szkołą telefonicznie, wysłuchują ich jak z automatycznej sekretarki
Rodzice mają niezbywalne prawo uczestnictwa i wpływu na to, co ma miejsce w szkole, dostają kompetentne wsparcie dla swoich działań wobec dziecka, wychodzenie poza szkolne mury, inicjowanie licznych i trwałych więzi z lokalną społecznością, korzystanie z mediów, szkoła otwiera się na potrzeby środowiska lokalnego, kształtuje kompetencje komunikacyjne i krytyczne, rozwija umiejętności empatyczne.
„Elastyczna szkoła”- środowisko domu, jako przestrzeń edukacji.
Koncepcja nauczania elastycznego Rolanda Meighan, znaczy „dającego rozciągać się” na inne miejsca, programy, metody i formy edukacji oraz odmienne role pełnione przez poszczególne podmioty uwikłane w jej proces
Podmiotowość jednostki, jej samosterowność w dążeniach rozwojowych wyznacza kształt relacji międzyludzkich. Podmiotowość przejawiająca się w partnerstwie uczniów, nauczycieli, rodziców prowadzi każde z nich do rozwoju. Wydaje się, że uświadomienie sobie tych zależności (podmiotowość– indywidualizacja – partnerstwo – rozwój) stanowi warunek swobodnej „elastyczności” w działaniach potencjalnych partnerów w edukacji
Z tą ideą wiąże się zamysł home schooling, edukacji domowej- wiele praktykujących ją rodzin wspiera się wzajemnie, tworząc internetowe fora samopomocy
Koncepcja szkoły, jako interprofesjonalnej wspólnoty- współpraca pomiędzy nauczającym i wspierającym personelem szkoły a rodzicami. To dyskusja przede wszystkim o kształceniu nauczycieli do współpracy z szerszym otoczeniem.
Koncepcja pedagogiki kolektywnego działania Josepha Kahne- szkoły powinny stawać się miejscami przenikania się poszczególnych specjalności służących dziecku i rodzinie, miejscami wielospecjalizacyjnej praktyki dokonującej się w warunkach porozumienia i współpracy.
Z jednej strony chodzi o współdziałanie badaczy szkolnego życia oraz jego bohaterów, z drugiej – o codzienną praktykę, w której nauczyciele współpracują jeden z drugim oraz z instytucjonalnym otoczeniem i środowiskiem społecznym szkoły
Co-teaching, jako hasło amerykańskiej reformy, wiąże się z ideą interprofesjonalnej wspólnoty, w której edukacja uczniów angażuje liczne grono dorosłych z jego szkolnego i pozaszkolnego otoczenia, niekoniecznie nauczających; podstawą jest tu rozumienie edukacji.
Sieć wsparcia przebiegającego w ramach współpracy- polską koncepcję spirali życzliwości, stworzoną przez Stanisława Kawulę
Kategorie, wyraźnie organizujące myślenie o nauczycielach i innych osobach mających je kreować, a tym samym – o kształceniu, które ma przygotowywać do spełniania tego zadania:
Kontekstowość- kategoria skupiająca ujęcia eksponujące znaczenie kontekstu, którym po pierwsze kształtują się relacje, m.in. nauczyciel – rodzice uczniów, szkoła – rodzina – lokalna społeczność, po drugie – funkcjonuje system społeczny z wszystkimi tego politycznymi konsekwencjami.
Postawa wobec dzieci, rodzin i ich życia- kategoria mieszcząca charakterystyczne podejścia nauczycieli do osób, w których powinni zobaczyć swoich partnerów oraz do ich życia postrzeganego jako część kontekstu. Można powiedzieć, że powinnością nauczyciela jest stawać się uczniem swoich uczniów, uczyć się ich kultur, uwarunkowań, w których żyją, stylów uczenia się, języków i sposobów rozumienia rzeczywistości.
Orientacja na partnerstwo- skupia kreowane perspektywy, ukazuje kierunki i tendencje rozwojowe w tym zakresie. Z ich analizy wynika przede wszystkim, że rozwój partnerstwa szkoły, rodziny, społeczności, a także doskonalenie programów kształcenia nauczycieli powinno następować w bliskim związku
Nauka domowa nie oznacza konkurencji dla szkoły. Wydaje się, że rodzic uczący własne dziecko w domu może i powinien pracować w przymierzu z nauczycielem, ze szkołą. Dążenie do ukształtowania podstaw takiego przymierza wiązać się powinno z:
Postawą nauczycieli, którzy szanowaliby w rodzicach pierwszych nauczycieli swoich uczniów, osoby pragnące wspierać pracę uczących dla dobra dziecka oraz samodzielnych edukatorów, od których mogliby czerpać inspiracje,
Postawą rodziców, w oczach, których nauczyciele byliby cenionymi, kompetentnymi doradcami, pobudzającymi i inspirującymi rodziców edukatorów, przewodnikami w gąszczu technik przekazu informacji, kształtującymi umiejętność krytycznego osądu.
Część II Oblicza szkolnej socjalizacji
W rozumieniu tradycyjnej pedagogiki szkoła ma kształcić i wychowywać. Jednakże taka wiara w możliwość precyzyjnego regulowania rozwoju intelektualnego i tożsamościowego ucznia, mimo że wciąż obecna jest w dzisiejszej szkole, stanowi wyraz naiwnego optymizmu pedagogicznego
Socjalizacja odnosi się do ogółu warunków fizyczno-społecznych, w których funkcjonuje podmiot, natomiast wychowanie obejmuje wąski celowy zakres relacji wychowawca-wychowanek. Termin „socjalizacja” jest najczęściej traktowany zamiennie z terminem „uspołecznianie” bądź „uspołecznienie”.
W precyzowaniu pojęcia socjalizacji wyróżnia się dwie tendencje:
Teoretyczno- specjalistyczną – sposób oglądu procesu socjalizacji wynika z przyjętej orientacji teoretycznej, np.: funkcjonalizmu, teorii konfliktu, interakcjonizmu symbolicznego
Scalająco-uniwesalistyczną- dokonuje się próby godzenia wielu orientacji teoretycznych i formułowania ujęć scalających różne podejścia np. propozycja Klausa Hurrelmana (procesu socjalizacji jest rozwój osobowości jednostki w stale przeobrażającej się rzeczywistości społecznej.)
W zależności od przyjętego kryterium możliwa jest różna typologia oddziaływań socjalizujących:
Ze względu na źródła socjalizacji (możliwe układy społeczne, w których ten proces przebiega)
Socjalizacja rodzinna
Rówieśnicza
Szkolna
Wiejska
Miejska
Zawodowa
Ze względu na fazy socjalizacji:
Socjalizacja pierwotna- obejmuje wczesne dzieciństwo i dokonuje się głównie w rodzinie przez bliskie osoby, z którymi dziecko się utożsamia; polega na przyswajaniu języka i przejmowaniu podstawowych wzorów zachowań społecznych
Socjalizacja wtórna- obejmuje dzieci starsze, młodzież i całe dorosłe życie człowieka; przebiega w instytucjach społecznych takich, jak: szkoła, uczelnia,, zakład pracy oraz w różnych grupach społecznych, jednostka odkrywa, że reguły według których działa, powinny być zgodne nie tylko z tym, co wyznaczają jej najbliższe osoby, ale także z regułami ogólnie przyjętymi w społeczeństwie (mówią o tym Peter L. Berger i Thomas Luckmann)
Ze względu na efektywność (dotyczy socjalizacji instytucjonalnej. Ocenia się poziom oddziaływań socjalizacyjnych i bierze się pod uwagę zakres nabytych w nich kompetencji):
Od niskiego ku wysokiemu
Od przyjętej normy ku patologii
Socjalizacja w instytucjach jest traktowana zawsze, jako proces społecznie pożądany i właściwy, pozwalający w przypadku niepowodzenia określać drogę re-socjalizacji jednostki.
Ze względu na życiowe uczestnictwo jednostki (wg Jerzego Modrzewskiego)
Adaptacyjna- odnosi się do nabywania kompetencji uczestnictwa w danej grupie społecznej (np. pierwsze dni w szkole)
Specjalizująca, edukacyjna- nastawiona na nabywanie i doskonalenie określonych kompetencji potrzebnych do pełnienia różnych ról społecznych
Identyfikacyjna- zależności od warunków społecznych blokuje lub wzmacnia już posiadane przez jednostkę kompetencje do realizacji określonych ról
Renonsacyjna, degradująca- polegającą na wycofywaniu jednostki z ról i form aktywności dotychczas pełnionych
Jak podkreśla Modrzewski, wyróżnione rodzaje socjalizacji nie są ściśle przypisane kolejnym stadiom życia człowieka, ale mogą przebiegać jednocześnie.
Trzy wielkie grupy ujęć teoretycznych rozpatrujące procesy socjalizacyjne:
Strukturalny funkcjonalizm- rozpatrywanie ludzkiego działania, struktur i faktów społecznych wyłącznie w kontekście porządku społecznego np. relacje szkoły ze społeczeństwem
Teorie konfliktu- skupiona jest na identyfikowaniu i wyjaśnianiu sprzeczności i konfliktów obecnych w społeczeństwie podzielonym na dominujących i zdominowanych np. procesy szkoły na poziomie indywidualnych działań
Interpretatywistyczna- zainteresowana ocenianiem i interpretowaniem ludzkich działań w życiu codziennym.
Socjalizacja w podejściu funkcjonalno-strukturalnym:
Początki tego stanowiska badawczego wiąże się z pracami Emilia Durkheima. Do czołowych przedstawicieli należeli Robert K. Merton, Alfred R. Radcliffe-Brown, główne zaś podstawy teoretyczne tego kierunku sformułował Talcott Parsons.
Funkcjonaliści widzieli społeczeństwo, jako spójną całość, organizm, w którym każdy element ma swoje określone miejsce i pełni ważne funkcje. Sprawne funkcjonowanie wszystkich narządów i układów jest warunkiem zdrowego działania i trwania całości
Celem oddziaływań socjalizujących jest „wyrabianie w jednostce poczucia obowiązku i umiejętności koniecznych do pełnienia w przyszłości ról dorosłych
Podstawowymi warunkami organizacji życia jest społeczne zróżnicowanie ról (stratyfikacja) i jej społeczna akceptacja. Solidarność społeczna ma zapewniać równowagę systemu społecznego. Jednostka, poprzez optymalne wypełnianie przyjmowanych ról, przyczynia się do stabilizacji sytemu i zaspokaja swoje potrzeby
Akcent na odejście od indywidualizmu i podporządkowanie zachowania jednostki ogólnym wymogom, przedstawiając wizję bezkonfliktowego społeczeństwa podległego kontroli
Selekcyjna funkcja szkoły, gdyż różnicuje ona dzieci w zależności od uzyskiwanych osiągnięć edukacyjnych. Najistotniejszym czynnikiem decydującym o przebiegu szkolnej kariery dziecka jest iloraz inteligencji
Rozumienie rozwoju jednostki: musi on być dopasowany do dynamicznie rozwijającego się społeczeństwa przemysłowego, którego podstawą są dobrze wykształcone i sprawnie działające.
Socjalizacja w teoriach konfliktowych
Pierwotnym źródłem są ustalenia koncepcyjne Karola Marksa, Maxa Webera i Georga Simmla
Konflikty stanowią podstawową cechę życia społecznego i uwidaczniają się na styku interesów różnych grup społecznych, zawodowych, etnicznych itp.
Teoria reprodukcji kulturowej Pierre’a Bourdieu- zasadza się na pojęciu „habitusu”, oznaczającym system schematów percepcji otaczającego jednostkę świata, według którego jednostka ta myśli i działa
Przemoc symboliczna polega na narzucaniu znaczeń przez kulturę dominującą w taki sposób, że zdominowani traktują te znaczenia, jako jedyne i prawomocne, i jednocześnie nie uświadamiają sobie rzeczywistych mechanizmów społecznych będących podstawą siły klasy dominującej
Kody językowe wg Bernsteina: ograniczonego- właściwy klasie robotniczej, jest deprecjonowany w szkole i rozwiniętego- wykorzystywany głównie przez klasę średnią społeczeństwa.
Teoria oporu (Henry Giroux i Peter L. McLaren)- kultura nie stanowi prostego odbicia ekonomicznego podziału na dominujących i zdominowanych lecz jest terenem walką o uzyskanie prawomocności, kategoria władzy jest w tej teorii traktowana, nie jako monolityczny wyraz dominacji, ale także akt oporu. Celem szkoły jest nieść wyzwanie dla porządku społecznego, dla rozwijania i promocji jego imperatywów demokratyzacji
W ujęciu konfliktowym socjalizacja w szkole ma wymiar zdecydowanie negatywny:
- Traktowanie socjalizacji jako determinującej zachowanie człowieka
- Koncentracja na interesie klas dominujących poprzez przemoc symboliczną
- zniewolenie mentalne uczniów z klas zdominowanych i kształtowanie „fałszywej świadomości”
Grupa ta skupia wiele różnych doktryn, do których należą między innymi: interakcjonizm symboliczny, fenomenologia, etnometodologia. Za ich podstawowe źródło teoretyczne uznaje się myśl George’a Herberta Meada, a także George’a Simmla, Edmunda Husserla, Alfreda Schütza i in.
Blumer wskazał, że znaczenia społeczne mają trzy wymiary:
Wymiar poznawczy- wiedzę o obiekcie, jako źródło praktycznych interpretacji znaczenia przez osobę społeczną
Wymiar komunikacji- wymianę znaczeń przez osoby społeczne
Wymiar konstruowania ludzkiego środowiska znaczących obiektów poprzez działania, interakcje i przedsięwzięcia zbiorowe
Interakcjonizm społeczny wyznacza podejście do socjalizacji, które można uznać za charakterystyczne dla wszystkich teorii określanych łącznie, jako interpretatywne; socjalizacja łączy się z aktywnością podmiotu. Socjalizację określa się w tym nurcie, jako uczenie się, jak rozumieć reguły »gry«, w które grają ludzie i społeczeństwo, i jak w tych grach uczestniczyć; jednostki to wolne podmioty dokonujące samodzielnych wyborów. Najważniejsze w nabywania tożsamości są kompetencje komunikacyjne rozwijane poprzez uczestnictwo w interakcjach społecznych
Cechy socjalizacji w podejściu interpretatywnym:
Rezygnacja z poszukiwania uniwersalnych praw wyznaczających przebieg życia społecznego na rzecz rozpoznawania reguł interakcji ludzkich dziejących się w określonym czasie i kontekście
Koncentracja na podmiocie, jego indywidualnych odczuciach i przyczynach działania
Kształtowanie umiejętności językowych do uczestniczenia w interakcjach
Ujęcia socjalizacji są zróżnicowane w zależności od przyjętej koncepcji natury człowieka
Klasyfikacja teorii socjalizacji, biorąc pod uwagę stopień udziału czynników zewnętrznych i aktywności własnej podmiotu wg Kowalika:
a) zakładające nieograniczoną determinację przyczynowo-skutkową zachowania
b) zakładające ograniczoną determinację przyczynowo-skutkową oraz
c) zakładające funkcjonalną determinację zachowania
Podział ten odpowiada głównym orientacjom w psychologii, tj. teorii behawioralnej, poznawczej i humanistycznej
. Behawioralne ujęcie socjalizacji (Burrhus Skinner) - gdy przyjmuje się ścisłą zależność przyczynowo-skutkową pomiędzy czynnikami zewnętrznymi a efektami socjalizacji; zachowanie człowieka jest odwzorowaniem struktury i dynamizmu środowiska.
Cechy socjalizacji w ujęciu behawioralnym:
Dążenie do osiągania przez uczniów zachowań wzorcowych
Ustawiczna, wieloaspektowa kontrola działań dziecka i stałe porównywanie z przyjętą normą
Traktowanie nagrody i kary jako najskuteczniejszych metod oddziaływania
Nauczyciele koncentrują się na podawaniu gotowych wzorów zachowań: przepisu roli ucznia, dziecka, kolegi. Ich działania wzmacniane są przez treść lektur i czytanek szkolnych, gdzie ukazywane są czarno-białe postaci i zawsze znajdzie się dziecko, które wie, jak należy postąpić właściwie, socjalizacja nie przyznaje uczniowi prawa do błędu
Podejście humanistyczne (Carl Rogers i Abraham Maslow)- wskazuje na funkcjonalną determinację zachowania jednostki podległej procesom socjalizacji; koncentruje się na subiektywnych przeżyciach i doświadczeniu oraz udzielaniu pomocy w wykorzystaniu potencjału rozwojowego.
Wg Rogersa- Każda jednostka jest niepowtarzalna, potrzebuje uznania i akceptacji ze strony innych członków społeczeństwa; bezwzględne zaufanie do uczniów, którzy zaopatrzeni są w naturalne tendencje, silny nacisk na własne doświadczenie jednostki, samopoznanie i samoakceptację, które to procesy stanowią warunek rozwoju
Wg Maslowa podstawowym czynnikiem rozwoju jest poznanie motywów własnego działania. Zgodnie z jego koncepcją człowiekiem kierują dwa rodzaje motywów:
Niedoboru- uruchamiane przez brak czegoś i skoncentrowane na redukcji napięć oraz wzrostu,
Związane z realizacją potrzeb rozwijania samego siebie i zaspokajania własnych pragnień i możliwości
Cechy socjalizacji w podejściu humanistycznym:
Koncentracja na zaspokajaniu podstawowych potrzeb dziecka, głównie bezpieczeństwa
Koncentracja na tworzeniu różnorodnych „okazji”, „szans” dla rozwoju
Akcentowanie samopoznania i kształtowania pozytywnej samooceny
bazuje na założeniach o potencjalnych zdolnościach jednostek do zdrowego i twórczego rozwoju
(Bruner, Neisser, Piaget) Wskazuje się na ograniczoną determinację czynników socjalizacyjnych, przyjmuje się, że wcześniej ukształtowane właściwości psychiczne jednostki modyfikują oddziaływania socjalizacyjne.
Zwolennicy tego podejścia traktują człowieka, jako podmiot twórczy, zdolny do kreacji siebie samego i swojego zewnętrznego środowiska. Podstawą kontaktów modyfikujących ludzkie zachowanie staje się „celowe wychowanie i autokreacja, czyli formowanie siebie według własnego projektu”
Teoria uczenia się społecznego Alberta Bandury- podstawowym sposobem socjalizacji, czyli nabywania przez ludzi umiejętności i zachowań społecznych, jest modelowanie. Polega ono na obserwacji zachowań innych i wykorzystywaniu tych obserwacji w późniejszym zachowaniu. Motywację do naśladowania innych wzbudzają trzy rodzaje podniet: Bezpośrednie, zastępcze, dostarczane przez samego siebie
Cechy socjalizacji w ujęciu poznawczym:
przyjęcie dialogu jako podstawy komunikacji
przyjęcie metody zadaniowej, oddziaływań grupowych i modelowania
stwarzanie uczniowi szerokiego pola decyzyjnego, samodzielność w formułowaniu opinii
tworzenie środowiska uczącego – sprzyjającego badaniom
Socjalizację w podejściu poznawczym charakteryzuje poszukiwanie równowagi pomiędzy potencjałem rozwojowym dziecka, a propozycją edukacyjno-socjalizacyjną.
Dziewczynki z reguły są pracowite, podporządkowujące nauczycielom itp. ale są nastawione na zdobywanie dobrych ocen a nie wiedzy, natomiast chłopcy nie mają pozytywnego nastawienia do szkoły i odwrotnie do dziewczynek muszą stawiać na swoją błyskotliwość
Od dziewczynek oczekuje się zajmowania pierwszych ławek w klasie, bo są niby bardziej proszkolne
dziewczęta, a nie chłopcy, są traktowane instrumentalnie, jako potencjalne narzędzia katalizowania agresji pojawiającej się w szkolnych relacjach. Np. sadzenie parami chłopiec- dziewczynka
M. Malicka, JA to znaczy kto? Rzecz o osobowej tożsamości i wychowaniu, Wydawnictwo „Żak”,Warszawa 1996
Sokrates - wiedzieć, czym jest dusza, to tyle - co umieć to powiedzieć. Każdy ma troszczyć się o swoją duszę. Dusza może uzyskać zdrowie dzięki poznaniu i samowiedzy. „Wiem, że nic nie wiem”.
Platon- dusza jest czynnikiem życia, wprawia ciało w ruch, które jest więzieniem dla duszy, dusza jest doskonalsza, bo jest nieśmiertelna, realizuje się po śmierci ciała.
Św. Augustyn- przejął myśl platońską, próbował dopracować tezy Platona, dusza i ciało same w sobie mają racje do istnienia, nie muszą szukać swojego istnienia poza sobą, brak kontaktu duszy i ciała, ciało jest grzeszne, ś ierć uwalnia duszę, ciało- prawa biologiczne, dusza- prawa moralne
Kartezjusz- człowiek jest istotą myślącą; myślenie jest jedyną pewną rzeczą. Jeżeli wątpię to myślę, „Myślę, więc jestem”; Istnieją dwie substancje: myśląca-dusza i rozciągła-ciało (są odrębne). Każda dusza ludzka jest taka sama, różne są tylko ciała.
Immanuel Kant- pierwszym źródłem wiedzy o świecie są nasze własne zmysły, wrażenia pochodzą od bodźców zewnętrznych- sami je porządkujemy w czasie i przestrzeni. Jedność, jaką odnajdujemy w przedmiotach, jest odbiciem jedności naszej jaźni. Zatem dzięki jaźni ( samowiedzy) możliwa jest jakakolwiek wiedza o przedmiocie. Idee rozumu:
- idea duszy,
- idea wszechświata,
- idea Boga,
Soren Kierkegaard- poznanie z natury rzeczy jest niepewne, człowiek nigdy nie osiąga prawdy obiektywnej. Możliwe jest jedynie subiektywne poczucie prawdy. Jaźń to stosunek, który ustosunkowuje się do samego siebie.
Wilhelm Dilthey- świat jest możliwy do poznania dzięki konkretnym działaniom. Działając napotykamy trudności ze świata zewnętrznego. Poznanie jest względem życia wtórne- jest to doświadczenie życiowe.
Zygmunt Freud- materia ożywiona- organiczna i nieożywiona – nieorganiczna, między człowiekiem a zwierzęciem nie ma różnicy pod względem biologicznym, jedyne co nas wyróżnia to psychika złożona z trzech elementów:
ID- ono- struktura złożona przede wszystkim z popędów np. libido, destruda, prawda o człowieku tkwi w jego podświadomości, w swojej naturze człowiek jest zwierzęciem
Świadome ego- zawiera wpływy kultury
Podświadome super ego- zawiera uwewnętrzniane nakazy kultury, w strukturze człowieka pełnią rolę nadzorcy, sumienia, znajdują się tu normy i wartości kultury, ludzie je nabywają. Freud mówi, że kultura jest dla nas czymś obcym, to co tworzymy (czyli kultura) jest obca, bo nie pozwala zachowywać się nam zgodnie z naszymi popędami, super ego powoduje wyrzuty sumienia.
Edmund Husserl- redukcja transcendentalna, świadomość jest zawsze świadomością czegoś- jest „intencjonalna”, której świat naszego doświadczenia jawi się, jako zbiór różnorodnych sensów.
Max Scheler- człowiek, jako samodzielny organizm biologiczny, nauczył się posługiwać inteligencją praktyczną, tzn. nauczył się wychodzić poza aktualne dane spostrzegawcze, poza odbiór wrażeń, i dostrzegać pewne cele, musimy się uczyć obserwacji, powściągając fantazję, która- z natury rzeczy- deformuje spostrzeżenia, człowiek szuka Boga.
Roman Ingarden- osoba- indywidualizm- jakieś ja (to, co obejmuje całą naszą jedyną w swoim rodzaju, istotę psychofizyczną, psychiczno-duchową), człowiek w swoich działaniach kieruje się swoim egoizmem, jest nastawiany na siebie.
Martin Heidegger- negacja ist nienia „Cogito”- myśli, człowiek poszukuje prawdy poprzez bycie w świecie.
Karl Jaspers- człowiek jest dla siebie największą tajemnicą, nie jest w stanie poznać siebie samego; dzięki wolności jesteśmy świadomi swego człowieczeństwa, chociaż świadomość jest bardziej wiarą niż wiedzą.
Gabriel Marcel- myśli nie można oddzielić od istnienia, myśl to coś, co jest w stosunku do istnienia czymś wewnętrznym. Człowiek, jako pewne ja, które wyodrębnia się od innych, nie jest w stanie całkowicie uwolnić się od traktowania siebie, jako pewnego, głównego centrum.
Jean Paul Sartre- człowiek istnieje w sposób sobie tylko właściwy, jako konkretna jednostka. Jest on bytem samym w sobie. Człowiek może oderwać się w myśli od aktualnej rzeczywistości. Świadomość jest zawsze świadomością czegoś, jest czymś rozleglejszym.
Hans Georg Gadamer- świadomość nie jest do końca wolna, jest uwarunkowana, proces poznania ma zawsze strukturę doświadczenia hermeneutycznego; poznanie to przedrozumienie, przesąd, jego źródłem jest np. tradycja.
Arystoteles: dzięki formie rzeczy się aktualizują, człowieczeństwo znajduje się w nas samych trzeba wrócić do nas samych, rozum wyróżnia człowieka spośród zwierząt, dzięki rozumowi, któremu przysługuje nieśmiertelność.
Tomasz z Akwinu- dusza i ciało wzajemnie się dopełniają, każdy byt składa się z formy i materii, są nierozerwalne, materia- czysta potencja, zawierająca w sobie możliwość bycia wszystkim, a forma nadaje jej kształt. Fakt, iż posiadamy dusze rozróżnia nas od zwierząt, człowiek jest kompozycją psycho- cielesną
Jacques Maritain- podmiot jest w pierwszym rzędzie suppositum- bytem, który trwa w istnieniu, byt ten staje się personą- osobą posiadającą duchową duszę, która działa z własnej woli.
Emmanuel Mounier- osoba nie jest przedmiotem, jest tym, co w człowieku nie może być traktowane, jako przedmiot. Osoba jest realnością, którą poznajemy wyłącznie od wewnątrz, nie można jej utożsamiać z samoświadomością.
Karol Wojtyła- człowiek istnieje, działa jako podmiot swego istnienia, staje się dzięki temu osobą, człowiek poprzez czyny spełnia samego siebie, powinien być transcendentny.
Modele tożsamości:
człowiek jest jedyną istotą, która składa przyrzeczenia., bycie sobą oznacza niemożność ucieczki od odpowiedzialności.
Fazy:
| Kolejność faz | Opis |
|---|---|
| Pierwsza faza | Poczucie ufności wobec świata i samego siebie, jego źródłem są przeżycia z dzieciństwa, poczuciem takim jest głownie matka |
| Druga faza | Demonstrowanie własnej woli, walka o autonomię. |
| Trzecia faza | Przejawianie różnych inicjatyw, porażki wywołują niepokój, obawy |
| Czwarta faza | Utożsamianie się z różnymi osobami, próby opanowywania różnych umiejętności. |
| Piąta faza | „Jestem tym, czym chcę być dla siebie i dla otoczenia.” |
| Szósta faza | dojrzałość do intymności, potrzeba więzi psychicznej i fizycznej, |
| Siódma faza | prokreacji i autokonstrukcji, produktywność, twórczość, |
| Ósma faza | okres starości, bilansowanie wysiłków, |
Samoświadomość- zdolność spojrzenia na samego siebie jakby z zewnątrz; umiejętność zachowania dystansu względem siebie. Ten, kto nie realizuje swych możliwości, zatraca swą tożsamość. Stać się sobą, czyli osiągnąć pełną tożsamość- doświadczyć, że jest się działającym ja, podmiotem tego, co się wydarza.
Etapy rozwoju samoświadomości wg Maya:
Okres niewinności- brak poczucia odrębności,
Okres buntu- dążenie do wolności,
Okres zwykłej świadomości siebie-człowiek dostrzega błędy, liczy się z doświadczeniem winy i niepokoju, podejmuje odpowiedzialne decyzje.
Twórcza świadomość siebie- człowiek potrafi dokonać wglądu w swe problemy, zobaczyć rzeczywistość taką, jaka jest, potrafi przekroczyć samego siebie- podstawowa sprawa w rozwoju zdrowego człowieka, który nieustannie poszerza świadomość samego siebie i świadomość świata.
Przychodzimy na świat określeni biologicznie. Nasze predyspozycje do zadań zależą od naszej płci, otrzymując określoną zawartość „kufra genetycznego”, możemy żyć w granicach, jakie nam on wyznacza.
Cierpienie jest czymś nieuchronnym i niezależnym od nas, człowiek może cierpieć właściwie zawsze. Jeśli rzeczywistość nie przyniesie wystarczającej ilości cierpień, to uzupełni je wyobraźnia. Cierpienie wzmacnia w nas poczucie istnienia, ale również poraża naszą zdolność widzenia świata, zdolność do działania, mówienia, opowiadania o sobie. Bez cierpienia nie znamy siebie
Człowiek kształtuje swój system wartości w pierwszych latach życia, gdy wykazuje się największą plastycznością. W zależności, w jakim otoczeniu przebywa dziecko, ma ono umiejętność dostosowania się do panujących tam zasad, czy zwyczajów.
R. Meighan, Socjologia edukacji, Wydawnictwo UMK, Toruń 1993
Ukryty program- wszystko to, czego uczy przebywanie w szkole, a nie nauczyciel. Niezależnie od tego jak wykwalifikowana jest kadra, jak nowoczesny jest program itp. Do uczniów dociera coś, o czym nie mówi się na lekcjach. Uczniowie podchwytują pewne podejście do życia i pewną postawę w uczeniu się.
Marshall McLuhana definiuje uczenie się, jako:
Oceny i konkurencja
Nauka w szkole
Opanowywanie programu
Otrzymywanie świadectwa
Bycie nauczanym przez zawodowego nauczyciela
Traktowanie wiedzy, jako towaru
Otrzymywanie wyspecjalizowanej wiedzy
Budynki- instytucje szkolne
(niezależnie od intencji nauczyciela) na zachowanie uczniów ma wpływ architektura budynku szkolnego jeżeli nauczyciel chce wprowadzić pracę indywidualną, musi zadbać o to, aby uczniowie siedzieli oddzielnie
przestrzeń, w jakiej uczniowie się znajdują, ma ogromny wpływ na proces kształcenia
pokoje nauczycielskie mogą zdradzić wiele na temat nauczycieli i ich poglądów na kształcenie
uczniowie są świadomi wartości budynków szkoły i wielu z nich ma chęć ingerować w ich ulepszanie
przestrzeń szkolna jest niedoceniana
Cechy budynku szkolnego z punktu widzenia nauczyciela:
nauczyciel autorytarna i nadzorcza rola bo rekompensuje niedociągnięcia architekta.
Szkoły na planie otwartym ułatwiają komunikację uczniów
klasy szkolne – szkoła Downers Grove – jaskinie – każdy uczeń ma swoje miejsce do pracy
klasy w tradycyjnej szkole
Zajęcia
rozkłady zajęć to jedna z charakterystycznych cech kultury szkoły, pozornie oczywistych i z góry
uznawanych za niepodważalne
uczeń oswaja się, że dzień szkolny jest rozbity na bloki czasowe, zwane lekcjami;
przydział czasu w szkole jest celowy i skodyfikowany w postaci planu lekcji, który jest inny dla każdej grupy wiekowej
plany lekcji układane są zanim rozpoczną się zajęcia (semestr, rok szkolny) i z reguły nie są one
konsultowane z uczniami
Uczniowie dzieleni są na grupy, ze względu na wiek, płeć, lub osiągnięcia
istnieją roczne plany zajęć, a także przekrojowe dotyczące całej edukacji szkolnej
plan nauczania dotyczący całego cyklu szkolnego zbudowany jest z planów rocznych
Program nauczania
wiedza szkolna nie jest neutralna
w książkach pisanych dla dzieci uwidaczniają się poglądy autorów,
Devis- ukryty program w nauczaniu historii silnie faworyzuje nierówność płci
uczanie religii w szkołach jest często widziane, jako obrona wiary, a nie rozwijanie myślenia. Russell- edukacja religii powinna sprzyjać pragnieniu poznania prawdy, a nie uznaniu, że jakaś jedna wiara jest równoznaczna z prawdą
rezultatem nauczania przedmiotów ścisłych i przyrodniczych jest często wyrobienie poglądu, że przedmioty te zajmują się bardziej informacją niż myśleniem
wiedza szkolna ma hierarchię warstwową, jest dzielona na przedmioty o wysokim i niskim statusie
Organizacja - alternatywne style organizacji i ich konsekwencje dla zachowania ludzi im podlegających:
Klasyfikacja Eizioniego
trzy typy władzy (organizacji):
Represyjna, oparta na karze
Nagradzająca, oparta na pozytywnych bodźcach
Normatywna, oparta na uznanych zasadach
Zachowania ludzi:
Alienacja- niechętne podporządkowanie się
Wyrachowanie- wykalkulowane zaangażowanie
Moralność- moralna identyfikacja z systemem
Klasyfikacja Webera
Typy władzy:
Charyzmatyczna
Tradycyjna
Biurokratyczna
Ukryty program stylu organizacji może preferować konkurencję zamiast dzielenia się z innymi
Oczekiwania nauczyciela:
Garwood i McDavid- nauczyciele posługują się stereotypami w odniesieniu do imion, np. chłopców o imieniu David postrzegano, jako mądrych i odważnych, a chłopców o imieniu Harold, jako złych, biernych
Palardy- na początku chłopcy i dziewczęta mieli podobne wyniki w testach poprzedzających naukę czytania, później sytuacja uległa zmianie; wyniki różniły się w zależności od tego subiektywnej oceny nauczyciela
Harvey i Slatin -ocena uczniów na podstawie fotografii- dzieci z klas niższych oceniono drastycznie niżej niż te z klas wyższych, a dzieci czarne uważano za przypadki niepowodzeń szkolnych
Charkin i inni- możliwość komunikacji niewerbalnej; np. jeżeli nauczyciel dowie się, że dzieci, które będzie uczył są inteligentne, to jego zachowanie będzie inne niż w sytuacji odwrotnej
Lacey- mechanizmy funkcjonujące podczas pierwszego spotkania nauczycieli z uczniami szkoły
średniej:
Kategoryzowanie- szeregowanie uczniów i dzielenie ich
Polaryzacja- działanie uczniów będące reakcją na różnicowanie
Stadia tworzenia się oczekiwań:
Przewidywania oparte na schematach interpretacyjnych
Pierwsze spotkania
Dalsze schematy interakcji
Ocena retrospektywna, prowadząca do utrwalenia schematów interpretacyjnych lub ich modyfikacji
Ukryty program języka
język jest środkiem do przekazywania idei, spostrzeżeń i pojęć między ludźmi, jak również jest środkiem, dzięki któremu jednostki porządkują swoje osobiste przeżycia społeczne, przemyślenia i stosunki z innymi
edukacja to proces manipulowania językiem- wyjaśnianie, dyskutowanie, omawianie, zadawanie pytań itp.
językowe doświadczenie dziecka zanim zaczęło naukę szkolną jest istotne dla późniejszego kontaktu ze szkołą
Waller- „głos dydaktyczny”- wg niego porozumiewanie jest w szkołach suche, pozbawione
język spełnia w szkole trzy funkcje: komunikacji, myślenia, interakcji społecznej i kontroli
Ocenianie, testowanie, egzaminowanie
ocena- informacja na temat osiągnięć edukacyjnych
ocenianie uczy dzieci, że się je klasyfikuje
uczniowie uczą się, że aby otrzymać dobrą ocenę należy odpowiadać według klucza
nauczyciele z reguły kładą nacisk na efekt końcowy
„sztuka skutecznego odpowiadania”- najważniejsze jest znalezienie właściwej odpowiedzi
prawdziwe uczenie się to dyktowanie poprawnych odpowiedzi
według założeń ukrytego programu, nauczyciel powinien pełnić rolę instruktora
R. Miller, Socjalizacja - Wychowanie - Psychoterapia, PWN, Warszawa 1981
Proces socjalizacji
Amal i Kemal (wilcze dzieci) - uspołecznienie możliwe jest tylko w kontakcie ze społeczeństwem, jego brak hamuje rozwój mózgu- dziewczęta nie były w stanie zaadoptować się wśród ludzi, jednak samodzielnie nie mogły również funkcjonować wśród zwierząt (żywiły się resztkami jedzenia upolowanego przez zwierzęta)
J. S. Bruner- w ciągu 1. r. ż. Dziecko rozwija swoje kompetencje w pięciu zakresach
Jedzenia
Postrzegania
manipulacji przedmiotami z otoczenia
interakcji z innymi ludźmi
regulacji stanu wewnętrznego
L. S. Wygotski- podwójne uwarunkowanie ontogenezy, czyli biologicznego i kulturowego charakteru rozwoju psychicznego
początek procesu socjalizacji polega na:
włączaniu nowych kompetencji mózgu podczas pielęgnacji niemowlęcia
zahamowaniu lęku i rozbudzeniu ciekawości,
rozwijaniu komunikacji z dzieckiem poprzez mowę niewerbalną
Dziecko, aby poprawnie się rozwijać, potrzebuje matki, gdyż pełni ona podstawowe funkcje tj. karmienie i uspokojenie
Zmysły noworodka są przygotowane do funkcjonowania, jednak układ nerwowy jest jeszcze nierównomiernie rozwinięty
Hellbrudg- brak matki lub zmienność opiekunek zaburza proces socjalizacji i opóźnia nawiązywanie kontaktów, gdyż dziecko jest przedłużeniem matki, to ona jest stymulatorem jego pierwszych uczuć
Szczepański- socjalizacja- „część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, uczy ją zrozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych.”
Socjalizacja w społeczeństwie pierwotnym:
Proces socjalizacji dokonuje się rytuały i mity, oraz obejmuje całą ludność; trwa aż do śmierci
B. Malinowski- główne pytanie Czy dziki jest dziki?- Triobriandczycy wierzyli, iż magia mogła rządzić przyrodą; więzi oparte na wymianie usług; współzależność;
RODZINA MATRYLINEARNA- pokrewieństwo liczy się w linii matki, a dzieci należą do jej klanu; główną rolę w domu odgrywa brat matki, podczas gdy mąż opiekuje się domem swojej siostry;
magia i religia różniły się od siebie, chociaż stanowiły siłę kulturalną: magia- wyraża przekonanie, że człowiek poprzez zaklęcia może zapanować nad przyrodą, a religia- jako wyraz poczucia bezsilności i odwołania się do sił wyższych
R. Benedict- Kwiakiutlowie: ciągłe współzawodnictwo, o to kto hojnością przewyższy rywali (podstawa do ustalenia hierarchii rodów)- plemię Zuni- uprawa ogrodów i sadów brzoskwiniowych, kukurydzy, zboża, hodowla owiec itp., wszyscy mieszkańcy domu uprawiają ziemię, niezależnie od tego, kto jest właścicielem; główne cechy: równowaga i umiar
Plemię Dobu- zamieszkuje tereny skaliste, nie posiadają żyznych gleb, głównym miejscem jest cmentarz, ludzie są nieufni, gdyż ilość plonów jest niewystarczająca; mieszkańcy nie zbierają się na wspólnych obrzędach, czują się bezpiecznie tylko na własnym terenie; nawet małżeństwa uprawiają swoje oddzielne ogrody
M. Mead- Balijczycy- wierzyli, że ludzie po śmierci rodzą się na nowo w tej samej rodzinie; każdy noworodek to dusza przodka, który powraca;
Pierwsza instytucja wychowawcza
Wychowanie a socjalizacja: jest procesem celowym i zorganizowanym, świadomość celu wypływa z potrzeb określonej grupy społecznej. Przy czym socjalizacja jest niezorganizowana, wynikająca z potrzeb
Tzw. „szkoła leśna”- trwała od kilku tygodni do kilku miesięcy; rodzice oddawali chłopca na wychowanie, aby nauczył się posłuszeństwa, poznał mity i historię plemienia, instytucja ta wymagała izolacji grupy chłopców w tym samym wieku
metody wymuszania posłuszeństwa: głodzenie, wymuszanie pragnienia, bezsenność, zimno, zakaz komunikowania się, kary cielesne
celem szkoły było zapanowanie nad młodymi ludźmi
w trakcie inicjacji chłopcy otrzymywali imię i znak plemienia na dowód, że są już mężczyznami
Pojęcia, problematyka i metody badań socjalizacji w społeczeństwie:
E. Zigler i L. Child- socjalizacja- to proces, dzięki któremu jednostka rozwija się poprzez transakcję z innymi ludźmi i wzorami społecznego zachowania- udana socjalizacja to samorealizacja
A Kłoskowska- na treść przekazu składają się: sposoby zachowania oraz zasób wiedzy o rzeczywistości; w czasie edukacji szkolnej wiedza naukowa przenika do wiedzy potocznej, porządkuje ją (uporządkowanie informacji, które dochodzą z różnych źródeł, jest coraz trudniejsze)
Układy kultury wg Kłoskowskiej:
Komunikowanie się bezpośrednie w ramach nieformalnych styczności (rodzina, rówieśnicy)
Bezpośrednie kontakty formalne (układ instytucjonalny), np. szkoła
Obieg informacji poprzez masowe środki komunikacji
Zagadnienia systemu wartości, porządku społecznego i języka w nowszych badaniach nad socjalizacją:
J. Bruner- obserwacja dzieci senegalskich i amerykańskich, w społeczeństwach pierwotnych wszystkie czynności dziecka były włączone do świata magii i mitu, dziecko amerykańskie, manipulując rzeczami, uczy się jednocześnie prosić lub przymilać rodzicom, bądź stara się ich unikać, gdy są w złym humorze
E. Sapir- „język stanowi siłę konsolidującą społeczeństwo”, jest to najpotężniejszy czynnik rozwoju indywidualności, gdyż tempo, melodyjność, budowa zdań oraz słownik to właściwości charakteryzujące indywiduum. Wszystkie dzieci przechodzą fazę egocentryzmu, uwzględniają tylko własny punkt widzenia, ze względu, iż nie mogą zrozumieć cudzego stanowiska
Bernstein- dwa kody lingwistyczne:
ograniczony- posługujemy się nim w określonych grupach, np. w wojsku obowiązują sztywne przepisy w zakresie tego, co należy powiedzieć w określonej sytuacji;
rozwinięty- mówca wybiera sobie styl, składnię; rozwija się w społeczeństwach otwartych, zdaniem Bernsteina są to klasy wyższe
Wychowanie:
„przygotowanie do życia”, „ adaptacja do społeczeństwa i jego kultury”, dotyczy młodego pokolenia, niedojrzałego do pracy i uczestnictwa w kulturze, to okres dojrzewania do podjęcia pełnej odpowiedzialności za własne życie
Wychowanie dzisiaj: dotyczy dzieci i dorosłych, wychowuje nie tylko szkoła, ale każda instytucja globalnego społeczeństwa np. „edukacja parlamentarna”
Reykowski- ujmowanie osobowości w postaci systemu regulacyjnego prowadzi do zaniku dualizmu umysłu i charakteru, myślenia i emocji
B. Suchodolski- rozwijanie podmiotu za sprawą uczestnictwa wychowania w świecie oraz jego zaangażowania po stronie sił postępu
P. L. Berger Społeczne tworzenie rzeczywistości
Internalizacja, proces stopniowego przyswajania i przyjmowania za własne poglądów, postaw, norm i wartości narzucanych z zewnątrz (przez osobę lub grupę społeczną), które początkowo były traktowane jako obce, respektowane, ale nie w pełni akceptowane. W wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym główną rolę w procesie internalizacji odgrywają rodzice, później szkoła i grupy rówieśnicze.
Socjalizacja- wszechstronne i zwarte wprowadzenie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa lub w inny jego sektor. Socjalizacje dzielimy na wtórną i pierwotną:
Socjalizacja pierwotna – przypada na niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo. Socjalizacja pierwotna jest pierwszą fazą, w której człowiek w swoim dzieciństwie staje się członkiem społeczeństwa w ramach wzajemnego oddziaływania dziecka i jego rodziców. W tym czasie dzieci poznają język i podstawowe wzory zachowań, które staną się podstawą ich dalszej edukacji. Główną instytucją socjalizacji jest rodzina. Socjalizacja pierwotna odbywa się pod wpływem „znaczących innych”.
Socjalizacja wtórna – obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki. Odnosi się do późniejszego procesu, w którym jednostka uprzednio socjalizowana wchodzi w nowe etapy "obiektywnego świata" konkretnego społeczeństwa (np. przygotowanie do określonego zawodu). Odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne instytucje: szkołą, grupy rówieśnicze, media, miejsce pracy. Zachodzące tam interakcje uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury, w jakiej żyje. Socjalizacja wtórna odbywa się pod wpływem „uogólnionego innego”.
Produktem procesu socjalizacji jest osobowość społeczna jednostki:
Osobowość społeczna jednostki jest to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Osobowość społeczna jednostki to system motywacji, popędów, postaw, systemów wartości, systemów norm społecznych, które jednostka jako istota biospołeczna wykorzystuje do zmagania się i przetrwania w rzeczywistości społecznej. Jej funkcjonowanie określają trzy podstawowe sfery: biologiczna, psychiczna i społeczna.
Sfera biologiczna związana jest z funkcjonowaniem organizmu, instynktami oraz wrodzonymi skłonnościami i talentami. Składają się na nią potrzeby, które są „motorem napędowym” działań człowieka. Wg B. Malinowskiego takich potrzeb pierwotnych jest siedem: metabolizmu (dostarczania energii), reprodukcji, odpowiednich warunków fizycznych, rozwoju, ruchu, zdrowia, ochrony i obrony
Sfera psychiczna – bardzo ważna płaszczyzna motywująca jednostkę do działania. Potrzeby psychiczne, których zaspokojenie lub brak zaspokojenia decydują o osobowości społecznej jednostki to (wg R. Lintona) potrzeba akceptacji, odzewu emocjonalnego, bezpieczeństwa, nowych doświadczeń
Sfera społeczna: Na podbudowie cech biologicznych i psychicznych kształtują się (w toku socjalizacji) socjogenne cechy osobowości:
Jaźń subiektywna – zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych przez jednostkę na podstawie jej traktowania przez otoczenie społeczne, dzięki niej kształtuje się nasze poczucie własnej wartości i samoakceptacja.
Jaźń odzwierciedlona – nasze wyobrażenia na temat tego jak wyobrażają nas sobie inni ludzie. Największe znaczenie mają „bliscy inni” i znajomi – ich akceptacja ma szczególne znaczenie dla samooceny.
Kulturowy ideał osobowości to ideał wychowawczy służący, jako wzór do naśladowania, jest przekazywany młodzieży w szkołach i innych instytucjach wychowawczych, w rodzinie i w grupach rówieśników.
Pedagogika. Podręcznik, Tom I, II
1. Kultura, jako czynnik socjalizacji
-Kultura konsumpcji- konsumpcjonizm stał się dla młodego pokolenia czymś normalnym, naturalnym, ideologia nastawiona jest na przyjemność, istotą nowej moralności jest przekonywanie ludzi, że życie bardziej radosne jest moralne, a nie grzeszne, konsumpcja – superukład odniesienia – kryterium postępu i sukcesu jednostek oraz całych społeczeństw
-Kultura instant- odnosi się do typowego dla naszych czasów nawyku i konieczności życia w ,,biegu?? .Symbolem tej kultury jest Fast Food , Fast Sex , Fast Car , modne zakupy w supermarketach , świat konsumpcji , zaspokajanie wciąż niespełnionych pragnień , aby mieć jak najwięcej -Pryzmat zmiany i szybkiego życia, młodzież nie chce i nie umie czekać – nie odkładaj życia na później, kulturowe wirowanie – naturalne i normalne, jego brak wywołuje frustrację i panikę, że nic się nie dzieje
-Koniec ideałów-triumf codzienności (młodzi ludzie już nie żyja dla wielkiej idei, nie oddają życia dla wielkich spraw ale żyją tym co drobne i codzienne. Ludzie starszych pokoleń odnoszą wrażenie, że ich życie jest pozbawione głębi i istoty), drobne, codzienne wydarzenia, momenty, czynności, zanika refleksja nad życiem i poszukiwaniem jego sensu, delektowanie się drobiazgami, unikanie trudnych tematów – ciesz się życiem, kolekcjonuj przyjemności, nie bądź nudziarzem
-Poczucie mocy i rekonstrukcja wolności (młodzi ludzie nie boją się żyć, mają poczucie kontroli nad rzeczywistością)
-kultura upozorowania - mass media – instrument kształtowania systemu wartości- Media stają się głównym źródłem życiowych doświadczeń jednostki, nie tyle reprezentują rzeczywistość, ile ją wytwarzają. Zastępuje to rzeczywiste doświadczenia. Widowania utraciła zdolność do odróżnienia rzeczywistości od pozoru. Oczekuje iluzji. Telewizja jest bardziej interesująca niż codzienne życie zwykłych ludzi, chcą przez moment przezywać prawdziwe życie.
-kultura kultu ciała i seksualności- swobodne podejście młodego pokolenia do seksu, życie intymne obdarte jest z prywatności; seksualizacja społeczeństwa konsumpcji (wykorzystywanie kobiecego ciała do reklam, erotyczne przekazy w reklamach), orientacja na ciało i seksualizacja konsumpcji oraz przymus udanego życia seksualnego, tożsamość ,,wymywana” z umysłu i duszy – przenoszona na ciało, przepaść między ciałem własnym i idealnym – gra bez szans
na wygraną
-amerykanizacja- przepływ wartości kulturowych Stanów Zjednoczonych do reszty świata (min przez McDonald, MTV, muzykę pop). Kultura amerykańska dominuje nad marzeniami nastolatków wszystkich kontynentów. Świat staje się imitacją Ameryki, która wydaje się byc miejscem nieograniczonych możliwości i wolności, Ameryka wytwarza najlepszą kulturę pop – każdy czuje się jak w domu jedynie w dwóch miejscach: w domu i w Ameryce- kurczenie się świata, kultura globalna zawsze mówi po angielsku- propozycja cywilizacyjna,
-kult sukcesu- propagowane przez mass media dążenie do władzy, stanowiska, pozycji, pieniędzy i sławy za cene życia osobistego, sukces zależy od publicznego rozpoznania i oklasków – tęsknota za świetnością, ekscytacją i sławą,
-Wychowanie- w którą stonę?
Negocjacja z młodzieżą kształtu rzeczywistości, w której żyjemy
Kształtowanie w młodych ludziach nawyku świadomego podejmowania wyborów odnośnie do kształtu własnego ,,ja”.
Możliwość realnego uczestnictwa w kształtowaniu tożsamości, marzeń
oraz życia współczesnej młodzieży – konieczność zauważania ,,niskiej”
i ,,płaskiej” kultury popularnej.
Ignorowanie młodzieży = ignorowanie pedagogiki przez młodzież
Należy świadomie dążyć do zablokowania istniejących trendów kulturowych, w imie uznanych, tradycyjnych wartości kulturowych; bezrefleksyjnie dryfować wraz z szybko zmieniającą się kulturą; akceptować euforie supermarketu i bezkrytycznie „klikać” w rzeczywistość, tak jak gdyby to byla strona z internetu; negocjować z młodzieżą kształt rzeczywistości, w której wspólnie żyjemy; kształtowanie w młodzieży nawyku świadomego podejmowania wyborów odnośnie do kształtu własnego „ja”.
Edukacja a stratyfikacja społeczna
Stratyfikacja społeczna, uwarstwienie społeczne, koncepcja podziału społ. polegająca na jego rozpatrywaniu pod kątem istnienia warstw (klas, stanów, grup społeczno-zawodowych) różniących się między sobą pod względem np. dochodu, prestiżu, wieku, kwalifikacji, wykształcenia, pełnionych funkcji itd. Pozycja danej warstwy społecznej (wyższa – niższa) zależy od uznawanego w danym społeczeństwie systemu wartości. Jednym z pierwszych, który podjął (lata 30. XX w.) badania nad stratyfikacją społeczną był amerykański uczony W.L. Warner. Na podstawie analizy małomiasteczkowej społeczności amerykańskiej wyodrębnił (wg kryteriów dochodu, wykształcenia, zawodu) 6 warstw mających nierówny prestiż: wyższa – wyższa i wyższa – niższa, średnia – wyższa i średnia – niższa, niższa – wyższa i niższa – niższa.
Merytokratyczna koncepcja edukacji i społeczeństwa odnosi się do sytuacji, w której społeczny status jednostki zależy od jej udokumentowanych osiągnięć. Nawiązuje do tradycyjnego przekonania, że edukacja stanowi najprostszą i najszybszą drogę do najlepszych miejsc na rynku pracy, najlepiej płatnych i prestiżowych stanowisk, że jest głównym czynnikiem ruchliwości społecznej a jednostka bez dyplomów nie jest w stanie spełnić wymagań społecznych.
Kredencjalizm- krytyka liberalnej interpretacji roli dyplomów- nurt przyjmujący, że dyplomy stanowią jedynie „walutę”, która uosabia nie tyle potencjał jednostki, co „kulturową władzę” w zakresie dostępu do dochodu, stanowisk i statusu społecznego; główną funkcją dyplomów jest utrzymywanie istniejącej stratyfikacji społecznej.
kredencjalizm etniczno-protekcyjny - podejście, które powstało w rezultacie żądań różnorodnych (etnicznych) grup mniejszościowych, zmierzających do zdobycia – przez polityczny patronat – swobodniejszego dostępu do edukacji i dyplomów.
kredencjalizm kapitalistyczny - podejście odwołujące się do tradycji ideologii laissez faire, eksponujące decydujące znaczenie indywidualnego współzawodnictwa na rynku dyplomów.
kredencjalizm socjalistyczny - podejście, w którym rolę dystrybutora dyplomów przyjmuje rząd, który dokonuje różnorodnych interwencji zorientowanych na wyrównywanie dostępu do edukacji.
Koncepcje rozwiązania problemu dostępu do edukacji wyższej
Akademiccy tradycjonaliści- reprezentują formę neokonserwatyzmu. Eksponuje się rolę profesorów jako arbitrów w dziedzinie nadawania dyplomów akademickich. Potencjalni zdobywy dyplomów muszą już na wstępie udowodnić, że „nadają się” i będą w stanie we właściwy sposób skorzystać z pobytu na uniwersytecie. Egzaminy stanowią neutralny, obiektywny i sprawiedliwy czynnik selekcji. Uniwersytety powinny przyjmować jedynie tych, którzy w dobrych szkołach średnich przeszli właściwą socjalizację edukacyjną i kulturową. Nauczanie przez akademickich tradycjonalistów stanowi rezultat współzawodnictwa o prestiż między wydziałami i uniwersytetami.
Zorientowani na rynek- stanowią grupę neoliberałów. Twierdzą oni, że sektor akademicki powinien być niezależny od rządu: to profesorowie powinni decydować o „naturze uniwersytetu”, a studenci mieć prawo do wyboru jednej z konkurujących ze sobą placówek edukacji wyższej. Edukacja jest postrzegana jako „dobro konsumpcyjne” , „towar do zakupienia”. Jednostka musi odpowiedzieć sobie na pytanie, czy pragnie zakupić sobie edukację i potraktować ten zakup jako „inwestycję w swoje przyszłe szanse życiowe”. Aby zapewnić ogólny interes społeczny należy wspomóc finansowo najbardziej błyskotliwe jednostki z grup najbiedniejszych.
Utylitarni instruktorzy- Ich zdaniem ekonomiczny sukces państwa i jego możliwości w dziedzinie globalnego, międzynarodowego współzawodnictwa zależą w dużej mierze od produkcji wysoko wykwalifikowanych absolwentów. Studenci postrzegani są tutaj wyłącznie w kategoriach ludzkiego kapitału, który dostarczony zostanie w postaci wykształconych absolwentów na rynek pracy. W tym podejściu wzywa się do odebrania akademikom kontroli nad edukacją wyższą, ponieważ zaniedbują oni przygotowanie przyszłych absolwentów do życia zawodowego. Dąży się do tworzenia programów kształcenia akademickiego, które oparte byłyby na kompetencjach oraz ściśle zawodowych ścieżkach kształcenia.
Liberalni merytokraci- jednostka, jeśli ma predyspozycje intelektualne, może postrzegać edukację jako cel sam w sobie (służący jej własnemu rozwojowi) – w takich przypadkach społeczna korzyść będzie tylko produktem ubocznym. Reforma edukacji postrzegana jest przez nich w kategoriach zniesienia barier dla jednostek na wejściu do systemu akademickiego oraz wprowadzenia zasady „całożyciowego uczenia”.
Zwolennicy dostępu- Reprezentanci tego nurtu kładą nacisk na konieczność włączenia do edukacji wyższych grup, które były z niej wykluczone. Nierówności społeczne postrzegane są tutaj nie tyle w kontekście indywidualnym, ile strukturalnym. Podstawowymi kategoriami używanymi przez zwolenników dostępu do analizy rzeczywistości społecznej i edukacyjnej są: sprawiedliwość społeczna, alfabetyzacja polityczna, upodmiotowienie, rozwój społeczności. Kładą oni nacisk na edukację dorosłych.
B. Suchodolski, Kim jest człowiek?, WP, Warszawa 1985
Wiedza o człowieku: nauki i filozofia
Dawid Hume - nauki pozostają w stosunku do natury ludzkiej (bardziej lub mniej wyraźnym), są naukami o człowieku, człowiek jest niezwykle złożonym przedmiotem badania, którym zajmuje się bardzo wiele nauk bezpośrednio, podczas gdy pozostałe świadczą pośrednio o tym, jaki on jest. Antropologia w rozumieniu przyrodniczej nauki o różnorodności gatunku homo uchodziła za jedyną naukę o człowieku, zwłaszcza iż wykraczała chętnie poza swe ściślejsze granice i opisując różnice w budowie ciała uzupełniała je informacjami o różnicach w trybie życia.
Karol Marks - przyroda o ile sama nie jest ciałem ludzkim jest nieorganicznym ciałem człowieka, który żyje z przyrodą. „Ludzka istota przyrody istnieje dopiero, dla człowieka społecznego; bo dopiero tu przyroda jest dla niego więzią łączącą człowieka z człowiekiem, bytem jego dla drugiego człowieka i drugiego dla niego, elementem życiowym rzeczywistości ludzkiej, podstawą jego własnego, ludzkiego bytu”
Człowiek i zwierzę:
Platon- stwierdził, że człowiek pozbawiony jest jakichkolwiek naturalnych bądź biologicznych zdolności do samoobrony przed innymi gatunkami. Jest to swoiste porównanie człowieka ze zwierzęciem. Filozof zauważył jednak, iż z pomocą przyszły człowiekowi dobra kultury, których to jest źródłem, i które pomagają mu przetrwać w otaczającej przyrodzie. Człowiek to stworzenie dwunogie, pozbawione pierza i o płaskich paznokciach, jest istotą najbardziej niedoskonałą, najgorzej dostosowana do otoczenia, lecz dzięki rozumowi potrafi poradzić sobie lepiej w życiu niż zwierzęta.
Herder- Człowiek nie jest przeznaczony do życia w zamkniętej i ciasnej sferze. „Łatwą wprawdzie, ale złą zasadą filozofii dziejów ludzkich było takie jej sformułowanie; „człowiek jest zwierzęciem, które potrzebuje pana, oczekując od niego lub od zespołu panów realizacji szczęścia swego ostatecznego przeznaczenia”
Vexkull- dla człowieka świat jest zbiorem obiektywnych i niezależnych przedmiotów które można poznawać i wykorzystywać, język stanowi ważną rolę.
Dusza i ciało
Tylko człowiek posiada duszę odrębną od ciała. Charakter
Thymos- swoista siła żywotna, a zarazem świadomość życia, dusza życia,
psyche jest raczej duszą śmierci, to znaczy tym cieniem, który po śmierci człowieka- jego ciała i jego thymos- wędruje w zaświatach. Ciało ludzkie nie jest tylko organizmem; jest równocześnie społecznym tworem.
Człowiek- istota przezwyciężająca materię, przestrzeń i czas
Człowiek- stworzenie szczególne- on jeden spośród wszystkich istot żywych nie akceptuje warunków swego życia, nieustannie je zmienia i przekształca, pragnie przekroczyć granice swego istnienia. Głównym sposobem przezwyciężania naturalnej egzystencji człowieka jest praca. Zwierzę produkuje to, czego potrzebuje bezpośrednio dla siebie albo dla swego potomstwa.
Społeczna ojczyzna człowieka
Środowisko istnienia, jest działalnością społeczną, człowiek jest stworzeniem, zdolnym do nieustającej nauki i do nieustających zmian w sposobach działania. Ojczyzną społeczną człowieka były państwa i społeczeństwa konkretnie istniejące, mające określoną strukturę socjalną i ustaloną organizację władzy, dysponujące odpowiednią ideologią,
Marks K.- wraz ze wzrostem wartości świata/rzeczy zwiększa się wprost proporcjonalnie deprecjacja świata ludzi, którzy przestają realizować swe twórcze możliwości, a ich zdolność współżycia zanika.
Shmith A.- Ustrój kapitalistyczny jako naturalny ustroj ludzkości, ponieważ jego zasady są zgodne z potrzebami i dążeniami natury ludzkiej.
Człowiek twórcą i tworem kultury Morgan S.
okresy dzikości:
okres najdawniejszy
okres średni
okres późny
Trzy okresy barbarzyństwa:
wynalazku ceramiki
oswojenia zwierząt i uprawy ziemi
wytopu żelaza
Trzy okresy cywilizacyjne:
wynalazku pisma, prochu, busoli i druku
wynalazku maszyny parowej, elektryczności
odkrycia praw ewolucji
Świadomość
- świadomość instrumentalna: działanie celowe w walce o byt, poznawanie przyrody i samego siebie, wykorzystywanie sił natury, i sterowanie samym sobą.
- świadomość nieinstrumentalna: stawianie sobie celów, formułowanie wartości.
Zabawa jest wolnością i ekspresją. Jest pewną formą dawania sobie rady z rzeczywistością.
Swoistą cechą człowieka jest egzystencja, która uzyskuje charakter egzystencji osobistej. Istnienie ludzi nosi piętno indywidualne i osobiste. Biologiczna i psychologiczna egzystencja człowieka jest ostatecznie egzystencją jednostki, która w pewien sposób doświadcza swego własnego życia jako jedynego w swoim rodzaju, nieidentycznego z życiem innych osobników, chociaż realizującego się w tych samych ogólnych kategoriach.
B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Wydawnictwo „Impuls”, Kraków 1999
Metateoria – (gr. „meta”)- wszystko to co jest „poza”, jest to teoria jakiejś teorii
Stanisław Pałka, postulował zbudowanie pedagogiki teoretycznej,
Metateoria wychowania- subdyscyplina pedagogiki, która wyprowadza tę dyscyplinę z panującego chaosu badawczego i nadaje jej jednolity charakter naukowy.
Wolfgang Brezinka, twierdził, że metateoria wychowania to stosowana logika teorii wychowania, która nie jest uwikłana w żadnej ideologii, ale zdeterminowaną, naturalistyczną koncepcją nauki. Jej zadaniem jest badać istniejące teorie wychowania i stwierdzanie, jakie buły przesłanki u jej podstaw, intencje oraz to jak były budowane
K.B. Madsen wyróżnia dwa poziomy badań meta teoretycznych:
Metapedagogikę- obejmujący metaanalizę teorii wychowania w ogóle
Obejmujący szczegółową metateorię w obrębie jednego prądu nauki o wychowaniu
Przykłady
metateoria pedagogiki emancypacyjnej, metateoria pedagogiki krytycznej itp.
Teoria wychowania zależy bezpośrednio od przyjętej przez jej autora antropologii filozoficznej lub psychologicznej człowieka
Andrea Folkierska, odwołuje się do T.S. Kuhna i P. Feyerabenda uważa, że kryteria kwalifikacji poziomu naukowości pedagogiki, zamiast wtórnymi w stosunku do określonego typu nauki oraz przypisywanych jej funkcji i celów, stały się pierwotnymi,
Elżbieta Paszkiewicz, uważa, że różnice między teoriami, biorące się z różnic w systemowym znaczeniu odpowiednich pojęć danej teorii wyznacząją granicę owej nieporównywalności.
Podejście postmodernistyczne „przekonuje, że nie ma „jednej” metateorii, jakiegoś jednego metajęzyka, gdyż każda próba wyniesienia uniwersalnego projektu czy metanarracji staje się nieuprawmocnioną interpretacją zjawisk czy teorii oraz wolą zdobycia wiedzy.”
Pedagogia- zespół środków i metod wychowania stosowanych przez nauczycieli
Pedagogika- teoretyczna i naukowa refleksja dotycząca praktyki edukacyjna
Karol Kotłowski uważał, że pedagogika wywodzi się z filozofii, istotą wychowania jest
dążenie do osiągnięcia wartości dla społeczeństwa lub dla jednostki.
Wychowawca powinien znać cel, do którego zamierza prowadzić wychowanka, strukturę oraz hierarchię wartości, powinien dążyć do pewnego tylko ujednolicenia wartościowania w sprawach natury zasadniczej, ważnych dla społeczeństwa.
Wychowanie należy do jednego a najbardziej złożonych działań człowieka, jakim jest jego oddziaływanie na drugą ludzką świadomość w celach wychowawczych.
Akt pedagogiczny- każda świadoma czynność człowieka, która zorientowana jest na jakiś cel wychowawczy
Personalizm (grec. prosopon – osoba; łac. persona – osoba; personalis – osobowy) dotyczy wszystkich prądów i nurtów w teoriach edukacyjnych, które jednoznacznie eksponują w swoich poglądach osobę, jako istotę autonomiczną. Osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny:
W wymiarze strukturalnym – posiada ontologiczną dwupłaszczyznowość, jest jednością dwóch bytów: materialneo i duchowego
W wymiarze społecznym – człowiek, jako osoba jest istotą społeczną. Dopełnia swoją osobowość uczestnicząc w życiu innych osób, jest kimś dla drugich
W wymiarze transcendentnym – skierowuje się w stronę absolutu, Boga. Godność człowieka tkwi przede wszystkim w jego duchowej naturze
Cele wychowania personalizmu:
podobnie jak u Rousseau- wychowanie z naturą, rozgrywa się między naturą a kulturą i transcendencją, stopniowe doskonalenie się, jako „mianeutyka osoby”, wzbudzanie osoby w wychowanku, uzdolnienia podmiotu do kierownictwa nad własnym procesem rozwoju, trzy podstawowe dziedziny rozwoju wychowawczego:
wychowanie fizyczne
wychowanie moralne
wychowanie religijne i społeczne
Kategorie pseudowychowania wg J. Tarnowskiego
tresurę - (nakłanianie osób pod groźbą kary lub obietnicą nagrody do pożądanych sposobów zachowania się)
administrowanie - (złagodzona forma tresury, ciągła nad kontrola, ocenianie, weryfikacja osoby w klimacie chłodu i oficjalności)
trening - (stałe ćwiczenie określonych sprawności w wymiarze technicznym, nie obejmujące całej osobowości
moralizowanie - (słowna perswazja lub poza słowna sugestia zobowiązująca osobę do pożądanych zachowań)
kształtowanie osobowości - (zewnętrzne, przedmiotowe traktowanie całego człowieka, jako biernego obiektu, materiału czy tworzywa)
J. Tarnowski nie wyróżnia kary cielesnej, jednak zwraca na nią krytyczną uwagę. Powołuje się on na Konstytucję duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym Soboru Watykańskiego II, stanowisko papieża Jana Pawła II oraz poglądy św. Jana Bosko i stwierdza, że to "nie kara cielesna oparta na wyrwanych z kontekstu tekstach biblijnych, lecz dialog miłości - wyrażający się nawet spojrzeniem - to zasadniczy rys modelu wychowania chrześcijańskiego" . Jego zdaniem ważne jest, aby relacje, jakie zachodzą między wychowawcą a wychowankiem miały charakter symetrycznej interakcji o "ludzkim obliczu". Celem wychowania jest rozbudzanie duchowości dziecka przy pomocy dialogu i autentyzmu wychowawcy.
Wychowanie rozumiane przez pryzmat religijności, wg Tarnowskiego ma następujące właściwości:
człowieczeństwo
permanencja
inter- i intraakcyjność
nieokreśloność
transgresywność.
Człowiek powinien przekraczać samego siebie, a miarą jego rozwoju jest nieskończoność.
Aby zaistniał dialog i spotkanie muszą zaistnieć trzy podstawowe warunki:
obronna autentyczność,
spotkanie,
zaangażowanie.
Rodzaje dialogu:
jako metoda,
jako proces,
jako postawa.
Formy dialogu:
rzeczowy,
personalny,
egzystencjalny
Antypedagogika to nowy współczesny nurt edukacyjny, określany też jako filozofia życia i współżycia ludzi u progu XXI wieku.
Jako pierwszy tę nazwę użył Ekkehard von Braunmuhl w swej książce
pt.: „Antypedagogika” (1975 roku), w której zaprezentował teorię przeciwna
pedagogicznej teorii człowieka i zawarł przesłanki nowej koncepcji.
Antypedagogika to zniesienie wychowania - teoria przeciwna do pedagogicznej, nie jest negacją pedagogiki, lecz innym systemem bazującym na innym obrazie człowieka (jest to egzystencjalna i psychologiczna strona Ruchu Praw Dziecka), a także synonim
praktyki i sposobu życia ludzi wolnych od wychowania.
Ruch Praw Dziecka, który jest podstawą antypedagogiki powstał na początku lat siedemdziesiątych naszego stulecia z tradycji amerykańskiego ruchu praw obywatelskich. Głównym celem ruchu jest równouprawnienie: każdy człowiek od chwili urodzin jest suwerenną istotą
Rezygnacja z wychowania nie oznacza pozostawienia dzieci samym sobie, nie jest odrzuceniem troski o dziecko, chodzi o pozostawienie ich w spokoju, ale nie w samotności czy osamotnieniu, o uświadomienie sobie, iż poza wychowaniem są jeszcze inne formy kontaktów międzyludzkich jak m. in bycie z nimi, towarzyszenie im
Antypedagodzy proponują zastąpienie pojęcia wychowanie – wspieraniem czy pomaganiem
Tezy:
człowiek jest od urodzenia istotą w pełni wartościową
człowiek nie musi być wychowywany przez innych
człowiek jest już od urodzenia w 100% istotą autonomiczną, odpowiedzialną za samą siebie i samostanowiącą
człowiek potrafi od urodzenia rozpoznawać, odczuwać i doznawać tego, co jest dla niego dobre
dziecko potrafi i może samo stanowić o swojej edukacji, oraz może być równoprawne
R. Miller, Proces wychowania i jego wyniki, WSiP, Biblioteka Nauczycielska, Warszawa 1978
Proces wychowania:
Proces – (termin z łac. procedere – postępowanie naprzód) –ciąg uporządkowanych działań lub zmian, które mają swoja strukturę, właściwości i kierunek
podejście subiektywistyczne - jest reprezentowane przez Sośnickiego, mówi, że proces wychowania to zmiany psychiczne i fizyczne, które zachodzą w osobowości wychowanka, pewien ciąg zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego, który można nazwać rozwojem
podejście obiektywistyczne – przyjmują socjologowie, reprezentant: Wroczyński mówi, że proces wychowania to ciąg działań wychowawców wobec wychowanków, które są ukierunkowane i zaplanowane a są to zmiany porządne w zachowaniach, system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych.
Romana Miller krytykuje oba podejścia, gdyż są jednostronne. Wprowadza własne, które rozpatruje na dwóch płaszczyznach:
Polityków- wpływają na nauczycieli, oświatę i odwrotnie (uchwalanie ustaw oświatowych, budżet, standardy wykształcenia nauczycieli, określają pewne warunki, które są brane pod uwagę przy selekcji nauczycieli).
nauczycieli - inicjatywę i kierunek działań nadaje wychowawca, ale musi on modyfikować swoje czynności zależnie od zachowania wychowanków.
Ideał wychowania – opis zintegrowanych cech człowieka wartościowych z punktu widzenia społeczeństwa, odłamów lub grup; postulowany kształt dojrzałej osobowości tzn. osobowości, która zawiera cechy wartościowe z punktu widzenia potrzeb społeczeństwa, tradycji kulturowych lub wymagań ideologii
Ideał wychowania powstaje na podstawie filozofii lub badań, z niego wyprowadzamy cele wychowania na kilku różnych etapach:
nadrzędna – odpowiednio do 3 głównych wartości piękna, dobra i prawdy wyróżniamy dziedziny wychowania:
prawda – wychowanie umysłowe
dobro – wychowanie moralne
piękno – wychowanie estetyczne
strategia wychowania – jeżeli będziemy chcieli kształtować ideały życiowe, wartości to będzie to strategia kierunków, wiedza, umiejętności, sprawności – strategia instrumentalna
cele etapowe – biorąc za podstawę standard osobowości na podstawie wieku życia
cele operacyjne – wyprowadzane przez poszczególnych nauczycie lina poszczególnych lekcjach
Związek wychowania z rozwojem społecznym i rozwojem osobowości
Osobowość człowieka należy wiązać z jego środowiskiem, zachodzące zmiany w zachowaniu wiązać ze zmianami w otaczającym świecie
Wychowanie należy traktować, jako jednoczesne przekształcenie człowieka i otoczenia
Marks- „Człowiek, jako całokształt stosunków społecznych”
Osobowości nie można „zaprojektować”, wychowanie wynika z rozwoju społecznego i uwzględnia zmiany wywołane warunkami życia.
instytucje wychowawcze nie mogą spełnić wszystkich swoich zadań , ponieważ jest ich za mało, są słabo wyposażone, koncentrują się głównie na sprawach nauczania.
zadania i wyniki procesu wychowania, które społeczeństwo stawia przed wychowaniem:
Zapewnienie ciągłości rozwoju społecznego. Np. zapoznanie z historią
Dostarczenie gospodarce narodowej ludzi z odpowiednim wykształceniem, aby mogli kierować różnymi procesami w taki sposób, żeby wszyscy mieli dostęp do oświaty
Ciągłość procesu wychowania- jest zapewniona niezależnie od specyfik różnych środowisk wychowawczych, indywidualności wychowawców i wychowanków, wynika z potrzeby utrzymania ciągłości życia społecznego i zapewnia ją społeczeństwo, dzięki celowemu rozbudowywaniu systemu oświaty.
Dynamiczność procesu wychowania- ruchliwość procesu, konieczność dokonywania zmian. Wychowawca musi obserwować zmiany zachodzące w życiu społecznym oraz jaki wpływ mają one na wychowanka. Społeczeństwo ulega przeobrażeniom, z których nie zawsze ludzie zdają sobie sprawę.
Długotrwałość- przemiany osobowości dokonują się przez całe życie, podobnie trwa okres wychowania.
Formy wychowania- proces wychowania zachodzi w sytuacjach społecznych. Te sytuacje mogą być przypadkowe lub celowo zorganizowane. Organizacja działań po to, aby wychowankowie przejawiali aktywność, która prowadziłaby do ukształtowania jakichś dyspozycji określana jest jako forma.
Klasyfikacja form:
ze względu na przedmiot aktywności, czyli dziedziny życia społecznego wyróżniamy formy:
przez działalność wytwórczą (pracę) np. podczas lekcji praca – technika
przez zabawę
przez sztukę
przez naukę
ze względu na relacje, jakie zachodzą między wychowankiem a innymi osobami:
indywidualną - współdziałanie
zbiorową - rywalizacja
zespołową - zwalczanie