Górnictwo: *nauka obejmująca ogół zagadnień związanych z wydobywaniem kopalin *czynności związane z wydobywaniem kopalin. Podział górnictwa: -odkrywkowe: np. węgla brunatnego, siarki, piasków podsadzkowych, surowców skalnych (zwane często górnictwem skalnym lub skalnictwem,) -odkrywkowo-podziemne: najczęściej w eksploatacji rud, -podziemne: węgla kamiennego, rud metali, soli, itp. -podwodne: eksploatacja spod wody piasków i żwirów, kopalin aluwialnych - rud minerałów ciężkich: złoto, cyna, rutyl, cyrkon, tytan granaty -otworowe: wód geotermalnych, ropy, gazu, ziemnego, metanu z węgla kamiennego, siarki). Kopalina - utwór geologiczny występujący wewnątrz skorupy ziemskiej lub na jej powierzchni, uzyskiwany ze złoża za pomocą procesów górniczych. Kopaliny występują jako: -stałe ,ciekłe, gazowe. Złoże kopaliny - naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji gazowych i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą. Złoża pierwotne - naturalne nagromadzenie kopaliny użytecznej, której struktura i składniki nie uległy jeszcze zmianom. Złoża antropogeniczne – sztuczne, utworzone przez człowieka nagromadzenie na powierzchni lub wewnątrz wyrobiska odkrywkowego minerałów i skał, których wydobywanie w okresie późniejszym może przynieść korzyść gospodarczą. Rozpoznanie złoża wymaga określenia: *Ogólnej charakterystyki terenu (rejonu) występowania złoża. *Geologicznej charakterystyki złoża. *Formy i budowy złoża. *Rodzaju i jakości kopaliny. *Granic złoża lub jego konturów. *Geologicznych i górniczych warunków wydobycia kopaliny. *Ilości kopaliny w złożu z podziałem na zasoby bilansowe i pozabilansowe. *Kategorii poznania zasobów. *Występowania kopalin towarzyszących. Forma złoża- geometryczny sposób jego ukształtowania, np. pokłady, soczewki. Budowa złoża - sposób jego ułożenia w skorupie ziemskiej (pofałdowania, uskoki, wymycia) oraz sposób rozmieszczenia kopaliny w złożu - składnika użytecznego w złożu. Własność złóż: *Złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, bez względu na miejsce ich występowania, są objęte własnością górniczą. *Własnością górniczą są objęte także złoża wód leczniczych, wód termalnych i solanek. Surowiec - wydobyta kopalina wraz z produktami jej przeróbki i obróbki oraz użyteczne produkty odpadowe jej przetwarzania

Zakład górniczy - wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż w tym: -wyrobiska górnicze, -obiekty budowlane -urządzenia oraz instalacje. Obszar górniczy - przestrzeń, w granicach której przedsiębiorca jest uprawniony do wydobywania kopaliny oraz prowadzenia robót górniczych niezbędnych do wykonywania koncesji. Teren górniczy - przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego. Wyrobisko górnicze- przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub górotworze powstała w wyniku robót górniczych. Plan ruchu zakładu górniczego określa: *strukturę organizacyjną zakładu górniczego, w szczególności przez wskazanie stanowisk osób kierownictwa i dozoru ruchu; *szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia: -wykonywania działalności objętej koncesją, -bezpieczeństwa powszechnego, -bezpieczeństwa pożarowego, -bezpieczeństwa osób przebywających w zakładzie górniczym, w szczególności dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, -racjonalnej gospodarki złożem, -ochrony elementów środowiska, -ochrony obiektów budowlanych, -zapobiegania szkodom i ich naprawy. Eksploatacja Odkrywkowa - eksploatacja z udostępnionych złóż kopalin przez zdjęcie zalegającego nad złożem nadkładu lub eksploatacja ze złóż zalegających bezpośrednio na powierzchni ziemi. Eksploatacja spod wody - wydobywanie kopalin ze złóż zalegających w granicach wód powierzchniowych lub akwenów już istniejących bądź powstających w wyniku tej eksploatacji. Odkrywkowe roboty wydobywcze - roboty górnicze obejmujące podstawowe procesy górnictwa odkrywkowego: urabianie ładowanie transport zwałowanie. Odwadnianie - obniżenie poziomu zwierciadła wód podziemnych umożliwiające eksploatację złoża. Odwadnianie powierzchniowe - ujmowanie i odprowadzanie wód powierzchniowych i podziemnych za pomocą urządzeń odwadniających znajdujących się na powierzchni - rowy (ziemne, korytkowe, rowy) sprowadzenia rurowe oraz pompownie. Odwadnianie wgłębne jest to ujmowanie i odprowadzanie wód powierzchniowych i podziemnych za pomocą: -studni, -otworów drenażowych -urządzeń odwadniających znajdujących się pod ziemią. Odwadnianie wgłębne polega na wykonaniu i późniejszej eksploatacji studni odwadniających rozmieszczonych w odpowiednich barierach.

Udostępnienie złoża – wykonanie połączenia między złożem a powierzchnią terenu. *Cel: -zdjęcie nadkładu -uformowanie poziomów eksploatacyjnych w złożu -wykonanie odpowiednich półek transportowych dla kopaliny i nadkładu. Zasadnicze czynniki decydujące o sposobie i miejscu udostępniania złoża: -rzeźba terenu i ogólne warunki geologiczne -końcowy zarys i graniczna głębokość wyrobiska odkrywkowego -elementy zalegania złoża -jakościowa charakterystyka złoża -fizyczne i mechaniczne właściwości kopaliny -zasoby kopaliny użytecznej -miejsce zwałowania zewnętrznego -współczynnik nadkładu. Lokalizacja miejsca udostępnienia powinna zapewnić: *Najmniejsze koszty udostępnienia złoża, *Najkrótszy okres udostępniania, *Najszybszy rozwój do wielkości docelowe. Sposoby udostępnienia: Bezpośrednie: bez budowy wyrobiska udostępniającego: -w złożach płytko zalegających (torfy, piaski, gliny i nadkład ok. 1 m), -w złożach kamienia budowlanego i drogowego w formie masywów skalnych (w zboczu na poziomie dróg transportowych) przykrytych cienką warstwą nadkładu. Wkopami: w złożach pokrytych nadkładem oraz o dużej miąższości wymagających przygotowania dużej ilości pięter. Elementy wyrobiska odkrywkowego: *Poziom- płaszczyzna pozioma dzieląca górotwór lub zwałowisko na piętra: -Poziom eksploatacyjny- poziom z którego odbywa się urabianie nadkładu lub kopaliny *Piętro- część górotworu lub zwałowiska zawarta miedzy dwoma sąsiednimi poziomami: -Piętro eksploatacyjne- część złoża przeznaczona do eksploatacji, -Piętro nadkładowe- część nadkładu przeznaczona do usunięcia, -Piętro zwałowiska (zwału)- część zwałowiska utworzona podczas zwałowania -Piętro nadpoziomowe - piętro urabiane nadpoziomowo; piętro zwału formowane zwałowaniem nadpoziomowym -Piętro podpoziomowe - piętro urabiane podpoziomowo; piętro zwału formowane wałowaniem podpoziomowym. *Skarpa- obrzeżna pochylona powierzchnia wkopu, wyrobiska odkrywkowego, zwałowiska, nasypu ziemnego, lub składowiska urobku: -Skarpa kopalinowa (w złożu)- skarpa utworzona w kopalinie. -skarpa nadkładowa- skarpa utworzona w nadkładzie. -Skarpa zwałowiska (zwałowa)- skarpa utworzona w wyniku zwałowania materiału -Skarpa eksploatacyjna (ruchoma)- skarpa na której prowadzi się urabianie zwałowanie -Skarpa stała- skarpa na której nie prowadzi się urabiania lub zwałowania. *Ściana - nachylona powierzchnia pietra powstała w caliźnie w wyniku robót górniczych - ściana eksploatacyjna. *Ocios - nachylona powierzchnia pietra powstała w caliźnie w wyniku urabiania skał litych (zwięzłych). Zbocze - powierzchnie boczne ograniczające wyrobisko odkrywkowe lub zwałowisko. *Spąg wyrobiska - dolna powierzchnia wyrobiska; dno wyrobiska. Elementy skarpy: *Zbocze wyrobiska- powierzchnia układu poziomów (półek) i ścian (skarp, ociosów) pomiędzy dnem wyrobiska i jego obrzeżem górnym; *zbocze eksploatacyjne (ruchome )- co najmniej jedna skarpa jest skarpą ruchomą *zbocze transportowe- w którym występują głównie trasy transportowe. *zbocze stałe (wyrobiska, zwałowiska) -wszystkie skarpy są skarpami stałymi

System urabiania złoża – zbiór uporządkowanych i powiązanych w całość zasad technologii górniczej, przystosowanych do konkretnych warunków geologiczno-górniczych i przeznaczenia kopaliny,, których realizacja prowadzi do racjonalnej eksploatacji udostępnionego złoża kopaliny. Przyjęty system urabiania powinien zapewnić: *planowaną wielkość wydobycia przy najniższych kosztach dla danych warunków górniczo - geologicznych *możliwie najmniejsze straty eksploatacyjne *bezpieczne warunki pracy *Szybką rekultywację terenów poeksploatacyjnych. Systemy postępu frontu robót: *równoległy- dla złóż o kształcie wydłużonym zbliżonym do równoległoboku, *wachlarzowy - dla złóż o kształcie zbliżonym do trójkąta, koła, wycinka koła. oraz połączenie tych dwóch systemów. System ścianowy: System urabiania złoża całą długością poziomu i na całą wysokość czoła przodku – ściany; kierunek postępu ściany (urabiania) jest zgodny z kierunkiem eksploatacji. System zabierkowy (blokowy, pasami): System urabiania złoża równoległymi pasami na całą wysokość czoła przodku – zabierki; kierunek postępu zabierki jest prostopadły do kierunku eksploatacji; Równoległy system postęp eksploatacji złoża: *Równomierne przesuwanie się frontu eksploatacyjnego, przy którym jednostkowe przesunięcia są w przybliżeniu jednakowe. Wachlarzowy system postępu eksploatacji złoża: *Nierównomierne przesuwanie się frontu roboczego wokół stałego punktu lub strefy punktów na kształt wachlarza. Rozłupywanie klinowaniem: Najstarsza metoda odspajania i dzielenia bloków stosowana do wszystkich rodzajów skał w której wykorzystuje się występującą w skałach naturalną zdolność do dzielenia się, tzw. podzielność. Klinowanie ręczne- pobijanie młotami klinów różnych typów umieszczanych w gniazdach lub otworach. Zasada urabiania: *Metoda l : Wywiercenie wiertnicami (perforatorami) w urabianej skale szeregu równoległych otworów (piły wiertniczej: o średnicy 28 - 40 mm, pod jednym kątem, w jednakowej odległości 25 - 35 cm, w jednej płaszczyźnie pionowej lub poziomej na głębokość odpowiadającą wysokości odspajanego bloku, Utworzona w ten sposób płaszczyzna osłabienia, ułatwia odspojenie bloku od calizny lub jego podzielenie, przez:- strzelanie MW lub lontem detonacyjnego umieszczonym w otworach, -zastosowanie jednej lub kilku rozłupiarek hydraulicznych. *Metoda II: Wykonanie wrębu (szczeliny) wrębiarką przez wywiercenie otworów: pilotujących o średnicy np.: 89 mm rozwiercających o średnicy, np. 102mm, między otworami wywierconymi pilotującymi. -Odspojenie bloku po wykonaniu tego wręby nie wymaga stosowania dodatkowego strzelania czy stosowania rozłupiarek jak w przypadku perforatorów, -Urabianie materiałem wybuchowym stosuje się do wykonywania wrębów, odspajania i dzielenia odspojonych bloków. -Strzelanie głównie otworami krótkimi z wykorzystaniem następujących materiałów wybuchowych. prochu czarnego - MW miotający;

Perforatory - wiertnice specjalnej konstrukcji, wyposażone w ramy prowadnicze i wsporniki, mocujące l do 4 wiertarek o napędzie pneumatycznym lub hydraulicznym. Typy perforatorów: *przesławne (ładowarką lub dźwigiem) kotwione do skały w miejscu wykonywania wierceń, *mocowane do wysięgników urządzeń nośnych (ciągników specjalistycznych lub koparek), *samojezdne z własnym napędem. Koparki jednonaczyniowe- jedno naczynie urabiające pracująca w cyklu przerywanym na który składają się czynności: 1.Urabianie, 2.Przeniesienie naczynia z urobkiem, 3.Wysyp urobku, 4.Powrót do pozycji urabiania. Podział koparek: a) Wg. Kontrukcji: *łyżkowe *zgarniakowe *chwytakowe *z osprzętem ładowarkowym *uniwersalne. b) Wg. Sposobu pracy: *przedsiębierne *podsiębierne *do urabiania nadpoziomowego *do urabianie podpoziomowego *do urabiania nad i pod poziomowego. c) Wg. Sposobu przeniesienie napędu na osprzęt: *z osprzętem linowym *hydrauliczne d) Wg. Rodzaju podwozia: *kołowe *szynowe *gąsienicowe *kroczące e) Według zastosowania: *do robót ziemnych: na podwoziu gąsienicowym i kołowym. Większe jednostki jako maszyny podstawowe w górnictwie surowców skalnych, koparki uniwersalne, *do pracy w warunkach eksploatacji (górnictwo odkrywkowe) na podwoziu gąsienicowym, *jako maszyny podstawowe w nadkładzie (nadkładowe) na podwoziu gąsienicowym, *zgarniakowe na podwoziu kroczącym, o przedłużonych wysięgnikach. Zastosowanie koparek jednonaczyniowych: *urabianie nadkładu i kopaliny użytecznej, *załadunek odstrzelonego urobku na środki transportowe, *transport urobku (nadkładu) na tymczasowy odkład lub na zwałowisko. Wydajność koparek łyżkowych zależy od następujących czynników: *parametrów konstrukcyjnych koparki, *warunków technologiczno-złożowych, *warunków organizacyjnych.

Transport samochodowy: Zalety: *łatwość manewrowania i duża zwrotność, *możliwość pokonywania wzniesień o nachyleniu do 30%, *łatwość pokonywania krzywizn o małych promieniach (15-20m), *duża elastyczność (eksploatacja selektywna, wydajność, załadunek i wyładunek w dowolnym miejscu), *możliwość załadunku brył ponadwymiarowych, *wzrost wydajności o 15-20%. Wady: *duże koszty zakupu i eksploatacji taboru, amortyzacja 14-15%, a jej udział w kosztach transportu dochodzi do 40%, *stosunkowo krótki okres pracy (200-300 tyś. km), *duża częstość i ilość remontów oraz duży ich stopień trudności, *szybkie zużycie i duży koszt ogumienia (około 20%), *znaczna obsługa, *ograniczona ekonomiczna odległość przewozu, *negatywne oddziaływanie na środowisko, *duża energochłonność, Koparki ssąco-refulujące: Umożliwiają minimalizowanie strat spągowych. Efektywność pracy tych koparek zależna jest od wydatku pompy oraz możliwości stosowania dużych odległości hydrotransportu. Utrudnione urabianie w przypadku występowaniu w złożu głazów. Podstawowe zespoły konstrukcyjne koparek wieloczerpakowych: 1.Podwozie z układem jezdnym gąsienicowym, szynowym lub kroczącym), 2. nadwozie obrotowe- mechanizm obrotu, urabiania, manewrowania wysięgnikiem, 3. wysięgnik urabiający- łańcuchowy lub wyposażony w koło czerpakowe. 4.wysięgnik załadowczy- odprowadzanie urobku na środki transportu Działanie koparek wielonaczyniowych: Naczynia kopiące, tj. czerpaki, umieszczone w równych odstępach na łańcuchu lub kole wykonują dwa ruchy: 1. wzdłuż łańcucha lub po obwodzie koła czerpakowego 2. prostopadły do niego dające ruch wypadkowy. Zespoły konstrukcyjne zwałowarek: 1.podwozie z układem jezdnym- gąsienicowym, szynowym lub kroczącym, 2.nadwozie obrotowe- mechanizm obrotu, manewrowania wysięgnikiem, 3.wysięgnik odbierający- odbieranie urobku z transportu nadkładu. 4.wysięgnik zwałujący- odprowadzanie urobku na środki transpo