Inflacja
To zjawisko długotrwałego wzrostu średniego poziomu cen w gospodarce.
Inną jej definicją może być też długotrwały proces obniżania się wartości pieniądza w gospodarce.
Inflacja mierzona jest jako procentowa zmiana indeksu cen.
Za kontrolowanie inflacji w większości krajów odpowiedzialne są banki centralne. W Polsce jest to Narodowy Bank Polski (NBP).
Przeciwieństwem jest deflacja.
Skutki inflacji
Redystrybucja siły nabywczej na korzyść emitującego pieniądz fiducjarny (waluta nie mająca oparcia w dobrach materialnych np.: kruszce) kosztem reszty użytkowników.
Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; zmniejszenie się dochodów osób, których nominalne dochody są stałe
w warunkach wysokiej inflacji ludzie dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami
dodatkowe koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny
Ponieważ siła nabywcza pieniądza maleje, konsumenci chcą się go pozbyć, zakupując dobra, których wartość nie maleje. Tym samym napędzają te sektory gospodarki, które produkują dobra trwałe.
gdy rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki.
Powyższy skutek wywołuje wzrost (niekoniecznie równomierny) cen innych towarów. Jeżeli wzrasta cena benzyny rosną koszty transportu i ceny wszystkich towarów, które są transportowane. Tym samym wzrost ceny benzyny może spowodować wzrost cen chleba.
Walka z inflacją
Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).
Wg współczesnej teorii neokeynesistowskiej należy:
hamować wzrost cen przez odpowiednie hamowanie wzrostu płac pieniężnych (podatek od ponad normatywnych wzrostów wynagrodzeń; przekonywanie związków zawodowych, aby wzrost płac nie przekraczał wzrostu cen, lecz dokonywał się dzięki wydajności pracy)
dążyć do likwidacji deficytu budżetowego (podwyższanie obciążeń podatkowych, drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych, co jednak z kolei grozi recesją i wzrostem bezrobocia) W krótkim okresie czasu deficyt budżetowy można finansować pieniądzem znajdującym się w obiegu i ściągniętym przez sprzedaż obligacji skarbowych, bądź przez zaciągnięcie kredytu w banku komercyjnym)
odpowiednio regulować dopływ pieniądza do obiegu za pośrednictwem polityki banku centralnego (zmiany stopy rezerw obowiązkowych, co umożliwia kreację pieniądza przez banki komercyjne oraz zmiany stopy dyskontowej od kredytu refinansowanego, która wywiera wpływ na wysokość stopy oprocentowania depozytów i kredytów - skłonność do oszczędzania i do inwestycji)
likwidacja monopoli i dążenie do konkurencji doskonałej
Skutki inflacji
powoduje redystrybucję dochodu narodowego na rzecz grup bogatszych kosztem ludzi biedniejszych: rencistów, emerytów (ludzi otrzymujących stałe dochody),
powoduje spadek wartości pieniądza (deprecjację),
zniechęca do oszczędzania,
obniża ciężar spłaconych kredytów,
niszczy rachunek ekonomiczny (nikt nie wie jakich żądać cen), powoduje duże zamieszanie w kalkulacji kosztów produkcji,
rodzi niepewność co do oczekiwanych zysków przez co zniechęca do podejmowania ryzykownych inwestycji
powoduje wzrost stopy oprocentowania kredytów na działalność inwestycyjną (zwłaszcza kredytów długoterminowych - co odbija się niekorzystnie na budownictwie mieszkaniowym, postępie innowacyjnym i wzroście produkcyjności pracy)
osłabia eksport (waluta krajowa stopniowo traci na wartości w stosunku do innych walut wymienialnych w krajach o niższej inflacji)
prowadzi do dewaluacji waluty krajowej, która wzmacnia pozycje eksporterów, ale osłabia pozycje importerów co stanowi z kolei przyczynę dalszego wzrostu cen
wprowadza zamieszanie na rynku papierów wartościowych, przez co zakłóca system finansowy kraju
pogłębia niepewność jutra i prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności
Zależność gospodarstw domowych i przedsiębiorstw
Gospodarstwa domowe są wyodrębnionymi, ekonomicznie samodzielnym podmiotami.
Podejmują decyzje dotyczące konsumpcji na podstawie własnych preferencji oraz istniejących ograniczeń obiektywnych (poziomu dochodów, cen dóbr i usług itd.).
Bardzo często pojęcie gospodarstwo domowe jest używane zamiennie z pojęciem konsument. Gospodarstwa domowe pełnią ważną funkcję ekonomiczną z jednej strony dostarczając przedsiębiorstwom czynnika pracy z drugiej strony kupując dobra i usługi.
Polityka monetarna
Europejski Bank Centralny (EBC) oraz
Banki centralne państw uczestniczących w UGW.
Celem polityki monetarnej jest utrzymanie stabilnej wartości pieniądza
Wpływa na rynek pieniądza
Instrumenty: operacje otwartego rynku, stopa rezerw obowiązkowych, stopa redyskontowa
Wyróżniamy dwa rodzaje polityki monetarnej:
Ekspansywna – zmniejszenie podaży pieniądza
Restrykcyjna – zwiększenie podaży pieniądza
Polityka fiskalna
Prowadzona jest przez rząd
Jej celem jest stabilizowanie koniunktury
Instrumentami są: podatki i wydatki
Wyróżniamy dwa rodzaje polityki fiskalnej:
Ekspansywna – wzrost aktywności gospodarczej (zmniejszanie bezrobocia)
Restrykcyjna - ograniczenie inflacji
Rynek pracy
Jest miejscem, na którym spotykają się pracownicy oferujący świadczenie swojej pracy (gospodarstwa domowe) z przedsiębiorstwami, które poszukują pracowników, aby wytwarzać towary i usługi.
Rynek pracy jest mechanizmem gospodarczym, który reguluje wielkość podaży pracy (ilość pracy, którą oferują pracownicy) i popyt na pracę (ilość pracy, której potrzebują przedsiębiorstwa).
Rynek pracy znajduje się w równowadze, kiedy podaż i popyt pracy są równe, co następuje przy określonym poziomie płacy realnej. Jeśli podaż pracy przewyższa popyt - pojawia się bezrobocie. Rynek pracy ulega ciągłym zmianom.
Bezrobocie - przyczyny
Oznacza sytuację, kiedy część osób poszukujących pracy nie może jej znaleźć. Pojawia się wówczas, gdy podaż pracy przewyższa popyt na pracę. Bezrobocie jest zatem stanem gospodarki, w którym część zasobów pracy pozostaje niewykorzystana.
1. niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców;
2. procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, eliminowanie niektórych działalności
3. spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługi
4. niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku;
5. nadmierne obciążenia fiskalne
6. brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy
7. zmiana siedziby przedsiębiorstwa (przeniesienia produkcji do innego miasta/województwa)
8. automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne.
Bezrobocie popytowe:
Powstaje wtedy, kiedy popyt globalny zmniejszył się a płace i ceny nie zdążyły się dostosować, co przeszkodziło przywróceniu pełnego zatrudnienia. Sytuacja w której określona grupa pracowników będzie chciała pracować za określona płacę lecz tej pracy nie znajdzie, ze względu na to iż popyt globalny jest zbyt mały a podaż (produkcja) dostosowuje się do niego.
Bezrobocie podażowe:
Niedopasowanie kwalifikacji – kwalifikacje, których potrzebują przedsiębiorstwa różnią się od tych, które posiadają zasoby siły roboczej.
Stopa zastąpienia – relacja wysokości zasiłków dla bezrobotnych do przeciętnego wynagrodzenia z pracy.
Metody aktywne i pasywne walki z bezrobociem
Aktywne narzędzia walki z bezrobociem to:
1. Tworzenie ogólnokrajowego czy wewnątrz wojewódzkiego Pośrednictwa pracy np.: internetowa baza danych w której pracodawcy i bezrobotni mogli by zgłaszać swoje oferty.
2. Pośrednictwo zawodowe. Istnieje pewna elitarna szkoła morska, która po wykształceniu swoich uczniów zabiega po oferty pracy by po określonym czasie uczniowie mogli by ją spłacić i w ten sam sposób zdobywać doświadczenie. Jest to bardzo opłacalny dla obu stron rodzaj pośrednictwa.
3. Szkolenie i przekwalifikowanie bezrobotnych czy tworzenie bezpłatnych uczelni na wysokim poziomie stworzyło by możliwość samokształcenia się bezrobotnych
4. Współfinansowanie prac interwencyjnych oraz robót ulicznych.
Metody pasywne polegają na wypłacaniu zasiłku i akcjach humanitarnych. Koncentrują się na łagodzeniu ujemnych skutków bezrobocia, dążą do ograniczenia podaży siły roboczej. Podstawowy instrument tych metod to:
1.Zasiłki dla bezrobotnych.
2. Jednorazowe odszkodowania – dla osób zwolnionych z pracy.
3. Ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.
4. Przepisy umożliwiające przejście na wcześniejszą emeryturę (ograniczenie podaży).
5. Praca w niepełnym wymiarze (na pół etatu, popularne w Szwecji, gdzie ¼ zatrudnionych tak pracuje).
6. Worksharing – dzielenie pracy między większą liczbę bezrobotnych przez ograniczenie godzin nadliczbowych, skracanie czasu pracy.
7. Wydłużanie czasu urlopów, nauki.
8. Zakaz podejmowania pracy przez cudzoziemców (bardzo restrykcyjne; Niemcy, Japonia).
9). Przepisy ułatwiające wyjazdy za granicę.
Akcje i obligacje
Akcje i obligacje to dwa najpopularniejsze na rynku finansowym rodzaje papierów wartościowych. Nadają one właścicielowi prawa majątkowe.
Akcja daje prawo udziałowe, a obligacja daje prawo wierzytelności pieniężnej.
Akcje – są emitowane przez spółkę akcyjną. Właściciel akcji ma prawo uczestniczyć w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy oraz głosować w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. Jego zysk lub strata uzależniona jest od notowań akcji spółki na giełdzie papierów wartościowych.
Rodzaje akcji:
Akcje imienne – prawa z danej akcji przysługują jedynie osobie wskazanej w dokumencie akcji
Akcje na okaziciela – prawa z danej akcji przysługują każdemu posiadaczowi akcji.
Akcje zwykłe – właściciele tych akcji mają równe prawa wynikające z posiadania akcji.
Akcje uprzywilejowane – ich uprzywilejowanie może dotyczyć zarówno praw do głosu, jak i praw majątkowych.
Obligacje – to papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent (podmiot emitujący papiery wartościowe) stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza (wierzyciel) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.
W przypadku świadczenia pieniężnego, emitent zobowiązany jest do zwrotu pożyczonej kwoty w ściśle określonym terminie wraz z naliczonymi odsetkami.
Emitent obligacji odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z obligacji, z wyjątkiem obligacji przychodowych.
Emisja obligacji polega na przekazaniu kapitału spółce bezpośrednio przez inwestorów (wierzycieli).
obligacje skarbowe - emitowane przez Skarb Państwa
obligacje komunalne - emitowane przez samorządy terytorialne
obligacje podmiotów prawnych, np. obligacje przedsiębiorstw
.Podział obligacji ze względu na okres wykupu:
do 1 roku – nazywa się obligacjami krótkoterminowymi,
od 1-5 lat – nazywa się obligacjami średnioterminowymi,
powyżej 5 lat – nazywa się obligacjami długoterminowymi,
Wyróżniamy między innymi takie rodzaje obligacji jaki:
Obligacje imienne, obligacje na okaziciela, obligacje zamienne (można je zamienić na akcje emitenta obligacji lub na inny instrument finansowy), obligacje z prawem poboru oraz obligacje z opcją wykupu lub sprzedaży.
Determinanty rynku
Rynek oznacza ogół transakcji kupna - sprzedaży pomiędzy stronami. To również pewnego rodzaju mechanizm, który kształtuje stosunki pomiędzy stroną kupującą a sprzedającą poprzez wzajemne dostosowania popytu, podaży i ceny.
Rynek charakteryzuje się następującymi cechami:
odpłatność - produkty oferowane na rynku są przedmiotem sprzedaży, lub zakupu, czyli wymiany określonej kwoty pieniędzy za produkt
konkurencja - oznacza wzajemną rywalizację pomiędzy uczestnikami rynku (współzawodnictwo)
dobrowolność - każdy z uczestników rynku swobodnie decyduje o tym, jaki produkt, w jakiej ilości i za jaka cenę chce sprzedać/kupić.;
ekwiwalentność - oznacza, że wymianie podlegają równe wartości - za określony produkt należy zapłacić jego równowartość w pieniądzu.
Popyt oznacza więc zapotrzebowanie zgłaszane przez uczestników rynku na określony towar po określonej cenie w określonym czasie. Jeśli cena danego produktu maleje, to popyt na niego wzrasta. Z kolei jeśli cena dobra wzrośnie - wielkość popytu na nie zmniejszy się Poziom popytu na rynku zależy od wielu czynników m.in.:
cena danego produktu,
ceny innych produktów - porównujemy dany towar z cenami innych dóbr oferowanych na rynku. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dóbr substytucyjnych (czyli takich, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę) oraz dóbr komplementarnych (czyli takich, które muszą być kupowane razem z innymi i używane łącznie, ponieważ konsumowane osobno są właściwie bezużyteczne).
dochód - to suma pieniędzy, jaka można przeznaczyć na transakcje na określonym rynku w danym czasie.
moda, preferencje, gust, postęp cywilizacyjny - indywidualne upodobania kupującego mają znaczący wpływ na dokonywane zakupy.
liczba kupujących - im więcej kupujących, tym większy popyt obserwowany na rynku;
przewidywania dotyczące cen w przyszłości - prognozy dotyczące kształtowania się cen w najbliższym czasie wpływają na popyt - jeśli wzrost ceny jest bardzo prawdopodobny, to popyt na produkt może wzrosnąć (ludzie będą chcieli kupić więcej towaru zanim stanie się on droższy niż obecnie).
Podaż to ilość produktów oferowanych do sprzedaży na rynku w określonym czasie po określonej cenie. Do najistotniejszych czynników oddziałujących na rozmiar podaży zalicza się:
cena danego produktu - oznacza określoną kwotę pieniędzy, jaką sprzedający (producent, dostawca itp.) otrzymuje za jednostkę tego produktu.
ceny czynników produkcji - podaż danego towaru zależy od kosztów jego wytworzenia. Jeżeli koszty spadają, to rośnie opłacalność produkcji, a tym samym producenci decydują o zwiększeniu podaży tegoż dobra.
dostępność czynników produkcji - dostępność czynników wytwórczych ma wpływ na ceny tych czynników
technologia produkcji - oznacza pewien sposób zorganizowania procesu wytwarzania danego produktu (rodzaju i sposobu wykorzystanych czynników produkcji), najczęściej im lepsza technologia, tym niższe koszty wytwarzania, pozwalające na zwiększenie podaży.
ceny innych produktów - w sytuacji rosnących cen innych wyrobów, produkcja danego dobra staje się relatywnie nieopłacalna, więc producenci przesuwają swoje zasoby do tych dziedzin, w których ceny są wyższe i pozwalają na osiągnięcie większych przychodów i zysków;
liczba sprzedających - jeśli rośnie liczba producentów/dostawców danego towaru na rynku, wzrasta podaż danego produktu;
oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów i czynników wytwórczych - jeśli prawdopodobny jest wzrost cen czynników wytwórczych, podaż danego towaru zostanie najpierw zwiększona. Jeśli przewiduje się, że ceny dobra wzrosną, to podaż może zostać ograniczona;
pozostałe czynniki - w przypadku produktów spożywczych lub usług turystycznych rozmiary podaży zależą od klimatu i pogody