Wydział Nauk o Ziemi

Katedra Geomorfologii

i Paleogeografii Czwartorzędu

Ćwiczenie 3

Związek między odpornością skał, tektoniką, a rzeźbą terenu

Przedstawiony na mapach fragment terenu to okolice Chęcin w zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Zaprezentowany obszar jest bardzo ciekawy głównie z powodu geologicznego, jest to obszar który został wypiętrzony w czasie orogenezy kaledońskiej, a co za tym idzie jest to jedna z najstarszych form górskich na terenie naszego kraju. Na przestrzeni wieków utwory skalne ulegały fałdowaniom, znajdował się również pod oddziaływaniem zlodowaceń, erozji wodnej, wietrznej. W konsekwencji przez tysiące lat kształt tych ziem ulegał zmianom. Dzięki tak bogatej historii geologicznej na tym terenie mamy dostęp do wielu utworów skalnych pochodzących z najróżniejszych epok geologicznych na poziomie gruntu. Na niedużym obszarze możemy obserwować pokłady wapieni jurajskich, dewońskich dolomitów czy też kambryjskich łupków. Zaletę takiej sytuacji ludzie wykorzystywali już od stuleci, dlatego też w okolicach Kielc oraz Chęcin znajduje (obecnie większość z nich jest już nieczynna) się wiele kamieniołomów dostarczających pięknego kamienia wykorzystywanego głównie w budownictwie i dekoratorstwie budowlanym.

Na Rys. 2 przedstawiony jest przekrój geologiczny wzdłuż odcinka AB. Widzimy na nim jedną wielką antyklinę, a w zasadzie jej fragment, ponieważ pozostała jej część uległa zniszczeniu. Gdybyśmy na utworach kambryjskich kolejno umieścili pokłady z dewonu, cechsztynu i triasu, zobaczylibyśmy, że zamiast doliny pomiędzy 5-tym i 6-tym kilometrem przekroju mielibyśmy wysoką górę, która niewątpliwie niegdyś tam się znajdowała. Dziś odsłonięte w tym miejscu łupki są skałami niewielkiej odporności w związku z czym są bardziej podatne na niszczenie i w konsekwencji dolina w tym miejscu będzie się pogłębiać. natomiast odporniejsze skały dewonu będą wolniej ulegały degradacji w związku z czym w tych miejscach będziemy mieć góry. Jak widać na Rys. 1 grzbiety górskie znajdują się głównie na utworach bardziej odpornych, natomiast doliny tworzą się głównie wzdłuż mniej odpornych skał co wydaje się oczywiste.