W niniejszej pracy postaram się w sposób jasny i przystępny przedstawić wybrane skały i minerał. Do opisu wybrałam Kalcyt-minerał z gromady węglanów oraz skały głownie magmowe do których zaliczamy Bazalt, Gabro i Granit, a na koniec dla porównania przedstawiłam Margiel, czyli skałę osadową. Do niniejszej pracy, przedstawionej w formie pisemnej, załączam obiekty rzeczywiste przygotowane w specjalnej skrzyneczce.

Minerał to pierwiastek lub związek chemiczny o stałym stanie skupienia i zwykle krystalicznej budowie, utworzony w wyniku procesów naturalnych. Przykładem minerału może być: kwarc, hematyt, magnetyt, piryt czy kalcyt.

Kalcyt (Węglan wapnia, CaCO₃) - minerał z gromady węglanów. Posiada trygonalny układ krystalograficzny. Tworzy kryształy o pokroju izometrycznym, tabliczkowym, słupkowym i igiełkowym. Często wykształca bliźniaki oraz zrosty wielokrotne. Jest minerałem kruchym, sklasyfikowanym na trzecim miejscu w skali Mohsa, można go zarysować zwykłym miedzianym drutem. Kalcyt jest przezroczysty czasem przeświecający, o szklistym na ścianach kryształów, perłowym na powierzchnie łupliwości albo jedwabistym na skupieniach włóknistych połysku. Odznacza się doskonałą, trój kierunkową łupliwością oraz muszlowym przełamem. Najczęściej jest: bezbarwny, biały, jasnoszary, kremowy, żółtawy lub brunatny, ale bywa też: jaskrawożółty, pomarańczowy, różowy, czerwony (w różnych odcieniach), zielony, niebieski, fioletowy, czarny oraz wielobarwny (np. onyks marmurowy). Odznacza się białą rysą. Posiada zdolność do podwójnego załamywania światła (bardzo silna dwójłomności); wykazuje także luminescencję (białą, żółtą, pomarańczową, różową, czerwoną, kremową, niebieską bądź zieloną). Niektóre jego odmiany włókniste po oszlifowaniu w formie kaboszonu bądź kuli ujawniają efekt kociego oka. Gwałtownie reaguje z zimnym kwasem solnym, wywołując intensywne wydzielanie dwutlenku węgla, objawiające się charakterystycznym „burzeniem".

Kalcyt znajduje powszechne zastosowanie w budownictwie, hutnictwie (jako topnik), przemyśle chemicznym (do wytwarzania sody), szklarskim, a także w rolnictwie (jako nawóz). Stanowi podstawowy surowiec do otrzymywania wapna palonego i cementu. Był wykorzystywany do produkcji pryzmatów polaryzacyjnych (nikoli), używanych w różnych przyrządach optycznych, a w szczególności w mikroskopach petrograficznych. Bywa też stosowany jako kamień dekoracyjny i ozdobny.

Należy do minerałów bardzo pospolitych i wyjątkowo szeroko rozpowszechnionych. Występuje między innymi w Rosji, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech, Norwegii, Meksyku , USA czy Indonezji. W Polsce kalcyt występuje na Wyżynie Śląsko-Wieluńskiej,
w Pieninach, Tatrach, Górach Świętokrzyskich, a także na Górnym i Dolnym Śląsku. Dobrze wykształcone pojedyncze kryształy oraz szczotki kalcytu bywają spotykane też w okolicach Wojcieszowa, w Górach Kaczawskich, w Sudetach Wschodnich.

Skała to zespół różnych minerałów (skała polimineralna), lub wiele osobników jednego minerału (skała monomineralna), powstały w wyniku naturalnych procesów geologicznych.

W niniejszej prezentacji przedstawię cztery przykłady skał. Pierwszym z nich jest bazalt. Bazalt to skała magmowa, wylewna, zasadowa, powstająca w wyniku procesów wulkanicznych. Zbudowany jest głównie z plagioklazów zasobnych w wapń (labrador-bytownit), piroksenów (zwykle augit, a także hipersten) oraz niekiedy oliwinów(bazalt oliwi nowy). Posiada bardzo ciemną, zazwyczaj czarną, szaroczarną, barwę, czasem brunatną, zielonoczarną, czerwono czarną, a rzadziej zieloną bądź czerwonawą.

Przeważnie odznacza się strukturą skrytokrystaliczną lub porfirową (pełno- albo częściowo krystaliczną) oraz teksturą bezładną (bezkierunkową), zbitą (masywną) lub porowatą. Można też spotkać bazalt o teksturze fluidalnej bądź kierunkowej wynikającej z uporządkowanego ułożenia - nieco wyciągniętych - pęcherzy pogazowych. Ich nadmiar czasem prowadzi, do tego, że bazalt przechodzi w odmianę gąbczastą. Pustki w bazalcie są często wykorzystywane przez krystalizujące minerały wtórne, tworzące geody, druzy, szczotki krystaliczne oraz migdały (bazalt migdałowcowy).

Ten rodzaj skały wykorzystywany jest w budownictwie głownie drogowym do wyrobu kamienia podkładowego oraz jako kruszywo.

Występuje w Rosji, Kanadzie, na terenie Włoch. W Polsce powszechnie na terenie Dolnego Śląska, od zachodniej granicy Polski po okolice Opola.

Kolejną omawianą przeze mnie skałą jest gabro. Jest to skała magmowa, głębinowa (abisalna lub hipabisalna), zasadowa. Odznacza się strukturą pełno- i jawnokrystaliczną (przeważnie średnio- lub gruboziarnistą i czasami porfirowatą) oraz teksturą masywną
i bezkierunkową. Ma barwę szarą w różnych odcieniach (od jasno- do ciemnoszarej), zielonawą lub niemal czarną (typowe gabro zawiera od 35 do 60% minerałów ciemnych; w odmianach ciemnych - melagabrach - wartość ta może osiągać na-wet 90%). Często wykazuje charakterystyczną plamistość. Niekiedy można spotkać jego odmiany wykazujące wyraźną warstwowość (stratyfikację) lub smużystość, ukształtowaną podczas procesów plutonicznych, bądź rzadziej wskutek późniejszych deformacji tektonicznych.

Gabro wykorzystywane jest
w budownictwie, jako materiał okładzinowy, a także jako tłuczeń drogowy oraz kamień nagrobkowy.

Gabro występują masowo w obrębie ziemskiej skorupy oceanicznej (pod bazaltoida-mi), stanowiąc tam składnik tzw. kompleksów ofiolitowych. Tworzą też niewielkie intruzje
o charakterze pni magmowych, dajek i silli. Występuje m.in. w USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Turcji, Grecji czy Norwegii. W Polsce występują na Dolnym Śląsku, grupując się wokół bloku gnejsowego Gór Sowich (rejon góry Ślęży oraz okolice Braszowic
i Nowej Rudy), a także w krystalicznym podłożu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej
i północnowschodniej części kraju (rejon Suwałk, Kętrzyna i jeziora Śniardwy).

Granit to też skała magmowa, głębinowa (abisalna lub rzadziej hipabisalna), tyle, że kwaśna, będąca głównym przedstawicielem granitoidów. Może mieć barwy: białą, kremową, jasnoszarą lub różowawą, bywa też żółtawy, zielonawy, różowoczerwony lub czerwony (np. g. rapakiwi). Odznacza się strukturą jawnokrystaliczną (najczęściej grubo-
i równoziarnistą lub porfirowatą) oraz teksturą masywną (czasami porowatą, np. miarolityczną, miarole) i bezkierunkową (rzadziej kierunkową). Niekiedy spotkać go można o strukturze drobnoziarnistej (mikrogranit), pismową (granit napisowy) bądź teksturę orbikularną (granit orbikulamy).

Granit od starożytności znajduje swoje zastosowanie w budownictwie. Stosuje się go głównie jako materiał okładzinowy (w postaci polerowanych płyt), posadzkowy, drogowy (kostka brukowa, płyty chodnikowe, krawężniki itp.) oraz nagrobkowy.

Jest skałą dość pospolitą i szeroko rozpowszechnioną. Występuje m.in. w Afryce, Brazylii, Rosji, Kanadzie i USA, Skandynawii, Wielkiej Brytanii. W Polsce występują
w wielu rejonach Dolnego Śląska, m.in. w masywach: karkonoskim, strzegomskim, kłodzko-złotostockim, łużyckim, a także na obszarze Gór i Pogórza Izerskiego, Gór Złotych (granitoidy jawornickie) oraz w okolicach Kudowy (granitoidy kudowskie). Lokalnie można go też spotkać w Tatrach i na Suwalszczyźnie.

Natomiast margiel to skała osadowa, węglanowo-ilasta. Stanowi skałę pośrednią między iłem i wapieniem. Margiel tworzą się w środowisku morskim oraz jeziornym. Odznacza się szarą, szarobrunatną lub szarozieloną barwą. Ma równo- i zwykle bardzo drobnoziarnistą strukturę oraz przeważnie masywną i warstwowaną bądź łupkową teksturą. Skała ta brudzi ręce oraz reaguje („burzy") z kwasem solnym, pozostawiając drobną zawiesinę ilastą. Odmiany zasobne w kwarc wydają przy uderzeniu charakterystyczny dźwięk (margle dzwoniące).

Margle są ważnym surowcem przemysłu cementowego, bywają też używane jako kamień budowlany lub nawóz mineralny. Skały te zawierają też cenne minerały kruszcowe dzięki czemu są też źródłem otrzymywania miedzi (Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy).

Margiel należy do skał dość pospolitych i szeroko rozpowszechnionych. W Polsce znane są z utworów kredowych Dolnego Śląska (np. Gór Stołowych oraz Pogórza Kaczawskiego) oraz Opolszczyzny. Często są spotykane w Górach Świętokrzyskich, Tatrach i na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej. Stanowią powszechny składnik utworów trzeciorzędowych wypełniających zapadlisko przedkarpackie.

W niniejszym opracowaniu, przedstawiłam zgodnie z założeniami opis przykładowych skał oraz minerału. Praca zawiera takie informacje odnoszące się do opisywanych przykładów jak ich: nazwa, budowa, barwa, struktura, wykorzystanie w budownictwie oraz występowanie. Opisywane okazy można obejrzeć na udostępnionych zdjęciach własnych
(w tekście) oraz w załączniku (skrzyneczka z okazami poglądowymi).

Bibliografia:

Bolewski A. , Manecki A., Mineralogia szczegółowa, Wyd. Polskiej Agencji Ekologicznej, 1993 ,

Żaba J., Ilustrowany słownik skał i minerałów, Wyd. Videograf II, 2003