Niewolnictwo w USA

Niewolnictwo w USA

Niewolnictwo zapoczątkowane na kontynencie północnoamerykańskim w pocz. XVII wieku, istniało we wszystkich koloniach angielskich aż do amerykańskiej wojny o niepodległość.

Delaware już w pierwszej swojej konstytucji z 1776 roku zakazało importu i sprzedaży niewolników na terenie stanu, w 1783 roku niewolnictwo zlikwidowano w Massachusetts. W Pensylwanii dzieci niewolników miały uzyskać wolność po ukończeniu 28 roku życia, podobnie w Connecticut i Rhode Island, w Nowym Jorku niewolników wyzwolono w 1785 roku, a w 1786 roku w New Jersey. Ogólnokrajowy zakaz niewolnictwa w stanach północnych i północno-zachodnich uchwalił Kongres w 1787 roku.

Niewolnicy w stanach południowych

Niewolnictwo utrzymało się jednak w stanach południowych, mimo iż pod koniec XVIII wieku zmalała gospodarcza potrzeba niewolnictwa. Dotychczasowa gospodarka południa opierająca się na eksporcie tytoniu, indygo i ryżu, stawała się coraz mniej opłacalna. Zaczęło brakować pracy dla niewolników a ich ceny spadały. Jednak na południu bano się skutków wyzwolenia niewolników.

W 1790 roku na 4 000 000 mieszkańców Stanów Zjednoczonych, Murzynów było 750 000 (ok. 20 procent ludności), a aż 90 procent z nich mieszkało

na południu. W Wirginii, Karoliny Południowej i Północnej, Georgii oraz Maryland – na ogólną liczbę 1 793 000 mieszkańców, aż 641 600 (ok. 36 procent) to niewolnicy a 32 000 to wolni Murzyni. W samej Wirginii niewolnicy stanowili 40 procent ludności.

Ponowne zapotrzebowanie na tanią siłę roboczą (niewolników) wzrosło po skonstruowanie w 1793 przez Eli Whitney odziarniarki bawełny. Rewolucja przemysłowa w Anglii i nowe wynalazki, jak maszyny do tkania i przędzenia, zmniejszyły koszty produkcji i wpłynęły na rozwój przemysłu tekstylnego i wzrost zapotrzebowania na surowiec – bawełnę. Nowa uprawa w szybkim tempie zdominowała gospodarkę południowych stanów USA, rosła także liczba niewolników, w 1810 było ich 1 200 000, a w 1860 już blisko 4 000 000.

Ukształtowanie się dwóch modeli

gospodarczych w Stanach Zjednoczonych, które dzieliły często sprzeczne interesy było powodem kryzysów politycznych w I połowie XIX wieku. Południe z dominującą gospodarką rolną nastawioną na eksportową produkcję bawełny i sprowadzające z zagranicy potrzebne jej produkty przemysłowe dążyło do utrzymania niewolnictwa i niskich ceł, które były gwarantem zysków plantatorów. Na północy gdzie dominował handel i przemysł

domagano się wysokich ceł ochronnych i zniesienia niewolnictwa (żywo rozwijał się ruch abolicjonistyczny). Konflikty między północą a południem groziły rozbiciem Unii i wymagały wypracowania kompromisów.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787

Uchwalona w 1787 w Filadelfii Konstytucja Stanów Zjednoczonych przewidywała, że Kongres miał się składać z dwóch izb. W Senacie każdy stan miał mieć dwóch przedstawicieli, natomiast do Izby Reprezentantów miano wybierać posłów proporcjonalnie do ludności.

Powstał problem jak niewolnicy mają być traktowani. Południe chciało wliczyć niewolników do podstawy, według której obliczano ilość mandatów poselskich dla poszczególnych stanów, ale nie liczyć ich, gdy rozdzielano na stany przypadające na nie podatki bezpośrednie, na to nie mogła się zgodzić północ. Kompromis, jaki wypracowano przewidywał, że liczba posłów i całość sum podatków bezpośrednich będzie podzielona między poszczególne stany proporcjonalnie „w stosunku do ich mieszkańców, która to liczba będzie ustalona w ten sposób, iż do liczby wszystkich ludzi wolnych (…) doda się trzy piąte wszystkich innych ludzi” (tj. niewolników). Konstytucja nakładała także obowiązek wydawania zbiegłych niewolników, a Kongres nie miał prawa zakazać handlu niewolnikami przed rokiem 1808.

W 1803 roku Stany Zjednoczone zakupiły

od Francji tereny leżące na zachód od rzeki Missisipi. Na tych terenach powstały nowe stany, których konstytucje sankcjonowały niewolnictwo, Luizjana (przyjęta do Unii w 1812 roku), Missisipi (1817), Alabama (1819) potem Floryda, Teksas, Arkansas, Tennessee, Kentucky i Missouri. Ekspansja niewolnictwa następowała pomimo uchwalenia przez Kongres w 1807 roku zakazu przywozu niewolników od 1 stycznia 1808. Mimo iż ustawa z marca 1819 upoważniała prezydenta do wykorzystania okrętów wojennych do kontroli czy amerykańskie statki

prowadzą handel niewolnikami, a ustawa z maja 1820 uznawała handel niewolnikami za akt piractwa, nie zdołano zatrzymać przemytu niewolników do Sanów Zjednoczonych. Rosło także znaczenie wciąż legalnego rynek wewnętrznego, Wirginia zyskała miano stanu zajmującego się hodowlą niewolników.

Kompromis Missouri z 1820

Jednym z problemów, przed którym stały Stany Zjednoczone w początkach XIX wieku było dopuszczenie niewolnictwa w nowo przyjmowanych do Unii stanach. Ekspansja jednego z dwóch rodzajów gospodarki, oznaczała poprzez przewagę w Kongresie oraz w kolegium elektorskim, wybierającym prezydenta, możliwość realizacji własnych interesów w polityce rządu federalnego. Konflikt między północą a południem zaostrzył się w roku 1819. Po przyłączeniu do Unii Alabamy na dwadzieścia dwa stany jedenaście było stanami niewolniczymi a jedenaście wolnymi od niewolnictwa. Gdy w 1819 roku o przyłączenie do Unii zwróciło się Missouri, powstał problem czy przyjąć ten stan jako niewolniczy jak żądało tego południe, czy wolny od niewolnictwa, za czym opowiadała się północ. Kompromis uchwalony przez Kongres 3 marca 1820 roku przewidywał, że stan Missouri zostanie przyłączony jako stan niewolniczy, ale dla równowagi podniesiono do rangi stanu terytorium na północnym-wschodzie Massachusetts – Maine. W ten sposób na dwadzieścia cztery stany połowa miała charakter niewolniczy, a w drugiej połowie obowiązywał zakaz niewolnictwa. Kompromis Missouri przewidywał także zakaz niewolnictwa na obszarach leżących na północ od 36°30’ szerokości geograficznej północnej.

Kompromis 1850 roku

Problem niewolnictwa powrócił w 1849 roku w związku z przyjęciem do Unii Kalifornii. Kalifornia w wniosku o przyjęcie do Unii chciała, aby na jej terenie obowiązywał zakaz niewolnictwa. Dotąd istniała równowaga między stanami wolnymi a niewolniczymi (po piętnaście stanów), przyjęcie Kalifornii naruszałoby równowagę. W Senacie ścierały się cztery poglądy. Niektórzy żądali wydłużenia aż do Pacyfiku ustalonej w Kompromisie Missouri granicy niewolnictwa. Inna propozycja przewidywała wprowadzenie zakazu niewolnictwa na wszystkich terytoriach leżących na zachodzie i nie mających praw samodzielnych stanów. Część senatorów uważała, że Kongres w ogóle nie ma prawa zakazywać niewolnictwa. Ostatnie stanowisko przewidywało, że to mieszkańcy każdego terytorium powinni rozstrzygać o charakterze swojego terytorium. Aby uchronić Unię przed secesją i wojną senatorowie pod przewodnictwem Henry’ego Claya i Daniela Webstera, zaproponowali rozwiązanie kompromisowe. Tzw. „Kompromis 1850 roku” zakładał przyjęcie Kalifornii do Unii jako stanu, w którym obowiązywał zakaz niewolnictwa, ale na terenach Nowego Meksyku i Utah sami osadnicy mieli zdecydować o charakterze przyszłych stanów. Zadecydowano, że w stołecznym okręgu Kolumbia niewolnictwo będzie dozwolone, ale handel niewolnikami zabroniony. Równolegle przyjęto także ustawę nakazującą surowe karanie osób, które udzielają pomocy zbiegłym niewolnikom.

Ustawa Kansas-Nebraska z 1854

Ponownie konflikt wybuchł podczas przyjmowania do Unii stanu Nebraski. Ustawa Kansas-Nebraska z maja 1854 odwoływała kompromis Missouri z 1820, uznając, że jest sprzeczny z zasadą wprowadzoną w ustawie z 1850 roku o nieinterwencji Kongresu w sprawy niewolnictwa w poszczególnych stanach i terytoriach. Wszystkie sprawy dotyczące niewolnictwa winny być rozpatrywane przez właściwe sądy lokalne oraz Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych. Z obszaru Nebraski wydzielono jego południową część i przyjęto do Unii jako niewolniczy stan Kansas.

Sprawa Dreda Scotta z 1857

Sprawą, która wywołała kontrowersje i niezadowolenie na północy, był wyrok w marcu 1857, w którym Sąd Najwyższy odrzucił pozew Murzyna – Dreda Scotta. Wystąpił on do sądu o uznanie go za wolnego, ponieważ mieszkając wraz ze swoim panem na północy w wolnym stanie przestał być niewolnikiem. W uzasadnieniu Sąd uznał, iż nawet Kongres nie ma prawa znieść niewolnictwa (kompromis Missouri z 1820 roku Sąd Najwyższy uznał

za niezgodny z V poprawką do konstytucji). Konstytucja zabrania pozbawiania osób ich własności, a jednym z rodzajów własności, która podlega ochronie konstytucyjnej, jest własność niewolników. Sąd uznał, że Murzynom nie przysługuje obywatelstwo Stanów Zjednoczonych, a więc nie mogą on występować przed sądem federalnym.

Wojna Secesyjna

Możliwość zniesienia niewolnictwa zarysowała się po secesji południa i rozpoczęciu wojny w 1861. Południe zdecydowało się na wojnę dla ochrony południowych instytucji, z których jedną z ważniejszych było niewolnictwo.

W lipcu 1862 Północ wydała akt o konfiskacie - niewolnicy, którzy wstąpią do wojsk Unii oraz będący własnością rebeliantów, gdy staną się jeńcami wojennymi, otrzymują wolność na zawsze. 22 września 1862 Abraham Lincoln ogłosił proklamację emancypacyjną (obowiązująca od 1 stycznia 1863), oznaczała ona przyznanie wolności niewolnikom na obszarze podległym Konfederatom. Proklamacje tą Lincoln wydał jako głównodowodzący armią i flotą, dlatego kwestionowano jej ważność. Dopiero uchwalana w 1865 XIII poprawka do konstytucji stwierdzała, że „niewolnictwo (…) nie będzie istniało w obrębie Stanów Zjednoczonych ani żadnym miejscu podległym ich jurysdykcji.” Zniesienie niewolnictwa mimo, iż było momentem przełomowym w historii Stanów Zjednoczonych nie rozwiązało problemu ludności czarnej w Ameryce, rasizm i wprowadzenie segregacji rasowej ciążyło na stosunkach wewnętrznych przez następne sto lat.

Bibliografia

* Bartnicki Andrzej, Michałek Krzysztof, Rusinowa Izabella, Encyklopedia historii Stanów Zjednoczonych Ameryki. Dzieje polityczne (od Deklaracji Niepodległości do współczesności), Warszawa 1992.

* Beard Charles A., Beard Mary R., Rozwój cywilizacji amerykańskiej, t. 1, Warszawa 1961.

* Dzwonkowski Włodzimierz, Stany Zjednoczone w XIX wieku, Łódź 1948.

* Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki, pod red. Andrzeja Bartnickiego, Donalda T. Critchlowa, t. 3 1848 – 1917, pod red. Waltera Nuganta, Haliny Parafianowicz, Warszawa 1995.

* Konstytucja Stanów Zjednoczonych, (w:) Paweł Zaremba, Historia Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1992.

* Osiatyński Wiktor, Ewolucja amerykańskiej myśli społecznej i politycznej, Warszawa 1983.

* Osiatyński Wiktor, Korzenie „Korzeni”. Dzieje Murzynów w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 1981.

* Pastusiak Longin, Prezydenci. Stany Zjednoczone od Jerzego Waszyngtona do Ronalda Reagana, cz. 1, Warszawa 1987.

* Rozbicki Michał J., Narodziny narodu. Historia Stanów Zjednoczonych do 1861 roku, Warszawa 1991.

* Rusinowa Izabella, Tom czy Sam. Z dziejów Murzynów w Ameryce Północnej, Warszawa 1983.