USA

FEDERALIZM AMERYKAŃSKI

Federalizm – ustrój państwa oparty na zasadzie federacji.

1. Z zasady amerykańskiego federalizmu wynika, że stany są suwerennymi jednostkami politycznymi.

1. Istnieje odrębne pojęcie obywatelstwa Stanów Zjednoczonych i obywatelstwa określonego stanu.

2. Władza federalna jest podzielona pomiędzy organy federalne i stanowe, przy czym uprawnienia pierwotne przysługują stanom, a organom federalnym – delegowane, które wyznacza konstytucja.

3. Decyzje władz federalnych w powierzonym im zakresie są nadrzędne nad stanowymi.

4. Władze federalne mają własny aparat służący do bezpośredniego zapewnienia realizacji własnych decyzji.

5. Stany mają własne parlamenty, władzę wykonawczą, kierowaną przez gubernatora, oraz własne sądownictwo ze stanowym sądem najwyższym.

Funkcje wice prezydenta:

• spełnia funkcje przewodniczącego Senatu, nadzoruje kwestie proceduralne i ma decydujący głos w sytuacji większości w wyższej izbie Kongresu

• przewodniczy też sesji obu izb Kongresu, kiedy formalnie zliczane są głosy elektorów w wyborach prezydenckich

• W XX wieku rola wiceprezydenta wyraźnie wzrosła – jest on zwyczajowo zapraszany na posiedzenia gabinetu, a na mocy decyzji Kongresu z roku 1949 r. jest jednym z czterech stałych członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego.

• pełni obowiązki prezydenta, gdy ten nie jest zdolny do ich wykonywania,

• w przypadku opróżnienia urzędu prezydenta (śmierć, ustąpienie lub usunięcie przez Kongres) obejmuje go i sprawuje go do końca kadencji.

KONGRES W USA

Struktura organizacyjna Kongresu USA – dwuizbowość:

Izba Reprezentantów (21 STAŁYCH),

Senat (16 stałych)

- każda z nich ma własny regulamin odrębne konwenanse konstytucyjne, różne okresy kadencji odmienne uprawnienia konstytucyjne i różne elektoraty. Obie izby są w zasadzie równe dzielą podobne uprawnienia w procesie ustawodawczym i kontroli administracji, mają taki sam system komisyjnej i partyjnej kontroli, Role i uprawnienia obu izb są od siebie uzależnione muszą ze sobą współpracować i koordynować swojej działania.

Przywódcy partyjni i przewodniczący komisji czuwają nad odpowiednim porządkiem rozpatrywania projektów ustawodawczych, organizują poparcie swoich członków zajmują się zagadnieniami legislacyjnymi, kontaktują się z prezydentem i jego personelem. W izbie formalne przywództwo należy do spikera w Senacie do wice prezydenta który podejmuje decyzje w sprawach porządku obrad, przekazuje projekty ustaw, powołuje członków.

Wyboru do Kongresu USA:

Bierne prawo wyborcze w wyborach do Kongresu jest zróżnicowane|:

- Senat (każdy stan dwa miejsca) – min. 30 lat, obywatel USA co najmniej 9 lat i zamieszkanie w stanie którym ma reprezentować

- Izba Reprezentantów – min. 25 lat, obywatel USA co najmniej 7 lat oraz zamieszkanie w stanie, z którego kandyduje.

Wybory do obu izb odbywają się w tym samym czasie – pełen skład Izby Reprezentantów (435 członków) i jedna trzecia składu Senatu (pełen 100 członków), członkowie Izby reprezentują naród – grupy wyborców, a senatorowie – stany.

Kompetencje Kongresu USA

- ustrojodawcze (uprawnienia w procesie zmiany konstytucji)

- ustawodawcze

- kreacyjne (np. wybór prezydenta)

- sądownicze

- śledcze

- kontrolne (szczególnie aparatu administracji a nie prezydenta)

PARTIA DEMOKRATYCZNA

Początki partii sięgają do 1793, choć obecna nazwa używana jest tylko od około 1833.

Wokół Partii Demokratycznej grupują się ludzie zrzeszeni w związki zawodowe, murzyńska mniejszość oraz ludzie, których republikańska opozycja określa jako naiwniaków o rozdartych w bólu sercach, cierpiących za biednych i upośledzonych. Ci ostatni, to między innymi uniwersytecka inteligencja, która żyje dostatnio, ale ma za złe niedokształconym „kapitalistom”, że żyją lepiej. Tradycyjnie Partię Demokratyczną popierali także politycznie i medialnie wpływowi Żydzi, oraz grupy takie jak homoseksualiści, zwolennicy przerywania ciąży itp. Obecnie jednak, stało się zjawisko niespodziewane, jako że pewna politycznie wpływowa grupa intelektualistów żydowskich zaczęła popierać politykę republikańskiego prezydenta Busha, którego plany rozszerzenia „demokracji” Bliskim Wschodzie odpowiadają zarówno interesom Izraela jak i ich własnym teoriom idealnego „Demokratycznego Świata”. Wśród Partii Demokratycznej istnieją także tendencje do „inżynierii socjalnej” poprzez wyznaczanie różnego rodzaju kwot faworyzujących mniejszości narodowe przy zatrudnianiu czy przy przyjęciach na uniwersytety, w sposób zbliżony do systemu stosowanego w PRL-u, kiedy aplikantom pochodzącym a klasy „robotniczo-chłopskiej” przyznawano dodatkowe punkty przy przyjęciach na studia.

PARTIA REPUBLIKAŃSKA

Początki partii sięgają okresu sprzed wojny secesyjnej, kiedy to rósł w siłę ruch przeciwników niewolnictwa. Niektórzy z nich szukali metod politycznej walki z tym zjawiskiem. Nie znajdując poparcia u żadnej z liczących się ówcześnie sił politycznych

Partia Republikańska zrzesza wokół siebie różnej maści i wielkości przedsiębiorców, jako że w założeniach popiera ona mniejsze podatki i ułatwienia dla biznesu. Programowo Partia Republikańska głosi małą ingerencję Rządu w życie prywatne obywateli, oraz zaleca dyscyplinę fiskalną rządu, czyli zbalansowany budżet.W kwestiach społecznych są konserwatystami. Wypadki ostatnich kilku lat zaprzeczają jednak tej regule, jako, że bieżący rząd republikański wydaje pieniądze na prawo i lewo a jeśli chodzi o ingerencje w życie osobiste obywateli, to zostawił Demokratów daleko w tyle. Wokół tej partii, grupują się na ogół ludzie biali, religijni oraz fundamentaliści chrześcijańscy, wierzący w dokładną interpretację Pisma Świętego. Podobno w USA, tych ostatnich jest, wedle Instytutu Gallupa zajmującego się badaniem opinii publicznej, 42%. Fundamentaliści zaczęli od niedawna odgrywać znaczącą rolę polityczną, i można powiedzieć powoli, u działem Prezydenta Busha, niwelują zasadę rozdziału Religii od Państwa.

System partyjny:

• W USA występuje typowy system dwupartyjny (partia Republikańska i Demokratyczna).

• W systemie tym legalnie działa wiele partii, ale tylko dwie partie spośród nich są wiodące i posiadają realne szanse na zdobycie władzy

• Partia zwycięska tworzy rząd jednopartyjny

• System ten stwarza korzystne warunki do stabilizacji i zrównoważenia systemu politycznego

• Partia, która wygrała wybory z powodzeniem przetrwa do końca kadencji

• W systemie tym działa legalna opozycja i możliwa jest rotacja u władzy

• Istotnym faktem tego systemu jest to, że partia pozostająca w opozycji w trakcie trwania danej kadencji przygotowuje gabinet cieni, będąc w każdej chwili gotowa na przejęcie władzy

System partyjny jest m.in.:

1. płaszczyzną konfrontacji programów partii politycznych i wymiany poglądów,

2. forum kształtowania opinii publicznej i kultury politycznej,

3. mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania prawomocności (legitymizacji) istniejącej władzy państw.

Ze względu na liczbę legalnie działających partii w USA wyróżniamy system dwupartyjny– tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy.

System wyborczy:

Wybory są dwuizbowe. Najpierw wyborcy wyłaniają elektorów, następnie elektorzy dokonują formalnego wyboru prezydenta. Stanowisko to ta sama osoba może sprawować przez dwie kadencje. Konstytucja określa w sposób pełny bierne prawo wyborcze. Niema ograniczenia praw wyborczych ze względu na rasę, kolor skóry lub poprzednie niewolnictwo, płeć; uregulowały prawa wyborcze, uchyliły stanowe podatki wyborcze, ustaliły granice czynnego prawa wyborczego na lat 18.

Na poziomie wyborów stanowych selekcja kandydatów dokonywana jest na podstawie bezpośrednich wyborach wstępnych. Przepisy stanowe definiują członkostwo partii i regulują zasady wyboru funkcjonariuszy partyjnych różnych szczebli. Prawybory stanowią cechę specyficzną amerykańskiego systemu wyborczego. Proces nominacji, stanowiący jeden z zasadniczych etapów wyborów, odbywa się w głosowaniu powszechnym.

W wyborach do Senatu, w którym każdy stan dysponuje dwoma miejscami, kandydować mogą osoby, które umączyły 30 lat, są obywatelami amerykańskimi co najmniej od 9lat i zamieszkują w stanie, który mają zamiar reprezentować. W wyborach do Izby Reprezentantów bierne prawo wyborcze przysługuje osobą, które ukończyły 25 lat, są obywatelami amerykańskimi co najmniej od 7 lat oraz zamieszkują w stanie, z którego kandydują.

Wybory do obu izb Kongresu odbywają się co dwa lata, w tym samym czasie wybierany jest pełny skład Izby Reprezentantów i 1/3składu Senatu. Wybory do Izby Reprezentantów dokonywane są w określonych wyborach, na które podzielony jest dany stan powoduje, że do izb Kongresu obejmują dwie kampanie wyborcze. Kandydaci do fotela Senatu bądź Izby Reprezentantów uzyskują nominacje partyjne w wyniku prawyborów, których rezultat w zdecydowanej większości przypadków potwierdza w ostatecznym głosowaniu, odbywającym się tradycyjnie w latach parzystych na początku listopada.

Władza Sądownicza interpretuje ustawy uchwalone przez Kongres.

Federalny Sąd Najwyższy posiada w tej mierze szczególną rolę. Zdaniem Sądu Najwyższego ustawa sprzeczna z Konstytucją nie jest prawem, nie może zatem obowiązywać.

Sąd Najwyższy, który orzeka w konkretnej sprawie nie może uchylić ustaw sprzecznych z konstytucją, natomiast może rozpoznając konkretny kazus uznać przepisy sprzeczne z konstytucją za nie obowiązujące i nie stosować ich do rozstrzygnięcia. Praktyczny skutek jest ten sam, gdyż ustawy, której Sąd Najwyższy zarzucił sprzeczność z konstytucją, nie będą stosować rządy federalne ani stanowe.

Badania zgodności ustaw z konstytucją czyni z Sądu Najwyższego realną trzecią władzę w państwie, określaną często jako „trzeci izba Kongresu” i daje mu możliwość przeciwstawienia się Kongresowi i prezydentowi, a niekiedy nawet paraliżowania ich polityki.

Stosunki pomiędzy kongresem a prezydentem:

Izba Reprezentantów Kongresu może postawić prezydenta w stan oskarżenia i skazać go za: przekupstwo, zdradę lub inne ciężkie przestępstwa czy przewinienia. W ramach tzw. instytucji impeachmentu

Prezydent nie może rozwiązać Parlamentu

Uprawnienia ustrojodawcze Izby Reprezentantów i Senatu:

Izba jako część Kongresu ma prawo do dokonywania zmian w Konstytucji. Aby zmiany weszły w życie, muszą uzyskać poparcie 2/3 członków każdej z izb a następnie zgodę 3/4 legislatur stanowych.

Każda ustawa musi uzyskać poparcie zarówno w Senacie jak i Izbie Reprezentantów. Inaczej niż ma to miejsce np. w parlamencie brytyjskim lub polskim, obie izby mają praktycznie jednakową rolę w procesie legislacyjnym i izba niższa nie ma możliwości odrzucenia stanowiska Senatu i w przypadku rozbieżności konieczne jest uzgodnienie kompromisowej wersji, która w jednym brzmieniu zostanie zaakceptowana przez obie izby.

Sposób powoływania – Sądownictwo Federalne:

Prezydent nominuje sędziów federalnych

Prezydent powołuje i odwołuje za zgodą Senatu - Prezesa i sędziów Sądu Najwyższego Sędziowie Sądu Najwyższego sprawują swój urząd dożywotnio

Mogą przejść na emeryturę w wieku 70 lat, ale rzadko korzystają z tej możliwości. Dlatego zwykło się mówić, że „sędziowie SN nigdy nie przechodzą na emeryturę, a umierają rzadko”

Funkcje Władzy sądowniczej USA

1. funkcja kreacyjna wiąże się z poważną rolą prawa precedensowego w USA. Precedensy stwarzają sądowi duże możliwości interpretacyjne. Sąd może odstąpić od zaistniałego precedensu, uznając, że rozpatrywana sprawa różni się od sprawy będącej źródłem precedensu lub może dokonać złamania precedensu, uzasadniając swoje stanowisko interesem społecznym. Sąd Najwyższy, rozstrzygając spory na podstawie prawa precedensowego, nie tylko stosuje prawo, ale również tworzy nowe normy prawne.

2. funkcja interpretacyjna związana jest z wykładnią ustaw i innych aktów stanowionych przez Kongres i władzę wykonawczą. Sądowa wykładnia ustaw odgrywa szczególną rolę, gdyż ustawy te są na ogólnym tle prawa precedensowego precedensowego są w nie „wkomponowane”. Sędziowie stosują ustawy i dokonują ich interpretacji, jednocześnie w poważnym stopniu określają ich treść.

3. funkcja ustrojodawcza wiąże się z przysługującym sądom amerykańskim prawem kontroli zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów prawnych oraz działań urzędowych. Oznacza to, że w przypadku zakwestionowania przed sądem, może on podjąć badania czy dana ustawa, inny akt lub działania urzędowe nie są sprzeczne z konstytucją. Stwierdzenie sprzeczności z konstytucją nie powoduje formalnego ich unieważnienia, oznacza natomiast poparcie danego działania. Faktycznie jednak uznanie ustawy za sprzeczną z konstytucją dyskwalifikuje ją. Kontroli konstytucyjności dokonuje każdy sąd, a szczególnie rola Sądu Najwyższego wynika z faktu, iż jako instancja odwoławcza dokonuje ostatecznych rozstrzygnięć w tego rodzaju sprawach.