I. SOCJOLOGIA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

SOCJOLOGIA:

• nauka, której przedmiotem jest ogół zjawisk i procesów związanych z tworzeniem, funkcjonowaniem, przekształceniem i rozpadem różnych form życia zbiorowego

• termin wprowadzony przez A. Comte (1837)

• dyscyplina wieloparadygmatyczna

Kategorie praw socjologicznych:

1. Prawa stwierdzające stałe współwystępowanie faktów społecznych.

2. Prawa stwierdzające zależność funkcjonalną lub współzmienność faktów społecznych.

3. Prawa stwierdzające prawidłowości rozwoju i regularne tendencje.

4. o podobieństwie lub statycznym prawdopodobieństwie związku pomiędzy faktami społecznymi.

5. Prawa stwierdzające lub sugerujące związek przyczynowy pomiędzy faktami społecznymi.

Współczynnik humanistyczny:

• pojęcie to wprowadził F. Znaniecki

• systemy społeczne należy rozpatrywać zgodnie z doświadczeniami i działaniami człowieka (także z perspektywy podmiotu badanego)

• podejście subiektywno-obiektywne

Typy idealne Webera:

• pojęcia analityczne o jakościowym charakterze, służące do organizacji i interpretacji danych, posiadających zróżnicowane właściwości

• typy sprawowania władzy (racjonalna, tradycjonalna, charyzmatyczna)

Podstawowe klasy konstrukcji pojęć teorii socjologicznej:

• pojęcia ogólne (porządkujące i klasyfikujące, zmienne zależne i niezależne; określenia ogólne, kategorie, pojęcia operacyjne, analityczne)

• prawa i inne typy generalizacji

• teoria – schemat pojęciowy służący wyjaśnianiu określonych praw

II. OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA I PROCES JEJ KSZTAŁTOWANIA

MODELE OSOBOWOŚCI:

1. gdzie osobowość traktowana jest jako zbiór różnego rodzaju cech charakteru

2. gdzie niektórym tylko cechom przypisuje się konstytuujące znaczenie

   • jaźń odzwierciedlona (looking-glass-self) wg Cooleya: widzimy siebie przez wyobrażenie o tym, co myślą o nas inni ludzie; rzeczywistość społeczna = zespół faktów psychicznych

   • wewnętrzna konwersacja, przyjmowanie ról (fazy zabawy i gry);
     G.H. Mead: „I” – odpowiedź organizmu na postawy innych oraz „me” – kieruje się nawykami, zespół postaw innych ludzi

3. gdzie osobowość przedstawiona jest jako określona struktura i wewnętrzne mechanizmy regulacyjne odpowiadające określonemu poziomowi organizacji

   • psychoanalityczna koncepcja Freuda:

• id (ono) – zbiór prymitywnych impulsów i popędów (instynkt, podświadoma chęć zaspokajania przyjemności)

• ego – świadoma jaźń człowieka (wyobrażenia, spostrzeżenia, pamięć, umiejętność oceny, wola i decyzja), tu działają mechanizmy zabezpieczające przed konfliktami

• superego (nadjaźń) – uwewnętrzniona kultura, uwewnętrznione społeczeństwo, wewnętrzny reprezentant standardów moralnych społeczeństwa (wyrzuty sumienia, poczucie winy, duma, samozadowolenie)

• mechanizmy działające na poziomie ego, mające na celu utrzymanie równowagi między id a superego:

  • stłumienia (wyparcie impulsów pochodzących z id)

  • racjonalizacji (próba uzasadnienia impulsów)

  • reakcji upozorowanej (manifestowanie uczuć przeciwstawnych)

  • sublimacji (zastępcze formy wyładowania impulsów, sztuka)

  • projekcji (przypisywanie in. impulsów przez nas niezaspokajanych)

  • przeniesienia (wyładowanie impulsów na tych, którzy nie są właściwym przedmiotem np. naszej agresji)

• koncepcja osobowości wg J. Szczepańskiego

- osobowość jest wytworem społeczeństwa i jego kultury

- elementy składowe osobowości:

• biogenne (dziedziczone cechy biologiczne)

• psychogenne (dziedziczone cechy psychiczne, plastyczne, możliwe do modyfikacji na drodze socjalizacji):

• inteligencja

• pamięć

• wola

• wyobraźnia

• temperament

• spostrzegawczość

• socjogenne:

• jaźń odzwierciedlona

• jaźń subiektywna

• role społeczne

• kulturowy ideał osobowości

EMOCJE:

• nastroje

• temperament

• zaburzenia emocjonalne

UMYSŁ EMOCJONALNY:

• szybszy od umysłu racjonalnego (brak refleksji i analizy w procesie poznawczym)

• uproszczony sposób patrzenia na rzeczywistość

• pewność generowanych działań

• intuicyjność

• logika asocjacyjna (porównania, metafory, mity, luźne skojarzenia)

• nosi znamiona myślenia infantylnego (kategorycznego, „czarne-białe”, spersonalizowanie, nieprzyjmujące krytyki)

• traktowanie wydarzeń teraźniejszych tak jakby działy się w przeszłości (jeśli kojarzą się z silnymi emocjami)

• kierowany uczuciami

INTELIGENCJA EMOCJONALNA:

Wiąże się z:

• znajomością własnych emocji (rozpoznawania ich treści)

• kierowaniem własnymi emocjami

• zdolnością do motywowania się

• umiejętnością rozpoznawania emocji u innych (zdolności empatyczne)

• umiejętnością nawiązywania i podtrzymywania związków z innymi ludźmi

KULTUROWY IDEAŁ OSOBOWOŚCI:

• element społeczny wpływający na kształtowanie osobowości

• ideał wychowawczy, określony wzór naśladowania

WZORY OSOBOWE:

• propagowane (zobiektywizowane i rozpowszechniane)

• akceptowane

• zinternalizowane (traktowane przez jednostkę jako własne)

• realizowane (powtarzalne i regularne)

WARTOŚCI:

• uznawane (obiektywnie uznajemy ich słuszność)

• odczuwane (subiektywne, emocjonalne)

UKSZTAŁTOWANA OSOBOWOŚĆ CZŁOWIEKA:

• zdolność do prezentowania własnej tożsamości, na którą składają się: system wartości, postaw, motywacji, aspiracji

• plus zdolność do samoregulacji

KONCEPCJE CZŁOWIEKA:

Koncepcja behawiorystyczna:

• system oczekiwań, postaw, motywacji czy zachowań jest efektem cech genetycznych i oddziaływań środowiska zewnętrznego

• inżynieria behawiorystyczna (technologia zachowania) – ogół metod i technik zewnętrznego bodźcowania człowieka

• psychologia nauką obiektywną

• mechanistyczny obraz ludzkiego zachowania

Koncepcja psychodynamiczna:

• Z. Freud: ortodoksyjna psychoanaliza społeczna

• E. Fromm, R. May posługiwali się metodą obserwacji

• zachowanie ukierunkowywane jest poprzez wewnętrzne siły motywacyjne, w obrębie których często zachodzi konflikt i które są nieświadome

• człowiek zwykle nie zdaje sobie sprawy, dlaczego zachowuje się tak, a nie inaczej

• psychologia skoncentrowana na badaniu osobowości

• socjalizacja człowieka: złożony proces kształtowanie popędów i programów ich osiągania dzięki oddziaływaniom warunków społecznych i kultury (nabywanie tzw. podstawowych popędów wtórnych (potrzeb społecznych, bezpieczeństwa…) odbywa się w pierwszych latach życia)

• typologie charakterów: orientacja nieproduktywna i produktywna;

orientacja nieproduktywna dzieli się na:

• receptywną (przyjmującą, zwrócona ku innym, optymistyczna, ufna)

• eksploatatorską (biorącą, siłą lub podstępem bierze to, co chce, zawistna, cyniczna)

• tezauryzatorską (ciułacza, zabezpieczającą, niska akceptacja tego, co nowe, uporządkowana pod względem rzeczy, myśli, uczuć)

• merkantylną (wymienną, ekonomiczna, traktuje siebie jako towar)

• mechanizmy obronne (Freuda) w ujęciu współczesnym:

• represja (wyparcie)

• projekcja

• racjonalizacja

• przeniesienie (in. substytucja czyli kompensacja lub sublimacja)

Koncepcja poznawcza:

• jednostka staje się samodzielnym podmiotem, aktywnie nastawionym (w tym do własnej osobowości) do rzeczywistości poprzez informacje ze środowiska oraz te uprzednio zakodowane w pamięci

• pojęcie struktur poznawczych: składa się na nie cały system informacji o świecie zewnętrznym i własnej osobie

• dysonans poznawczy: negatywny stan napięcia, jakiego doświadcza jednostka w sytuacji niezgodności między jej przekonaniami a informacjami na ten temat ze świata zewnętrznego

• redukcja dysonansu poznawczego odbywa się poprzez:

• blokowanie informacji sprzecznych z oczekiwaniami

• deformowanie informacji sprzecznych z oczekiwaniami

• zmiana treści oczekiwań

• hierarchia wartości i podział:

• dionizyjskie (konsumpcja, wygoda, radość)

• heraklesowe (władza, sława, uznanie, dominacja)

• prometejskie (altruizm, działania prospołeczne)

• apollińskie (twórczość, chęć poznania świata)

• sokratyczne (poznanie samego siebie, rozwój osobowości)

Koncepcja humanistyczna:

• A.H. Maslow, C.R. Rogers, lata 60 XX wieku

• człowiek stanowi niepodważalną całość

• podstawową właściwością natury ludzkiej jest stały rozwój, stymulowany i warunkowany przez zespół czynników wewnętrznych

• za główne źródło motywacji, sił napędowych ludzkiego działania i rozwoju jest dążenie do samorealizacji (”ja” + ”osobowość”)

• człowiek z natury jest dobry (agresja pochodzi z rzeczywistości społecznej)

• zachowania człowieka są warunkowane przez aktualne wydarzenia, zjawiska, procesy i przeżycia

ROLE SPOŁECZNE:

• przypisane: wyraźnie określone normy związane z zajmowaniem danej pozycji społecznej

• subiektywne: wynik subiektywnej oceny i interpretacji określonych oczekiwań oraz zindywidualizowanego sposobu przystosowania się do roli

• spełniana: odnosi się do zachowania jednostki, które jest wypadkową oczekiwań i ich subiektywnej interpretacji (ma wymiar behawioralny)

Stosunek jednostki do ról społecznych:

• przystosowanie do roli społ.

• manipulacja rolą

• negacja roli

• kreacja roli

Strategia ingracjacji:

• E .Jones, lata 60 XX wieku

• ingratiation – „przypodobanie się”

• stosowane i podejmowane przez jednostkę strategie działań (zachowań), które skierowane są na drugą osobę w celu podniesienia własnej wartości:

• konformizm

• podnoszenie wartości partnera

• prezentacja samego siebie (pozytywna lub negatywna – autodeprecjacja)

SOCJALIZACJA

Socjalizacja pierwotna:

• okres przechodzony w dzieciństwie, pozwalający stać się istotą społeczną, kształtuje wszystkie podstawowe elementy osobowości, dzięki niej jednostka uczy się kontrolować i odpowiednio zaspokajać popędy i potrzeby, pełnić określone role i wchodzić w interakcję z innymi, komunikować (także za pomocą symboli), uczy się kształtować sposoby odczuwania i wyrażania emocji, wykonywać określone czynności, a także uwewnętrznia obecne w danej zbiorowości normy, wartości, aspiracje, cele działania i traktuje je jako własne.

Mechanizmy socjalizacji pierwotnej (i wtórnej):

• uczenie się

• naśladownictwo

• identyfikacja (utożsamianie się)

• internalizacja (uwewnętrznianie):

• języka

• schematów motywacyjnych i interpretacyjnych

• umiejętności potrzebnych do życia w danym społeczeństwie

Socjalizacja wtórna:

• następuje po socjalizacji pierwotnej, nigdy nie jest całkowita i nigdy się nie kończy; polega na nabywaniu wiedzy związanej z rolami, które bezpośrednio lub pośrednio wyprowadzone są ze społecznego podziału pracy, dominującym mechanizmem jest mechanizm uczenia się (przede wszystkim słownictwa związanego z pełnionymi rolami, „ukrytych znaczeń”, różnych schematów motywacyjnych i interpretacyjnych związanych pełnieniem ról.

Socjalizacja antycypująca (socjalizacja wyprzedzająca):

• proces aspirowania do pewnej grupy społecznej, do której jednostka chciałaby należeć, naśladowanie jej członków w zakresie norm i reguł, cech zewnętrznych, sposobów zachowania, a zwłaszcza sposobu i stylu życia.

„Sytuacja pracy” – koncepcja Kohna i Shoolera:

• makrostruktury społeczne mają istotny wpływ na system wartości rodziców oraz na socjalizowanie młodego pokolenia

• odnosi się to do oczekiwań i światopoglądu związanego z przynależnością do danej klasy społecznej oraz wykonywanego zawodu

III. WIĘŹ SPOŁECZNA

Więź ( integracja, spójność):

• ogół procesów zbiorowego działania, wyprowadzanego z wewnętrznych stanów psychicznych jednostek, z poczucia łączności i procesów identyfikacyjnych (porządek subiektywny)

• ogół stosunków i zależności w grupie społecznej (porządek obiektywny)

• „więź naturalna” – coś naturalnego, spontanicznego

• intencjonalny związek

• przymus, nacisk – coś zewnętrznego, narzuconego

Rodzaje integracji:

• kulturowa (tworzona na podstawie wzorów kulturowych)

• normatywna (wskaźnik zachowań konformistycznych)

• komunikatywna (wymiana symboli, znaczeń, informacji)

• funkcjonalna (wymiana usług)

Proces tworzenia więzi:

• styczność przestrzenna

• styczność i łączność psychiczna

• styczność społeczna (element zainteresowania, wartość + czynność, działanie)

Rodzaje styczności:

• przelotne – trwałe

• publiczne – prywatne

• rzeczowe – osobiste

• pośrednie – bezpośrednie

Interakcje (wzajemne oddziaływania):

• systematyczne, trwałe wykonywanie działań skierowanych na wywołanie u partnera określonej reakcji, przy czym reakcja ta z kolei wywołuje nowe działania pierwszego osobnika

Metody działań społecznych:

• negatywny przymus (nakaz, zakaz)

• pozytywne nakłonienie (perswazja, przekonywanie)

KONTROLA SPOŁECZNA:

• wzory zachowań (role społeczne)

• mechanizmy przekazywania ich jednostce

  • mechanizmy materialno-społeczne: stosowanie przymusu zewnętrznego

  • mechanizmy psychospołeczne: odnoszą się do procesów internalizacji norm i wartości; nakaz moralny; ma charakter wewnętrzny.

• normy i wartości (ujęte w ramy moralności, prawa i religii)

SANKCJE SPOŁECZNE

• negatywne (kary) – pozytywne (nagrody)

• formalne – nieformalne

• etyczne

• religijne

• prawne

• satyryczne

INSTYTUCJE TOTALNE:

• szczególny przykład instytucji formalnych

• cechy charakterystyczne: odizolowanie, kontrola członków przejawiająca się negatywnymi sankcjami społecznymi

• więzienia, klasztory, szpitale psychiatryczne, obozy koncentracyjne

• techniki adaptacyjne: wycofanie, zadomowienie, bunt i konwersja (przyjmowanie poglądów kierownictwa, „podwładny doskonały”)

REPUTACJA:

• ogólna ocena osoby lub przedmiotu w danym otoczeni

• w perspektywie ekonomicznej: cecha (przymiot), określony znak (sygnał)

• w perspektywie strategicznej: starannie projektowany i prowadzony program, mający na zwiększenie wartości i konkurencyjności firmy

• w perspektywie marketingowej: synonimiczne z pojęciem marki (obraz wartości i emocji związanych z konkretnym produktem

• w perspektywie integracyjnej: zespół zintegrowanych doświadczeń (opinii, emocji, ról społecznych, znaczeń) na temat jednego podmiotu

ALIENACJA to poczucie:

• bezsilności

• bezsensu

• anomii

• izolacji kulturowej i społecznej

• samowyobcowania

IV. KULTURA I JEJ PODSTAWOWE FUNKCJE

KULTURA:

• czyli cywilizacja, złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa (Taylor)

• oznaczenie tych wszystkich wytworów celowej refleksji człowieka, z którymi wiąże on jakieś znaczenie

• jest wyuczona

• ma charakter ideacyjny (jest uświadamiana w postaci norm i wzorów zachowań)

• jest wieloaspektowa

• aspekt normatywno-aksjologiczny (normy, reguły i wartości), internalizacyjny kultury (przyswajanie wzorów i modeli normatywnych) oraz przedmiotów i wytworów kultury

• czynniki kumulatywne: rozwój narzędzi, techniki, języka; akumulatywne: sztuka, religia

KULTURA SYMBOLICZNA:

• kultura duchowa, przeciwieństwo kultury materialnej

• zachowania, wytwory i zjawiska, mające charakter znaków, którym znaczenie nadają ci, co się nimi posługują (np. język, muzyka, malarstwo, krzyż…)

KULTURA MASOWA:

• zjawiska intelektualnej, estetycznej i zabawowo-rozrywkowej działalności ludzkiej gł. poprzez środki masowego komunikowania

• kryteria: ilości i standaryzacji

• „kultura wolnego czasu”

• homogenizacja: ujednolicenie, wymieszanie kultury mniej i bardziej złożonej i przekazywanie jej jakby miały tę samą wartość

  • upraszczająca (uproszczenie, skrót, adaptacja oryginalnych dzieł sztuki)

  • przez zestawienie (in. mechaniczna, zestawienie dzieł wyższego i niższego rzędu bez tłumaczenia ich znaczenia w danej kulturze
    dezorientacja odbiorcy)

  • immamentna (autor łączy k. symboliczną z elementami popularnymi, codziennymi, celem zainteresowania szerszego grona odbiorców)

FUNKCJE WARTOŚCI:

• integrująca (nadaje sens życiu, pozwala na uporządkowanie działań)

• socjalizująca

• orientacyjna (jako kryterium oceny)

• metadecyzyjna (rozstrzygająca, pomaga w podejmowaniu decyzji)

• dekoracyjna (werbalna, wartości, za którymi jednostka się opowiada, ale nie regulują postaw i zachowań

WIEDZA POTOCZNA:

• konstytuowana na podstawie codziennych doświadczeń, na trzech poziomach

  • wizji deskryptywnej (opis, jaki świat jest?)

  • wizji normatywnej (twierdzenia wartościujące, jaki świat powinien być?)

  • wizji propagandowej (obraz rozpowszechniany przez mass media)

KULTURA ORGANIZACYJNA:

• zbiór norm społecznych i systemów wartości, które są stymulatorami zachowań członków danej organizacji

• elementy kultury organizacyjnej to: symbole, mity, rytuały, wartości, normy

• wymiary kultury organizacyjnej: dystans władzy, unikanie niepewności (ilość standardów, przepisów), indywidualizm lub kolektywizm (duży wpływ organizacji na pracowników, praca organizowana w grupach), kobiecość lub męskość (dot. cech kulturowo przypisanych płciom).

• funkcje wewn.: integrująca, poznawczo-informacyjna, adaptacyjna

TYPOLOGIA KULTUR

podział kultury z perspektywy negocjacji biznesowych
propartnerskie
ceremonialne i hierarchiczne
polichroniczne (punktualność)
powściągliwe

V. ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE

SPOŁECZEŃSTWO:

• te wszystkie formy życia zbiorowego współwystępujące, krzyżujące się i uzupełniające, które posiadają określoną zasadę odrębności kulturowej i strukturalnej, utrzymywaną w dłuższym bądź krótszym okresie czasu.

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA:

• skupiska ludzi, w których występuje więź społeczna

Typologia zbiorowości społecznych wg Szczepańskiego:

• pary i dwójki

• kręgi społeczne

• grupy społeczne

• społeczności lub wspólnoty

• zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań

• zbiorowości oparte na wspólnej kulturze

ZBIÓR SPOŁECZNY:

• ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną, ale pozbawionych więzi

KATEGORIE SPOŁECZNE:

• zbiory wyróżniane ze względu na płeć, wiek, wykształcenie, zawód…

GRUPA SPOŁECZNA:

• zbiorowość względnie trwała, zorganizowana i ustrukturalizowana

• względnie stałe stosunki i interakcje

• wybrana i ograniczona ilość członków

• fakt członkostwa i subiektywne poczucie przynależności

• poczucie odrębności

• wspólne wartości, idee…

Podział:

• formalne (statut)

• nieformalne

• pierwotne (styczność, związki emocjonalne)

• wtórne (cel, interes)

• grupy celowe – posiadające formalny charakter zwany biurokracją, założone w celu osiągnięcia celu lub wiązki celów, więź rzeczowa, stosunki oparte na stycznościach rzeczowych

• dobrowolne

• przymusowe

Grupa społeczna określa wobec członków:

• wzór fizyczny (wygląd)

• wzór moralny

• funkcje

NORMY GRUPOWE

• Funkcje:

  • przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy

  • pozwalają na zachowanie tożsamości grupy

• Źródła:

  • zewnętrzne (narzucone z góry)

  • wewnętrzne (wynikłe z interakcji zachodzących w grupie

Normy rodzinne a prawne:

• klauzule generalne (w sądownictwie: normy pozaprawne)

• normy prawne tylko w pewnych przypadkach określają relacje z innymi grupami

• odniesienie się członka rodziny do norm prawnych w celu rozstrzygnięcia sporu oznacza ograniczenie lub złamanie autonomii

Normy religijne a prawne:

• teokracja (ważniejsze normy religijne)

• cezaropapizm (ważniejsze normy prawne)

• „modus vivendi” (zasada kompromisu)

KONFORMIZM:

• zbieżność istniejąca między członkami grupy dotycząca norm, postaw, poglądów i zachowań

• zbieżność ta powoduje takie samo zachowanie u innych UNIFORMIZM

• zmiana zachowania lub poglądów w wyniku rzeczywistego lub wyobrażonego nacisku ze strony grupy lub innej osoby

Rodzaje nacisków i ich skutków:

• uwewnętrznianie (internalizacja) – przyjmowanie za własne narzucanych poglądów, postaw, norm i wartości

• bezpośredni nacisk (poprzez system kar i nagród)

Reakcje na naciski:

• czysty konformizm

• czysta niezależność

• czysty antykonformizm

• czysta zmienność

Czynniki wpływające na konformizm:

• cechy i skład grupy (stopień zgodności między członkami, wielkość, obecność osób znaczących dla jednostki, spoistość i atrakcyjność grupy…)

• cechy zadania lub sprawy, której dotyczy nacisk (trudność, jasność…)

• cechy jednostki, na którą wywierany jest nacisk (płeć, charakter, umiejętność abstrakcyjnego myślenia, samoocena…)

Skutki wpływu społecznego:

• uleganie („kara – nagroda”)

• identyfikacja („efekt wujka Karola” – chęć upodobnienienia się)

• internalizacja (uznanie czegoś za słuszne, pragnienie posiadania słuszności)

STYLE KIEROWANIA GRUPAMI:

• autokratyczny (kierownik sam określa cele i sposób ich realizacji)

• demokratyczny (kierownik zachęca członków grupy do decydowania a propos celów i ich realizacji)

• liberalny (kierownik pozostawia pełną swobodę w zakresie podejmowania decyzji indywidualnych i grupowych)

KONCEPCJA EFEKTYWNOŚCI KIEROWNICZEJ [ WG DRUCKERA]:

• umiejętnie zarządzają czasem

• nie ulegają presji czynników zewnętrznych

• stawiają sobie wysokie cele

• dostrzegają i wykorzystują zmienność sytuacji

• umieją klasyfikować problemy

• przed podjęciem decyzji rozważają wszystkie argumenty za i przeciw

SYNDROM GRUPOWEGO MYŚLENIA:

• uleganie ograniczającej sugestii i naciskowi grupy, której jest się członkiem, powodująca dobrowolne zubożenie zdolności intelektualnych i powstanie nastawień zamkniętych, polega na:

• ograniczeniu odbioru informacji

• podtrzymywaniu raz przyjętych rozwiązań (co powoduje wrażenie jednomyślności)

• uproszczeniu obrazu sytuacji (schematyzm i jednostronność spojrzenia na problem)

• ograniczeniu pomysłowości poprzez idealizowanie grupowego planu

• zwykle poziom ryzyka akceptowanego przez grupę jest wyższy niż średnia arytmetyczna ryzyka akceptowanego przez jej członków

• „przesunięcie ryzyka”

• hipoteza o podziale odpowiedzialności w grupie

NARÓD:

Definicje ogólne:

• zbiorowość, stanowiąca zamknięcie łańcucha (rody-klany-plemiona-ludy) w której podstawową rolę odegrały: język, gwara, pojawienie się pisma oraz szerokie kompleksy kulturowe

• zbiorowość oparta na wspólnej kulturze

• posiada silne poczucie identyfikacji i solidarności oraz antagonizmu w stosunku do członków innych narodów

Typy definicji narodu:

• naród jako wspólnota historyczna (więzi obiektywne: terytorium, gospodarka, państwo; więzi subiektywne: świat symboli, idei oraz świadomość zbiorowa „my – oni”)

• naród jako wspólnota terytorialno-ekonomiczna

• naród jako wspólnota polityczna (dążenie do stworzenia państwa, stojącego na straży wspólnych cech tj. polityka, język, religia, wierzenia i obyczaje poprzez np. system oświaty i wychowania)

• naród jako wspólnota kulturowa (zbiorowość kształtowana przez wartości kulturowe)

• naród jako wspólnota psychiczna (zbiorowa wola bycia narodem, zgoda na wspólny los, świadomość i duma narodowa)

NACJONALIZM:

• postawa solidarności i identyfikacji z narodem, przywiązania do niego i gotowości do poświęceń w jego obronie PATRIOTYZM

• system idei politycznych, uznających solidarność i służbę interesom własnego narodu

• skrajna ideologia, w której egoizm narodowy jest podstawą działania politycznego, połączona często z prześladowaniem mniejszości narodowych; przesadne podkreślanie wyjątkowych cech własnego narodu oraz wielkości jego dorobku w dziejach ludzkości; wysoki stopień nietolerancji wobec narodów

PAŃSTWO:

• zbiorowość społeczna z pogranicza grupy celowej i terytorialnej, obejmująca ogół mieszkańców danego terytorium i ogół działających organizacji w stosunku, do których ma nadrzędny charakter

• polityczna organizacja zbiorowości terytorialnej, w której na gruncie tradycji istnieje władza polityczna (rząd)

Założenia o charakterze filozoficzno-społecznym dot. państwa:

• teoria umowy społecznej (consensus; aby osiągnąć cel jednostki poddają się woli zbiorowej, rola „przedstawicielska państwa”)

• państwo jako aparat przemocy i przymusu dominującej klasy społecznej nad innymi (filozofia marksistowska: Marks, Engels)

• państwo jako społeczność naturalna (wg Arystotelesa: człowiek – istota polityczna)

Funkcje państwa:

• zewnętrzne (przedstawicielstwo na arenie międzynarodowej, zapewnianie bezpieczeństwa)

• wewnętrzne (utrzymanie ładu społecznego: informacyjnego, kulturowego, politycznego i ekonomicznego; spełniane przy pomocy prawa, nadzoru, pomocy, interwencji, koordynacji itp.)

Źródła władzy państwowej wg Webera (trzy rodzaje legitymizacji):

• władza legalna (oparta na prawie)

• władza tradycjonalistyczna (oparta na tradycji)

• władza charyzmatyczna (oparta na nadzwyczajnych cechach osobowościowych)

Sprawowanie władzy wg Turowskiego:

• oprócz przesłanek formalnoprawnych, wymaga akceptacji moralno-ideologicznej i pragmatycznej, musi być zgodne z systemem podstawowych wartości uznawanych w danym społeczeństwie, a społeczeństwo musi uznać, że dana władza będzie sprawna, skuteczna i będzie odpowiadała ich oczekiwaniom.

VI. STRUKTURA SPOŁECZNA I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

POZIOMY STRUKTURY SPOŁECZNEJ

• wymiar empiryczny

  • ludzie, zachowania, relacje, postawy, opinie

  • małe grupy społeczne

  • wielkie grupy społeczne

  • wielkie systemy społeczne (społeczeństwa globalne)

• wymiar teoretyczny = rzeczywistość społeczna

  • działania jednostek

  • mikrostruktury społeczne

  • makrostruktury społeczne

ZMIANY STRUKTURALNE to procesy:

• grupotwórcze

• reprodukcji (odtwarzania)

• atrofii (zanikania)

KLASA (A. Ferguson):

• struktura klasowa to określony system zbiorowości społecznych, w którym zachodzą różne związki i zależności

• zajmowane w niej pozycje związane są z przywilejami i upośledzeniami (deprywacjami) wyznaczonymi wg kryteriów społecznych

• przynależność do klas jest względnie trwała, a same klasy są zbiorowościami względnie izolowanymi

• ludzie należący do klas są „niżej” lub „wyżej” pod względem dochodu, wykształcenia, prestiżu, władzy

• klasy skupiają ludzi o odrębnych (a nawet przeciwstawnych) interesach

Podstawowe cechy położenia społecznego: przywilej, władza, prestiż

Symbolizm statusu: przedmioty, styl zachowania, upodobania, język, opinie, sposób obcowania z ludźmi

SCHEMATY UJMOWANIA STRUKTURY KLASOWEJ:

• dychotomiczny (dwudzielny, biegunowy) – dwie przeciwstawne klasy

• gradacyjny (stratyfikacyjny) – wieloczłonowy układ klas

• funkcjonalny – kilka klas o różnych funkcjach („ci, co się modlą, ci, co pracują, ci, co bronią”)

• marksowski – gł. kryterium ekonomiczne, dodatkowe: związek z pracą i udział w dochodzie narodowym

WYMIARY STRUKTUR SPOŁECZNYCH WG WEBERA:

• wymiar ekonomiczny (klasy)

• wymiar kulturowy (stany, warstwy)

• wymiar polityczny (uczestnictwo we władzy)

PODZIAŁ NA WARSTWY WG WARNERA:

• dwie warstwy wyższe (wyższa i niższa)

• dwie warstwy średnie (wyższa i niższa)

• dwie warstwy niższe (wyższa i niższa)

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA:

• pionowa (wertykalna): w hierarchii zawodowej, klasowej, warstwowej; awans, degradacja

• pozioma (horyzontalna): z jednej grupy do drugiej, bez zmiany pozycji społecznej

• wewnątrzgeneracyjna: zmiana widziana z perspektywy jednostki

• międzygeneracyjna: porównanie miejsca w strukturze społecznej między np. dziadkiem i wnukiem

NIERÓWNOŚCI:

• polityczne:

  • gdy nie ma bezwzględnej równości ludzi wobec prawa

  • nie ma równości w statusie obywatelskim

  • gdy brak społeczeństwa obywatelskiego

• ekonomiczne

• społeczne:

  • nierówne możliwości kształcenia

  • nierówne szanse na lepsze pozycje społeczne

  • różne nagrody za ten sam wkład w rozwój społeczeństwa

DODATKOWE INFORMACJE

• Afiliacja: nawiązywanie i podtrzymywanie pozytywnych kontaktów, chęć przebywania z innymi.

• Akulturacja: ogół zjawisk powstałych w wyniku zderzenia kultur dwóch grup, prowadzący do zmian wzorów kulturowych jednej, drugiej lub obu kultur.

• Amoralny familizm: niezdolność do jakiegokolwiek działania sięgającego poza interes własnej rodziny, hamuje powstanie społeczeństwa obywatelskiego.

• Anomia społeczna: wyraża się w braku jasności koniecznej do podejmowania decyzji, społeczeństwo w stanie anomii nie potrafi wytworzyć spójnego systemu norm i wartości, który stanowiłby dla jednostek klarowne wytyczne działań.

• Antynaturalizm: W. Dilthey, H. Rickert, „przyrodę wyjaśniamy, ducha rozumiemy”, świata ludzkiego nie badamy jak przyrody, bo istnieje w nim kultura

• Deprywacja absolutna: brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb

• Deprywacja relatywna: poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej niż zasługuje

• Egalitaryzm: pogląd społeczno-polityczny uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju społecznego zasadę przyrodzonej równości wszystkich ludzi.

• H. Spencer: twórca ewolucjonizmu i organicyzmu.

• Interakcjonizm symboliczny (G.H.Mead): kierunek socjologiczny zajmujący się badaniem interakcji zachodzących dzięki symbolom i gestom, opisuje mechanizmy komunikacji interpersonalnej, a jego trzy zasady odnoszą się do znaczenia, języka i myśli.

• Kapitał społeczny: kapitał, którego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych i zaufaniu jednostek.

• Merytokratyczna sprawiedliwość: nierówny dostęp do szans życiowych czy przywilejów, wynikający z zasady: dla każdego wedle zasług, wkładu pracy i pożytku społecznego.

• Permisywizm – termin etyczny oznaczający tendencję do bezgranicznej tolerancji wobec zachowań innych osób. Permisywizm zakłada, że zakazy obyczajowe są niepotrzebne lub szkodliwe.

• Przesocjalizowana koncepcja człowieka” (D. Wrong): przypisuje nadmierne znaczenie wpływowi społeczeństwa na człowieka i zbyt podkreśla jego społeczną naturę.

• Racjonalizacja: mechanizm obronny - pozornie racjonalne uzasadnianie po fakcie swoich decyzji i postaw, kiedy prawdziwe motywy pozostają ukryte, często także przed własną świadomością. „Słodkie cytryny”: wmawianie sobie, że przykre zdarzenia i sytuacje, będące naszym udziałem, są w rzeczywistości przyjemne, „kwaśne winogrona”: to uznawanie za nieważny cel, którego nie osiągnęliśmy.

• Teoria funkcjonalna (funkcjonalizm): społeczeństwo to system, w którym poszczególne podsystemy pełnią określone funkcje gwarantujące ład społeczny.

• Teoria konfliktu (Marks, Weber): konflikt społeczny jako mechanizm zmian.