WIADOMOŚCI OGÓLNE

• Zwierzęta stałocieplne.

• Budowa serca ptaków jest podobna do serca zwierząt ssących.

• Kończyna piersiowa zmieniła się w skrzydło, co spowodowało znaczne zmiany w budowie kośćca.

• Pokarm przyjmowany jest przez przetworzone w dziób kości szczęki i żuchwy. Dziób chroni specjalna okrywa rogowa.

• Oko ptaków, służące do orientacji w przestrzeni nie tylko na ziemi, ale podczas lotu, ma dużą, lecz mało ruchliwą gałkę. Ten brak jest w dużym stopniu wynagrodzony przez dużą ruchliwość szyi.

• Jednym z głównych przystosowań ciała ptaków do latania jest znaczne obniżenie jego ciężaru, co uzyskane jest przez to, że:

  • Liczne kości nie są wypełnione szpikiem, ale zawierają powietrze (nazywamy to pneumatyzacją).

  • Płuca wykazują swoistą budowę, a do wymiany gazowej oprócz nich włączone są worki powietrzne.

  • Ciało ptaków pokryte jest piórami, które są bardzo dobrym izolatorem, zapobiegającym utracie ciepła i chroniącym przed bezpośrednim działaniem wilgoci.

  • Mocz u ptaków jest gęsty i wydalany wraz z kałem, nie gromadzi się w pęcherzu moczowym, który u ptaków nie występuje.

  • Płód rozwija się poza ciałem matki, z jaja składanego przez samicę.

• Ciężar głowy w stosunku do całego ciała jest bardzo mały, co ułatwia jej silną ruchliwość…

• Czynność żucia pokarmu przejął żołądek mięśniowy.

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU

• Czaszka ptaków jest niewielka, wynika to z niewielkiego rozwoju mózgowia.

• Kości ptaków wykazują większą twardość i odporność mechaniczną.

• Są bardzo lekkie.

• Większość kości jest spneumatyzowana przez komory powietrzne.

• Przestrzenie te komunikują się z układem oddechowym za pośrednictwem worków powietrznych.

• Kościec ptaków dzieli się podobnie jak kościec ssaków.

• Kość potyliczna zestawia się z kręgosłupem za pomocą pojedynczego kłykcia.

• U ptaków występują kości czworoboczne (nie ma ich u zwierząt gospodarskich).

• Odcinek szyjny jest długi, o różnej liczbie kręgów, cechuje go doskonała ruchomość.

• Odcinek piersiowy jest krótszy, a pierwszych pięć kręgów zrasta się ze sobą.

• Żebra nie mają części chrząstkowej.

• Kręgi ogonowe są częściowo wolne, ostatnie zaś zrastają się w kość ogonową, którą nazywamy pygostyl.

• Kościec kończyn piersiowych, które przyjęły postać skrzydeł, łączą się z tułowiem za pomocą w pełni rozwiniętej obręczy barkowej.

• Obręcz składa się z trzech kości: łopatki, kości kruczej oraz obojczyka.

• Silnie uwstecznione kości palców.

• Obręcz miednicza nie tworzy spojenia miedniczego, co związane jest ze składaniem dużych jaj w twardej skorupie.

• Brak samodzielnych kości stępu.

• Nadgarstek składa się tylko z dwóch kości, śródręcze z trzech.

Liczba kręgów w poszczególnych odcinkach kręgosłupa u ptaków domowych.

Gatunek	Odcinek kręgosłupa
	szyjny
Kura	14
Indyk	14
Gęś	17-18
Kaczka	14-15

KOŚCIEC KURY

1 – kość siekaczowa.

2 – otwór nosowy.

3 – kość nosowa.

4 – kość łzowa.

5 – przegroda oczodołowa.

6 – żuchwa.

7 – kość podniebiena.

8 – kość czworoboczno jarzmowa.

9 – kość skrzydłowa.

10 – kość czworoboczna.

11 – kość stawowa żuchwy.

12 – jama bębenkowa.

13 – kręg szczytowy.

14 – zrośnięte kręgi piersiowe.

15 – wolne kręgi ogonowe.

16 – zrośnięte kręgi ogonowe.

17 – obojczyk.

18 – kość krucza.

19 – mostek.

20 – grzebień mostkowy.

21 – wyrostek trzewny grzebienia mostkowego.

22 – wyrostek boczny mostka.

23 – wyrostek żebrowy mostka.

24 – odcinek mostkowy żebra.

25 – odcinek kręgowy żebra.

26 – wyrostek haczykowaty.

27 – łopatka.

28 – przednia część kości biodrowej.

29 – kość kulszowa.

30 – tylny koniec kości kulszowej.

31 – otwór kulszowy.

32 – otwór zasłoniony.

33 – kość ramienna.

34 – kość promieniowa.

35 – kość łokciowa.

36 – 41 – kości ręki.

42 – kość udowa.

43 – rzepka.

44 – kość strzałkowa.

45 –kość piszczelowa.

46 – kość skoku.

47 – kość śródstopia.

48 - 51 – Kościelców.

OTWARTA JAMA CIAŁA KURY

Od strony brzusznej (worków powietrznych)

1 – przełyk.

2 – tchawica.

3 – wole.

4, 4’ – tarczyca.

5, 5’ – tętnice ramiennogłowe.

6, 6’ – żyły czcze przednie.

7, 7’ – przedsionki.

8 – komora serca.

9, 9’ – płaty wątroby.

10 – część mięśniowa żołądka.

11 – trzustka.

12 – dwunastnica.

13 – jelito czcze.

14 – ściana brzucha.

15 – ujście steku.

UKŁAD MIĘŚNIOWY

• Mięśnie szkieletowe ptaków cechuje się dwojakim zabarwieniem.

• Mięśnie piersiowe – mięśnie jasne.

• Mięsnie kończyn miedniczych w głównej mierze są mięśniami ciemnymi.

• Silny rozwój mięśni szyi.

• Mięśnie brzucha są słabo rozwinięte.

• Mięśnie skrzydeł -> mięsień większy, trzeci i mniejszy.

• W kończynie miedniczej – mięsień smukły – zespala czynnościowo staw kolanowy i stawy palcowe. Dzięki temu tak może spać w pozycji siedzącej, ponieważ brzuśce się nie męczą.

UKŁAD POWŁOKOWY

• Skóra jest łatwo przesuwalna.

• Brak zupełny gruczołów potowych i łojowych.

• Gruczoł kuprowy -> dzięki niemu ptak za pomocą dzioba namaszcza pióra, czyniąc je odpornymi na działanie wilgoci.

• Skok i palce pokryte są łuskami.

• Ostatnie człony palcowe zaopatrzone są w pazury.

• W zależności od budowy i przeznaczenia, pióra dzielimy na: pokrywowe (konturowe), puchowe i nitkowate.

• U ptaków wodnych dziób okrywa cienka, silnie unerwiona powłoka, nazywa woskówką.

PIÓRA

• Pióra pokrywowe – rozwijają się w miejscach skóry, zwanych opierzkami, tu zaliczamy też lotki skrzydeł i sterówki ogona.

• Pojedyncze pióro składa się z osi i chorągiewki. Oś składa się z dudki, tkwiącej w brodawce skórnej, oraz stosiny, do której przytwierdzona jest chorągiewka. Dudka jest wewnątrz wydrążona i ma przezroczyste ściany, natomiast stosina jest wielokanciasta, zwykle biała.

• Chorągiewka składa się z promieni, odchodzących po dwu stronach stosiny. Od promieni odchodzą z kolei promyki, również ułożone w dwa rzędy i zakończone haczykami, co wzmacnia powierzchnię nośną pióra.

• Pióra puchowe – są mniejsze i lezą pod piórami pokrywowymi. Cechuje je krótka i miękka stosina oraz brak haczyków w promykach. Spełniają funkcję izolatora cieplnego.

• Pióra nitkowate – rozsiane pojedynczo po całym ciele, gromadzą się najliczniej w okolicy nasady dzioba. Budową przypominają szczecinę świni.

• Pokrywy – grupy piór przykrywające inne pióra, na przykład lotki lub otwór uszny.

• Lotki – duże i sztywne pióra na tylnej krawędzi skrzydeł. Tworzą powierzchnię nośną skrzydeł.

• Sterówki – pióra wyrastające na ogonie.

• Pióra pudrowe – występują u niektórych ptaków (żako, czapla, kakadu). Są bardzo kruche. Ptaki rozkruszają je dziobek, rozprowadzając puder ułatwiający pielęgnacje piór.

• Plama lęgowa – nieopierzone miejsce na brzuchu ptaków lęgowych. Pojawia się na czas lęgu, żeby ogrzać skorupę jaj.

UKŁAD POKARMOWY

• Układ pokarmowy ptaków rozpoczyna się dziobem, który zastępuje wargi, policzki, zęby.

• U ziarnojadów przełyk jeszcze na szyi, tuż przed obojczykami, wytwarza workowaty zachyłek zwany wolem.

• U gęsi i kaczki – wole rzekome.

• U gołębi w okresie lęgowym w wolu wytwarza się kaszowata substancja, zwana niesłusznie „ptasim mleczkiem”, którą gołębie przez 17 dni karmią swoje młode.

• Żołądek ptaków jest złożony, dwukomorowy: żołądek mięśniowy i gruczołowy.

• Żołądek mięśniowy ma za zadanie rozcierać zmiękczony i przesycony sokami trawiennymi pokarm.

• Ptaki połykają kamienie i różnego rodzaju ostre przedmioty, pobudzając rozcieranie pokarmu.

• Jelito ptaków 4 do 6 razy przewyższa długość ciała. Rozróżnia się w nim następujące odcinki: dwunastnicę, jelito czcze, jelito biodrowe, dwa jelita ślepe, jelito końcowe, zakończone stekiem.

• Dwunastnica tworzy pętlę w kształcie litery U. W jej ramionach leży trzustka, której przewody uchodzą do dwunastnicy.

• Jelito czcze tworzy kilka pętli na dnie jamy brzusznej i przechodzi w krótkie jelito biodrowe, które sięga do odejścia jelit ślepych. Wątroba jest duża, a jej dwa płaty obejmują wierzchołek serca (u ptaków brak całkowitej przepony). Żółć dwoma przewodami dostaje się do dwunastnicy.

• Jelita ślepe odchodzą na pograniczu jelita cienkiego i grubego jako dwa ślepo zakończone wyrostki, niekiedy znacznej długości, sięgają ku przodowi. Jelito końcowe biegnie wyprostowane pod kręgosłupem i uchodzi do steku.

• Jelito cienkie jest u drobiu głównym miejscem trawienia i wchłaniania składników pokarmowych.

• Pęcherzyk żółciowych występuje u kury, indyka, kaczki i gęsi. Brak u gołębi i perliczek.

• Stek jest to wspólne zakończenie dróg pokarmowych, płciowych i moczowych. Rozróżnia się w nim trzy części, oddzielne przegrodami. Do pierwszego odcinka uchodzi jelito, do drugiego – moczowody i u samców nasieniowody (bocznie), a u samicy lewy jajowód. Ostatni odcinek jest więc wspólny, otwiera się do niego swoisty dla ptaków zachyłek Fabrycjusza.

• Stek zakończony jest zwieraczem.

TRAWIENIE

• W jamie dzioba trawienie się nie odbywa.

• Ślina ptaków nie zawiera enzymów.

• Żołądek gruczołowy = pepsyna.

• Błonnik w żołądku w ogóle nie jest trawiony.

• W żołądku mięśniowym dochodzi do dokładnego mechanicznego starcia i wymieszania treści pokarmowej.

• W jelicie dochodzi do trawienia wszystkich podstawowych składników pokarmowych, podobnie jak u ssaków.

• Obecność flory bakteryjnej.

• Trawienie w jelicie trwa długo – nawet do 48 godzin.

UKŁAD MOCZOWY

• Nerki ptaka są stosunkowo duże, trójpłatowe, barwy ciemnoczerwonej.

• Brak im kielichów i miedniczek nerkowych.

• Ptak nie ma pęcherza moczowego.

• Mocz jest płynny.

• W steku ulega zagęszczeniu i miesza się z kałem, z którym jest wspólnie wydalany.

• Mocz ptaków zawiera znaczne ilości kwasu moczowego.

UKŁAD ODDECHOWY

• Płuca ptaków nie mają opłucnej. Zrastają się ze ścianami klatki piersiowej, co ogranicza ich ruchomość. Przez każde płuco przebiega oskrzele główne, które komunikuje się ze swoistymi dla ptaków workami powietrznymi.

• Worki powietrzne to charakterystyczne dla ptaków pęcherze o cienkich ścianach utworzonych z błon śluzowej i błony surowiczej. Rozprzestrzeniają się one w jamie ciała, wysyłając wypustki i zachyłki do wnętrz niektórych kości oraz między narządy. Worki powietrzne chronią trzewia przed utratą ciepła, zmniejszają ciężar ciała, a także biorą udział w oddychaniu.

• Worki powietrzne:

  • Międzyobojczykowe.

  • Szyjne.

  • Piersiowe przednie.

  • Piersiowe tylne.

  • Worki brzuszne.

UKŁAD ROZDORCZY

Samce

• Jądra ptaków są parzyste.

• Leżą w jamie ciała, na dolnej stronie przednich płatów nerek.

• Wielkość jąder jest zmienna i w okresie godowym może powiększać się 200-300 razy.

• Nasieniowody odchodzą od przyśrodkowej krawędzi jąder.

• Większość ptaków nie ma specjalnego narządu kopulacyjnego.

• Nasienie przenoszone jest przy kryciu wprost ze steku samca do steku samicy.

• Jedynie ptaki wodne mają prącie – gąsior i kaczor.

Samica

• U ptaków przeżywalność nasienia jest znacznie dłuższa niż u ssaków. Zdolność do zapłodnienia trwa u kur 30 dni, u indyczek nawet do 42 dni.

• Kura znosi zapłodnione jajo dopiero po 30 dni od zapłodnienia.

• Brak prawego jajowodu i jajnika.

• W jajowodzie wyróżniamy pięć odcinków:

  • Lejek – pierwsza część, szeroko się otwierająca, wychwytujący dojrzałą kulę żółtkową z jajnika.

  • Część główna – wytwarza białko jaja. Odcinek ten u kury sięga 35 cm.

  • Cieśń – zwężona część części głównej. Jej gruczoły produkują błonę pergaminową.

  • Macica – w której formuje się skorupka wapienna jaja oraz zewnętrzna błona bezstrukturalna.

  • Pochwa – ostatni zwężony odcinek jajowodu. Uchodzi ona do środkowej części steku, bocznie od ujaić lewego moczowodu.

SKŁADANIE JAJ

• Składanie jaj rozpoczyna się z chwilą dojrzenia narządów rozrodczych osobników żeńskich ptaków, niezależnie od zapłodnienia.

• Jaja powstają w narządach rozrodczych: żółtko tworzy się w jajniku, natomiast białka, błony białkowe i skorupa wapienna – w poszczególnych odcinkach jajowodu.

UKŁAD NACZYNIOWY I LIMFOWY

• Podobnie jak u ssaków serce jest czterojamowe i obieg płucny oddzielony od ogólnego. Serce opuszcza aorta i tętnica płucna, uchodzą zaś do niego trzy zyły czcze i dwie żyły płucne. Budowa i rozmieszczenie naczyń przypomina tą u ssaków.

• Brak węzłów chłonnych.

ZMYSŁY I UKŁAD NERWOWY

• Narządy zmysłów są rozwinięte podobnie jak u ssaków.

• Wzrok i słuch rozwinięte lepiej niż inne zmysły.

• Oko duże i mało ruchliwe.

• Trzecia powieka może zakryć całkowicie przednią powiekę oka, chroniąc ją przed uszkodzeniem, a nie przeszkadzając w widzeniu.

• U ptaka jest charakterystyczny wytwór siatkówki – grzebień, którego znaczenie, zapewne wielostronne, nie zostało wyjaśnione.

• Ucho nie ma małżowiny.

• W uchu środkowych występuje tylko jedna kostka zwana słupkiem.

• Ślimak jest mały i nieznacznie skręcony