Wydział Nauk Społecznych

Gr 33 GC – A – 2

W społeczeństwie nauczyciel zajmuje szczególną rolę. Od osoby nauczającej nowe pokolenie oczekuje się, że będzie ideałem. Często zarzuca się nauczycielom, że nie spełniają swych zadań. I choć z jednej strony nie ma nic dziwnego w tym, że wymaga się pewnych kompetencji, to trzeba zdawać sobie sprawę, że nikt nie jest idealny. Oczywiście ze względu na swoją funkcję nauczyciel musi mieć szczególną osobowość, dlatego też nie każdy nadaje się do tej roli. Przez wieki ideał nauczyciela zmieniał się, a od osoby nauczającej oczekiwano bardzo różnych zachowań i cech. Raz nauczyciel miał być surowym, nieprzystępnym wykładowcą, kiedy indziej uważano, że dzieckiem nie należy kierować, a do zadań nauczyciela należało tylko wspieranie młodego człowieka w jego działaniach. Oprócz zmieniających się czasów, na obraz idealnego belfra wpływały także różne koncepcje pedagogiczne. W danym okresie mogło funkcjonować wiele szkół propagujących odmienne style nauczania. Tak jest również dziś. W rozmaitych placówkach odnajdujemy bogate zróżnicowanie charakterów nauczania. To co dla jednych jest wzorem, inni uznają za niedopuszczalne. Są jednak pewne cechy współczesnego nauczyciela uznawane ogólnie. W mojej pracy przeanalizuję społeczne oczekiwania wobec ludzi pracujących w tym zawodzi i powiem kim współczesny nauczyciel powinien być.

Bez względu na styl nauczania i rodzaj szkoły nauczyciela musi cechować odpowiedzialność. I to nie tylko za to, co dzieje się na lekcji. Odpowiada on za bezpieczeństwo ucznia. I nie mówi się tu tylko o bezpieczeństwie w razie zagrożenia, ale o ogólnych jego poczuciu. Dbanie o nie wpływa na pracę i zachowanie ucznia. Dziecko oderwane od rodziców szczególnie potrzebuje zapewnienia, że nic mu nie grozi. Brak takiej pewności może wywołać lęki i zniechęcenie do szkoły. Nauczyciel odpowiada też w dużym stopniu za poziom wiedzy ucznia. Jego rola nie kończy się jedynie na suchym wygłaszaniu informacji, ale przekazaniu ich w taki sposób, by dziecko je przyswoiło. Musi zatem zwrócić tu uwagę na poziom rozwoju ucznia, jego cechy osobowościowe, jak również czynniki zewnętrzne, wpływające na możliwości uczenia się. Współczesny nauczyciel ponosi odpowiedzialność również za kolejny bardzo ważny aspekt, a mianowicie wychowanie. Obecnie „nauczyciel” równa się „wychowawca”. Dziecko przez częsty kontakt z nauczycielem nie tylko przyswaja wiedzę, ale również uczy się co jest właściwe a co nie, jak żyć, jak postępować. To znowu prowadzi do konkluzji, że nauczyciel buduje w swych podopiecznych aksjologię i w dużym stopniu prowadzi ich przez życie.

Stąd od nauczyciela wymaga się odpowiedniej osobowości. Człowiek taki poprzez własne postępowanie daje uczniom przykład na jakim powinni się opierać. Gama pozytywnych cech, takich jak uczciwość, tolerancyjność czy odpowiedzialność, to niezwykle istotny aspekt w pracy nauczyciela. Cechy te, odpowiednio zaprezentowane na przykładach w codziennym postępowaniu, są opoką dla kształtujących się młodych charakterów. Oczywiście ten sposób kształtowania jest odmienny na różnych etapach rozwoju, stąd też różnych technik należy używać do wpajania dzieciom i młodzieży systemów wartości. Zawsze jednak postępowanie nauczyciela powinno być szczere, gdyż nawet najmłodsze dzieci wyczują sztuczność w jego zachowaniu.

Kolejną rzeczą, jaką nauczyciel powinien posiadać, są odpowiednie kwalifikacje. Wincenty Okoń pisze, że zdobywa się je na drodze odpowiednich studiów. Oficjalnie Karta Nauczyciela informuje, że tylko absolwent studiów wyższych może objąć stanowisko nauczyciela. Ukończenie takich studiów daje gwarancję posiadania pewnej wiedzy i odpowiednich umiejętności do podjęcia pracy z dziećmi i młodzieżą. Raport o stanie edukacji mówi, że nawet studia nie przygotowują w pełni do tak trudnego zadania, a nauczyciel dowiaduje się więcej podczas pracy, dzięki poznaniu swoich braków w wiedzy w praktyce i doszkalaniu się. Poza tym, do kwalifikacji zaliczają się także cechy człowieka, takie jak pasja i powołanie, bez których nauczanie, a przede wszystkim wychowywanie nie może być realizowane w pełni.

Współcześnie nauczyciel oprócz wspomnianych tu podstawowych funkcji, powinien także posiadać twórczą osobowość. Nie oczekuje się już twardego trwania przy wcześniej wyznaczonych ideałach i ramach nauczania, ale kreowania wciąż nowych sytuacji i zmieniania istniejącego świata. Taki nauczyciel potrafi dostosować się do sytuacji i lepiej rozumie uczniów. Jego proces samokształcenia i elastyczność myślenia pozwala na ciekawe i pełne nauczanie, ale także uczenie się w życiu codziennym. Kolejne cechy, jakie w takim razie można wyróżnić u współczesnego nauczyciela, to kreatywność, dociekliwość i właśnie twórczość. Taki model jest opisany przez Lepperta transformatywny intelektualista. Można znaleźć tam wyraźny opis, mówiący, że nie da się takiej tożsamości wypracować, ale trzeba posiadać naturalną skłonność do chęci rozwoju, samopoznania, a także ewoluowania i zmieniania otaczającej rzeczywistości.

Na pytanie o współczesnego nauczyciela nie można odpowiedzieć, nie pytając o ucznia. Jaki jest współczesny uczeń? Bez wątpienia także i sylwetka ucznia zmieniła się niezmiernie. Można rzec, że to właśnie do niego musi dostosować się nauczyciel. Dawniej uczeń był jednostka podrzędną. Nie uznawano jego istoty w procesie nauczania. Pojedyncze głosy krytyki takiej teorii nie niosły ze sobą wielkich zmian. Obecnie nauczyciel choć może uczniowi coś nakazać, wykonanie pewnego zadania, wie, że traktowanie ucznia z góry nie przyniesie większych efektów. Dzięki latom doświadczeń, zaczęto ucznia traktować podmiotowo. Wpłynęło to na polepszenie relacji między uczniem a nauczycielem. Można stwierdzić, że jest to ważne nie tylko ze względu na samopoczucie młodego człowieka. Będąc stawianym na pierwszym miejscu w procesie edukacyjnym, on także może wpływać na efektywność kształcenia. To zjawisko, zwane procesem samokształcenia, wymaga od współczesnego nauczyciela nowego podejścia. Ma on towarzyszyć uczniowi i jedynie pomagać w samodzielnym uczeniu się. Wymaga to wspomnianej wcześniej kreatywności, ale także cierpliwości, by nie przypadkiem nie wyprzedzić młodego człowieka w jego dążeniach do poznania.

Już w starożytności Kwintyliusz głosił, że nauczyciel powinien zastępować ojca i matkę. Nie można jednak powiedzieć, by hasło to było realizowane. Teraz jednak nie ulega wątpliwości, że jest to jedna z ważniejszych spraw. W dzisiejszych czasach aspekt ten jest szczególnie ważny, gdyż rodzice, pochłonięci pracą, bardzo często nie mają czasu dla swoich pociech. Z pewnością nie jest to najwłaściwsze podejście, gdyż rodzice są bezwzględnie najważniejszymi wychowawcami, jednak jeżeli występuje już taka sytuacja, obecność oddanego nauczyciela pomaga dziecku odnaleźć się w tak trudnym momencie. Często rodzice oczekują, że nauczyciel całkowicie zastąpi rodzinę. Oczywiście jest to niemożliwe i błędne rozumowanie rodziców wytwarza w dziecku poczucie alienacji. Wsparcie ze strony nauczyciela jest wtedy rzeczą niezbędną.

Poza tym, jeśli chodzi o nauczanie, wyróżnia się w nim kilka etapów, na których osoby nauczające różnią się od siebie. W nauczaniu początkowym nauczyciel musi mieć niezwykle bliski kontakt z wychowankami, gdyż pokładają oni w nim całe swoje zaufanie i potrzebują znaleźć w nim oparcie w trudnych momentach. W starszych klasach nauczanie nie wymaga już tak dużego wkładu emocjonalnego, jednak potrzebne są znacznie większe zasoby wiedzy. Edukacja na etapie szkolnictwa wyższego ogranicza się do krótkiego kontaktu wykładowcy ze studentami.

Jeśli więc chodzi o współczesnego nauczyciela, musi on spełniać funkcje wielu innych osób: pedagoga, wychowawcy, rodzica, przyjaciela, twórcy i tego, kto zainspiruje młodych ludzi do zmieniania i kreowania nowego świata. Budząc w młodzieży takie instynkty jest dla nich uczącym, ale i tym których w całym procesie to i młodzi mogą nauczyć.

Bibliografia:

Red. Michał Federowicz, Michał Sitek, Społeczeństwo w drodze do wiedzy. Raport o stanie edukacji 2010, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, 2011.

W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984.

W. Prokopiuk, Rozwój nauczyciela w okresie transformacji, Trans Humana, Białystok, 1998.