Rozkwit średniowiecza, 1050-1300

• Szybki rozwój gospodarczy (zwłaszcza płn. Włochy & Fryzja)

  • Handel z Bizancjum i Bliskim Wschodem

  • Olbrzymie manufaktury włókiennicze

  • Rozwój w budowie statków – żeglowanie cały rok

  • Rekolonizajca ziemi

  • Podwojenie liczby ludności

    • Do 45 milionów w Italii, Francji, Anglii Niemczech.

    • Do 65 milionów w chrześcijańskiej Europie

Samorząd miejski

• Miasta północnych Włoch i ich samorząd

  • Przetrwanie elementów municypalnego samorządu

  • VIII-IX w: miasta północy pod przywództwem patrycjatu pokonały feudalnych arystokratów i zyskały samorząd

  • Feudalni (wiejscy) możni albo zabici, albo złączyli się z miejską elitą (unikalne włoskie zjawisko)

  • X-XI: rozkwit miejskiego samorządu

    • Pojawienie się suwerennych republik miast-państw w Italii; niektóre przetrwały do XIX w.

  • Z Italii samorząd rozprzestrzenił się do Francji i Niemiec i na resztę Europy

Uniwersytety

• XIII w: wiek uniwersytetów

  • Teologia & filozofia – pierwsze wydziały

  • Trzeci wydział – prawo

    • Administracja państwowa potrzebuje prawników – nie zadowala się duchownymi

    • Studia prawnicze przyczyniły się do wzrostu władzy królewskiej i centralizacji państwa

  • Mobilność studentów (łacina)

  • Cambridge (1209), Oxford (1214), Padwa (1222), Neapol (1237) Sorbona (1253); Kraków (1366)

Okres schyłku i klęsk

• Czarna Śmierć (1348-1350)

  • Zredukowała ludność Europy w ramach limes o ok. 40%

• Wojna Stuletnia między Francją i Anglią (1337-1453)

  • Typowy feudalny konflikt wyniszczający Francję

  • Typowo francuski punkt widzenia na te epokę – w reszcie Europy nie było aż źle

• Początki nowego: Renesans w Italii i odradzania się „starego” państwa

Średniowieczne państwo

• Słaba władza centralna (królewska)

  • Znika stara rzymska administracja

  • Lokalni panowie są niemal niezależni

• Fragmentacja i delegacja władzy publicznej

  • Lokalni panowie zyskują wiele przywilejów (sądowe, milatarne i fiskalne)

  • Władza jest “delegowana” do nich przez króla zamian za służbę (feudalizm)

  • Drabina (i szachownica) feudalna

• Zlepek niemal niezależnych prowincji i miast

  • Prowincje i miasta niepowiązane ze sobą

  • Osobne prawa, cła i podatki

  • Ludność zróżnicowana etnicznie i językowo (lub ta sama grupa podzielona miedzy rożne prowincje, lub państwa)

  • Samorząd miejski w okresie rozkwitu średniowiecza (odrodzenie starożytnego ”polis”)

  • Relacje z władzą centralną – indywidualne umowy prowincji i miast

• Korporacyjność państwa

  • grupowe a nie indywidualne traktowanie poddanych (stany, prowincje, miasta, cechy, rożne związki)

• Stany – podstawowy podział społeczeństwa

  • Kler: zwolnienia z podatków bezpośrednich i osobne sądownictwo

  • Szlachta: zwolnienia z podatków

  • Gmin: ludność wiejska i miejsca

Lud/Naród

• Naród (lub lud): ci, którzy są reprezentowani wśród reprezentacji stanowej

  • Kler, szlachta i wyższa cześć stanu III (gminu)

  • Francuz, Anglik czy Hiszpan miał świadomość „państwową”, niezależną od pochodzenia etnicznego

• Naród (lud) nie obejmował niższych warstw gminu

  • Tożsamość – regionalna i religijna (chrześcijanin)

Stosunki kościół-państwo

• Żądanie autonomii kościoła (dwa miecze)

  • Rosnąca rola papiestwa

  • „Opieka” cesarstwa nad papiestwem

  • Zagrożenie ze strony feudalizmu

  • Rosnąca asertywność papiestwa od XI wieku

  • Ruch reformatorski (Cluny – niezależność i celibat)

• Walka o inwestyturę, XI – XIII w.

  • Cesarz vs. Papież

  • Władza świecka vs. Duchowa

Konkordat w Wormacji, 1122 r.

• Formalna separacje władzy duchowej I świeckiej (obydwie niezależne od siebie)

• Konflikt trwał, coraz bardziej w świecie idei.

  • Obie strony uznały naród jako suwerena

  • Od niego pochodzi wszelka władza

  • Prawo i podatki (bezpośrednie) nie mogą być nakładane bez zgody stanów

Zdobycze społeczeństwa (narodu) vs. Władza

Średniowiecze, V-XV wiek

• Średniowiecze – termin ukuty przez Renesans

• Wczesne średniowiecze, V w do ok. 1050: upadek, barbaryzacja i powolny wzrost

• Rozkwit średniowiecza, 1050-1300, szybki rozwój

• Późne średniowiecze, 1300-1492 (lub 1450, 1453):

  • Katastrofy ( wojny; czarna śmierć)

  • Ale początek włoskiego renesansu.

Narodziny Europy (Zachodu)

• Europa – unikalny mix:

  • Resztki grecko-rzymskiej kultury

  • Rosnące chrześcijaństwo – cement, który jednoczył Europę

  • Nowy, barbarzyński (gł. germański) element

  • Początkowo wewnątrz rzymskiej limes, później wykracza poza (część Niemiec i Słowianie)

  • Koniec rzymskiego uniwersalizmu (język, prawo, kultura, etc)

  • Początki państw narodowych (ale wciąż wieloetnicznych) – długi proces od VI do XIX w.

• W skrócie:

  • Grecja, Rzym & chrześcijaństwo są korzeniami Europy

  • Wczesne średniowiecze jej (Europy) początkiem

  • Narodziny odrębnej (od Bizancjum i Islamu) europejskiej (zachodniej,

tj. obejmującej również pozaeuropejskie obszary) cywilizacji

Dezintegracja Imperium

• IV w: Hunowie napierają na Germanów, którzy napierają na Rzymskie limes

  • Marzenie barbarzyńców – osiedlić się wewnątrz limes

• 378: Goci pokonują Rzymian w bitwie pod Adrianopolem (Wschodnie Cesarstwo)

• Germanie zaczynają infiltrować Zachód, a Rzym niezdolny stawić opór – powolna agonia (choc wszyscy wierzą, ze „będzie lepiej”)

• 410: złupienie Rzymu przez Wizygotów

• 476: barbarzyński wódz Odoaker mianuje sie “królem Rzymu”

• 450-560: rożne germańskie królestwa we Francji (Frankowie), Hiszpanii (Wizygoci), północnej Italii (Longobardowie)

• Zmienne i dziwaczne granice

• Królestwo Franków najbardziej stabilne (dynastia Merowingów, 481-751)

Europa od V wieku

• Zachód, coraz bardziej barbarzyński

  • Traci miejski charakter (dawne greckie polis funkcjonujące jako samorząd lokalny)

  • (poza Italią) cywilizacyjne spada do poziomu późnego neolitu

  • Produktywność spada z 5-6 ziaren z jednego, do ok. 1-1,5 ziarna

  • Miasta kurczą się do obszaru za murami (często wewnątrz rzymskiego amfiteatru

  • Spadek liczby ludności

• Villa – ufortyfikowany majątek na wsi, staje się podstawą gospodarki (i administracji)

  • Państwo zanika a pan willi staje się władzą

  • Zanik wymiany towarów; prymitywna gospodarka

• Italia, wciąż pod kontrolą Bizancjum

  • Zachowuje wschodni poziom cywilizacji

  • Konflikt papiestwa z cesarstwem

  • Papieże zatwierdzani przez Bizancjum do VIII w, ale coraz bardziej upierają się przy niezależności kościoła od władzy świeckiej

Kościół jako czynnik cywilizacji

• Zachował jedność i strukturę organizacyjną

• Odgrywa ważną rolę w administracji władców

  • Kapłani – jedyna wykształcona grupa

  • Niezbędni w kancelariach władców

  • Zyskują szereg przywilejów (podatki, sądownictwo)

• Rosnąca asertywność kościoła versus władza

  • Dwa miecze – duchowy i świecki

  • Władza świecka ma swojej granice

• Kościół jako czynnik ponadnarodowy, „europejski” utrzymywał jedność resztek Europy

Klasztory

• VI w: najstarszy klasztor na Monte Cassino założony przez Św. Benedykta (patron Europy)

• Reguła: ubóstwo, posłuszeństwo, praca i modlitwa

• Kopiowanie “książek”, szkoły i szpitale

• Mnisi zachowali I przekazali wiele umiejętności:

  • Uprawa roli, budownictwo i architektura

  • Rzemiosło (wytapianie metalu, szkła, warzenie piwa i wina, etc)

Karol Wielki

• Europa w VIII w – Italia, Francja i część Niemiec

• Karol Wielki, założyciel „Świętego Cesarstwa Rzymskiego”

  • Później dodane: „narodu niemieckiego

  • Przetrwało do czasów napoleońskich

• 800: koronacja na cesarza

• Powstrzymanie ekspansji Islamu

• Odtąd to Europa będzie się rozszerzać

Po Karolu Wielkim

• 843: jego syn Ludwik, dzieli cesarstwo miedzy trzech synów:

  • France & Germany otrzymują młodsi bracia

  • Najstarszy dziedziczy tytuł I terytorium pomiędzy, od Holandii po Italie

• Francja szybko staje sie niezależna

• Cesarstwo, obejmuje Niemcy i część senioralną – kość niezgody miedzy Francja a cesarstwem niemal do dziś

Następcy Rzymu

• Europa – Cywilizacja Zachodnia

  • Najbardziej barbarzyńska i najsłabsza

• Cywilizacja Bizantyńska

  • Zachowała zdobycze cywilizacyjne Rzymu

• Cywilizacja Islamu

  • Zachowała sporo z cywilizacji Rzymu

BIZANCJUM

• Grecki język i zorientalizowana kultura późnego Imperium

• Etnicznie, Grecy, Syryjczycy, Egipcjanie, Żydzi i inne ludy semickie, Persowie i inni

• Ale nazywali się Rzymianami – po grecku „romaioi”

• VII w.: ekspansja Islamu – utrata Afryki, Syrii, Palestyny

• 1204: czwarta krucjata złupiła Konstantynopol I założyła “Łacińskie Imperium”

• 1453: Turcy zdobywają Konstantynopol

Bizantyński despotyzm

• Nieograniczona władza cesarza

• Poddanie są jak niewolnicy wobec niego

• Nawet senatorowie musza padać na twarz przed władcą (od Justyniana Wlk.)

• Cesarz był zwierzchnikiem również kościoła

  • Stał znacznie wyżej niż patriarcha

  • Niemal jak Chrystus

  • Stara pogańska tradycja jedności kościoła i państwa

  • Ta tradycja przekazana cerkwi rosyjskiej.

Regulacje

• Królestwo monopoli – gospodarka na styl starożytnego Egiptu

• Państwo decydowało o:

  • Kto i co produkuje

  • Ceny surowców i wyrobów

  • Place

  • Dziedziczenie zawodów

• Cywilizacja miejska – dominacja miast

  • Wielkie biblioteki i wyrafinowana kultura

  • Ale brak mobilności i stagnacja

Początki Islamu

• Mahomet(ok. 571-632), prorok i założyciel Islamu

• Duchowe rozbudzenie i zjednoczenie plemion arabskich

• Kalif – następca Mahometa; przywódca religijny i polityczny

• Wielka ekspansja Islamu, 623-732

  • Egipt, północna Afryka, Hiszpania

Terytoria poza rzymskie – Persja

Islam

• Konflikt wewnątrz Islamu

• Sunnici: Koran i tradycja (sunna)

  • Większość wyznawców

• Szyici: fundamentalistyczny nurt Islamu

• Szybki schyłek potęgi

  • Kalifowie marionetkami wezyrów

  • 1057: władza przechodzi w ręce tureckich najemników

  • Islamska cywilizacja traci witalność, choć Otomańscy Turcy protegą militarną do XIX w.

Intelektualne dziedzictwo

• Grecy elita intelektualna – nauczyciele i uczeni

• Wiele bibliotek (największa w Aleksandrii zamknięta w 641)

• Wielka tradycja kupiecka

  • Numery arabskie; słowa takie jak taryfa, ryzyko, czek, magazyn, bazar, zero, algebra

Szybka islamizacja chrześcijan – podatki