Cukrzyca jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych na świecie, a zachorowalność na nią stale rośnie. Zgodnie z obowiązującą definicją WHO „cukrzyca” to termin używany na określenie grupy chorób metabolicznych. Charakteryzuje się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi oraz zaburzeniem wydzielania i/albo działania insuliny, co prowadzi do nieprawidłowego metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek, a w konsekwencji do rozwoju niewydolności różnych narządów. Światowa Organizacja Zdrowia określiła cukrzycę mianem epidemii XXI wieku. Aktualna klasyfikacja cukrzycy (American Diabetes Association – ADA, 1997 i WHO, 1999) ma charakter etiologiczny, uwzględnia wiele nowych informacji dotyczących pochodzenia i patogenezy cukrzycy.
Klasyfikacja ta obejmuje:
cukrzycę typu 1 (zniszczenie komórek beta trzustki, zwykle prowadzące do bezwzględnego niedoboru insuliny),
cukrzycę typu 2 (defekt wydzielania insuliny w warunkach oporności na insulinę),
inne swoiste typy cukrzycy o znanej etiologii, np.: choroby części zewnątrzwydzielniczej trzustki (uszkodzenie poalkoholowe), endokrynopatie (zespół Cushinga), wpływ leków (steroidy), zespoły genetyczne czasem skojarzone z cukrzycą (zespół Downa) i inne,
cukrzycę ciężarnych (rozpoznana w okresie ciąży).
Cukrzyca jest jedną z najgroźniejszych chorób cywilizacyjnych. Co roku zbiera podobne żniwo jak AIDS.
OBRAZ STATYSTYCZNEGO DIABETYKA
| Jest to osoba pomiędzy 50 a 70 rokiem życia, z wykształceniem średnim, rencista lub emeryt, mieszkający w małym mieście do 50 tys. mieszkańców. Z raportu wynika, że na cukrzycę w Polsce częściej chorują kobiety niż mężczyźni, co nie do końca jest prawdą. Ilość chorych kobiet i mężczyzn jest podobna, natomiast kobiety są częściej diagnozowane (są bardziej zdyscyplinowane, nie unikają badań kontrolnych, mają większą świadomość potrzeby troski o zdrowie niż panowie). Mężczyźni natomiast będą przeważać w grupie osób, które mają cukrzycę, ale nie są tego świadome. Średnia waga polskiego diabetyka wynosi 79 kg, przy średnim wzroście 165 cm, przy czym kobiety ważą przeciętnie 76 kg przy wzroście 161 cm, mężczyźni 85 kg przy 173 cm wzrostu. Wskaźnik masy ciała dla kobiet (BMI) wynosi 30 kg/m2, co oznacza I stopień otyłości, dla mężczyzn zaś 28 kg/m2, co wskazuje na nadwagę. Blisko połowa diabetyków (48%) stosuje tabletki przeciwcukrzycowe, 28% insulinę, 24% insulinę wraz z tabletkami, 18% leczy się za pomocą diety i wysiłku fizycznego. Diabetycy deklarują wizyty u diabetologa co trzy miesiące, choć co 10 chory nigdy nie był u tego specjalisty, leczy się bowiem u lekarza pierwszego kontaktu. Rozpoznanie cukrzycy u większości chorych było przypadkowe i następowało podczas rutynowej wizyty kontrolnej. Dosyć nikłe jest wiedza polskich diabetyków na temat przyczyn zachorowania na cukrzycę. Jako najważniejszy czynnik wskazują oni na obciążenie genetyczne, natomiast mówiąc o stylu życia, mają na myśli raczej stres niż złe nawyki żywieniowe i brak ruchu. |
+Cukrzyca typu 2 stanowi 85–90% wszystkich rozpoznań cukrzycy. Uważa się, że w ok. 50% przypadków wykrywa się ją zbyt późno. Cukrzyca początkowo przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo, dlatego bywa rozpoznawana nawet po 5-12 latach jej trwania. Z tego powodu w momencie rozpoznania cukrzycy typu 2 u ok. połowy pacjentów występują już przewlekłe powikłania – mikroangiopatia i/lub makroangiopatia. Konieczne jest wtedy zastosowanie opieki kompleksowej, która generuje olbrzymie koszty.
Fakty te przemawiają za koniecznością prowadzenia profilaktyki pierwotnej oraz opracowania jednolitego schematu postępowania diagnostycznego, zmierzającego do wczesnego rozpoznania cukrzycy, jeszcze przed pojawieniem się powikłań.
Czynniki ryzyka cukrzycy typu 2:
nadwaga i otyłość BMI>25
cukrzyca występująca w rodzinie
mała aktywność fizyczna
przebyta cukrzyca ciężarnych (kobiety)
nadciśnienie tętnicze ≥140/90 mmHg
choroba wieńcowa, przebyty zawał lub udar mózgu
nieprawidłowe stężenie cholesterolu (stężenie cholesterolu frakcji HDL <40 mg/dl, stężenie TG >250 mg/dl)
zespół policystycznych jajników (kobiety).
Kryteria rozpoznawania
Uproszczeniu uległy kryteria rozpoznawania cukrzycy. O ile w cukrzycy typu 1, dotyczącej
głównie dzieci i młodzieży, początek choroby bywa bardzo gwałtowny, z narastaniem
objawów w ciągu kilku dni (wzmożone pragnienie i wielomocz, skłonność do ketozy, spadek masy ciała mimo nadmiernego łaknienia), o tyle cukrzyca dorosłych (głównie typu 2) może przez wiele lat przebiegać w sposób utajony, bez jakichkolwiek objawów. Nieuchwytny początek choroby stwierdza się w przeszło 85% przypadków. Ten typ cukrzycy najczęściej dotyczy ludzi otyłych, a pierwszym objawem może być nawracająca czyraczność, świąd sromu (grzybica), nagłe zaburzenia wzroku czy zgorzel stopy. Wzmożone pragnienie bywa często, zwłaszcza przez osoby w podeszłym wieku, świadomie ignorowane w obawie przed zwiększonym wydalaniem moczu. Jest to sytuacja szczególnie niebezpieczna, grozi bowiem ciężkim odwodnieniem, może być przyczyną hospitalizacji, a nawet zagrażać życiu pacjenta.
Ocenia się, że kliniczne rozpoznanie cukrzycy typu 2 następuje po10–12 latach od początku choroby. W tym czasie może dojść do rozwoju wielu powikłań, dlatego ważne jest, aby wiedzieć, kiedy i kto powinien zostać objęty szczególnym nadzorem. Zalecanym badaniem przesiewowym jest pomiar stężenia glukozy w osoczu na czczo.
Przewlekłe powikłania cukrzycy są główną przyczyną chorobowości i śmiertelności chorych. Najczęściej występują:
retinopatia cukrzycowa (zmiany naczyniowe siatkówki oka prowadzące do upośledzenia ostrości wzroku i ślepoty),
nefropatia cukrzycowa (przyczyna niewydolności nerek),
neuropatia cukrzycowa (np. zespół stopy cukrzycowej),
kardiomiopatia cukrzycowa (przyczyna niewydolności krążenia),
makroangiopatia, czyli miażdżyca naczyń, m.in. wieńcowych (choroba niedokrwienna
serca), mózgowych (niedokrwienny udar mózgu), naczyń kończyn dolnych (miażdżyca zarostowa).
Chory na cukrzycę wymaga kontrolowania rozwoju przewlekłych powikłań (badania neurologiczne, okulistyczne, kardiologiczne).
Liczba chorych na cukrzycę ciągle rośnie. W tej statystyce prym wiedzie Turcja, Portugalia, Słowenia i Polska. W naszym kraju częstość występowania cukrzycy rośnie wraz z wiekiem – 20% sześćdziesięciolatków choruje na cukrzycę typu 2, tyle samo ma upośledzoną tolerancję glukozy. Przewiduje się również, że na cukrzycę typu 1 w roku 2025 zachoruje 4800 dzieci w wieku 0–14 lat. W praktyce oznacza to, że do 2025 roku zapadalność na cukrzycę typu 1 u dzieci zwiększy się prawie czterokrotnie. Od tego, jak wcześnie choroba zostanie rozpoznana i jak będzie leczona, zależy jakość życia i stopień inwalidztwa pacjentów.
W Europie w 2011 r. zaburzenia gospodarki węglowodanowej (cukrzyca plus stan przedcukrzycowy) występowały u prawie 116 mln osób. Szacuje się, że w 2030 r. liczba ta wzrośnie do prawie 136 mln, czyli o liczbę odpowiadającą połowie aktualnej liczby ludności w Polsce. Zapobieganie i leczenie przewlekłych chorób niezakaźnych wynikających z nieprawidłowego żywienia i małej aktywności fizycznej jest obecnie jednym z głównych działań priorytetowych podejmowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), a także przez Unię Europejską. Na potrzebę podjęcia działań profilaktycznych na skalę ogólnoświatową wskazuje Światowa Organizacja Zdrowia. Wyrazem tego jest - podjęta na 66. Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2011 r. - rezolucja dotycząca konieczności profilaktyki i kontroli przewlekłych chorób niezakaźnych we wszystkich krajach na podstawie rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia . Rezolucja ONZ wskazuje na dużą rolę i odpowiedzialność rządów w zwalczaniu czynników ryzyka m.in. chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2 i nowotworów złośliwych.
W kwietniu 2012 r. w Kopenhadze, podczas prezydencji Danii w Unii Europejskiej, odbyło się Europejskie Forum Cukrzycy, podczas którego eksperci, politycy, pracownicy służby zdrowia, przedstawiciele przemysłu i organizacji pozarządowych dyskutowali na temat praktycznych i konkretnych inicjatyw zmierzających do poprawy zapobiegania epidemii cukrzycy w Europie, wczesnego wykrywania tej choroby, a także leczenia i kontroli. Istnieje ścisła zależność między zawartością w diecie określonych produktów spożywczych, proporcjami znajdujących się w nich składników pokarmowych a zdrowiem.
PROFILAKTYKA LECZENIA CUKRZYCY
Cele leczenia cukrzycy w Polsce opracowują eksperci Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD). Są one publikowane w Polsce od 2005 r. i co roku aktualizowane. Ostatnia nowelizacja nosi tytuł „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013” i została przygotowana przez zespół kilkudziesięciu wybitnych specjalistów. Przewodniczącym Zespołu ds. Zaleceń 2013 jest prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Zbyt późne rozpoznanie cukrzycy lub nieprzestrzeganie przez pacjenta wszystkich zaleceń zespołu terapeutycznego (głównie lekarza, dietetyka, pielęgniarki, edukatora) powoduje wiele powikłań cukrzycy.
Jak podano w zaleceniach PTD, cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością rożnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.
Cukrzyca stanowi poważny problem zdrowotny ze względu na stale rosnącą liczbę zachorowań, również w grupie osób młodych. Mimo postępu w rozpoznawaniu, diagnostyce i leczeniu cukrzycy nadal główną przyczyną chorobowości i śmiertelności pozostają przewlekłe powikłania, w tym szczególnie powikłania sercowo-naczyniowe.
Ale cukrzyca to nie tylko problem Polski. 14 marca 2012 r. Parlament Europejski wezwał wszystkie kraje członkowskie do podjęcia konkretnych działań, by powstrzymać tę rozszerzającą się, choć niezakaźną epidemię. Jednym z nich jest tworzenie narodowych programów walki z cukrzycą. W wielu krajach takie dokumenty już funkcjonują — określone są w nich środki na zapobieganie oraz leczenie cukrzycy i jej powikłań. W Polsce, mimo wieloletnich zabiegów lekarzy i pacjentów, „ustawy o cukrzycy” wciąż nie ma.
Mamy „Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015”, który obejmuje m.in. zagrożenia związane z powikłaniami cukrzycy. Od roku 2012 wdrażamy „Narodowy Program Profilaktyki i Edukacji Diabetologicznej”, którego głównym celem jest zmniejszenie czynników ryzyka, stworzenie skutecznej strategii zapobiegania powikłaniom cukrzycy, jak również poprawa jakości życia osób chorych na cukrzycę”.
EPIDEMIOLOGIA CUKRZYCY W LICZBACH - PODSUMOWANIE
W Polsce, wg raportu IDF, w 2011 r. na cukrzycę chorowało 3,1 mln osób (10,6% dorosłej populacji), z czego 1 mln osób nie wiedziało, że na nią choruje. Tak więc 30% osób z
cukrzycą miało nierozpoznaną tę chorobę i nie było leczone.
Raport dotyczący częstości występowania cukrzycy w poszczególnych regionach świata i w poszczególnych krajach przedstawia corocznie Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (International Diabetes Federation - IDF). W 2011 r. na świecie 366 mln osób chorowało na cukrzycę, podczas gdy w 1980 r. – 153 mln. Tak więc w ciągu 31 lat liczba chorych na cukrzycę wzrosła o 213 mln – jest to liczba ponad pięciokrotnie przewyższająca obecną liczbę ludności w Polsce. W Europie w 2011 r. na cukrzycę typu 2 (najczęstsza postać cukrzycy) chorowało 8,1% dorosłej populacji. Prognozy na 2030 mówią o 439 milionach. Z zebranych danych wynika, że wzrost liczby przypadków ma w dużej części miejsce w grupie krajów rozwijających się, charakteryzujących się wysokim przyrostem naturalnym, zwłaszcza w obrębie Azji: Indie, Chiny, Pakistan.
Co 5 sekund jedna osoba na świecie zapada na cukrzycę, co 10 sekund ktoś umiera z powodu powikłań choroby.
W 2012 roku wydatki związane z cukrzycą na świecie stanowiły 11% wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną. Dane Międzynarodowej Federacji Cukrzycy wskazują, że w 2012 roku na leczenie cukrzycy wydano globalnie 471 mld dolarów amerykańskich, z czego aż jedna trzecia tej kwoty została wydana w Europie. Przypuszcza się, że do roku 2030 koszty związane z profilaktyką oraz leczeniem cukrzycy i jej powikłań wyniosą ponad 595 mld dolarów. Po uwzględnieniu różnicy w sile nabywczej w różnych krajach, szacuje się, że światowe wydatki na cukrzycę wyniosą co najmniej 654 mld dolarów w 2030 roku.
Wśród krajów europejskich Polska zajmuje 30. miejsce w aspekcie średnich wydatków na leczenie jednego chorego z cukrzycą. Leczenie cukrzycy w Polsce pochłania 2,5 mld zł rocznie, 20% tej sumy to wydatki związane z leczeniem przewlekłych powikłań choroby. Wydatki na cukrzycę w Polsce są trzykrotnie niższe niż w państwach Europy. Wydatki z budżetu państwa na leczenie cukrzycy i jej powikłań należą w Polsce do jednych z najniższych w Europie. Spośród krajów o zbliżonym PKB, mniej na leczenie diabetyków wydaje tylko Litwa i Łotwa, ale w krajach tych zachorowalność na cukrzycę jest o wiele niższa niż w Polsce.