Powodzie w Polsce i na świecie

Liceum Ogólnokształcące

kl. II

Streszczenie

Powódź polega na zalaniu przez wodę terenów, zwykle nadbrzeżnych w wyniku wezbrania rzeki. Jest wiele powodów, które przyczyniają się do podniesienia poziomu wód w rzekach. Istnieją również inne działania przyśpieszające powstawanie powodzi oraz dochodzi również do tego czynnik ludzki, który głównie stara się zapobiegać powodziom lecz nie zawsze działania człowieka dają odpowiedni efekt. Woda obok powietrza, ognia i ziemi jest jednym z żywiołów, z którym nie wolno igrać. W Polsce jest to najbardziej katastrofalne w skutkach zjawisko. Powoduje nie tylko straty gospodarcze, ale również często niesie za sobą ofiary zarówno w ludziach jak i zwierzętach.

1. DEFINICJA POWODZI

Powodzie towarzyszą człowiekowi od początku jego istnienia. Jest to zjawisko naturalne i nie stanowi zagrożenia dla środowiska, choć łączy się często ze znacznymi ofiarami zarówno wśród ludzi, wszelkich zwierząt jak i stratami materialnymi. W miarę rozwoju historii dalsze powodzie są coraz lepiej udokumentowane.

Pierwszą informację o powodzi znajdujemy w Księdze Rodzaju Biblii, kiedy to po 40 dniach i nocach opadów wystąpiły wody zalewając olbrzymie tereny. Potop, bo tak nazwano tę powódź mogła być możliwa szczególnie na terenach półsuchych do których należy m.in. Mezopotamia.

Powódź jest to przejściowe zjawisko hydrologiczne polegające na wezbraniu wód rzecznych lub morskich w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu powodujące po przekroczeniu przez wodę stanu brzegowego zatopienie znacznych obszarów lądu - dolin rzecznych, terenów nadbrzeżnych lub depresyjnych, doprowadzające do wymiernych strat społecznych i materialnych. Jest jedną z najbardziej groźnych i niszczycielskich w skutkach klęsk żywiołowych. Walka z nią jest stale aktualnym problemem ogólnoświatowym. Poważny wpływ na występowanie powodzi ma istniejący układ rzek oraz występująca w poszczególnych okresach roku sytuacja hydrologiczno-meteorologiczna.

Według art. 9 ust.1 pkt 10 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. powódź to wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenia dla ludności lub mienia.

1. RODZAJE POWODZI

1. Podział ze względu na miejsce występowania :

• rzeczne - spowodowane długotrwałymi deszczami lub topiącym się na wiosnę śniegiem, a w konsekwencji zalaniem terenów wzdłuż rzek i strumieni.

• spływowe - spowodowane spływającą po zboczach i stokach wodą zmieszaną z błotem i kamieniami w terenie, gdzie nie ma wykształconej bogatej sieci koryt rzek i strumieni. Są one bardzo groźne dla położonych na stokach budynków i pól, które zostają czasami pokryte dość grubą warstwą namułów.

• gwałtowne - spowodowane krótkotrwałymi, silnymi deszczami nawalnymi w terenach górzystych o dużych spadkach, gdzie czas od opadu do sformowania się powodzi jest bardzo krótki (podobnie krótko trwa sama powódź). Ten rodzaj powodzi zasługuje na szczególną uwagę, gdyż jest ona trudna do prognozowania i zwykle jest zbyt mało czasu, by ostrzec przed nią kogokolwiek. Trzy czwarte wypadków śmiertelnych w USA jest spowodowane przez takie powodzie.

• gromadzenie się wód - spowodowane zatrzymaniem wód opadowych na obszarach położonych niżej niż teren otaczający. Ten rodzaj zalewu jest zwykle trudny do likwidacji -wymaga albo przepompowania dużych objętości wody, albo długotrwałego oczekiwania na odparowanie lub wsiąkanie.

• powodzie zatorowe - spowodowane zablokowaniem koryta rzeki śryżem lub lodem, a w konsekwencji spiętrzenie wody i zalanie okolicznych terenów.

• powodzie sztormowe - występują na wybrzeżu morskim i są spowodowane spiętrzeniem wód w odcinkach ujściowych rzek przez wiatry wiejące od morza, co utrudnia odpływ wód rzecznych.

1. Podział ze względu na proces powstawania:

• opadowe – których przyczyną są silne opady naturalne czyli o dużym natężeniu lub rozlewne na dużym obszarze zlewnym.

• roztopowe – których przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu

• zimowe – których przyczyną jest nasilenie niektórych zjawisk lodowych

• sztormowe – których przyczyną są silne wiatry, sztormy występujące na zalewach i wybrzeżach

1. Podział ze względu na wielkość powodzi

• małe - o zasięgu lokalnym,

• średnie - o zasięgu regionalnym, nie mają wpływu na funkcjonowanie państwa,

• duże - o zasięgu krajowym, mają charakter klęski żywiołowej, zakłócają normalne funkcjonowanie państwa lub jego dużej części, istnieje wtedy konieczność pomocy międzynarodowej.

1. CZYNNIKI PRZYŚPIESZAJĄCE POWSTAWANIE POWODZI

1. Przyczyny występowania powodzi

• intensywne opady deszczu,

• roztopy wiosenne,

• zatamowanie biegu rzeki przez zatory lodowe czy osuwiska,

• cofka,

• tsunami

• inne

1. Wpływ człowieka na powstawanie powodzi

• awarie zapór wodnych, którym towarzyszy gwałtowny spływ wody na tereny leżące poniżej zapory,

• zalanie polderów, co ma miejsce w czasie sztormu np. w Holandii,

• regulacje rzek polegające na skróceniu koryta rzeki aby poprawić jej spławność przez likwidację licznych meandrów zmniejszając w ten sposób pojemność rzeki a także jej zdolność infiltracyjną,

• wylesianie znacznych obszarów, które mają dużą zdolność zatrzymywania wody z opadów głównie przez system korzeniowy.

1. METODY ZAPBIEGANIA POWODZIOM

Wezbrania i powodzie są zjawiskami naturalnymi, ściśle uwarunkowanymi pogodą i klimatem danego obszaru, rzeźbą terenu i innymi lokalnie występującymi czynnikami. W związku z tym człowiek ma bardzo ograniczone możliwości przeciwdziałania gwałtownym wezbraniom.

W zależności od rodzaju wezbrań, stanu wiedzy, prognozy pogody i poczynań organizacyjnych można zabezpieczyć się przed skutkami powodzi poprzez:

• unikanie zabudowy na terenach zalewowych,

• pogłębianie koryta rzeki,

• budowę wałów przeciw powodziowych,

• dbałość o stan wałów przeciw powodziowych ich szczelności i wytrzymałości,

• rozszerzenie odległości między wałami przeciwpowodziowymi,

• właściwe utrzymanie wałów i koryta rzeki poprzez usuwanie krzewów, drzew i innych przeszkód utrudniających spływ wody,

• dbałość o czystość międzywałów,

• zwiększenie retencji przez zalesianie (retencja lasu jest 10 x większa niż pola ornego),

• budowa zbiorników retencyjnych szczególnie w górnych odcinkach rzek a w dolnych budowę polderów i zbiorników wodnych (zbiorniki retencyjne można wykorzystać do wytwarzania energii elektrycznej i sportów wodnych),

• kruszenie zatorów lodowych materiałami wybuchowymi,

• świadome przerywanie wałów i kierowanie wezbranych wód na przyległe tereny chroniąc niżej położone tereny zaludnione i ważne obiekty przemysłowe uzyskując w ten sposób wytłumienie naporu fali powodziowej (ważna tu jest ścisła koordynacja działań w czasie),

• budowa wrót i śluz do wprowadzania i odprowadzania wód co pozwala złagodzić siłę naporu wód i tak nią pokierować, aby omijała tereny zamieszkałe i inne obiekty użyteczności społecznej,

• stworzenie sprawnych i odpowiedzialnych służb znających swoje obowiązki i kompetencje,

• rozbudowę sieci wodowskazów, aby informacja o nadchodzącej fali powodziowej była pełna,

• tzw. „małą retencję”, tj. budowę stawów, zastawek piętrzących i małych zbiorników, co przyczyni się także do rozwoju agroturystyki,

• budowę tzw. „zbiorników suchych” poniżej zbiornika retencyjnego w celu okresowego hamowania odpływu i łagodzenia kształtu fali powodziowej.

1. SKUTKI POWODZI

Skutki powodzi są bardzo rozległe i wielopłaszczyznowe do których należy zaliczyć:

• utrata życia ludzi i zwierząt,

• zalane grunty uprawowe,

• użyźnianie gleby

• ewakuacja ludzi,

• zalane drogi szlaki kolejowe, mosty, zniszczone i uszkodzone inne obiekty inżynierskie i techniczne,

• uszkodzone wały przeciw powodziowe,

• zalane oczyszczalnie ścieków, szamba, wysypiska odpadów komunalnych i przemysłowych,

• uwolnienie bakterii chorobotwórczych i znacznych ilości substancji chemicznych

• zagrożenie epidemiologiczne jak: salmoneloza, dur brzuszny, czerwonka bakteryjna, tężec, wirusowe zapalenie wątroby typu A,

• konieczność zapewnienia wody dla ludności przede wszystkim zdatnej do picia,

• przenoszenie do łańcucha pokarmowego bakterii chorobotwórczych, substancji chemicznych i toksyn,

• odległe skutki dotyczące mórz gdzie spływa fala powodziowa (w Polsce dotyczy to Bałtyku w zlewisku którego leży cały nasz kraj),

• znaczne straty materialne, zdrowotne i moralne.

1. POWODZIE W POLSCE

1. Występowanie

Rysunek 2 Występowanie powodzi w Polsce

2. Działania na rzecz zapobiegania powodziom

Główne sposoby ochrony przeciwpowodziowej w państwie polskim:

• budowa wałów przeciwpowodziowych wzdłuż koryt rzecznych

• wykorzystanie zbiorników retencyjnych do gromadzenia nadmiaru wody

• pogłębianie koryta rzeki

1. Największe powodzie w Polsce

• 2010 rok - maj/czerwiec, Powódź w Europie Środkowej; sierpień, Bogatynia i Leśna.

• 2008 rok - lipiec, południowe powiaty województwa podkarpackiego i małopolskiego

• 2001 rok - lipiec/sierpień - dorzecze Wisły w południowej Polsce

• 1997 rok - tzw. powódź tysiąclecia

• 1970 rok - dwa wielkie wezbrania - pierwsze roztopowe na północy kraju, drugie opadowe w lipcu

• 1962 rok - wezbranie opadowe w czerwcu objęło znaczny obszar kraju - od Nysy Łużyckiej, przez Wyżynę Małopolską, dopływy środkowej i dolnej Wisły, lokalnie wystąpiło też na dopływach Narwi.

• 1947 rok - powódź zerwała most w Tczewie, zalała Żuławy i przedmieścia Gdańska; w rejonie Warszawy przerwane zostały wały między Zakroczymiem a Czerwińskiem

• 1934 rok - lipiec, dorzecze Wisły, woda zalała 1260 km2, zginęło 55 osób, także zostało zniszczonych 22 059 budynków, 167 km dróg, zerwanych 78 mostów, zostały też przerwane wały

• 1888 rok - marzec/kwiecień - objęła cały prawie obszar północnej części kraju

• 1451 rok - długotrwała powódź

• 988 rok - pierwsza wzmianka o powodziach przekazana przez Jana Długosza