SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 18.05.2010

c.d. tematu z zeszłego tygodnia PRZEBUDOWA INSTYTUCJONALNA

Przebudowa instytucjonalna – wymaga przede wszystkim przebudowy instytucji własności. Własność decyduje o charakterze stosunków ekonomicznych. Inaczej mówiąc o wykorzystaniu zasobów ekonomicznych decyduje przede wszystkim właściciel i dlatego musiała zaistnieć przebudowa stosunków jakościowych.

Przebudowa z instytucji własnościowych:

• Prywatyzacja - polega na zmianie własności państwowej na prywatną.

• Reprywatyzacja– polega na zwrocie własności niesłusznie dawniej odebranej pewnym prywatnym właścicielom.

Prywatyzacja i reprywatyzacja maja ciągle szeroki zakres.
Opracowano pewne metody tego działania prywatyzacji, podobne we wszystkich krajach komunistycznych. Do tych metod należały :

1. Prywatyzacja kapitałowa – polega na tym, że przedsiębiorstwo państwowe na mocy decyzji tzw. organu założycielskiego, którym przeważnie jest minister skarbu państwa, zostaje przekształcony w trybie administracyjnym, a następnie zostaje przekształcony w jednoosobowa spółkę państwa (jedynym właścicielem tej spółki jest właśnie skarb państwa)– komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego. Ma ona charakter przejściowy. Jej celem jest to, aby zmienić zasady działania.
   Przedsiębiorstwo państwowe działa na podstawie przepisów o przedsiębiorstwie państwowym.
   Spółka natomiast działa na zasadzie prawa spółek. Spółka chociaż jednoosobowa, ale korzysta z prawa emisji akcji i realizując to prawo staje się już zwykłą spółką akcyjną – emituje akcje, które następnie rozprowadza, sprzedaje, ewentualnie przekazuje nieodpłatnie część akcji, ponieważ pracownicy są przeciwnikami prywatyzacji np. pracownikom, kierownictwu.
   W prywatyzacji kapitałowej mogą brać udział różne osoby : fizyczne i prawne, krajowe i zagraniczne.

2. Prywatyzacja przez likwidację z przyczyn ekonomicznych – tą przyczyną ekonomiczną jest bankructwo. Do bankructwa dochodzi wtedy, gdy przedsiębiorstwo nie jest w stanie zapłacić swoich zobowiązań w określonych terminach.

3. Prywatyzacja powszechna - rzadka, bo objęła tylko niewiele przedsiębiorstw, ale powszechna, bo objęła wszystkich dorosłych ludzi. Właściciele mogli się stać zwykłymi akcjonariuszami. Spowodowała ona rezultaty podobne jak akcje wśród pracowników –większość pracowników pozbyła się tych akcji udziałowych, bo wartość była niewielka.

4. Prywatyzacja nieruchomości rolnych – ziemi i budynków stanowiących własność tzw. państwowych gospodarstw rolnych. Metoda ta polegała na przejęciu tego majątku w trybie decyzji administracyjnych przez specjalne instytucje powołane do tego. Ocenia się negatywnie tą metodę prywatyzacji ze względów społecznych, gdyż dotknęła ona wielu ludzi, którzy z dnia na dzień ulegli degradacji fizycznej i biologicznej, stracili swoje warsztaty, nie mieli pieniędzy ani kwalifikacji do zdobycia innej pracy, itd. – największy odsetek był w województwie warmińsko – mazurskim.

Prywatyzacja była procesem trudnym, tak trudnym jak sobie tego nie wyobrażano. Napotykała krytykę w związku z towarzyszącymi jej zjawiskami patologicznymi, niektórymi nawet kryminalnymi. Zamiast PGR-ów, lasów, innych terenów, których wartość potem wzrosła ze względu na popyt, na dobre warunki rekreacyjne, itd. powstały latyfundia, korzystające obecnie z dopłat UE.
Dzięki prywatyzacji w Polsce od połowy lat 90tych zaczął dominować sektor prywatny – zaczął mieć więcej niż połowę majątku. W tym sektorze dominuje własność zbiorowa , a własność indywidualna jest w mniejszości. Poza tym istnieje także sektor komunalny obejmujący własność samorządów terytorialnych, który też nie będzie już dalej prywatyzowany. Reszta pozostanie we własności państwowej reprezentowanej przez rząd, albo we własności komunalnej / municypalnej reprezentowanej przez gminy, województwa, itd.

Reprywatyzacja również była i jest prowadzona w Polsce, ale w tempie bardzo powolnym i tylko w tych przypadkach, które były dokonane dawniej w okresie nacjonalizacji niezgodnie z obowiązującym niegdyś prawem.

*Zmianę struktury nazywamy często restrukturyzacją własności.

*Przemiany instytucjonalne dotyczyły także innych dziedzin. Ważną formą instytucjonalną w ramach tej przebudowy transformacyjnej była zmiana najpierw ustroju terytorialnego i wynikającego z tego systemu administracji publicznej:

• Władza terenowa była też władzą państwową podporządkowaną władzy centralnej.

• Organ samorządny – nie podlega żadnym wyższym organom, podlega tylko prawu.
  Zmieniono całkowicie ustrój terytorialny wprowadzając samorządy, dokonano nowego podziału terytorialno – administracyjnego zmieniając kompetencje i możliwości poszczególnych jednostek tego samorządu. A więc wprowadzono zasadę samorządności terytorialnej na najniższych 2 szczeblach w Polsce, czyli na szczeblach : gmin i powiatu. Natomiast na szczeblu województw wprowadzono dwoisty system administracyjny, tzn. dwuwładzę.

*Polityka Regionalna Unii Europejskiej:

• Wprowadzono podział na jednostki regionalne na trzech poziomach zwane z angielskiego nuts i dwa poziomy jednostek lokalnych terytorialnych zwanych Lau. Niektóre z tych poziomów mogą odpowiadać jednostką na danym obszarze. Podział UE dzieli Polskę na 6 poziomów:

• najwyższym poziomem UE jest poziom nuts1 – w Polsce regiony północne, pomorskie, kujawsko – pomorskie ,warmińsko – mazurskie, itd.

• Poziom drugi UE tworzą regiony tzw. nuts2 – w Polsce odpowiednikiem są województwa

• nuts3 – W Polsce są to podregiony (np. toruński, włocławski, grudziądzki – nie mają znaczenia w sensie administracji krajowej, są tylko dla celów UE), albo subregiony.

• nuts4 (lau1)– powiaty, które w Polsce mamy ziemskie i grodzkie

• nuts5 (lau2) – gminy

*Transformacje systemowe:

• Dokonano innych zmian instytucjonalnych np. zmieniono system zabezpieczenia społecznego – państwo przejmowało wszystkie płynące z tego tytułu dochody i przekazywało wszystkie zaświadczenia typu renty, zasiłki. Obecnie to zmieniono, w Polsce np. wprowadzono 3 filary ubezpieczeń społecznych – państwo dalej kontynuuje formę zabezpieczenia, ale w dużym stopniu przekazane jest to na rzecz prywatnych funduszach tzw. emerytalnych, oraz część osobom prywatnym.

• Zostały zreformowane usługi oświatowe – część została sprywatyzowana , a także dopuszczono samorządy terytorialne i inne samorządy np. różne organizacje społeczne. Administracja szkolna – zajmowała się funkcjonowaniem systemu oświaty i szkolnictwa wyższego, wyjątkiem był tylko KUL (katolicki uniwersytet).

• Zmieniono system stosunków międzynarodowych.

• Reforma mediów tzn. prasy, radia, a zwłaszcza telewizji.

Ta transformacja objęła wszystkie kraje postkomunistyczne. Jednak co do zakresu, tempa i szczegółowych rozwiązań są między nimi spore jeszcze różnice. Niektóre kraje postkomunistyczne nie miały żadnych tradycji rynkowych, a więc pewne uwarunkowania historyczne rzutują na proces transformacji.

Kraje postkomunistyczne :
- Kraje które w okresie międzywojennym były suwerennymi państwami – Polska, Litwa , Łotwa i Estonia oraz kraje należące do ZSRR. W tych krajach transformacja przebiega trudniej i wolniej.

Rezultaty transformacji systemowej :

• ważnym rezultatem jest poszerzenie UE w kierunku wschodnim. Dzięki transformacji systemowej kraje postkomunistyczne (niektóre) weszły do Unii, a drugiej strony dzięki integracji z UE transformacja następowała szybciej.

• Związek między transformacją systemową a integracją europejską można określić jako sprzężenie zwrotne – z jednej strony unia się poszerzyła, a z drugiej strony nowe kraje tak się transformowały dzięki właśnie UE.

• UE od samego początku podejmowała bardzo konkretne działania wspierające transformację systemową. Wsparcie unijne dla procesu transformacji w krajach postkomunistycznych miało różny charakter po pierwsze ekonomiczno – finansowy – Unia wspierała przemiany przy pomocy swoich środków finansowych, najpierw utworzyła fundusz stabilizacyjny, a potem fundusz wsparcia dla Polski i Węgier –ten fundusz nazwano PHAREL . A później tym funduszem objęto wszystkie kraje postkomunistyczne chcące wstąpić do UE. Później utworzono fundusz SAPARD – w celu przemian zachodzących w rolnictwie. Wprowadzono też program ISPARD – to program przeznaczony dla budowy i modernizacji infrastruktury w dziedzinie transportu oraz ochrony środowiska.

• Unia służyła pomocą organizacyjną – organizowała grupę ekspertów, którzy przyjeżdżali do tych krajów. Samo przygotowanie planu Balcerowicza nastąpiło przy dużym udziale ekspertów zachodnich i później cały czas ci eksperci byli tu obecni.

• UE służyła pomocą w sensie również moralnym – wpierała zwolenników UE w Polsce i w innych krajach, a także propagowała to poszerzenie w swoich własnych krajach.

• Także inne organizacje wspomagały proces transformacji, aby przebiegał w miarę możliwości szybko i sprawnie np. wstąpienie do NATO – nawet wcześniej to nastąpiło niż wejście do UE.

• UE oraz inne organizacje wspierają nie tylko kraje, które pragną wejść do UE, ale także kraje, które nie chciały wejść do UE, czyli np. kraje byłego ZSRR.
  Również wsparcie organizowane było dzięki programowi TASIS – program realizowany dla krajów byłego ZSRR.
  Polityka Sąsiedztwa – realizowana przez UE w kierunku wschodnim(nakierowany na współpracę z Federacją Rosyjską, Mołdawią, Białorusią, itd.) i południowym (kraje basenu morza śródziemnego).

• EUROREGIONY – grupy współpracujących ze sobą regionów położonych w różnych krajach, lecz sąsiadujących ze sobą poprzez granice państwowe. W Polsce np. Puszcza Białowieska. Dzięki temu granice przestają być barierą a stają się czynnikiem rozwoju, nie tylko granice wewnątrz, ale i na zewnątrz Unii np. granica Polsko – Rosyjska, Polsko - Ukraińska. Następuje wymiana integralna, wspólna troska o środowiska przyrodnicze, itd. Wszystko to przyspiesza proces transformacji systemowej, dzięki temu np. na Ukrainie, Białorusi jest większa przychylność do integracji, do UE.

• Rezultaty ekonomiczne ulegały zmianom wraz z biegiem czasu – początkowo po uruchomieniu tego procesu transformacji regułą było pogłębienie się kryzysu gospodarczego i to bardzo znacznie – zjawisko to nazywamy recesją transformacyjną – polega na gwałtownym spadku PKB przede wszystkim. Zjawisko to wystąpiło we wszystkich krajach, ale w różnym czasie. W Polsce miało to miejsce w dwóch latach w 1990 i 1991, natomiast w roku 1992 nastąpiła stabilizacja, a w 1993 roku ruch do przodu. W Polsce była szokowa terapia – szybko i gwałtowanie, proces ten trwał stosunkowo krótko, bo praktycznie 2 lata. W większości krajach proces ten trwał do połowy lat 90tych, a niektórych nawet do końca lat 90tych.
  Proces recesji transformacyjna sięgnął ponad 40% PKB, w niektórych krajach nawet przekraczał połowę tego co było przed transformacją.
  Najgłębsza i najdłuższa recesja transformacyjna panowała na Ukrainie oraz w Mołdowie i Gruzji.

• Recesji transformacyjnej towarzyszy gwałtowny wzrost bezrobocia. Wraz z bezrobociem rozwinął się np. wzrost przestępczości, powstanie różnych subkultur nieprzystosowanych do życia społecznego, rozkład życia rodzinnego, itd.

• Skutkiem recesji transformacyjnej i bezrobocia obniżył się poziom życia ludności, który już socjalizmie był niewysoki, a teraz jeszcze upadł. W związku z tym nastąpiła np. emigracja zarobkowa.

• Po okresie recesji transformacyjnej następował dynamiczny wzrost gospodarczy, a w związku z tym wzrost dochodów ludności, poprawa warunków życia, spadek bezrobocia, itd.
  *Również nastąpiło zjawisko równowagi rynkowej – wyrównanie popytu z podażą; sklepy zapełniły się towarami.

*Nastąpił rozwój sektora prywatnego i towarzyszący mu rozwój przedsiębiorczości, innowacyjności, itd.
*Dużym sukcesem było też opanowanie inflacji, która była charakterystyczna dla socjalizmu.
*Otworzyły się granice – korzyści ekonomiczne, społeczne, kulturowe, edukacyjne.

• Transformacja systemowa przyniosła rezultaty i pozytywne i negatywne.