RACHUNEK KOSZTÓW W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM

Spis treści:

- Istota rachunku kosztów

- Proces informacyjny rachunku kosztów

- Koszty w systemie kryteriów wyboru decyzji

- Istota kosztów i ich zakres

- Koszty własne a kategorie pokrewne

- Koszty a efektywność przedsiębiorstwa

Istota rachunku kosztów

Rachunek kosztów stanowi podstawową część składową rachunkowości jednostek gospodarczych. Chociaż w ewidencji koszty i rezultaty działalności ujmowane są odrębnie, to z ekonomicznego punktu widzenia jest on powiązany z rachunkiem wyników. Wielkość osiągniętego zysku zależy bowiem od poniesionych kosztów i odwrotnie, wielkość kosztów wpływa na wielkość zysku.

Na ogół przyjmuje się, że pojęcie rachunek kosztów dotyczy zwykłej działalności jednostki i obejmuje swym zakresem pomiar kosztów, ich ewidencję, rozliczanie na miejscu powstawania, rodzaje produktów, sporządzanie kalkulacji kosztów jednostkowych oraz opracowanie sprawozdań finansowych. Zdefiniowany w ten sposób rachunek kosztów stanowi część systemu ewidencyjnego rachunkowości. Przedmiotem tego rachunku są koszty ponoszone w związku z prowadzeniem procesów gospodarczych, tj. zaopatrzeniem, produkcją, zbytem i zarządzaniem. Głównym celem systematycznego rachunku kosztów jest dostarczanie informacji potrzebnych do oceny efektywności gospodarowania i podejmowania decyzji.

Rachunek kosztów jako część składowa rachunkowości powinien w jednostce gospodarczej zapewniać:

- pomiar i wycenę kosztów związanych z nabyciem, posiadaniem i użyciem czynników produkcji,

- ujęcie na podstawie odpowiednich dokumentów rzeczowego przebiegu procesu zaopatrzenia, produkcji i zbytu, a więc przekształcenia czynników produkcji w produkty pracy,

- grupowanie kosztów w różnych przekrojach, uwzględniających przekształcenie informacji o kosztach zaangażowanych czynników produkcji w informacje o kosztach wytworzonych produktów,

- prezentację informacji o kosztach w postaci sprawozdań umożliwiających interpretację i ocenę kształtowania się kosztów.

Rachunek kosztów może być prowadzony według różnych wariantów i w różnej

postaci. Jego budowa zależy:

- od zakresu kosztów rozliczanych na produkty,

- od czasu i sposobu ujęcia oraz prezentacji kosztów.

W pierwszym wypadku rozróżnia się rachunek kosztów pełnych i kosztów częściowych. Natomiast w drugim przypadku mówimy o rachunku kosztów rzeczywistych lub zbiorczym rachunku kosztów oraz o rachunku kosztów postulowanych lub rozdzielczym rachunku kosztów.

Wybór odmiany i wariantu rachunku kosztów zależy od decyzji i kierownictwa jednostki gospodarczej. Wywierają na nią wpływ takie czynniki, jak wielkość jednostki gospodarczej i jej struktura organizacyjna, rozmiary produkcji, jej zróżnicowanie asortymentowe.

Proces informacyjny rachunku kosztów

W rachunkowości zarządczej istotną rolę odgrywają informacje ekonomiczne, a zwłaszcza informacje o kosztach. Informacje te są rezultatem procesu informacyjnego, który dzieli się na następujące etapy:

- gromadzenie danych,

- przetwarzanie danych,

- prezentacja informacji.

W systematycznym rachunku kosztów dane ujęte są w dokumentach źródłowych. Są one pisemnymi dowodami dokonania poszczególnych operacji gospodarczych. Pełne udokumentowanie zdarzeń i procesów gospodarczych, zgodnie z zasadą "nie ma zapisu księgowego bez dokumentu", jest warunkiem włączenia ich do systemu przetwarzania danych. Dowody księgowe muszą spełniać warunki określone w ustawie o rachunkowości. Dokonywanie logicznych i arytmetycznych operacji na danych nosi nazwę przetwarzania danych. W systematycznym rachunku kosztów główną część procesu przetwarzania stanowi ewidencja księgowa. Polega ona na odpowiednim pogrupowaniu danych kosztowych i ujęciu ich na właściwych kontach syntetycznych i analitycznych. Porządkowanie danych oparte jest na kryterium ekonomicznym zdarzeń gospodarczych.

Zebrane na kontach dane liczbowe podlegają dalszemu przetwarzaniu według procedur rozliczeniowych, mających na celu zgrupowanie tych samych danych według różnych kryteriów na różnych kontach. Dotyczy to głównie rachunku kosztów, który powinien dostarczać informacje o kosztach według rodzaju, według miejsc ich powstawania, według nośników kosztów czyli według wytworzonych produktów pracy.

Prawidłowość zapisów na kontach weryfikuje się okresowo za pomocą inwentaryzacji. Jej zadaniem jest ustalenie rzeczywistego stanu składników majątku (zwłaszcza produktów gotowych i produkcji nie zakończonej). W czasie inwentaryzacji sporządza się spis faktycznych stanów z natury. Następnie porównuje się stany rzeczywiste ze stanami ewidencyjnymi. Różnice między spisami z natury i zapisami księgowymi muszą zostać wyjaśnione, rozliczone i odpowiednio zaksięgowane. W ten sposób stany zapisów ujęte na kontach są zgodne ze stanami rzeczywistymi, potwierdzonymi spisami z natury.

W celu zapewnienia kontroli prawidłowości procesu przetwarzania danych jednostka gospodarcza jest zobowiązana prowadzić bieżąco dziennik oraz sporządzać okresowo zestawienie obrotów i sald. W dzienniku powinna być ujęta każda kwota podlegająca ewidencji księgowej. W razie naruszenia zasady podwójnego zapisu operacji gospodarczych na kontach, dokonania księgowań z pominięciem dziennika lub wpisania kwot operacji gospodarczych tylko w dzienniku itp., nie będzie zgodności między sumą dziennika i sumą obrotów na kontach; ponadto niezgodne będą ogólne sumy sald końcowych.

Zestawienie obrotów i sald jest w systematycznym rachunku kosztów łącznikiem między etapem przetwarzania danych a etapem prezentacji informacji. Dane źródłowe w rezultacie procedur przetwarzania przekształcają się w informacje, charakteryzujące działalność jednostki, poniesione koszty i uzyskane wyniki finansowe. Informacje te są prezentowane w różnych zestawieniach i sprawozdaniach, których treść, forma, częstotliwość i terminy dostarczania powinny być dostosowane do potrzeb odbiorców.

Koszty w systemie kryteriów

Koszty stanowią zawsze punkt wyjścia myślenia ekonomicznego, a następnie działania różnych podmiotów gospodarczych. Dzieje się tak dlatego, iż każde działanie jest ściśle związane z ponoszeniem kosztów. Również przedsiębiorstwo nie może zrealizować nawet najmniejszych zadań bez ponoszenia kosztów. Dlatego koszty należą do podstawowych kryteriów wyboru decyzji każdego przedsiębiorstwa.

Ranga kosztu jako elementu decyzyjnego wynika stąd, iż kosztów wprawdzie nie można w przedsiębiorstwie nie ponosić, lecz można i trzeba je minimalizować. Wynika to z zasady racjonalnego gospodarowania. Zasada ta zawiera się w stwierdzeniu, iż przedsiębiorstwo w swym działaniu:

- stawiając sobie cele, zmierza do osiągnięcia go jak najmniejszym kosztem,

- poświęcając określone środki, pragnie uzyskać z nich największy efekt.

W pierwszym wariancie zasady racjonalnego gospodarowania chodzi o minimalizację kosztów, natomiast w drugim - o maksymalizację efektów. Kiedy występują ograniczone możliwości maksymalizowania efektów, a w gospodarce rynkowej jest o zjawisko dość częste, podstawowym elementem racjonalizacji działań w przedsiębiorstwie staje się obniżanie kosztów. Reguła stałego obniżania kosztów jest więc cechą przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej i podstawową siłą rozwoju.

Zasada racjonalnego gospodarowania zakłada nie tylko konieczność minimalizowania kosztów, lecz także kształtowania odpowiedniej relacji kosztów do przychodów. Relację tę można uznać za właściwą wtedy, kiedy:

- przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów,

- dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki kosztów.

Jeżeli przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów, przedsiębiorstwo osiąga zysk.

Zysk w przedsiębiorstwie powstaje w wyniku różnicy przychodów i kosztów, co można zapisać następująco: Z=P-K

gdzie:

Z - zysk, P - przychody, K - koszty.

Ponieważ dążeniem każdego przedsiębiorstwa jest nie tylko osiąganie zysku w ogóle, lecz stałe jego powiększanie, poszukuje ono takich sposobów kształtowania relacji przychodów i kosztów, aby zysk wykazywał stałą tendencję do wzrostu.

Cecha szczególna kosztów jest również to, że są one pierwotne względem przychodów. Przedsiębiorstwo, aby podjąć się jakiejkolwiek działalności gospodarczej, musi najpierw zakupić odpowiednie maszyny i surowce, zatrudnić określoną liczbę pracowników, zorganizować produkcję - czyli ponieść koszty. Dopiero po wyprodukowaniu wyrobów i ich sprzedaży może ono zrealizować przychód. Jeżeli przedsiębiorstwo zdoła sprzedać swoje wyroby po cenie wyższej od poniesionych kosztów, wówczas osiągnie zysk.

Fakt pierwotnego charakteru kosztów podnosi ich rangę jako elementu decyzyjnego. Przedsiębiorstwo musi stale rozważać takie kwestie, jak:

- podjąć się określonych działań, czy nie,

- kiedy działania rozpocząć,

- jaka będzie efektywność zamierzonych działań,

- jaki będzie okres poniesionych kosztów.

Odpowiedź na powyższe kwestie może mieć zasadniczy wpływ na podjęcie wielu decyzji w przedsiębiorstwie.

Ważnym atrybutem kosztów jest ich zwrotny charakter. Zwrot kosztów jest warunkiem "sine qua non" podjęcia się określonych działań przez przedsiębiorstwo. Zwrot kosztów zachęca do angażowania wolnych kapitałów w działalność gospodarczą. Jest nadzieją na uzyskanie w przyszłości przychodów, bez której działalność gospodarcza byłaby po prostu niemożliwa. Ale zwrot kosztów nie jest czymś naturalnym i automatycznym. Aby mógł w przedsiębiorstwie nastąpić zwrot kosztów, muszą być spełnione co najmniej dwa warunki:

- przedsiębiorstwo musi sprzedać wyprodukowane wyroby,

- przychody ze sprzedaży muszą przewyższać poniesione koszty.

Dopóki przedsiębiorstwo nie sprzeda swoich produktów, jedno jest tylko pewne,

mianowicie to, że poniosło koszty. Przedsiębiorstwo jest doskonałym ośrodkiem kreowania kosztów. Natomiast zyski powstają ze sprzedaży, zaś sprzedaż odbywa się na rynku, czyli w otoczeniu. To nabywcy decydują o tym, czy przedsiębiorstwo sprzeda swoje wyroby, czy nie, a jeśli sprzeda, to za ile.

Tak więc na styku przychodów i kosztów rozstrzyga się zarówno byt, jak i rozwój przedsiębiorstwa. Dlatego przedsiębiorstwo, podejmując określone decyzje, powinno stale konfrontować przychody i koszty w różnych przekrojach, takich jak:

- globalne sumy przychodów i kosztów całego przedsiębiorstwa,

- przychody i koszty określonych rodzajów działalności, ceny i koszty jednostkowe.

Ogólnie należy stwierdzić, iż koszty należą do najważniejszych kryteriów wyboru decyzji w przedsiębiorstwie. W procesie decyzyjnym występują one w podwójnej roli, są bowiem:

- samoistnym problemem decyzyjnym lub umożliwiają sformułowanie określonego problemu decyzyjnego,

- istotnym elementem wspomagającym określone wybory w przedsiębiorstwie.

Ten dwoisty charakter kosztów sprawia, iż pełnią ono rolę aktywnego elementu

wyborach ekonomicznych przedsiębiorstw oraz zajmują coraz ważniejsze miejsce w zarządzaniu przedsiębiorstwem prowadzącym działalność na własny rachunek i własne ryzyko.

Istota kosztów i ich zakres

Koszty są obiektywną kategorią ekonomiczną ściśle związaną z działalnością gospodarczą. Działalność gospodarcza z natury powoduje, jak już stwierdzono, powstanie kosztów, dzięki którym możliwe staje się osiąganie przychodów.

Precyzyjne zdecydowanie kosztów nie jest zadaniem łatwym, ponieważ sposób objaśnienia kosztów często odbiega od różnego rodzaju teoretycznych i praktycznych modeli rachunku kosztów. Te z kolei przedstawiają obraz kosztów występujących w rzeczywistości gospodarczej, która podlega ciągłym zmianom w wyniku jej rozwoju. W zależności więc od wartości informacji kosztowych obraz realny kosztów może się przybliżać lub oddalać od kosztów jako obiektywnej kategorii ekonomicznej.

Rachunkowość jest dyscypliną naukową, ale zarazem praktyczną, która zajmuje się szeroko wykorzystywaniem kategorii kosztów. Jest to w rachunkowości jedna z najważniejszych kategorii, dlatego nie może się ona obejść bez objaśnienia jej istoty. W literaturze koszty są najczęściej definiowane jako pieniężny wyraz nakładów ponoszonych w związku z działalnością gospodarczą. Obejmuje swym zakresem zarówno nakłady pracy żywej (wynagrodzenie za pracę wraz z narzutami), jak i nakłady pracy uprzedmiotowionej (zużycie materiałów i surowców oraz maszyn i budynków). W kosztach są również ujęte usługi transportowe, remontowe, budowlane itp.

Istota kosztów jest zdeterminowana ich zakresem oraz sposobem ujęcia, który częściowo wpływa na ów zakres. Koszty mogą być rozpatrywane w dwóch ujęciach:

- makroekonomicznym,

- mikroekonomicznym.

Najszerszą kategorią kosztów są społeczne koszty produkcji. Społeczne koszty

produkcji są kategorią makroekonomiczną. Wyrażają one sumę nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, jaką poniosło społeczeństwo na wytworzenie dóbr i usług w danym czasie. Wielkość społecznych kosztów produkcji jest więc równa wartości społecznego produktu globalnego wytworzonego w tym okresie. Zakres społecznych kosztów produkcji wywodzi się z pojęcia wartości i jest znacznie szerszy od pieniężnego wyrażenia nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej.

Od społecznych kosztów produkcji należy odróżnić pojęcie kosztów produkcji. Koszty produkcji są również kategorią makroekonomiczną. Obejmują one wartość zużytych środków produkcji oraz wynagrodzenia pracowników biorących udział w procesie produkcji.

Koszty produkcji równają się wartości produktów pomniejszonych o wartość produktu dodatkowego. Wynika z tego, iż koszty produkcji stanowią część społecznych kosztów produkcji.

Koszty ponoszone prze przedsiębiorstwo nazywamy kosztami własnymi. Określenie "własne" ma podkreślić, iż są one pokrywane ze środków własnych przedsiębiorstwa. Koszty własne są kategorią mikroekonomiczną i należy je traktować jako wyraz wyodrębnienia przedsiębiorstwa z otoczenia oraz jego samodzielności. Koszty własne obejmują nakłady odpowiadające kosztom produkcji, a więc kosztom sensu stricto, zbieżnym z klasyczną formą kosztów, oraz pewne wydatki stanowiące część produktu dodatkowego, które można nazwać kosztami transferowymi. Do kosztów transferowych zaliczamy odsetki bankowe, ubezpieczenia społeczne, niektóre podatki oraz inne nakłady mające postać finansową.

Ponoszenie kosztów transferowych jest swoistą antycypacją powstającego w przedsiębiorstwie produktu dodatkowego. Pozostała część tego produktu przejmuje państwo w postaci podatku dochodowego.

Koszty własne są kategorią pośrednią pomiędzy społecznymi kosztami a kosztami produkcji. Można je określić jako wyrażone w pieniądzu celowe zużycie środków trwałych, materiałów, paliwa, energii, usług, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki, nie odzwierciedlające zużycia czynników produkcji, poniesione w związku z normalną działalnością przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których rezultatem są użyteczne produkty i (lub) usługi. Do kosztów niw wyrażających zużycia czynników produkcji zalicza się np.: ubezpieczenia społeczne pracowników, ubezpieczenia majątku rzeczowego, odsetki od kredytów bankowych.

Z podanej definicji wynika, że głównymi składnikami kosztów własnych przedsiębiorstwa są:

- zużyte rzeczowe środki produkcji,

- zużyta siła robocza,

- koszty transferowe.

Składniki te tworzą strukturę kosztów własnych przedsiębiorstwa, którą przedstawia schemat.1.

Schemat.1.Struktura kosztów własnych przedsiębiorstwa

Zużyte rzeczowe + Zużyta siła + Koszty

Środki produkcji robocza transferowe

(c) (v) (m1)

zużyte zużyte wynagrodzenia ubezpieczenia społeczne

środki przedmioty niektóre podatki,

pracy pracy odsetki bankowe

amortyzacja zużyte materiały,

paliwo,energia

Struktura kosztów własnych jest w poszczególnych przedsiębiorstwach zróżnicowana. Determinują ją zarówno czynniki zależne od przedsiębiorstwa, jak i od niego niezależne. Aby zużycie poszczególnych czynników mogło stanowić koszty własne przedsiębiorstwa, istotne są:

- celowość zużycia czynników produkcji,

- wartościowe ujęcie zużytych czynników produkcji,

- porównywanie kosztów z przychodami w ściśle ustalonych okresach,

- wystąpienie efektu w postaci użytecznych produktów i usług.

Należy podkreślić, iż do kosztów własnych zalicza się tylko nakłady celowe, tj.

Ponoszone w związku z realizacją zadań, do których przedsiębiorstwo zastało powołane. Prowadząc zatem przedsiębiorstwo, musimy zapewnić zgodność zużycia czynników produkcji z charakterem jego działań. Zużycie czynników produkcji nie związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa nie może stanowić jego kosztów własnych.

Poza celowością nakładów nie jest obojętna również wielkość zużycia czynników produkcji. Dlatego zużycie czynników produkcji powinno być zgodne z ustalonymi normami procesu technologicznego lub wynikać z pewnych zasad systemu ekonomiczno-finansowego. Tak więc nakłady niecelowe i nieuzasadnione pod względem wielkości nie mogą być zaliczone do kosztów własnych. Stanowią one stratę, która pomniejsza wynik finansowy przedsiębiorstwa.

Koszty ujmują zużycie czynników produkcji w wyrażeniu pieniężnym. Dzięki temu można sprowadzić zużycie różnych czynników produkcji do wspólnego mianownika i porównać poniesione koszty z przychodami. Wartościowy wykaz kosztów zwiększa ich rangę w procesie decyzyjnym.

Porównywalność kosztów z przychodami wymaga ich rozpatrywania w ściśle ustalonych okresach. Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia ustalenia wyniku finansowego. Koszty nie określone w czasie z przychodami nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów.. Ponoszone w przedsiębiorstwie koszty powinny się przyczynić do uzyskania efektów użytkowych. Taki jest zasadniczy sens kosztów. Brak efektów prowadzi w przedsiębiorstwie do powstania strat.

Jeżeli wyżej wymienione elementy nie występują jednocześnie, to nie mamy do czynienia z kosztem. Takie podejście pozwala odróżnić koszty od takich pojęć bliskoznacznych, jak nakład, wydatek, czy strata.

Koszty własne a kategorie pokrewne

Koszty własne są dość często objaśniane przez porównanie z pojeciami:

- nakładu,

- wydatku,

- straty.

Przez nakład rozumie się wyrażone w jednostkach naturalnych celowe zużycie środków

rzeczowych oraz wykorzystanie pracy żywej. Wyrażone w jednostkach naturalnych nakłady nie podlegają agresji, a tym samym nie pozwalają na przeprowadzenie sumarycznego rachunku, na podstawie którego można byłoby dokonać oceny całkowitej efektywności działalności przedsiębiorstwa. W związku z tym zachodzi potrzeba wyrażenia różnych nakładów w jednostkach wartościowych, czyli w pieniądzu. Jeżeli nakłady wyrazimy wartościowo, otrzymujemy koszt. Koszt jest więc wartościowym, czyli pieniężnym, wyrażeniem nakładów. Charakterystyczną cechą nakładów jest także to, że są one bardziej związane z zadaniem niż okresem. W związku z tym cechuje je niekiedy rozbieżność czasowa.

Przez wydatki należy rozumieć każde zmniejszenie stanu środków pieniężnych, bez względu na cel ich poniesienia. Wydatkiem będzie więc zmiana składnika majątkowego w postaci środków pieniężnych na inny składnik majątkowy, np. Komputer. Wydatkiem będzie też zapłata raty podatku dochodowego lub zakup materiałów do produkcji. Już z powyższych przykładów wynika, że nie każdy wydatek pieniężny jest kosztem, natomiast każdy koszt musi pociągnąć za sobą wydatek, np.:

- zapłata za zakupione materiały jest wydatkiem, lecz nie jest kosztem; wydatek ten stanie się kosztem dopiero wtedy, kiedy materiały zostaną zużyte w procesie produkcyjnym;

- jeżeli czynsz za użytkowanie towaru płacimy zgodnie z umową z dołu, czyli na koniec roku, w każdym miesiącu mamy do czynienia z kosztem, który nie jest wydatkiem do momentu zapłaty;

- spłata raty kredytu jest dla przedsiębiorstwa wydatkiem nie stanowiącym kosztu.

Relacje pomiędzy wydatkiem a kosztem są następujące:

- koszty własne przedsiębiorstwa są związane z ponoszonymi wydatkami, choć nie wszystkie wydatki mają charakter kosztów,

- powstawanie kosztów własnych może być niezależne w czasie od dokonywania wydatków,

- wydatki nie są związane za zużyciem czynników produkcji,

- wycena ponoszonych kosztów opiera się z reguły na dokonywanych wydatkach.

Pierwsza relacja wskazuje, iż pojęcie "wydatki" jest szersze od pojęcia "koszty"

Charakter kosztów mają tylko te wydatki, które zostały poniesione w związku ze zużyciem czynników produkcji niezbędnych do osiągnięcia zadań rzeczowych w przedsiębiorstwie. Tak więc wszelkie wydatki związane ze zużyciem czynników produkcji, które przyczyniły się do realizacji celów rzeczowych przedsiębiorstwa, nie mają charakteru kosztów i są stratami.

Rozpatrując drugą relację, należy stwierdzić, że zużycie czynników produkcji jest ściśle powiązane z konkretnymi przedziałami czasowymi, natomiast wydatki z tytułu nabycia tych czynników produkcji nie muszą być z nimi związane. Następuje rozbieżność czasowa pomiędzy momentem powstania kosztów i wydatków. Zwykle wydatkowanie środków pieniężnych odbywa się z opóźnieniem w stosunkach do otrzymanego materiału czy wykonanej usługi. Najpierw więc następuje uznanie operacji za koszt, kiedy wydatek jeszcze nie nastąpił. Może wystąpić również sytuacja przeciwna, tj. Przedsiębiorstwo najpierw dokonuje przedpłaty na wykonanie usługi lub zakupu materiału, natomiast ich realizacja następuje w terminie późniejszym. Rozbieżności pomiędzy kosztami a wydatkami występują z reguły w krótkim okresie. W długim przedziale czasowym wydatki wyrównują się z kosztami. Należy jednak podkreślić, że wydatki, podobnie jak koszty, są ściśle przypisane do okresu, w którym zostały poniesione.

Ustalenie kosztów poniesionych w związku z realizacją celów rzeczowych w przedsiębiorstwie następuje przez wycenę zużytych na ten cel czynników produkcji. Wyceny dokonuje się zwykle na podstawie cen nabycia tych czynników wynikających z poniesionych wydatków. W ten sposób podlegają wycenie koszty sensu stricto, które obejmuje celowe zużycie środków rzeczowych wyrażone w cenach i wykorzystanie pracy żywej wyrażone w płacach. Natomiast pozostałe elementy kosztów własnych przedsiębiorstwa, mające wymiar tylko wartościowy (koszty finansowe), są kalkulowane za pomocą narzutów lub stóp procentowych.

Straty, w stosunku do kosztów, są kategorią rozłączną. One są przejściowo zbliżone do kosztów przez fakt równoległego zmniejszenia się zasobów bądź powstawania zobowiązań. Jeśli jednak istotnymi cechami kosztów są celowość i efektywność zużycia, to w odniesieniu do strat warunki te nie występują ponieważ straty oznaczają bezekwiwalentne zmniejszenie się składników majątkowych. Straty nie zapewniają efektów. Ze względu na charakter strat możemy wyróżnić straty materialne, mające postać piniężną.

Kategoria

Kryterium

K O S Z T

N A K Ł A D

W Y D A T E K

S T R A T A

Sposób wyrażania

wartościowy

Wartościowy,

ilościowy

wartościowy

Wartościowy,

Ilościowy

Zużycie czynników

Produkcji

tak

tak

nie

Tak

Czas

Konkretny

okres

Kilka okresów

Konkretny

okres

Konkretny

Okres

Efekt

tak

tak

?

Nie

Koszty a efektywność przedsiębiorstwa

Efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa jest mierzona przez porównywanie efektów i nakładów, albo osiągniętych przychodów i poniesionych kosztów. Efektywność tę można ocenić albo za pomocą wielkości bezwzględnych, kiedy porównujemy kwoty przychodów i kosztów, albo za pomocą odpowiednich wskaźników będących relacją kosztów do przychodów lub odwrotnie.

Nietrudno zauważyć, że efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa scala w sobie dwa obszary działań:

- w sferze rynku (przychody)

- wewnątrz przedsiębiorstwa (koszty)

Jak z powyższego wynika, koszty odgrywają ważną rolę w ocenie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa. Są bowiem podstawą odniesienia uzyskanych przychodów.

Koszty ponosi przedsiębiorstwo po to, aby osiągnąć przychody ze sprzedaży, a w konsekwencji zysk. Z punktu widzenia osiągania przychodów istotne jest, aby koszty były możliwie najniższe. Idealna byłaby taka sytuacja, w której przedsiębiorstwo mogłoby uzyskiwać same przychody bez ponoszenia kosztów. Ponieważ jest to praktycznie nie możliwe, miarą efektywności działalności przedsiębiorstwa, jak już podkreślono, jest relacja kosztów do przychodów. Koszty są więc miarą gospodarności przedsiębiorstwa. Odzwierciedlają jego możliwości oszczędnego zużycia środków niezbędnych do wyprodukowania określonej wielkości wyrobów. Wyrazem tej oszczędności może być wyprodukowanie większej liczby wyrobów z tego samego materiału albo mniejsze zużycie materiałów do wyprodukowania ustalonej wielkości wyrobów.

Strategia niskich kosztów pojedynczych wyrobów jest najczęściej stosowana przez przedsiębiorstwa wytwarzające na skalę masową. Odpowiedni zysk wypracowuje się w takim przypadku przez maksymalizowanie produkcji sprzedaży.

Oprócz podstawowego sposobu obniżania kosztów pojedynczych wyrobów, przedsiębiorstwo powinno także dążyć do obniżania globalnych kosztów swego funkcjonowania przez likwidację tych rodzajów działań, które są nierentowne, zwalnianie tych pracowników, którzy są dla przedsiębiorstwa mało przydatni itp. Każdy z tych sposobów obniżki kosztów jest źródłem poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Bibliografia:

1) "Podstawy Finansów i Rachunkowości". D. Czekaj

Wyd. "RAVAL" sp. z o.o. Warszawa 2000

2) "Rachunkowość Finansowa". M.Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I.Olchowicz.

Wyd."DIFIN". Warszawa 1999

3) "Rachunkowość Zarządcza". E. Nowak.

Wyd. Profesjonalnej Szkoły biznesu. Kraków 2001