Komputerowy zintegrowany system biblioteczny APIN

Wstęp

Prace nad systemem rozpoczęły się na początku lat 70-tych. Pierwsze wersje systemu pracowały kolejno na dużych komputerach typu Odra, Riad i IBM. Obecna wersja działa na mikrokomputerach typu IBM PC i jest stale rozwijana przez zespół projektowo-wdrożeniowy APIN, zarazem oddział Biblioteki Głównej i OINT Politechniki Wrocławskiej. System o tej samej nazwie obsługuje uczelnię kształcącą ok. 25 tys. studentów i zatrudniającą blisko 4 tys. nauczycieli akademickich i innych pracowników.

W 1994 r. katalog online został przeniesiony na mikrokomputery. System APIN rozbudowano o kolejne podsystemy. Rozwijano jego możliwości stosownie do potrzeb i rozwoju mikrokomputerów. Swoim działaniem obejmuje Bibliotekę Główną oraz wybrane biblioteki sieci. Katalog OPAC jest dostępny w 2 wersjach: we wrocławskiej sieci metropolitalnej poprzez protokół IPX sieci Novellowej NetWare oraz w Internecie poprzez system WWW.

Wymagania na oprogramowanie i parametry techniczne serwerów:

Novell NetWare wer. 3.12,

silnik baz danych: oprogramowanie Btrieve wer. 6.10 (dostępne w pakiecie NetWare),

komputer serwera począwszy od Pentium I 130 PAO RAM 128 MB,

serwer WWW pod systemem Windows 98 na komputerze Pentium 130 z pamiecią operacyjną RAM 128 MB; do pracy z Internetem wymagane są dodatkowo dwa komputery Pentium 130 (wyszukiwanie w bazach danych i formatowanie odpowiedzi).

Zajętość pamięci dyskowej

Jedna baza danych zawierająca ok. 110 tys. opisów bibliograficznych książek w formacie USMARC oraz opisy ok. 400 tys. egzemplarzy wraz z oprogramowaniem systemu zajmuje ok. 300 - 400 MB.

Wymagania na oprogramowanie i parametry techniczne końcówek:

Oprogramowanie użytkownika (zarówno pracowników biblioteki jak i czytelników łączących się z systemem w sieci uczelnianej) działa pod systemem operacyjnym DOS 6.22, na komputerach roboczych klasy PC 386 DX z 3MB pamięci operacyjnej RAM lub lepszych.

Funkcje

System APIN automatyzuje procesy biblioteczno-informacyjne w swoich podsystemach:

tworzenie i obsługa baz (m.in. określenie logicznej struktury baz, eksport i import baz, zabezpieczenie danych itd.)

gromadzenie (obejmuje w pełni gromadzenie druków zwartych)

opracowanie (wprowadzanie danych i ich kontrola, utrzymywanie słowników terminów indeksowych itd.)

obsługa magazynu (m.in. wprowadzanie opisów skróconych)

wypożyczanie (kody paskowe na książkach i kartach bibliotecznych)

wyszukiwanie (OPAC, współpraca z serwerem WWW itd.)

kontrola zbiorów (pełne dane o każdym pojedynczym egzemplarzu książki)

wydruki (m.in. wykaz nabytków) i analizy statystyczne (wybór dowolnych danych i sposobu ich prezentacji graficznej na ekranie)

W wielu programach użytkowych stosuje się zrozumiały, używany przez naszych bibliotekarzy (i rozwijany w miarę potrzeb) język opisu wydruków i ekranów (operujący jednocześnie na rekordach dowolnych baz) wzorowany na języku formatowania pakietu CDS/ISIS.

Oprócz typowych bibliotecznych baz własnych (Książki, Czasopisma PWr, Czasopisma zagraniczne w bibliotekach Wrocławia, Beletrystyka PWr) w katalogu OPAC mamy bazę z opisami dorobku naukowego pracowników PWr od 1945 r. oraz bazy patentów i zgłoszeń wynalazków.

Skalowalność i dostosowywalność

Dbając o bezawaryjne, sprawne użytkowanie systemu przez naszych bibliotekarzy, pracowników uczelni i studentów, a także użytkowników z Internetu, obserwując i przewidując punkty krytyczne, przeciążenia, kolejki, tak zaprojektowaliśmy nasz system, by można go było dostosowywać do wciąż rosnących obciążeń a z drugiej strony wykorzystywać na bieżąco szybki rozwój technologiczny komputerów, oprogramowania systemowego i urządzeń sieciowych. Stosujemy z powodzeniem następujące działania:

uruchamianie wybranych procesów równolegle na jednym komputerze;

obsługę wybranych procesów przez kilka komputerów;

zwiększanie pamięci operacyjnej

zwiększanie liczby użytkowników serwera

alternatywne drogi dostępu do wybranych funkcji systemu (np. przez IPX lub TCP/IP)

Wdrożenia

Obecnie system działa jedynie na Politechnice Wrocławskiej

Najbliższe plany rozwojowe

Planujemy m.in. rozbudowę podsystemu czasopism o obsługę prenumeraty, opracowanie programu użytkownika w wersji dla Windows, wdrożenie rezerwacji wypożyczeń, pełniejsze wykorzystanie słownika kluczy wyszukiwawczych w podsystemie wyszukiwania, nowy interfejs użytkownika katalogu OPAC poprzez WWW.

Charakterystyka użytkowa

niska awaryjność systemu (nieliczne przestoje z powodu awarii zasilania lub sprzętu a nie nieprawidłowej pracy programów)

oszczędności etatowe (m.in. w magazynach i wypożyczalni)

odciążenie katalogów biblioteki poprzez wyszukiwanie i zamawianie książek z laboratoriów instytutowych i akademików

systematyczne (co 2 tyg.) zbiorowe (do dziekanatów) i indywidualne monitowanie czytelników zalegających ze zwrotem wypożyczonych książek

automatyczne, zgodne z aktualnym cennikiem opłat, naliczanie kar za zagubienia i opóźnienia

sprawne wprowadzenie do systemu ok. 5 tys. studentów I roku (na 2 wydziałach otrzymują już karty biblioteczne wraz z indeksem, skrócenie do minimum tzw. szczytu wypożyczeń )

książki widoczne w katalogu OPAC już na etapie zamawiania przez Oddział Gromadzenia

Podsumowanie

Nasuwa się pytanie, dlaczego utrzymujemy i rozwijamy własny system biblioteczny APIN, zamiast zakupić jakiś firmowy spośród licznych oferowanych na rynku i używanych w innych bibliotekach. Przyczyn jest kilka. Od blisko 30 lat funkcjonuje w bibliotece zespół projektantów i programistów (przez kilkanaście lat wraz z zespołem naukowo-dydaktycznym, który tworzy dziś odrębny wydziałowy Zakład Systemów Informacyjnych). Doświadczenie zespołu APIN ułatwia ogromnie nie tylko komputeryzację biblioteki, ale i organizację dostępu do nowych źródeł informacji cyfrowej dla naszej uczelni, dla środowiska wrocławskiego czy też konsorcjów ogólnopolskich (np. baza Chemical Abstracts), co staje się podstawowym zadaniem biblioteki uczelni technicznej obecnych czasów.

Nasze doświadczenia przekazujemy chętnie podczas organizowanych już od 15 lat ogólnopolskich kursów. Mamy podstawę przypuszczać, że m.in. pomogły one kadrze bibliotek akademickich zorientować się na miejscu, w kraju, w możliwościach systemów bibliotecznych, a więc także pomoc w trudnych wyborach najwłaściwszego systemu komercyjnego. Ze względów organizacyjnych (szczupłość zespołu) jak i finansowych (nieregularny dopływ środków na prace rozwojowe), nie jesteśmy obecnie w stanie wdrażać naszego systemu w innych bibliotekach i zapewnić serwisu na odpowiednim poziomie.

Eksploatacja własnego systemu umożliwia szybką (a czasem natychmiastową) reakcję na bieżące potrzeby biblioteki a także na uwagi pracowników naukowo-dydaktycznych i studentów, co bywa niemożliwe w przypadku systemu komercyjnego, choćby najlepiej sparametryzowanego. Wskazówkami dla ustalenia priorytetów prac nad systemem APIN są: literatura przedmiotu, zgłaszane do nas postulaty, wnioski z porównania naszego systemu z innymi systemami funkcjonującymi w bibliotekach krajowych i zagranicznych (poznanymi podczas wyjazdów na konferencje, staże oraz przez Internet). Rozwój własnego systemu, w ścisłej współpracy z naszymi bibliotekarzami daje nam wiele satysfakcji.

Zintegrowany System Biblioteczny

APIN

Trudno wyobrazić sobie bibliotekę nowoczesnej szkoły wyższej bez komputerowego systemu ułatwiającego czytelnikom korzystanie z jej usług oraz wspomagającego pracę bibliotekarzy.

Wynikiem pracy zespołu informatyków Biblioteki Głównej naszej Uczelni, kierowanego przez pana Romana Klestę, jest wdrożona ostatnio nowa wersja systemu APIN. Wykorzystano w niej wieloletnie doświadczenia zespołu w projektowaniu i implementacji systemów biblioteczno-informacyjnych a także rozpoznanie systemów funkcjonujących w bibliotekach krajowych i zagranicznych. Opisywana tu wersja integruje działające dotąd oddzielnie systemy m.in. opracowania i udostępniania zbiorów oraz katalog komputerowy (tzw. katalog online).

APIN składa się z podsystemów: tworzenia i obsługi bazy, wypożyczeń, wyszukiwania i obsługi magazynu. Oprogramowanie zostało napisane w języku Clipper i C. Zbiór indeksowy obsługiwany jest przez pakiet Btrieve firmy Novell. Przetwarzanie odbywa się na serwerach sieci novellowej ze stacji IBM PC (począwszy od procesora 386).

Z systemu korzysta obecnie blisko 14 tys. czytelników, którzy wypożyczyli ok. 26 tys. egzemplarzy książek (stan aktualny).

Aktualnie katalog online systemu APIN umożliwia wyszukiwanie informacji w następujących bazach:

KSIĄŻKI - książki zgromadzone w bibliotekach Politechniki Wrocławskiej od 1978 r. oraz wydane wcześniej a będące w obiegu od 1990 r.; baza ta liczy ponad 92 tys. opisów katalogowych obejmujących blisko 340 tys. egzemplarzy,

CZASOPISMA-PWr - czasopisma zgromadzone w bibliotekach Politechniki Wrocławskiej ; baza liczy ponad 8 tys. opisów,

CZASOPISMA-Wrocław - czasopisma zagraniczne zgromadzone w wybranych bibliotekach naukowych Wrocławia w latach 1991-96; baza liczy ok. 2,5 tys. opisów,

PATENTY i PRAWA OCHRONNE - opisy udzielonych patentów na wynalazki (1975-95) i praw ochronnych na wzory użytkowe (1980-95); baza liczy ponad 93 tys. opisów,

ZGŁOSZENIA WYNALAZKÓW i WZORÓW UŻYTKOWYCH - opisy zgłoszeń wynalazków (1988-95) i wzorów użytkowych (1988-95); baza liczy ponad 50 tys. opisów,

BELETRYSTYKA - książki zakupione do Czytelni i Wypożyczalni Beletrystycznej od 1994 r.; baza liczy ponad tysiąc opisów,

DONA - publikacje i prace niiepublikowane pracowników Politechniki Wrocławskiej; baza liczy ponad 90 tys. opisów - zostanie udostępniona w najbliższych tygodniach,

Katalog online jest także dostępny w sieci uczelnianej PWrNet poprzez sieci novellowe (login apin-2/apin), a z Internetu poprzez WWW (http://www.bg.pwr.wroc.pl/).

Zaletami systemu są m.in.:

pełna sparametryzowana automatyczna kontrola wprowadzanych danych bibliograficznych;

możliwość obsługi wielu baz danych;

automatyczne składanie zamówień uwzględniające ograniczenia konta danego czytelnika oraz rzeczywistą dostępność egzemplarzy zamawianej pozycji;

możliwość sprawdzania przez czytelnika własnego konta;

współpraca z serwerem WWW, umożliwiająca dostęp do katalogu online z Internetu;

szybkie wyszukiwanie boolowskie;

modularność i parametryzacja umożliwiająca posadowienie systemu w dowolnej bibliotece średniej wielkości ( tj. do ok. 1,5 mln woluminów).

Poza Politechniką Wrocławską system został wdrożony w WSI w Opolu i na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (podsystem wypożyczeń).

W planach rozwoju systemu pozostają m.in.:

opracowanie podsystemu gromadzenia;

opracowanie podsystemu czasopism;

uruchomienie rezerwacji książek w podsystemie wypożyczeń;

przygotowanie systemu do obsługi bibliotek sieci uczelnianej.