Ustrój polityczny: całość regulacji prawnych dotyczących organizacji, kompetencji oraz wzajemnych relacji organów władzy państwowej.
Transformacja ustrojowa po ‘89r.:
-1989 porozumienia okrągłego stołu. Zmiany w konst. Z 22.07.1952. Powołanie prezydenta i Senatu. Wykreślenie kierownictwa PPR oraz współpracy z ZSSR. Tradycyjna nazwa: RP.
-23.04.1992r.- ustawa konst. O trybie przygot. i uchwalenia Konstytucji. Sejm i Senat= Zgromadzenie Narodowe. Prawo projektu: Komisja Konst., 56 osób ze Zgr. Nar.
-17.10.1992r.- mała konst: wzajemne stosunki między wł. Ustawodawczą a wykonawczą i rola samorządu teryt.
-02.04.1997r.- przyjęcie projektu przez Zgr. Nar.(243 art., preambuła- wstęp, różne wartości, historia, Invocatio Dei- odwołanie się do Boga) 17.10.1997-obowiązuje.
Konstytucja określa relacje między jednostką, a państwem, wszystkie normy prawne muszą być z nią zgodne-> ustawa zasadnicza.
-konst. Elastyczne: zmiany jak zwykłe ustawy, konst. Sztywne: specjalne procedury. Inicjatywa 1/5 głosów, uchwalenie 2/3.
Prawo konstytucyjne:
- suwerenność narodu (prawa i obowiązki, od niego wywodzi się władza)
-republikańska forma (nie ma dziedziczenia)
- demokratyczne państwo prawne (prawo jest nadrzędne wobec norm i tradycji)
- podział władzy i równoważenie się władz(ust., wyk., sąd)
- pluralizm polityczny(różne partie polityczne)
- samorządność tetrytorialna
-niezawisłość sędziów, niezależność sądów i trybunałów
- wolność i prawa człowieka i obywatela
Parlament: naczelny organ ustawodawczy wł. Państwowej wybierany w powszechnych wyborach.
Mandat: pełnomocnictwo do sprawowania urzędu obywatelskiego.
Droga legislacyjna: określone przez prawo czynności, dzięki którym ustawa może wejść w życie. (1. Projekt na ręce marszałka 2 trzy czytania, ewentualne poprawki, zwykła większość głosów, 3 senat: poprawki lub odrzucenie, 4 podpis prezydenta lub weto i ponowne głosowanie w sejmie 3/5 głosów)
Sejm – 460 posłów, wybory: powszechne (czynne prawo wyborcze- wybieranie pełnoletni obywatele, bierne – kandydowanie, obywatel polski 21 lat), równe(jednakowa waga i znaczenie głosów), bezpośrednie(wyborca głosuje sam), proporcjonalne(partie otrzymują miejsca proporcjonalnie do liczby głosów), tajne. Senat składa się ze 100 senatorów – wybory powszechne, bezpośrednie i tajne. Senatorem może być obywatel polski – 30 lat. Wybory – zasada większościowa. Kadencja czteroletnia. Skrócenie kadencji jeśli: sejm podejmie taką uchwałę większością kwalifikowaną 2/3 głosów lub jeśli zdecyduje o tym prezydent(trzykrotne wotum nieufności dla rządu lub niezłożenie przez 4 mies. Ustawy budżetowej do podpisu). Mandat przedstawicielski jest: generalny (kierowanie się interesem ogółu), niezależny (posła nie obowiązują instrukcje wyborcze), nieodwołalny(wyborcy nie mogą odwołać). Immunitet parlamentarny- nietykalność osobista członków parlamentu, nie można ich aresztować bez zgody sejmu i senatu. Mandatu nie można łączyć z funkcją: prezesa Najwyższej Izby Kontroli czy Narodowego banku Polskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich, członka Rady Polityki Pieniężnej, sędziego, prokuratora itd. Nie można prowadzić działalności gosp. Z korzyściami z kasy państwowej.Organy Sejmu: marszałek sejmu (wybierany z grona posłów, przedstawiciel najliczniejszego klubu poselskiego, organizuje obrady sejmu i kieruje nimi, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym, utrzymuje kontakty z parlamentami innych państw, zarządza wybory prezydenckie, zastępuje prezydenta w razie niemożności), Prezydium Sejmu (marszałek+wicemarszałkowie), Konwent Seniorów (członkowie Prezydium sejmu+przewodniczący klubów parlamentarnych+kół poselskich), komisje sejmowe (komisje stałe, komisje nadzwyczajne, komisje śledcze). Klub parlamentarny – zespoły posłów należących do tego samego ugrupowania politycznego. Klub poselski – 15 posłów, koło poselskie – 3. Funkcje parlamentu: ustrojodawcza(zmiany ustroju w konstytucji), ustawodawcza( regulacja życia publicznego za pomocą ustaw). [Inicjatywę ustawodawczą mają: posłowie (co najmniej 15) i komisje śledcze, senat, prezydent, Rada Ministrów, grupa co najmniej 100 tysięcy obywateli.] kontrolna (kontrolowanie przez: wotum zaufania- poparcie dla polityka lub jego programu po expose premiera, wotum nieufności- odmowa poparcia dla rządu lub konkretnego ministra, może wiązać się z dymisją rządu; absolutorium: zatwierdzenie działalności finansowej rządu; zapytania i interpelacje poselskie: żądanie urzędowych wyjaśnień od członków Rady Ministrów), kreacyjna- możliwość tworzenia przez sejm i senat różnych organizacji państowych (dla sejmu: udział w tworzeniu rządu przez udzielenie mu wotum zaufania, wybór członków Trybunału Stanu, powołanie na wniosek prezydenta prezesa Narodowego Banku Polskiego; wspólne: wybór członków Krajowej Rady Sądownictwa, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Polityki Pieniężnej oraz Najwyższej Izby Kontroli i rzecznika praw obywatelskich). Zgromadzenie Narodowe, okoliczności zwołania: w celu odebrania przysięgi od nowo wybranego prezydenta, uznania prezydenta za niezdolnego do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, postawienia prezydenta w stan oskarżenia, wysłuchania orędzia prezydenta skierowanego do Zgromadzenia.
Władza wykonawcza: prezydent+Rada Ministrów. Prezydent- obrona, stosunki zagraniczne.
| Okres III Rzeczpospolitej |
|---|
| Wojciech Jaruzelski |
| Lech Wałęsa |
| Aleksander Kwaśniewski |
| Lech Kaczyński |
| Bronisław Komorowski |
Rada Ministrow- bieżące kierowanie państwem. Wybór: powszechne, równe, bezpośrednie, większościowe, tajne. Może być wybrany dwukrotnie. Obywatel, który ma 35 lat, kandydata może zgłosić co najmniej 100 tysięcy obywateli, postępowanie lustracyjne- odnośnie współpracy z prl. Składa przysięgę przed Zgromadzeniem Narodowym. Powody wcześniejszego zakończenia prezydentury: śmierć prezydenta, zrzeczenie się prezydentury, uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, złożenie z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. Nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ( 2/3 ustawowej l. głosów) Kompetencje Prezydenta: W stosunku do parlamentu (zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszego posiedzenia, inicjatywa ustawodawcza, podpisywanie ustaw, skracanie kadencji w sejmie, wniosek o powołanie prezesa Narodowego Banku Polskiego), w stosunku do Rady Ministrów (powoływanie rządu, dokonywanie na wniosek premiera zmian w składzie rządu, Zwoływanie Rady Gabinetowej, pociągnięcie członka Rady Ministrów przed Trybunał Stanu), w stosunku do władzy sądowniczej (powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, Naczelnego Sądu Administracyjnego itd.), w zakresie stosunków zagranicznych (reprezentowanie państwa, zatwierdzanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie ambasadorów), w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych i obronności państwa( w czasie pokoju za pośrednictwem Ministra Obrony, zarządza wojnę), tradycyjne uprawnienia głowy państwa(nadawanie obywatelstwa, orderów, tytułów profesora, korzystanie z prawa łaski). Rada Ministrów: premier, wiceprezesi, ministrowie, przewodniczący komitetów. Funkcje premiera (prezesa Rady Ministrów): reprezentacja Rady Ministrów, organizowanie i kierowanie jej pracami, koordynacja i kontrola pracy członków rządu, sprawowanie zwierzchnictwa nad służbą cywilną, nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego, kierowanie pracą terenowej administracji rządowej. Minister – kierowanie działami administracji rządowej, wypełnianie zadań powierzonych przez premiera. Dymisja Rady Ministrów: ukonstytuowanie się nowego Sejmu, rezygnacja członków Rady lun premiera z pełnienia funkcji, nieudzielanie przez Sejm wotum zaufania rządowi, złożenie wniosku o wotum nieufności dla rządu (wniosek 46 posłów). Rekonstrukcja rządu: zmiany w składzie Rady Ministrów. Odpowiedzialność Rady Ministrów parlamentarna przed Sejmem i konstytucyjna przez Trybunał Stanu. Zadania Rady Ministrów: zapewnienie wykonania ustaw, wydawanie rozporządzeń, ochrona interesu skarbu państwa, zapewnienie bezpieczeństwa w państwie, kierowanie administracją, sprawowanie kierownictwa w dziedzinie obronności i stosunków międzynarodowych. Organy odpowiedzialne za porządek: policja (zapewnianie bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochrona ludzi i mienia, zapewnienie spokoju w miejscach publicznych, wykrywanie przestępstw, kontrola przestrzegania przepisów, nadzór nad strażami gminnymi), Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (zapewnianie bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku konstytucyjnego, wykrywanie przestępstw- szpiegostwo, terroryzm, oszustwa podatkowe itd.), Agencja Wywiadu (przeciwdziałanie zewnętrznym zagrożeniom, przekazywanie właściwym organom ważnych informacji, zwalczanie przestępczości zorganizowanej, międzynarodowego handlu bronią itp.).
SĄD NAJWYŻSZY – NACZELNY ORGAN SĄDOWY SPRAWUJĄCY NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ W ZAKRESIE ORZEKANIA SĄDÓW POWSZECHNYCH I WOJSKOWYCH. MA PRAWO DO KASACJI WYROKÓW KTÓRE ZAPADŁY W SĄDACH NIŻSZEJ INSTANCJI. MA NASTĘPUJĄCE KOMPETENCJE:
-orzeka o ważności wyborów prezydenckich, do sejmu i senatu,
-może uchylać wyroki i kierować je do kolejnego rozpatrywania,
-orzeka o ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.
STRUKTURA SĄDU NAJWYŻSZEGO DZIELI SIĘ NA CZTERY IZBY:
1.Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń społecznych
2.Izba Cywilna
3.Izba Karna
4.Izba Wojskowa
Do sądów powszechnych zalicza się: sądy rejonowe, sądy grodzkie, sądy okręgowe i sądy apelacyjne a kontrolę nad nimi sprawuje sąd najwyższy.
Sądy rejonowe - funkcjonują na terenie jednej lub kilku gmin i są one sądami pierwszej instancji dla spraw karnych i cywilnych. Są to sądy do których ludzie zgłaszają sprawy w pierwszej kolejności.
Sądy okręgowe – funkcjonują one na terenie działania co najmniej dwóch sądów rejonowych i są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy rejonowe pierwszej instancji.
Sądy apelacyjne – działają na terenie funkcjonowania co najmniej dwóch sądów okręgowych i są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy okręgowe pierwszej instancji.
Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:
- nieusuwalność- sędzia może być usunięty ze swojego stanowiska jedynie na podstawie
orzeczenia sądu
- immunitet sędziowski- sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności
karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego
- niepołączalność- zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu posła lub
senatora
-apolityczność- sędzia nie może być członkiem partii politycznej i związku zawodowego.
Sąd lustracyjny: badanie oświadczeń lustracyjnych kandydatów na stanowiska w państwie.
Rzecznik interesu publicznego: analizowanie oświadczeń lustracyjnych i wszczynanie postepowan lustracyjnych.
Sądownictwo administracyjne (Naczelny sąd Administracyjny)- kontrola decyzji administracji publicznej z prawem.
Sądy wojskowe (1. Garnizonowy, 2. Okręgu wojskowego)- rozpatrywanie spraw dotyczących sił zbrojnych)
Krajowa Rada Sądownictwa: stanie na straży niezawisłości i niezależności sądów.
Trybunał Konstytucyjny( 15 sędziów, na 9 lat) orzekanie o zgodności aktów prawnych z konstytucją i o ich legalności. Skarga konstytucyjna: skarga do Trybunału.
Trybunał Stanu – orzekanie odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Oskarżeni mogą być: prezydent, prezes i członkowie Rady Ministrów, prezes NBP, NIK oraz członkowie KRRiTV, posłowie i senatorowie. Delikt konstytucyjny – czyn naruszający konstytucję bądź ustawy, popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem. Kasacja – możliwość przeprowadzenia kontroli zaskarżonego wyroku z powodu rażącego naruszenia przepisów prawa w trakcie trwania postępowanie sądowego
Najwyższa Izba Kontroli: kontrolowanie działalności organów administracji rządowej.
Rzecznik praw obywatelskich: przyjmowanie skarg i interweniowanie w wypadku naruszenia wolności i praw obywateli.
Rzecznik praw dziecka: ochrona konstytucyjnych praw dziecka.
Krajowa Rada Telefonii i TV: stanie na straży wolności słowa, prawa obywateli do informacji, i interesu publicznego w radiofonii i TV; posiada 9 członków.
Prokuratura: stanie na straży praworządności, czuwanie nad ściganiem przestępstw, sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego. Podział: rejonowe, okręgowe, apelacyjne, Krajowa. Wojskowe: garnizonowe, okręgów wojskowych, rodzajów sił zbrojnych, Naczelna Prokuratura wojskowa.
Władza lokalna: Samorząd – samodzielne i niezależne działanie grupy społecznej za pośrednictwem przedstawicieli. (terytorialny- prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych, prawo zrzeszania się, osoba prawna, może zaciągać kredyty.) województwa->powiaty ->gminy. Zadania gminy – zaspokajanie potrzeb zbiorowych członków gminy (infrastruktura społeczna- szkoły, ochrona zdrowia, infrastruktura techniczna- drogi, transport, porządek i bezpieczeństwo publiczne oraz ład przestrzenny i ekologiczny). Władze gminy – referendum gminne (głosowanie nad określonym projektem), rada gminy (wydawanie ustaw), zarząd gminy (wprowadzanie ustaw w życie). Organy pomocnicze gminy: sołectwa i osiedla. Powiat – miasto liczące ponad 100 tys. mieszkańców uzupełnia działania gminy, posiada osobowość prawną, zadania o charak. ponadgminnym. Organy powiatu: rada powiatu (organ uchwałodawczy i kontrolny), zarząd powiatu (na czele starosta). Województwa – nadzorowanie samorządu terytorialnego, działa administracja rządowa (wojewoda). Zadania samorządu – określanie strategii i polityki rozwoju województwa. Organy samorządu wojewódzkiego: sejmik województwa (uchwałodawczy organ i kontrolny), zarząd województwa (organ wykonawczy, na czele marszałek).
Samorząd zawodowy: reprezentowanie interesów grupy zawodowej.
Samorząd gospodarczy: reprezentowanie interesów gospodarczych zrzeszonych podmiotów.
W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego i bezstronnego wykonywania zadań administracji rządowej powołano korpus służby cywilnej. Należą do niego: urzędnicy kancelarii Prezesa Rady ministrów, centralne organy administracji rządowej, urzędów wojewódzkich, oraz innych urzędów adm. Terenowej. Nadzór powołuje premier i Szef Służby Cywilnej. Funkcje opiniodawczą pełni Rada Służby Cywilnej. Członek korpusu służby cywilnej jest obowiązany w szczególności:) przestrzegać Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa;chronić interesy państwa oraz prawa człowieka i obywatela; racjonalnie gospodarować środkami publicznymi; rzetelnie i bezstronnie, sprawnie i terminowo wykonywać powierzone zadania;dochowywać tajemnicy ustawowo chronionej;rozwijać wiedzę zawodową;godnie zachowywać się w służbie oraz poza nią.