Zasady ustroju politycznego państwa – dr A. Bień-Kacała (2010/11)

Program:
- Część ogólna
- Konstytucja jako akt regulujący naczelne zasady
- Pojęcie i systematyka zasad (szczegółowe omówienie zasad)
- dobro wspólne, zasada suwerenności, pomocniczości, reprezentacja polityczna, pluralizm polit., zasada
praworządności (zasady konstytucyjne ustrojowe), szczególna zasada - władztwa daninowego
- Nie ma podręcznika – trza na wykład chodzić :P
- Normy pierwszego rozdziału konstytucji RP – Krystian Complak, wyd. Wrocław 2007 – w podstawowym zakresie
można traktować to jako podręcznik
- podręczniki prawa konstytucyjnego (zasady ustroju i państwa) – podstawa podstaw

Konstytucja
- ustawa zasadnicza, najważniejszy akt (szczególna moc prawna), wszystkie inne akty musza być z nią zgodne,
posiada najwyższa moc prawna (silę derogującą akty z nią niezgodne, do derogacji nie dochodzi automatycznie,
wszystko zależy od kontroli konstytucyjności aktów prawnych) w państwie
- a prawo europejskie? (regulacje ponadnarodowe będą wymagały dostosowania konstytucji do obowiązującego
prawa).
- TK: wykładnia obopólnie przyjazna – wykładać konstytucję zgodnie z prawem europejskim i vice versa, jeśli się nie
da to powstaje nieusuwalna niezgodność. Wtedy albo zmiana konstytucji, albo renegocjować postanowienia
traktatów (uzyskanie jakiegoś wyłączenia w stosowaniu regulacji europejskich, w ostateczności wystąpienie z UE)
- szczególna forma konstytucji – szczególna nazwa (konstytucja jest szczególną ustawą, tylko jedną ustawę w
państwie nazywamy konstytucją),
- polilegalny system konstytucyjny – tam też jest jedna konstytucja (Francja, Czechy) – mogą być tez inne akty
normatywne, które będą określały najważniejsze organy państwowe, w Polsce nie ma polilegalizmu.
- szczególny sposób uchwalania i zmiany konstytucji (akt sztywny), udział suwerena w tej procedurze – np.
referendum, art. 235
- wybór konstytuanty – organu, który uchwal konstytucję
- konstytucja uchwalana przez parlament bez późniejszego przyjmowania w referendum
- szczególna treść konstytucji – zakres regulacji (szerokość regulacji): wszystkie kwestie ustrojowe, szczegółowość
regulacji (jej głębokość), konstytucja nie reguluje wszystkich kwestii szczegółowo (podstawowe najważniejsze normy
prawne, w wielu sytuacjach odsyła do ustawy), zawiera pewne normy o wyższym poziomie abstrakcyjności od norm
ustawowych, jest to związane z tym, że konstytucja jest tylko jedna, musi być zastosowana do wszystkich gałęzi
prawa w państwie, musimy ją stosować bez względu na rodzaj prawa (karne, cywilne, administracyjne, etc, np. art.
77, art. 79)
- art. 32, 33 – czy są potrzebne?
- przejaw funkcji wychowawczej – uświadomienie o równouprawnieniu
- ustala reguły na podstawie których funkcjonuje państwo.
- akt powszechnie obowiązujący – potencjalnym adresatem są wszyscy obywatele, system prawa powszechnie
obowiązującego jest zamknięty (ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą wyrażona w ustawie,
prawo europejskie – art. 91 par. 3, np. rozporządzenia UE; ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy (szczególna
sytuacja – stan wojenny i gdy sejm nie może działać, prezydent gwarant ciągłości władzy), rozporządzenia (akty
wykonawcze do ustaw, materia regulaminowa – ustawa nie może regulować regulaminów sejmu/senatu – art. 112,
123, art. 124, art. 25 ust. 5, wydawane przez organy wprost określone w konstytucji – kompetencja ogólna w
konkretnym upoważnieniu ustawowym, które musi być szczegółowe – wyraźnie wskazany organ, przedmiot
rozporządzenia, oraz wytyczne co do treści aktu, rozporządzenie nie jest aktem samoistnym), akty prawa
miejscowego (nie ma wskazania jakie konkretne podmioty będą je stanowiły, brak określonej formy – art. 94) – inne
źródła prawa powszechnie obowiązujące – np. układy zbiorowe prawa i inne porozumienia (art. 59, potencjalnie
mogą być traktowane jako źródła prawa – jest w tej kwestii spór w doktrynie prawa pracy), regulamin sejmu i senatu
– czemu powszechnie obowiązujący? – sposób wykonania konstytucyjnych obowiązków organów państwa wobec
sejmu,
- prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie sejmu, marszałek senior – wskazywany przez prezydenta – wybiera
spośród najstarszych wiekiem posłów – obowiązek akcesoryjny prezydenta określony w regulaminie sejmu
- art. 61 ust 4
- regulamin sejmu/senatu – ma dwojaki charakter powszechnie obowiązujący i wewnętrzny

- prawo wewnętrznie obowiązujące – nie ma zamkniętego katalogu organów, formy (zarządzenia (czasem będzie
ono czynnością materialną – akt jednorazowy, bo dotyczy tylko jednego referendum, wiec musimy wykluczyć prawo
obowiązujące wewnętrznie, bo nie jest to akt powtarzalny – postanowienie prezydenta) dla organów
monokratycznych i uchwały dla organów kolegialnych
- prawo obowiązujące wewnętrznie nie może być podstawą decyzji wobec obywateli – art. 93 model aktu prawa
wewnętrznego, zakłada się otwarty charakter tych źródeł prawa

- system prawa w Polsce ma charakter dychotomiczny – prawo powszechnie obowiązujące lub wewnętrznie

Parlament – bikameralizm (dwuizbowy), ale nie funkcjonuje on jako organ – mamy dwa niezależne organy pastwa –
Sejmu i Senat (w Czechach występuje on jako organ, składający się z dwóch izb), Zgromadzenie Narodowe jest
odrębnym organem od sejmu i senatu, posiada własne kompetencje

Sejm uchwala ustawy (tylko), senat tylko uczestnicy w procedurze ustawodawczej, art. 120

- ustalanie kompetencji prawotwórczych

***
Multicentryczność systemu źródeł prawa
- kwestia umów międzynarodowych i prawa UE, niepowodzeniem zakończą się próby wtłaczania na siłę wszystkich
umów i praw UE
- ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (mają pierwszeństwo przed ustawami)
- ratyfikowane, takie w stosunku do których nie była wymagana zgoda wyrażona w ustawie (nie mają pierwszeństwa
przed ustawami, art. 87, art. 188 pkt. 3
- niewymagające ratyfikacji (art. 146 ust 4 pkt. 10) – tzw. umowy rządowe i resortowe, dość często występują w
działaniu organów administracji. Czy mogą one w ogóle stanowić źródło prawa w Polsce? Konstytucja nie odpowiada
na to pytanie. Sugeruje się, że mogą one stanowić prawo wewnętrzne (np. pomoc świadczona przez organy na rzecz
innych świadczeń przyznawanych naszym obywatelom), jednak nie można jej zaliczyć na zewnątrz, bo ma tzw.
refleks zewnętrzny – jest wpływ na losy jednostki – art. 9 (zasada przychylności wobec prawa międzynarodowego)

Multicentryczność
- prawo krajowe, jest jego hierarchia
- są funkcjonujące obok źródła prawa określające obowiązki i kompetencje organów państwa, jeśli chce my je
przetworzyć na normy krajowe, będzie potrzebna ustawa (podobnie jest w przypadku prawa europejskiego –
dyrektywy, akty niewiążące)
- żaden przepis konstytucji nie mówi o statusie prawa europejskiego w dychotomicznym systemie źródeł prawa,
wywodzone z rangi umów międzynarodowych.

W ramach hierarchicznej struktury mówimy o nadrzędności konstytucji. Niekiedy prawo europejskie będzie
wywoływało zmiany w konstytucji (chociaż nie jest to jedyny sposób rozwiązania problemu kolizji –wystąpienie z UE,
renegocjacja postanowień prawa UE)

Zasada stabilności konstytucji
- konstytucja ustala podstawowe zasady ustrojowe państwa, więc tworzy się konstytucje jako akt sztywny – o
utrudnionym trybie zmian
- nie można powiedzieć, że cecha konstytucji jest niezmienność, należy mówić tylko o stabilności, która ma służyć
ochronie podstawowych reguł dot. tworzenia podstaw ustrojowych
- konstytucja diametralnie zmieniała się tylko wtedy, gdy dochodziło do zmian ustrojowych (np. konstytucja
marcowa, a kwietniowa, konstytucja PRL – zwierzchnictwo sejmu) – wtedy dochodzi najpierw do rewizji konstytucji,
czy tez wydania „Malej Konstytucji”) 17 października 1997 – weszła w życie obecna konstytucja
- wielość aktów normatywnych o randze ustawy. Obecnie poza konstytucją nie funkcjonują. Mogą funkcjonować
ustawy o zmianie konstytucji (które zlewają się z konstytucją)

Zasada konstytucjonalizmu – wszystkie najważniejsze elementy funkcjonowania wynikają z konstytucji, jako aktu o
najwyższej mocy prawnej, w konstytucji ustalone są prawa i wolności obywatela (status jednostki) – posiada walor
aksjologiczny o najwyższej randze.
- jest ona bezpośrednio stosowana – traktujemy ja jak akt normatywny (nie deklaratoryjny) i każda jednostka może
powoływać się względem organów państwa. Art. 8 ust 2

Kiedy nie stosujemy przepisów konstytucji bezpośrednio?
- bezpośrednio stosowanie konstytucji w doktrynie uznaje się za sądowe bezpośrednie stosowanie konstytucji – sąd
może wydać bezpośrednie orzeczenie na podstawie konstytucji (wydanie aktu indywidualnego), w tym rozumieniu
wydanie ustawy nie jest aktem bezpośredniego stosowania konstytucji, bo jest ona aktem generalnym,
- sąd będzie rozstrzygał tylko na podstawie normy konstytucyjnej (w praktyce będzie to współstosowanie) – są dwa
przypadki, gdy mogą rozstrzygać bezpośrednio na podstawie norm konstytucyjnych

- art. 77 ust. 1 – jeśli brakuje normy ustawowej (np. sąd uznał, że KC jest niezgodny z konstytucją)

- art. 105 ust. 3 - (był on w praktyce stosowany w momencie wejścia w życie konstytucji) – TK: tam gdzie jest
odesłanie do ustawy nie oznacza, że nie można takiego przepisu stosować bezpośrednio, postępowanie karne może
toczyć się dalej, ale sądy muszą poinformować sejm o toczącym się postępowaniu, jeśli nie ma reakcji z sejmu to
może się ono toczyć dalej.

- bezpośrednie stosowanie konstytucji działanie organów państwa bezpośrednio na podstawie konkretnej
kompetencji przewidzianej w konstytucji
- by wydać rozporządzenie potrzebne jest jeszcze upoważnienie ustawowe (poza ogólną kompetencja w konstytucji)
– współ stosowanie normy konstytucyjnej i ustawowej
- prezydent stosuje prawo weta/wysłania ustawy do TK – bezpośrednie stosowanie konstytucji
- skarga konstytucyjna i wniosek do RPO – obywatele bezpośrednio korzystają z uprawnień przewidzianych przez
przepisy konstytucyjne

Prezydent nie jest organem administracji (nie ma odwołania od jego decyzji), ale jest organem władzy – NSA nie
może zajmować się kwestią ewentualnych odwołań.

Systematyka i struktura konstytucji
- preambuła i 13 rozdziałów, rozdziały dzielą się na artykuły, artykuły na ustępy i punkty
- część ogólna i szczegółowa; cześć szczegółową interpretujemy przez cześć ogólną (postanowienia wyjęte przed
nawias).
- w ramach konstytucji do części ogólnej zalicza się: I Zasady ustroju państwa, II Prawa i wolności człowieka i
obywatela, III Źródła prawa (część ogólna konstytucji); cześć szczegółowa - dalsze rozdziały.
- preambuła - zalicza się ją do części ogólnej, ma wpływ na interpretacje norm konstytucyjnych
- norma prawna - nakaz lub zakaz określonego zachowania, normy konstytucyjne tworzą nakazy lub zakazy
określonego zachowania. Normy konstytucyjne nie są jednorodne, poziom abstrakcyjności uregulowania jest wyższy
niż w przypadku ustaw; Zasady konstytucji + zasady ustroju państwa = podstawowe decyzje ustrojodawcy
określające ustrój państwa.
- w konstytucji występują normy prawne postrzegane w klasyczny sposób:
Kompetencyjne: wywołują podwójny skutek - z jednej strony dają kompetencję do działania, z drugiej strony
przewidują krąg podmiotów, które maja obowiązek zachować zgodnie z ta kompetencją; np. kompetencja
ustawodawcza - sejm uchwala ustawy, a wszystkie podmioty w państwie muszą dostosować się do tych ustaw),
Organizacyjne: organizacja poszczególnych władz i organów w ich ramach, trójpodział władzy: struktura parlamentu
- sejm i senat, marszałek sejmu i senatu, komisje)
Proceduralne: np. Procedura ustawodawcza,
Programowe: charakterystyczne dla konstytucji, wyznaczają cele polityki państwa i zadania państwa, mają charakter
prospektywny (kierunkowy) i mają chyba najwyższy stopień abstrakcyjności (wyższy niż zasady, znajdują się głosy, że
nie mają one charakteru normatywnego, istnieją wątpliwości, czy TK na podstawie ich może orzekać o
konstytucyjności, mają ustalać pewien poziom ustawodawstwa - ustawodawstwo będzie zgodne z tymi normami jeśli
będzie utrzymywać tego standardu lub będzie go podnosić; najczęściej występują wśród praw i wolności obywatela,
np. art. 75 - rożnego rodzaju preferencje, ulgi, ale nie same mieszkania.

Zasady ustroju państwa – pojecie i systematyka
Nie ma jednej definicji „zasady”. Zatem co to jest zasada?
- rodzaj norm prawnych,
- reguła - dyrektywa wyróżniająca się szczególna rolą, znaczeniem dla aksjologicznego znaczenia i porządkowania
zbioru norm prawnych, dziedzin, gałęzi, czy całego systemu prawa
- mianem zasad określa się poszczególne normy prawne, ale zasadą będziemy również określać pewną klasę norm
prawnych, czy też agregaty norm prawnych. Muszą być one powiązane funkcjonalnie. Zasadami będą również
wypowiedzi charakteryzujące klasy normy lub agregaty tych norm.

- twierdzi się, że nie ma potrzeby definiowania zasada prawa (czy zasady w ogóle), bo mamy bardzo podobny nośnik,
którym jest norma prawna. Jednak nie każdą zasadę możemy ująć w normę prawną.

I zasady w ujęciu dyrektywalnym (taka zasada będzie wskazywać określony sposób zachowania), zasada jest zawsze
utożsamiana z nazwą dla danego typu rozwiązań instytucjonalnych. O zasadzie możemy mówić także jako o pewnym
postulacie definicyjnym dla pewnych pojęć prawnych, czy prawniczych.

II zasady możemy ujmować w dwojaki sposób - w ujęciu opisowym i dyrektywalnym. W ujęciu opisowym zasady to
pewne typy, czy wzorce rozwiązań instytucjonalnych w danym systemie. Zasada opisowa oznacza funkcjonalnie
powiązane ze sobą zespoły norm, wskazuje na ich oczekiwaną role społeczną. Zasada opisowa to również zasada
ustrojowa. Odczytuje się ją wówczas jako podstawę kompetencyjną lub polityczną kształtowania danej instytucji
prawnej. Zasady w ujęciu dyrektywalnym - reguły o statusie nadrzędnym lub o szczególnej doniosłości w stosunku do
innych norm systemu;

Ogólne zasady prawa oraz postulaty systemu prawa
- Postulaty sytemu prawa nie są normami prawnymi, są to pozaprawne wartości moralne lub polityczne aprobowane
przez władze sadowniczą i praktyków prawa. Mogą one stać się prawem pod warunkiem wprowadzenia ich do
systemu prawa.
- Ogólne zasady prawa - normy systemu prawa, są one oceniane jako zasadnicze, kardynalne, szczególnie ważne dla
całego systemu lub jego części.

4 kryteria oceny zasadniczości norm:
- umiejscowienie w hierarchii systemu prawa (najbardziej obiektywne – te ujecie w konstytucji – ogólne zasady
prawa)
-stosunek do innych norm (z jednych norm wynikają inne kategorie/zasady, np. zasada państwa prawnego, z którego
wynika kilkanaście innych szczegółowych zasad)
- rola w konstrukcji instytucji prawnej
- inne oceny społeczne i polityczne

Ogólne zasady prawa mogą wynika wprost z tekstu prawnego, mogą być również interpretowane z kilku
postanowień tekstu prawnego, bądź z całego kontekstu tekstu prawnego. Możemy mieć też do czynienia z zasadami
nienazwanymi, które funkcjonują w tekście (ustawodawca tworzy system gwarancji danej zasady, natomiast nie
nazywa jej wprost w tekście prawnym, np. zasada wyborów wolnych – uzasadnienie pozytywne zasady). W
przypadku zasad możemy mieć również do czynienia z uzasadnieniem negatywnym zasady. Występuje ono gdy
ustawodawca nie wyklucza danej reguły (wprost), a panuje przekonanie o jej obowiązywaniu i zasadniczości (np.
zasada dyskontynuacji sejmu lub senatu - norma o randze konstytucyjnej). Możemy mówić o normach, zasadach jako
o takich, które dotyczą zachowania określonego podmiotu i możemy mówić o takich normach zasadach, które
dotyczą konstrukcji systemu prawa. Zasady konstrukcyjne systemu prawa przesądzają sposób tworzenia systemu
prawa. Wskazują wartości jakie powinny być osiągane poprzez jego normy. Wskazują także kompetencje podmiotów
do stanowienia prawa. Te zasady konstrukcyjne systemu prawa powinny umiejscawiane w konstytucji. Celem dla
którego jest tworzona konstytucja jest ustanowienie kompetencji organów państwa.

Normy merytoryczne (kompetencyjne i proceduralne) - podział na normy pierwszego i drugiego stopnia (podział
zaproponowany przez Harta w ramach funkcjonowania systemu anglosaskiego, niekiedy prawo kontynentalne
korzysta w znacznym stopniu z tych idei ze względu na branie pod uwagę także norm pozaprawnych) – np. zasady
słuszności.

Normy pierwszego stopnia wiążą z faktami określone skutki prawne. Tzw. normy merytoryczne dot. już
funkcjonowania instytucji prawnej.
Normy drugiego stopnia - „normy o normach”, dot. tworzenia norm pierwszego stopnia, uchylają ich moc
obowiązującą, określają moment nabrania mocy obowiązującej, ustalają ich rozumienie oraz zasady stosowania do
określonych przypadków
- art. 234 – konstytucja wchodzi w życie w terminie 3 miesięcy od ogłoszenia

Koncepcja niepozytywistyczna Dworkina, który odróżniał zasady i reguły. Twierdził, że jedne i drugie należą do norm
prawnych, wskazują bowiem pożądane zachowanie adresata w danej sytuacji. Reguły są normami pochodzącymi
formalnie od prawodawcy i wyznaczają powinne zachowania w sposób dwubiegunowy, co oznacza, że można je

spełnić albo naruszyć. Jeśli istnieje kilka reguł sprzecznych ze sobą tylko jedna z nich może być uznana obowiązującą
dla danego przypadku. Natomiast zasady wyznaczają jedynie cele do osiągnięcia danej społeczności i mogą być
spełnione w równym stopniu. Cele wyznaczane są w sposób wiążący. Z zasady nie wynika konkretna treść
rozstrzygnięcia, a jedynie racje, którymi powinien kierować się organ rozstrzygający. Zasady pełnią funkcję
zabezpieczenia określonych wartości, które mogą pozostawać ze sobą w sprzeczności. Zadaniem organu
rozstrzygającego jest ich wyważenie. Ten podział jest bardzo przydatny dla TK, ale także ustawodawcy.
- dobro wspólne, a dobro indywidualne - obie wartości należy zrealizować w jak najwyższym stopniu, chociaż nie
zawsze te wartości będą ze sobą współgrały, np. obniżenie wynagrodzeń, czy zaniechanie waloryzacji wynagrodzeń
ze względu na utrzymanie równowagi budżetowej,
-prawo własności i system podatkowy -prawo własności nie jest nieograniczone

Zasady konstytucyjne
- umiejscowione w konstytucji zasady będą miały zasadnicze znaczenie dla pozostałych
- nie wszystkie normy konstytucji można określić mianem zasad
- przede wszystkim trudno mówić o zasadach ustrojowych wtedy, gdy będziemy mieć do czynienia z procedurami
- w konstytucji ujęte są ustroju państwa w pierwszym rozdziale, niekoniecznie ten katalog należy traktować jako
zamknięty - niektóre zasady będą wynikać z samej preambuły, a niektóre zasady szczegółowe z dalszych postanowień
konstytucji
- zasada dyskontynuacji - z jednej strony prawo zwyczajowe (jedyna reguła prawa zwyczajowego w Polsce, ale Kacała
mówi, że to konsekwencja zasady kadencyjności parlamentarności, a także przedstawicielskiego charakteru sejmu i
senatu.

Zasady konstytucyjne mogą być określone na cztery sposoby:

- normy prawne

- dyrektywy (bardziej abstrakcyjne)

- intuicyjnie (wykorzystując różne terminy bez definiowania tych zasad)

- określone wartości i postulaty (najmniejszy stopień normatywności)

- pojecie sprawiedliwość? Wartość czy norma prawa? Celem prawa ma być sprawiedliwość – kwestia zasady
demokratycznego państwa prawa.

Zasady zawarte w konstytucji
- nie są zbiorem jednolitym, wśród zasad konstytucyjnych wyróżniamy takie, które są normami wynikającymi z
konstytucji bezpośrednio i jednoznacznie. Możemy mieć także do czynienia z zasadami pośrednio normatywnymi
(takie, które nie formułują wprost nakazów i zakazów, lecz pozwalają na interpretowanie z ich treści dyrektyw)
- zasady normotwórcze - nie dają się przełożyć na normy prawne na podstawie samego tekstu konstytucji, lecz
funkcjonują w doktrynie i orzecznictwie konstytucyjnym jako podstawa interpretowania norm prawnych (np. zasada
demokratycznego państwa prawa - wg koncepcji konstytucyjnej jej znaczenie nie będzie normą prawną, ale będą z
niej wynikały szczegółowe formuły pojmowane jako normy prawne)
- zasady quasi-normatywne - traktuje się jako dyrektywy skierowane do państwa w celu budowy określonych
programów w drodze ustawodawstwa zwykłego, z którego wynikają dopiero właściwe normy prawne, np. prawa
człowieka drugiej generacji, normy programowe konstytucji (wynikają z nich cele polityki państwa kierowane do
organów państwa), zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, etc.

W jaki sposób klasyfikować zasady konstytucyjne?
- normy zasady i inne zasady
- zasady w znaczeniu dyrektywalnym (normy zasady) i w ujęciu opisowym (inne zasady - zespoły norm prawnych)

- zasady nazwane i zasady nienazwane
- zasady konstytucji, które są nazwane wprost w tekście ustawy zasadniczej i zasadach konstytucyjnych (takie, które
są interpretowane z wielu przepisów ustawy zasadniczej)
Zasady nazwane - zasady, które są proklamowane wprost w tekście konstytucji
Zasady nienazwane - takie, które są interpretowane z poszczególnych przepisów konstytucji, wynikają z kilku
postanowień tekstu normatywnego, natomiast nazwa została im nadana przez interpretatora, np. zasada
niepodległości (suwerenności) RP. Art. 26, 126. Sposoby interpretowania zasad nienazwanych, to możemy mówić o
wnioskowaniu indukcyjnym od konkretnego postanowienia do zasady o wyższym wniosku abstrakcyjności i
wnioskowanie dedukcyjne – od wysoce abstrakcyjnej idei prawej do bardziej skonkretyzowanej zasady. Dlaczego

pojawiają się zasady nienazwane – niekiedy ustawodawca zawiera tylko szczątkowe elementy zasad, które są
niezbędne ze względu na to by nie przekraczać rozsądnej objętości
- zasady niepisane – generalnie nie występują w kontynentalnym systemie prawa, nie występują w tekście, mają
rodowód naturalnoprawny,

Sposób legitymowania zasad – ustalania ich przynależności do prawa pozytywnego
- w tym celu stosuje się 3 rodzaje dyrektyw: dyrektywy walidacyjne, interpretacyjne oraz inferencyjne
- dyrektywy walidacyjne: musimy ustalić jakie przepisy będą przepisami obowiązującymi w danej koncepcji źródeł
prawa (ustalamy czy zostały one wydane przez kompetentny do stanowienia prawa organ, czy zostały ustalone we
właściwej procedurze, czy zostały ogłoszone i weszły w życie, ustalamy czy nie zostały derogowane)
- dyrektywy interpretacyjne (wykładnicze): co do zasady wynikają pośrednio z tekstu prawnego
- reguły inferencyjne - powołujemy się na ocenę racjonalnego prawodawcy zgodnie z którymi por zadane jest
zachowanie adresatów zgodne z wysłowioną w przepisach dyrektywą

- wśród zasad konstytucyjnych wyróżniamy zasady ogólne i szczegółowe
- zasady ogólne wskazują minimalna zawartość systemu prawnego pod względem konstrukcyjnym i etycznym
- zasady szczegółowe maksymalizują zakres regulacji poprzez ich konkretyzację przez ustrojdawcę, a następnie
ustawodawcę

- zasada sprawiedliwości społeczne - zasada ogólna i minimalna
- sprawiedliwość daninowa - niektórzy wyinterpretowują ją z art. 84 i 217 - szczegółowa

- Zasady konstytucyjne są określane bardzo różnie w literaturze (zasady ustrojowe, określające ustrój państwa;
ogólne i szczegółowe, inaczej zasady naczelne, podstawowe, polityczne; są one jako podstawowymi decyzjami
autorytetu ustrojodawczego, dotyczącego ustroju państwa!!! – prof. Galster), kardynalne rozstrzygnięcia twórców
konstytucji, określające formę państwa, system ochrony konstytucji, wolności i prawa jednostki, charakteryzują
system prawa oraz identyfikują ustrój danego państwa (prof. Witkowski)
- posiadają charakter normatywny, przerwanie tworzą normy prawne, bądź są jakimiś elementami do wykładania
innych szczegółowych postanowień konstytucji (nie możemy ich traktować jakoś jakiś wartości ideowych, tylko o
znaczeniu politycznym). Niekiedy jest trudno wyczytać z konkretnego przepisu (zapisu słownego) normę prawną.

Zasady konstytucyjne tworzą swój system - zbiór reguł (oceniamy tylko elementy, natomiast systemu obok
elementów istotne są powiązania miedzy elementami), nie hierarchizujemy ich (jedna zasada nie deroguje drugiej)

W doktrynie mamy do czynienia jeszcze z innymi kategoriami: idee ogólne - są opisywane jako odnoszące się do
wszystkich instytucji systemu politycznego pojęcia ogólnie znane, niewymagające wyjaśnienia, charakteryzują i
oceniają ustrój konstytucyjny. Powinny być oceniane jako swoiste normy programowe konstytucji, nie zaś jako
zasady. Wskazuje się następujące idee ogólne:
- demokracja, państwo prawne, sprawiedliwość społeczna, podział władzy, konstytucjonalizm.

Charakteryzują cel ustawodawstwa w następujących dziedzinach:
- system polityczny (demokracja), system prawa (państwo prawne), system społeczny (sprawiedliwość społeczna),
system rządów (podział władzy), system wolności jednostki (konstytucjonalizm – konieczność zawarcia o naczelnym
statucie praw i wolności człowieka i obywatela).

W orzecznictwie TK i doktrynie wyróżnia się także wartości konstytucyjne. Występują one obok norm i zasad
konstytucji, są elementem o charakterze aksjologicznym, a nie normatywnym. Jest pewne sprzężenie norm i zasad z
wartościami konstytucyjnymi, np. demokracja - idea ogólna, norma prawa, ale i wartość konstytucyjna.

- acquis constitutionnel - traktowane jest jako dodatkowy element oceny konstytucyjności prawa funkcjonujący obok
norm i zasad konstytucji, należy go kojarzyć z ustabilizowanymi w praktyce regułami i sposobami postępowania, a
także z tzw. standardami

Pojęcie i znaczenie dobra wspólnego
- zasada nazwana, art. 1 Konstytucji, ale to nie jest cała kategoria dobra wspólnego.
- kategoria dobra wspólnego funkcjonowała również w art. 1 Konstytucji kwietniowej. Państwo polskie jest dobrem
wspólnym wszystkich obywateli – podobnie, ale nie tak samo, bo wtedy państwo traktowano jako oddzielny twór,
obecnie jest ono bardziej utożsamiane ze społeczeństwem obywatelskim.
- definiowanie dobra wspólnego nie jest rzeczą łatwą i to w kontekście polityczno-filozoficznym, godzenia praw
indywidualnych i pewnej kategorii zbiorowej. Dobro wspólne nie może być postrzegane jako suma dóbr
indywidualnych, nie może być z drugiej strony interpretowane jako zbiorowa potrzeba. Jest natomiast wynikiem
skoordynowanych działań większości lub wszystkich członków zbiorowości jednoczących się we wspólnym wysiłku w
celu urzeczywistnienia pomyślności ogółu. Dobro wspólne niewątpliwe wyznacza granice aktywności indywidualnej.
W doktrynie wyróżnia się trzy podstawowe
- doktryna korpoatywistyczna, dobro wspólne polega na czynnym zespoleniu obywatela z państwem w pracy dla
tego państwa. Państwo jest naturalnym i koniecznym związkiem obywatelskim opartym na solidarności i wzajemnej
zależności. Zgodnie z ta doktryną wszyscy obywatele odpowiadają za państwo. Maja wobec niego obowiązki.
Państwo nie pełni roli służebnej w stosunku do obywateli posiada prymat nad dobrem jednostki. To postrzegani
dobra wspólnego może być podobne do dobra wspólnego z konstytucji kwietniowej
- doktryna społeczna nauka kościoła katolickiego – dobro wspólne jest suma warunków życia społecznego, jakie
zrzeszeniom, bądź poszczególnym członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć łatwiej i pełniej własną doskonałość.
W skład dobra wspólnego wchodzą trzy zasadnicze elementy:
- poszanowanie osoby jako takiej, poszanowanie jednostki
- dobrobyt traktowany jako rozwój duchowy i materialny w społeczności
- pokój, ale rozumiany jako trwałość i bezpieczeństwo sprawiedliwego porządku
Dobro wspólne traktowane jest jako społeczeństwo obywatelskie. Jest ono zawsze nakierowane na rozwój jednostki
- orzecznictwo polskiego TK - cały czas ewoluuje. Pierwotnie TK równoważnie traktuje dobro wspólne i interes
publiczny (ogółu). Najczęściej dobro wspólne w orzecznictwie TK traktowane jest jako kategoria uzasadniająca
ograniczenie praw jednostki w związku z ochroną równowagi budżetowej i stanu finansów publicznych (jest
elementem składowym dobra wspólnego, np. k2/04, k47/01). Jest także traktowana jako kategoria uzasadniająca
[przeciwdziałanie uchylaniu się od ponoszenia ciężarów publicznych przez obywateli (sk23/01). Dla TK dobro wspólne
jest uzasadnieniem konieczności poświęcenia pewnych interesów własnych dla dobra wspólnego (k17/01), k28/01 –
TK stwierdza, ze dobro wspólne nie może być za przesłankę sanująca wady procesu legislacyjnego – w imię dobra
wspólnego nie można naruszać procedury ustawodawczej). W innych wyrokach, których jest dość dużo - zamrożenie
rent i emerytur, waloryzacji płac – jednostka musi się poświęcać, szczególnie finansowa.

- TK; nakazuje dobro wspólne traktować jako kategorie ograniczająca nie tylko jednostki, ale także jednostki
publiczne(nie może dotyczyć tylko jednostek, ale wszystkich).

- 16 marca 2010 – k24/08 – TK pojecie dobra wspólnego ma charakter wielowymiarowy, i może być rozumiane
miedzy innymi w znaczeniu historyczno-egzustencjalnym, molarnym, celowościowym. RP to inaczej rzecz wspólna, a
wiec wspólnota obywateli. Ustrojdawca w tym wyrażeniu podkreślił uczestnictwo wspólnoty nie tylko w korzystaniu
z dobra, którym jest RP, lecz także w jego ustawicznym współtworzeniu oraz we współodpowiedzialności za nie.
Przyjmuje się, ze dobrem wspólnym jest państwo rozumiane jako demokratycznie zorganizowana wspólnota
upodmiotowionych obywateli i nie można go utożsamiać z dobrem państwa w rozumieniu aparatu władzy, czy też
aktualnej politycznej większości, która zdominowała instytucje władzy publicznej.

Państwo to ja = państwo to my

Z kategorią dobra wspólnego musimy tez kojarzyć dobro wspólne powiązane z zasada sil zbrojnych RP – nie mogą
reprezentować interesu partykularnego. K3/01

Dobro wspólne zobowiązuje nie tylko obywateli, ale tez władze publiczne (wszystkie władze i organy państwa) – to
przesłanie kierowane do władz, aby nie różnicowały społeczeństwa (zakaz wypowiedzi o wyraźnym, skrajnym
aksjologicznym rozróżnieniem – RP jest nasza, a nie grupy polaków – godzenie sprzecznych interesów, a nie
różnicowanie grup obywateli)

Z kategorią dobra wspólnego powinniśmy również kojarzyć symbole kraju – art. 28 – godło barwy, hymn – w tym
kontekście symbole RP powinny być postrzegane jako dobra nas wszystkich.
***

Zasada suwerenności narodu

Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
- władza należy do narodu (jeśli władza pochodziłaby od narodu, to naród wyzbywa się władzy na rzecz
przedstawicieli)
- władza zwierzchnia - zasada nazwana
- art. 104. 1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.
- władza państwowa = władza narodu, potem dzielona funkcjonalnie (prawodawcza, wykonawcza i sądownicza)

- sady wydaja wyroki w imieniu RP. Czy mają legitymizację od narodu?

- spór w doktrynie – władza sądownicza oddzielona od narodu czy pochodzi od narodu?
- naród – podmiot zdolny do wyrażania swojej woli i sprawowania władzy
- czy naród można traktować jako organ państwa? – mieszaczy gminy działający w formie referendum są traktowani
jako organ gminy (pojawia się to w wielu opracowania)
- substancja narodu – kto jest tym narodem?
- obywatele (preambuła), nie musza mieszkać na terytorium RP.
- art. 6 ust. 2
- art. 34 – prawo krwi – urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi, uznanie za obywatela polskiego,
repatriację. Prawo ziemi posiłkowo będzie stosowane jeśli dziecko zostanie znalezione w Polsce albo rodzice nie
będą mieć obywatelstwa żadnego kraju
- prezydent nadaje obywatelstwo polskie

Czy wszyscy obywatel będą wchodzili w zakres narodu?
- cenzus wieku – uzyskanie czynnego prawa wyborczego (naród utożsamiany w elektoratem)
Formuły niestanowcze wyrażania woli
- udział w organizacjach, stowarzyszeniach, zgromadzenia, petycje, wnioski – udział suwerena

Demokracja – definiowana w różny sposób, najogólniej – forma państwa opierającą się na zasadzie równości i
wolności członków zbiorowego podmiotu suwerenności, którym maja oni prawnie zagwarantowany bezpośredni lub
pośredni wpływ na podejmowanie decyzji państwowych legitymują i kontrolują dzielność najwyższych organów
państwowych. Wyróżnia się kilka konstytucyjnych elementów demokracji
- zwierzchnictwo narodu
- równość wobec prawa
- podejmowanie decyzji większością głosów, ale z poszanowaniem praw mniejszości
- udział obywateli w podejmowaniu decyzji prawotwórczych, a także innych należących do władzy wykonawczej lub
sadowniczej (np. obywatelska inicjatywa ustawodawcza; referendum, lobbing; ławnicy, jawność postępowania)
- związanie wszystkich organów władzy wolą narodu i prawem stanowionym z jego bezpośrednim lub pośrednim
udziałem –art. 7, przede wszystkim ustawa
- podleganie przez wszystkie organy państwowe kontroli ze strony narodu (wybory, jawność procedury
parlamentarnej; wybory, referendum dot. Odwołania organów z wyborów powszechnych; tylko jawność procedury)

Formy sprawowania władzy
- demokracja pośrednia (generalna forma), w Polsce jedynymi przedstawicielami narodu SA posłowie i senatorowie,
Prezydent jest przedstawicielem RP (ale skoro RP to dobro narodu to prezydent także jest przedstawicielskim
organem narodu, podobnie jak organy samorządu teryt.)
- demokracja bezpośrednia nie zawsze musi funkcjonować (np. w Niemczech nie występuje, ze względu na
doświadczenia historyczne)

- dwie formy demokracji bezpośredniej – referendum, inicjatywa obywatelska, p

- przyznaje się przewagę ilością co do zasady demokracji przedstawicielskiej. Od strony jakościowej - decyzja narodu
wyrażona w formie bezpośredniej posiada przewagę nad zdaniem przedstawicieli narodu. O tej decyzji będzie
przesadzała konstrukcja instytucji demokracji bezpośredniej 9czy mają walor wiążący?)

Referendum
– kwestie szczególnie istotne dla państwa,
- kwestie traktatowe (art. 90 – klauzula europejska)
-referendum konstytucyjne (gdy zatwierdzamy konstytucje)

Referendum ogólnokrajowe
- art. 125- sejm i prezydent, prawo inicjatywy referendalnej – 500 tys. mogą złożyć wniosek do sejmu o
przeprowadzenie referendum, nie może dotyczyć wydatków i dochodów, obronności państwa i amnestii (nie ma
gwarancji, ze referendum będzie)
- wynik wiążący referendum, wynik referendum nie zastępuje ustawy (właściwe organy przez wydanie aktów
normatywnych lub podjęcia innych decyzji w terminie 60 dni po uznaniu przez SN, że referendum jest wiążące, maja
podjąć działanie – możliwe, ale wątpliwe – ten termin jest przewidziany na wykonanie inicjatywy ustawodawczej –
powinien trafić projekt ustawy. Kim jest właściwy organ – ten, który ma inicjatywę ustawodawczą? Posłowie 15 lub
komisja sejmowa – jak wyegzekwować tą odpowiedzialność? Ten mechanizm niekoniecznie musi być skuteczny.

- Inaczej będzie w przypadku referendum będzie inaczej – jedyny przypadek, gdy wynik referendum zastępuje
ustawę (będzie zastępowała ustawę wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej). Nie jest wskazany
termin do ratyfikacji umowy międzynarodowej.
- podobnie jest w przypadku referendum konstytucyjnym – stanowcza forma wyrażania woli przez naród – art. 125
ust. 3.
- frekwencja nie gra roli

- wszystkie te referenda maja charakter fakultatywny

Referendum na szczeblu lokalnym
- referendum dot. odwołania ograno pochodzących z wyboru
- przejrzeć podręcznik z prawa konstytucyjnego

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza
- dotyczy tylko ustawy (Ew. można wyróżnić obywatelską inicjatywę konstytucyjnym – kiedyś tak było…)
- trzeba z gotowym projektem wystąpić do sejmu.
- znaczenie gwarancyjne w stosunku do funkcji ustawodawczej jeśli sejm nie będzie chciał uchwalić jakiejś ustawy
9ale z drugiej strony ma to charakter antyobywatelski, bo wniesiona ustawa zostanie rozpatrzona w trybie
sejmowym – sejm może ją odrzucić już w pierwszym czytaniu) albo zrobić poprawki, zasada dyskontynuacji prac
sejmu – nie obowiązuje w tym przypadku, ale tylko w stosunku do kolejnej kadencji)
- brak gwarancji, ze projekt zostanie uchwalony w formie ustawy

Skuteczniejsza forma SA protesty – można wymusić określone zmiany legislacyjne.

TUE – przewiduje inicjatywę obywatelską art. 11 – obywatele UE w liczbie co najmniej miliona, mający obywatelstwo
znacznej ilości państw członkowskich – wniosek do Komisji

Demokracja przedstawicielska:
- istota jej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez specjalnie w tym celu wyłoniony organ
przedstawicielski. W tym celu przeprowadza się wybory (procedura wybierania przedstawicieli) Rzeczywiste intenie
demokracji zależy dodatkowo od następujących wymagań:
- istnienie demokratycznej procedury wyborczej, opartej o zasady powszechności, bezpośredniości, równości i
tajności
- istnienie stałej kadencji zapewniającej rotacje organie przedstawicielskim. Ta rotacja służy też urealnieniu woli
narodu
- pluralizm polityczny zapewniający konkurencje w wyborach parlamentarnych,
- silna pozycja parlamentu działającego w warunkach podziału władzy

Stosunek przedstawicielski – stosunek prawny regulowany normami prawa konstytucyjnego, jego treścią jest
pełnomocnictwo do zastępowania w organie przedstawicielskim, charakter tego pełnomocnictwa uzależniony jest od
konstrukcji mandatu przedstawicielskiego
- mandat wolny (przedstawiciel narodu, Anie swoich wyborców, nie może być związany instrukcjami wyborczymi) lub
imprewtywny (związany instrukcjami) – oba są czasowe i z czasem wygasają

Fikcja reprezentacji – uznajemy ze działania przedstawiciela są działaniami suwerena (narodu); wola reprezentantów
wyrażona w organie przedstawicielskim zostaje uznana jako wolę narodu.
Prezydent nie jest przedstawicielem narodu

***
Reprezentacja polityczna – cd.

- w ramach demokracji wybieramy przedstawicieli i nawiązuje się stosunek przedstawicielski. Stosunek
konstytucyjnoprawny – jeden podmiot nadrzędny i drugi podmiot podporządkowany tej kompetencji,

Partie polityczne
- element społeczeństwa obywatelskiego wyrażające wolę polityczną narodu (podobnie jak związki zawodowe),
uznawane są za organizacje transmitujące wolę narodu do organu władzy publicznej. Zasada reprezentacji
politycznej łączy się również z wytwarzaniem woli politycznej narodu celem jest zapewnienie zdolności działania
narodu w ramach parlamentu.

- wybory są sposobem nawiązania stosunku przedstawicielskiego

Instytucja czynnego prawa wyborczego – art. 62 konstytucji
Art. 62. 1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej,
posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania
kończy 18 lat.

2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem
sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

- na poziomie gminy rozszerzenie tego prawa na mieszkańca UE stale zamieszkującego na ternie RP w związku z art.
16 konstytucji.
- podobnie jest z wyborami do Parlamentu Europejskiego – to wynika już bardziej z traktatów. Nie jest to regulacja
niezgodna z konstytucją, tylko działa obok konstytucji, ponieważ PE nie jest organem polskim.

Art. 99. 1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów
kończy 21 lat.

2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy
30 lat.

3. Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia
wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.

Przymiotniki wyborcze
Art. 96. 2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu
tajnym.

Art. 97. 2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

- wolne wybory? W praktyce są – nie ma ograniczeń co do kandydowania (ta zasada tyczy się zarówno prawa
czynnego, jak i biernego)

Funkcje wyborów:
- kreacyjna – polega na wyłanianiu i kształtowaniu składu personalnego organu przedstawicielskiego na czas kadencji
- funkcja wyrażania woli wyborców – realizuje się poprzez poparcie programu politycznego kandydata. Wyborcy w
ten sposób aktualizują własne poglądy i interesy.
- legitymująca – wybory legitymują, czyli udzielają poparcia dla całego systemu politycznego 9system jest popierany
przez naród, ale także ekipę rządząca mającą poparcie większości, wyłoniona w wyborach)
- kontrolna – wybory umożliwiają cykliczną kontrolę zgodności woli suwerena z działaniem reprezentantów.
- integracyjna – wyborcy jednoczą się wokół pewnych wartości społecznych, celów politycznych i programów

Etetyzacja partii politycznych – upaństwowienie partii politycznych za pośrednictwem publicznego finansowania
państwa. Przez to maja w dupie kontakt z elektoratem.

Zasady prawa wyborczego
- powszechności – zakaz wyłączania od czynnego udział w wyborach poszczególnych obywateli lub ich grup,
wyborców gwarantuje się także udział w procesie wysuwania kandydatów. Zasada oznacza zanik cenzusów
wyborczych (dyskryminujące wyłączenie prawa wyborczego, obecnie dopuszczalne są 3 cenzusy – wieku,
obywatelstwa, domicylu: np. Stan Tymiński)
- równości – 2 aspekty – formalny – każdy wyborca dysponuje taka samą liczba głosów; materialny – równa siła głosu
każdego wyborcy; jeden mandat powinien przypadać na taką sama liczbę wyborów, istotną rzeczą są okręgi
wyborcze o określonej wyborców. Modyfikowana jest przez tzw. klauzule zaporowe, które uzależniają przyznanie
mandatów od uzyskania wyznaczonej przez prawo liczby głosów (ilościowo lub procentowo)
- bezpośredniości – głosujemy bezpośrednio na kandydata, a nie na elektora, glosowanie osobiste (odrębna zasada?)

Głosowanie za pomocą poczty – karty wyborcze są wcześniej wysyłane i sami głosujemy wysyłając głos

Pełnomocnik wyborczy – nie ma jak go sprawdzić

Pomoc osobie niepełnosprawnej – wyborca niepełnosprawny przekazuje informacje jak mamy głosować, a faktyczny
akt głosowania zostanie dokonywany przez pełnomocnika.

Proporcjonalność
Przeliczanie głosów na mandaty – wyróżniamy 3 systemy przeliczania głosów na mandaty

System większościowy – zarówno w okręgach jedno, jaki i wielomandatowych. Możemy glosować na listy wyborcze
na podstawie tego systemu. Występuje gdy dokonujemy wyboru organu monokratycznego. Mandat uzyskuje ten
kandydat w okręgu jednomandatowym, lat lista w okręgu wielomandatowym, która uzyskała największa liczbę
głosów. Występuje dwie odmiany systemu większościowego.

Pierwsza odmiana to odmiana większości bezwzględnej – kandydat lub lista musza uzyskać więcej niż polowe głosów,
w przeciwnym razie dochodzi do 2 tury, do której mogą wejść dwaj kandydaci. Do drugiej tury mogą wejść wszyscy
kandydaci lub wszyscy bez najsłabszego kandydata i będzie decydować większość zwykła.

Większość względna - kandydat lub lista musza otrzymać więcej głosów niż konkurenci. Nie ma drugiej tury.

Systemy proporcjonalne – zawsze wymagają okręgów wielomandatowych i stosowane są wyborach do organów
kolegialnych. Zapewniają podział mandatów pomiędzy poszczególne ugrupowania, czy komitety wyborcze
proporcjonalnie do liczy głosów oddanych na nie w wyborach.

Metody przeliczania głosów na mandaty.
- występuje kilka(naście) metod. Te które są najczęściej stosowane to metoda h’donta i san lak (klasyczna i
zmodyfikowana),

Metoda h’donta – najpierw listę dzielimy przez 1, potem przez kolejne liczby dzielimy liczbę głosów
- faworyzuje największe partie

Klasyczna metoda „san lak” – inne dzielnik – dzielimy przez liczby nieparzyste – 3,5,7,9,11
- faworyzuje małe partie

Zmodyfikowana metoda „san lak”
- pierwszym dzielnikiem jest 1,4, a potem normlanie
- faworyzuje srednie ugrupowania

Metoda „kare-mejera”

X1 * y/x

X1- ilość głosów na dana listę
Y –liczba mandatów
X ilość wszystkich głosów
Tury podziałów mandatów
- najpierw wg liczby, która znajduje się przed przecinkiem

- potem pozostałe mandaty do tych ugrupowań, które mają więcej po przecinku

Ocena systemów proporcjonalnych i większościowych:
- systemy większościowe – takie systemy umożliwiają łatwo większości parlamentarnej zdolnej do stworzenia rządu i
zapewniają stabilność rządu.
- ułatwiają zmianę rządu, gdyż niewielkie zmiany w poparciu społecznym dla określonej partii mogą przynieść
niewspółmierny efekt decydujący o jej pozycji.
- stosuje się proste procedury wyborcze, a co za tym idzie prostsze procedury są tańsze
- systemy większościowe stymulują bliższe związki przedstawicieli z wyborcami, gdyż można zostać WYBRANYM tylko
w okręgu wyborczym, a jednomandatowe okręgi są małe.
- deputowani są mniej zależni od kierownictwa partii.
- podobne argumenty pojawiają się przy finansowaniu partii politycznych (zbliża to ich do wyborców)
- wyraźna jest odpowiedzialność partii rzadziej. W koalicjach ta odpowiedzialność rozmywa się.

Systemy proporcjonalne:
- zapewniają reprezentację w organach przedstawicielskich różnych poglądów, przez co skład organów odzwierciedla
rzeczywiste preferencje polityczne społeczeństwa.
- Rząd koalicyjny charakterystyczny dla systemów proporcjonalnych uwzględnia interesy różnych grup społecznych
- reguła jest odpowiedzialność poszczególnych ministrów.
- systemy proporcjonalne zapewniają równość siły głosu, przez co zmniejszają liczbę tzw. głosów straconych.
- listy wyborcze umożliwiają otrzymanie mandatu osobom merytorycznie dobrze przygotowanym, które nie mogą
zabiegać o poparcie w okręgach wyborczych
- małe i nowe partie łatwiej mogą uzyskać mandaty w parlamencie i tym samym zapewnić reprezentację swjemu
elektoratowi
- partie koalicyjne reprezentując interesy różnych grup społecznych i zawierać kompromisy, lepiej reprezentują
interesy całego społeczeństwa.

***
PARTIE POLITYCZNE
Art. 11 Konstytucji
- wewnątrz partie nie musza być demokratyczne
- czym są statuty wewnętrzne? Prawo wewnętrznie obowiązujące czy zbiór postulatów politycznych? (Kacała – to
drugie)

Finansowanie partii i możliwość prowadzenia przez nie działalności gospodarczej
- art. 13 Konstytucji

Partia polityczna - zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania wyrażania i realizacji celów
politycznych. Dążą one do zdobycia władzy politycznej w państwie, głównie przez zdobycie większości w panstowych
i samorządowych organach przedstawicielskich. Traktowane sa podstaowa forma zrzeszeń przez które zostaje
wyrazona wola polityczna społeczeństwa, a także realizuje się w sposób podsredni wpływ społeczeństwa na kierunek
i sposób sprawowania władzy publicznej. Niekiedy traktowane sa jako element społeczeństwa obywatelskiego, ale
zostaly wyrozone w odbęnym przeiwise, wiec bardziej należy kojarzyc je z pluralizem politycznym. Partie sa
zrzeszeniami funkcjonojacymi w spoleczeństwie.

- Art. 11 konstytucji
- istotna jest nazwa indywidualna partii (ma to znaczeni e na poziomie rejestracji, nie mogą być mylące)
- musza mieć strukturę organizacyjną opartą na dobrowolnym czlonkowstwie i program działania (struktura partii
politycznej może mieć charakter wodzowski – nie musi mieć charakteru demokratycznego)

- partie polityczne posiadaja uprzywilejowana pozycję w stwierze zycia politycznego. O poziomie wyboru wieksze
szanse mają partie polityczne niż indywidualni kandydaci. Inaczej jest nieco w wyborach lokalnych, ale i tak
odgrywają bardzo duża role w funkcjonowaniu organów przedstawicelkisch. Preferencje w dostępie do srodków
maszowego przekazu.

Funkcje partii politycznych:
- artykulacyjna – partie polityczne kształtują i wyrażają opinie poszczególnych grup społecznych

- wyborcza – biorą one udział w procesie wyborczym do organu przedstawicielskiego
- wyłaniania elit politycznych – związana jest wtówniez z desygnowaniem kandydatów na piastunów różnych
urzędów publicznych
- integracyjna – podejmuja dzialania na rzecz integracji grup społecznych stanowiących zalepcze danej partii.

Apolityczność niektórych sfer zycia państwowego – niektóre stanowiska panstowe wymagaja braku przynależności
do partii politycznej. Wystepuje najczęściej w władzy sadowniczej, KRRiT (art. 214 ust 2 Konstytucji), prezes NIK, NBP,
RPO, RPD,

Podział na partie rządzące i opozycyjne
Rządzące – te, które sprawują rządu (wchodzą w skład rządu i większości parlamentarnej), zwykle koalicje,
uczestniczą bezpośrednio w sprawowaniu władzy
Opozycyjne – bardzo ważny składnik demokracji, ważniejszy nawet niż wielopartyjność

SYSTEMY PARTYJNE
- w państwach deokratycznych (3 podstawoe systemy)
- partii dominującej (bardzie ma znaczenie historyczne, wyroznia się , aby zaznaczyc róznice z panstami
niedemokratycznymi ) – istniej wiecej niż jedna partia w panstwie, ale tylko jedna z nich w dłuższym okresie uzyskuje
przewage i zdolna jest do sprawowania władzy i do samodzielnego tworzenia rzadu większościowego, poozstale
partie posiadają nieliczną reprezentację w parlamencie lub jej w ogole nie posiadają.
- Szwecja – socjaldemokraci w latach 60 i 70 XX wieku
- system dwupartyjny – istnieje wiecej partii partii w państwie, ale tylko jedna z dwóch głonych partii wygrywa
wybory i zdolna jest do samodzielnego tworzenia rzadu większościowego. Druga z głownych partii posiada
stosunkowo duza reprezentacje w parlamencie, a pozostale niliczna lub przybierają status pozaparlamentarny
- np. Wielka Brytania
- System wielopartyjny – w panstwie istnieje więcej partii politycznych i więcej niż dwie maja szanse wygrać wybory i
samodzielnie tworzyć rzad większościowy. Brak jest jednej partii, która w dłuższym okresie uzyskuje stałą przewage
w wyborach do sprawowania rzadów przeważnie niezbędne jest tworzenia koalicji i te koalicje mogą przybierać
ustabilizowany lub nieustabilizowany.

- ustabilizowane – np. Niemcy

- nieustabilizowane – np. Polska, Włochy

- w państwach niedemokratycznych

- system monopartyjny – zaklada istnienie tylko jednej partii politycznej, która oczywiście sprawuje władzę

- system partii hegemonicznej, w którym zaklada się istnienie wiecej niż jednej partii, ale tylko jedna z tych

partii ma decyduj,acy wpływ na władze państwowa. Inne partię sa z nią w stalej koalicji i nie maja szans na
samodzielne sprawowanie władzę. Prawnie zakazane jest istnienie partii opozycyjnych – PRL.

ZASADA PLURAZLIZMU POLITYCZNEGO
- art. 11 Konstytucji – wolność tworzenia i działania partii politycznych. Problem z finansowaniem partii politycznych
(odnosi się tylko do sfery politycznej i nie jest to równoznaczne z innymi dzielności)
- chodziło o to czy partia polityczna może prowadzić dzielność gospodarczą i czy ustawodawca może ograniczyć
ustawowo to prawo
- Wyrok TK z 14 grudnia 2004 K-25/03 – jeśli chodzi o sferę wolności to zawsze będzie odnosić się do osoby fizycznej i
prawne, ale najczęściej taka osoba prawna, w której państwo nie posiada udziału. W takim układzie TK bardzo
restrykcyjnie podchodzi do takich podmiotów (z udziałem skarbu państwa) i odmawia im wystapienia ze skarga do
TK.
- Poza tym TK stwierdził, ze są bardzo istotnym elementem demokracji – element państwowotwórczy demokracji
- TK wprost stwierdził, ze konstytucyjna gwarancja swobody dzialnosci gospodarczej nie jest adresowana do
podmiotów publicznych, bo mogą odziałwywac ten system

Konstytucja nie przesądza o systemie finansowania partii politycznych (wskazuje tylko, ze jest jawne)
- dwa modele finansowania partii politycznych. W jednym i drugim jest wielość źródeł finansowania partii
politycznych. Przewaga systemu budżetowego decyzuje o tym, ze klasyfikujemy dany system jako instytucjonalny.
- liberalny - Skaldki, własny majątek – samofinansowanie partii polirtcznych, darowizny, - współcześnie są
niewystarczające, przeważnie mamy do czynienia z konieczności wpłacania skałdek (aby liczyć na mroziwie wielki
elektorat). Duże znaczenie finansowania z działności gospodarczej, finansowanie niepubliczne – z darowizm, bądź to

członków partii bądź osób spoza partii. Wchodzą w grę inne źródła – spadki, zbiorki. W systemie liberalnym w
minimalnym zakresie dopuszcza się finansowanie publiczne w postaci dotacji, bądź subwencji. Założeniem jest
janwośc finansowania – stanowi ona podstawę do osądu politycznego partii. W przypadku darczyńców uznawana
jest jako element zapobiegajacy dzialniom nieetycznym lub nielegalnym.

- instytucjonalny (system limitowanych źródeł dochodów)- będą występowały te wszystkie źródła finzsowania, ale
jest reglamentacja darowizn, działnosci gospodarczej (obecnie ogranicza się do sprzedaży gadżetów partyjnych), etc.
Przewaga występuje po stronie dochodów poblicznych – subwencje i dotacje z budżetu państwa, stanowią one stałe
i pewne źródło finansowania partii politycznych. W przypadku jawności finansowania ustala się wyższy standard (w
postaci przejrzystaći, transparentosci), pojawia się element rzeczywistej kontroli wykorzystania środków publicznych
(kontroluje to państwowa komisja wyborcza, natomiast państwa komisja wyborcza i organy pomocnicze nie
posiadają środków, które w rzeczywisty sposób pozwolą na sprawdzenie sprawdzań)

Trzeba określić jaka jest przewaga systemu finansowania.

Społeczeństwo obywatelskie
Art. 12 – idea społeczeństwa obywatelskiego

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-
zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

Idea społeczeństwa obywatelskiego opiera się na dwóch założeniach:
- każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku układach społecznych, przede wszystkim politycznym,
pracowniczym, terytorialnym. W każdym z tych układów obywatel ma określone interesy i dążenia. Powinien zatem
dysponować odpowiednimi instrumentami ich artykulacji i realizacji.
- interesy i dążenia maja ze swojej natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny. Zatem proces ich
wyrażania musi być pluralistyczny, czyli polegający na możliwości równoległego formułowania konkurencyjnych
programów i tworzenia organizacji służących ich realizacji.

TK ustalił znaczenie pojęcia społeczeństwa obywatelskiego 27 maja 2003 K17/03 – o referendum ogólnokrajowym:
- społeczeństwo, wolnych, świadomych, aktywnych i zaangażowanych w sprawy publiczne obywateli. Obywatele nie
maja żadnych przeszkód prawnych organizowania się w sposób odpowiadający ich potrzebom, celom i interesom.
Nie ma takiego elementu życia publicznego, w którym nie uczestniczą obywatele zorganizowani w organizacjach
społecznych stowarzyszeniach, czy fundacjach.

- art. 13 – ograniczenia

Lobbing (grupy intersu) – działalność przedstawicielska uzupełniająca proces wyborczy, od partii politycznych
różmnia się tym, ze nie zalezy im na władzy tylko promocja pewne postawy, ma różny wymiar, najczęściej sa tylko
pewne zakresy, w których ta dzialnośc jest uregulowana. Ustawa o działnosci lobbingowej w procesie stanowienia
prawa (7 lipca 2005).

Związki zawodowe – traktowane jako element społeczeństwa obywatelskiego, ich pozycja jest bardzo silnie
zaznaczona w konstytucji, traktowane jako quasi partie polityczne (zbliżające się do partii politycznych – w
konkekscie dzialania solidarności)
- art. 59. 17 listopada 1998 K-42/97 – układy zbiorowe pracy jako zródła prawa powszechnie obowiązującego
(Kaczyński stanowczo się za tym opowiadał)

Samorząd terytorialny – art. 15 i 16,

Kościoły i związki wyznaniowe - art. 53

Wolność wypowiedzi, a KRRiT

Zasada pomocniczości
Funkcjonuje w polskiej konstytucji tylko w preambule.
- pierwszeństwo dla obywateli i ich wspólnot, a dopiero potem, gdy nie spełniają swoich funkcji – organy panstwa

oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie
pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.

24 marca 1998 k 40/97, 18 lutego 2003 K 24/02

26 maja 2009 P-58/07 - dotyczył ustawy o podatku akcyzowym. Każdy podatnik mógł sam sobie ustalić wzór
ewidencji i zwrócić do US o zatwierdzenie tej ewidencji.

Dzieje się bardzo rzadko, ze organy podatkowe pozwalają na jakąś swobodę w prawie podatkowym.

Zasada równoważenia się władz
Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy
wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada
Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
- bardziej idea niż zasada, nie ma charakteru zamknietego

- przy zasadzie podziału władzy nie chodzi o to by władza była podzielona równo, często sadownicza władza jest
separowana od innych władz (ustawodawczej i wykonawczej).
- niesymetryczna ilość kompetencji organów, ale jest zasada współdziałania władz (dotyczy wszystkich wymiarów
władzy, współdziałania w ramach jednej władzy, ale także jest związane ze współdziałaniem z poszczególnymi
władzami i organami – np. rada gabinetowa przejaw współdziałania prezydenta i rady ministrów, nie jest organem,
bo nie ma żadnych kompetencji, kontrasygnata jest również przejawem współdziałania).
- art. 134.

Kooperacja pozytywna (dażenie do wspólnego celu z pozytywnymi działaniami, np. współdziałanie sejmu i senatu w
procesie uchwalania ustaw)
Kooperacja negatywna – prezydent skalda weto lub skałda skarge do TK (uprawnienia tamujące)

- władza sadownicza – przewaga po stronie sądów. Trybunały nie sprawuja wymiaru sprawiedliwości, ale mimo to
wykonuja władzę sądowniczą (TS, a sąd karny?). TK – inaczej negatywny ustawodawca – uchyla niezgodne z
konstytucja ustawy. Ustawodawca pozytywny – swoimi orzeczeniami wpływa na kształt prawa. Czy jest organem
kontroli prawa?

Równowaga władz – tak rozdzielić kompetencje pomiedzy poszczególne organy, anby nie dochodziło do przewagi
zadnej z tych władz, aby nie tworzyc hierarchi władz. Poza tym poszczególne władze są dwuczłonowe, co zapobiega
supremacji

- uchwała sejmowa o powolania komisji śledczej jako źródło prawa? (wyrok TK)

-cząstke danej władzy przekazuje się innej władzy w ramach równoważenia systemu władzy (np. upowazneinie do
wydawania rozporządzeń radzie ministrów)

- w sensie funkcjonalnym przemiotowym –działnośc państwa jest podzielona na trzy rodzajowo rózne sfery dziania.
Prawodastwo – wydawanie ogólnie ogólnie obowiązujących norm prawnych, wykonawstwo – realizacja zadań
państwa oraz sadownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych. Jest teoria dziloaca wladze na dwie sfery
– tworzenie prawa i stosowanie prawa – władza ustawodawca i połaczona władza wykonawcza i sądownicza.
- aspekt organizacyjny (podmiotowy) – funkcje panstwa zostają powierzone róznym organom lub ich grupom.
[rawodastwo parlamentowi, wykonawstwo – rzadowi i organom administracji rzadowej oraz sadownictwo – sadom
powszechnym, szczególnym i konstytucyjnym
- aspekt persa lny (zasada niepołączalności incobalibitas) – zakaz łączeni funkcji w zakresie poszczególnych stanowisk
państwowych lub państwowych z innymi lub z inna działalnością. Niekiedy ten zakaz jest bardzo rygorystycznie
stosowany (np. prezydent, RPO). Nie tylko zakaz łączenia staowisk – ujecie forlane – zakaz łaczenia stanowisk
równocześnie w różnych podmiotach (art. 103 konstytucji) i w aspekcie materialnym – oznacza zakaz przyjmowania
korzyści materialnych (art. 107)

- zasada podziału władzy w sensie prawnym

GIODO
NBP – organ panstwa wg TK dzialjacy wg władztwa monetarnego, panstowwa osoba prawna o szczególnym statusie,
jego organom przypisuje się uprawnienia prawotwórcze w stosunku od innych banków komercyjnych.

- art. 122 ust. 4

Zasada demokratycznego państwa prawa
- urzeczywistnia zasadę sprawiedliwości społecznej
- wyslowiuiona wprost w art. 2 konstytucji
- spor w doktrynie na temat tego, czy jest to zasada? – bardziej klauzula demokratycznego panstwa prawnego
(pojęcie otwarte, spianjecej w sobie k,ilka zasad, odwoluje się do pewnej doktryny filozoficznej). Traktowana jako
pewna wartość, na ktorej opiera się cały system polityczny, prawny, społeczny, etc.
- można wstazać pewne kategorie

Państwo prawa to organizacja, która ograniczana jest przez kilka kategorii, m.in. podzial władzy, hierarchie
aktów normatywnych, deklaracje praw indywidualnych i zbiorowych oraz odpowiedzialność rządzących
przed rzadzoanymi. Una przyjmuje się że panstwo prawa i podzial władzy to sprzężone kategorie –
zaprzeczenie struktury nadrzędności sejmu, ale patrząc na Szwajcarię można mieć co do tego wątpliwości.

- odpowiedzialność rzadzących przed rzadzonymi poprzez wybory

Łączy się ze sprawiedliwością społeczną
Ujęcie formalne panstwa prawa – panstwo, w którym prawo jest pewne, organy państwa działają na podstawie i w
granicach prawa. Kojarzone jest z praworządnością
W ujęciu materialnym – podstawowymi kategoriami są solidarność i demokracja.

Co to jest prawo?
- wszystkie pojęcia dotyczące prawa pozytywne
- wszystko co zostało ustanowione lub uznane w odpowiedni sposób przez organy panstwa 9oddzielnie od prawa
naturalnego, nie oznacza, ze prawo pozytywne nie ejst zakorzenione w prawie naturalnym, ale uznajemy, ze
podstawa do dzialania ogranów panstwa musialo zostac ustanowione – ustawa, konstytucje, rozporządzenie lub
uznane – umoy międzynarodowe, ogólne zasady prawa międzynarodowego, ew. precedens, ale nie w Polsce)

- ważne jest ukształtowanie systemu prawa w Polsce - dychotomiczny podział źródel prawa: prawo powszechnie
obowiązujące i prawo obowiązujące wewnętrznie (prawo spraw wewnętrznych administracji; kategoria
nieuznawana za prawa, ale w Polsce to źródla prawa i powinny odpowiadać zasadom z Konstytucji). Zamkniecie
podmiotowe i przedmiotowe prawa powszechnie obowiązującego.

Wartosci formalne, które będziemy identywikowac z tej zasady – takie, którym prawo powinno powiadać:
- prawo powinno posiadać prawne właściwości formalne, powinno charakteryzować się spójnością, przejsrzystoćią
rozumianą równiz jako dostępnośc tego prawa. Prawo powinno cechowac się proporcjonalnościa rozumiana jako
adekwatność celów i środków, nasrtepnie mamy do czynienia ze stabilnością prawa i tu identyfgikujemyu ochrone
praw nabytych, zakaz wstecznego działania praw (zakaz retroaktywności), ochronie polega również zasada zaufania
do obowiązującego prawa (to nie jest katalog zamknięty).

Jeśli chodzi o aspekt materialny – nakaz zachowania pewnych wartości przez prawo. Prawo powinno być
sprawiedliwe, równe dla wszystkich, powinno kierować się humanizmem, etc.

- na art. 2 nie można opierać skargi konstytucyjnej (samodzielna podstawa). Morawski bardzo krytykował TK za to, ze
w okrsie prowizorium konstytucyjnego z tej zasady wyinterpretowałkilkanascie innych zasad i wyjatków od niej.

- aspekt materialny – wszystkie zasady powinny wynikać z przepisów szczegółowych konstytucji (np. równość - art.
32 konstytucji).

- ważna kwestia ochrona praw jednostki (wyznaczaja aksjologie państwa prawnego). Wśród tych kategorii jako
element niezbędny uznaje się prawo do sądu (w polsiiej konstytucji jest wysłowiony bezpośrednio, ale jeśli nie było
by to wywidzilibysmy z tej zasady)

24.10.07 wyrok SK 7/06
- wyrok dotyczący asesorów
- TK zakwestionował to, ze orzekali, ponieważ nie byli nie zawisli (podlegali ministrowi sprawiedliwości), ale orzekać
mogą osoby również, które niekoniecznie maja wykształcenie prawnicze (np. instytucja ławników)
- obejmuje w szczególności prawo do uruchomienia odpowiedniego postępowania sadowego
- prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sadowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości, jawności i
dwuinstancyjności.
- prawo do uzyskania wiażącego rozstrzygniecia
- TK dodał czwarty element prawa do sadu – prawo do opoeiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organow
rozpoznających sprawę. Stąd też w ujeciu konstytucyjnym powinien spełniac cztery wymagania (właściwy, niezależny
– sądy niezależne od innych podmiotów, daleko idaca separacja w ramach podzialu władzy; bezstronny i niezawisły –
sedziowie, nie mogą polegać zadnym naciskom prawnym, czy to innego rodzaju)
TK opisla niezawisłość – polega na tym,z ę sedzia dziala wyłącznie w oparciu o prawo, zgodnie z własnym sumieniem i
wewnętrznym przekonaniem. Niezawisłość ta obejmuje szereg elementów:
- bezstronnośc w stosunku postepowania
- niezależnośc wobec organow, czy instytucji pozasądowych
- samodzielnośc sędziego wobec władz i nnych organow sadowych,
- niezależność od wpływów czynnikow politycznych, zwłaszcza partii politycznych
- wewnetrzna niezależność sędziego

Sprawiedliwość społeczna
- rózna kategoria od samej sprawiedliwości – wartośc nadrzędna prawa, ma być ona realizowana przez prawo,
koncentruje się ona wokół godności osoby i prawo i wolności obywateli, można wyróżnic kilka formuł sprawidliwosci
– wyrównawcza (komunnutatywnej) i rozdzielczej (dystrybutywnej), wyróznia się niekiedy kategorię sprawiedliwości
legalnej. W ramach tych 3 pojec istnieją rózne formuły tych pojeć – rozdzielcza – podzial dóbr i ciężarów, zwykle na
zasadzie proporcjonalnie, wyrównawcza – ekwiwalentność, legalna – sprawiedliwe jest to co, przyznaje prawo, żadna
z tych formuł nie może się na zasadzie wyłączności posługiwac – konglomerat formuł

- sprawiedliwość proceduralna – (formlany aspekt sprawiedliwości materialnej i demokratyczne panstwo prawnme).
Produktem sprawiedliwej procedury będzie sprawiedliwe rozstrzygniecie, np. jawność procedury, dochowanie
terminów, zagwarantowanie wszytkich sródków i uprawnien.

- zasada sprawiedliwości społecznej jest również rozstrzygana jako pewna klauzula

Praworządność
- nie zawsze jest wyrozniana w podręcznikach jako zasada ustroju. Ale w ramach poszczególnych gałzi prawa jest
wyrózniana.
- genralnie praworządność utozsamiana jest z podporządkowaniem prawu. Prawo stanowi prymat, ma
pierwszorzędne znaczenie, nad innymi pozaprawnymi zasadami i npomrmi postepowania.
Aspekt materialny – materialny zakres maprerialnego państwa prawnego
- aspekt formany – legalizm, nakaz przestrzegania prawa – art. 7 konstytucji

Organy panstwa do dzia lania musza mieć komtpencje. Norma kompetencyjna jest specyficzną norma prawną –ma
podwójny skutek – z jednej strony – przyznanie uprawnienia (przewaznie obowiązek dzialania organowi państwa) i z
drugiej strony musimy się podporządkować tym normom. W ramach kompetencji musi być wskazane konkretne
dzialanie jakie działnie ma podjać organ, nie mzoe być domniemywana, na normę kompetencyjną będą się składały
procedury i sama forma rozstrzygnięcia

- w ramach zasady praworządności mówimy równeiż o nakazi e przestrzegania prawa – działania w granicach prawa
(dotyczy tylko organów państwa)

Organy państwa – NBP – czy jest organem panstwa? – należy patrzeć podmiotowo i gdy są wątpliwości – patrzec pod
katem funkcjonalnym.
Wobec jednostek będzie się odnosił inny przepis (inna norma prawna) - art. 83 konstytucji.

ZASADA WŁADZTWA DANINOWEGO

Składka zdrowotna – TK – raz cześc podatku, raz, ze to opłata i posługuje się ogólna kategorią składki.

Obowiazkowe świadczenie – danina publiczna.

Art. 123 konstytucji – czy musi być w nazwie, ze jest to ustawa podatkowa, czy zmiana nazwy sprawia, że ustawa
przestaje być ustawa podatkową. Powinny być rozumiane jako ustawy daninowe.

Art. 123. 1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw
podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu
terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.

Orzecznictwo TK – zasada państwa podatkowego jako wycinek dotyczący tylko podatków, zasada władztwa
daninowego państwa – czy władztwo daninowe może być powierzone innemu podmiotowi? Nie, władztwo danin
owe przysługuje tylko państwu. Konstytucja pozwala na udzielenie tego władztwa na rzecz organów samorządu
terytorialnego, zad nemy innemu podmiotowi władztwo daninowe nie może być udzielone, art. 168 K.

- na czym polega?
Jest to możliwość do nakładania danin publicznych w drodze ustawy. Ta ustawa musi odpowiadać wymaganiom
określonym w art. 84 i 217 K (wszystkie istotne elementy daniny publicznej). Twierdzisię w doktrynie,z e ten przepis
zawiera tylko przykładowe wylicznie elementów daniny, stad tez formiuluje się wnioske, zę nalożenie daniny
publicznej, to określenie w ustawie wszystkich istotnych elementów, które decydują o wysokości świadczenia
daninowego.

Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i
stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków
następuje w drodze ustawy.
- pozostałe elementy mozga być wskazane w rozporzadczeniu, które musi spełaniac wymagania art. 92
- przepis ten odnosi się przede wsztykim do podatków.
- wskazanie systemu daninowego należy do sejmu, sa to rozwiązania o charkaterze politycznym, sejm posiada w tym
zakesie bardzo duża swobodę decyzji – jaka skala podatkowa, czy ryczałt, czy podatek liniowy, jakie elementy
polegaja opodatkowaniu. Sejm jest związany w sposób bardzo ścisły z regulami formalnymi (m. in. sprawiedliwośc i
rowność).
- duze znaczenie ma wyłączność ustawa – daniny i ciezary mogą być nałozone ustawa zupelna, w sposób bardzo
ostrozony i rozwazny można poslugiwacv się rozporządzeniem, rozporządzenie powinno należeć do wyjatków, pod
warunkiem, ze ustawa wskazuje jaki sposób mamy traktowac inflację – np. KRIT – w drodze rozporządzenia ustalenie
wysokości abonamentu w oparciu o pewna foruje.

Daniny publiczne, a prawo własności – nie mogą być traktowane jako element ograniczajacy prawo władsności, nie
może być ustalana tak, ze przyjmie forme konfiiksaty mienia; 75% opodatkowania za dochody z nieujawnionego
źródła

Społeczna gospodarka rynkowa
- art. 20 K. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej
Polskiej.

- TK organicza skargi konstytucyjnej w odniesieniu dzialnosci gospodarczej z przez spólki z udzialem Skarbu Panstwa.
- konstytucja podkreśla własność prywatną, jest szczególnie wyrózniana – 21, 64 K
- odrędna sytuacja – art. 23 – ustrój rolny, gospodarstwo rodzinne.

3 filary:
Wolność dzielności gospodarczej – swoboda podejmowania dzielności gospodarczej oraz jej prowadzenia w aspekcie
podmiotowym i przedmiotowym. Dopuszczalne jest ograniczenie tej swobody, głownie przez system koncesyjny.
Własność prywatna – każda własność, należąca do innych niż państwo, samorząd terytorialny i związane z tymi
podmiotami własność. Zasada jest, ze Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. Istnieje możliwość ograniczenia
praw i wolności obywatela, ale nie może naruszać istoty tego prawa, chyba, że tak sytuacja jest konstytucyjne
dopuszczalna. Art. 21 ust. 2 – dopuszcza się wywłaszczenie, naruszenie istoty tego prawa.

Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych – te wartości wynikają już z preambuły. Potrzebne są do
tego jakieś instytucje – trójstronna komisja ds. społeczno gospodarczych. Ustawa z 6 lipca 2001. Komisja trójstronna
stanowi forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesu pracowników, pracodawców oraz dobra
publicznego. Nie ma uprawnień do rozstrzygania, ale pełni funcie opiniodawcza, kiedy dochodzi do konfliktu miedzy
stronami. Może zawierać różnego rodzaju porozumienia realizujący cele (nie wiążące pod względem prawnym).
Uprawnienia opiniodawcze dot. budżetu, 10 maja każdego roku przedstawia się wstępna prognozę budżetu.
Obraduje na posiedzenia plenarnych. Posiedzenia te odbywają się w zależności od potrzeb, nie zadziej niż raz na dwa
miesiące. Komisja podejmuje uchwały, na tych posiedzeniach plenarnych, wymagają one zgody wszystkich biorących
udział w glosowaniu. Jakie mają znaczenie te uchwały? Czy można je traktować jako źródła prawa opatrzone sankcją
państwową? Raczej nie, bardziej umowa społeczna, ze sankcją społeczną w postaci strajku.

***
Gwarancje praworządności – środki prawne zmierzające do poprawnego tworzenia prawa i stwierdzania
niezgodności aktów normatywnych z konstytucją i zaskarżalność decyzji organów państwa. Do gwarancji
praworządności zalicza się również odpowiedzialność osób wykonujących zadania państwa za działania niezgodne z
prawem.

1.

Instytucjonalne gwarancje praworządności – TK, TS, RPO, RPD, sadownictwo powszechne (będzie orzekało o
odpowiedzialności odszkodowawczej w związku z niezgodnym z prawem wykonywaniem władzy publicznej) i
administracyjne (rozpatrywanie środków odwoławczych od decyzji)

2.

Formalne – prawo do wynagrodzenia szkody, prawo do sadu w ogólności, etc.

3.

Procesowe

Gwarancje realne i potencjalne
- realne - RPO, RPD, TK, sądownictwo powszechne i administracyjne
- potencjalne - TS
Jaka powinna być wysokość odszkodowania?
- nie trzeba wykazywać winy funkcjonariusza
- tak naprawdę sami finansujemy odszkodowania

Orzeczenie TK wchodzi z momentem ogłoszenie. Najczęściej jest uchylenie aktu normatywnego. Wyrok może
odroczyć wejście w życie aktu normatywno (nastąpiło obalenie konstytucyjności aktu). Stosować taki przepis, czy
nie? Wszyscy musimy stosować się do wyroku, ale z różnorodnych przyczyn należy stosować akt niezgodny z
konstytucja. Na takie rozwiązanie zgadza się już nawet SN.

Przywilej korzyści – w przypadku skargi konstytucyjne. Podmioty inicjujące skargę konstytucjna maja możliwośc
skutecznego złożenie skargi o wznowienie postepowania, ale tylko, gdy przywilej korzyści pojawi się wprost w
orzeczeniu TK. Instytucja znana w prawie austriackim, natomiast w poslce TK sam sobie ją wyinterpretował dla
złagodzenia skutkow odroczenia.

Suwerenność i niepodległość państwa
- kategoria najczescije opisywana w prawie międzynarodowym.
- opisywana jest jako stan norma tyczny i faktyczny, w którym organy państwa sa niezależne od oinnych państw, czy
organizacji międzynarodowych, a władza przez nie sprawowana jest wylączna, najwyższa, pierwotna oraz prawnie
nieograniczona na danym terytorium.

Aspekt zewnętrzny i wewnętrzny suwerenności
- zewnętrzny – władza nie posiada charakteru uzaleznimonego od innych państwa i org .mdz, a prawo
miedzynarodowe reguluje stos. Między suewernnymi państwami
- wewnętrzna – polega na możliwości swobnnej regulacji stosunków wewnętrznych, formalnie rozdzielnne sa ogany
panstowe od organizacji politycznych. Mamy do czynienia ze wzeizchnictwem terytorialnym i personalnym. Polega to
na wykonywaniu władzy wobec wszystkich składników terytorium oraz w stosunku do wszystkich podmiotów
egzystujących na danym terytorium.
Należy również uwzględniać aspekt suwerenności narodu – państwo kojarzymy z narodem i nie kojarzymy go z
oddzielnym bytem i przechodzimy na grunt legitymizacji władzy państwowej

Ta zasada jest zasadą nienazwana art. 5, 26, 126, rota przysięgi parlamentarzystów i prezydenta

Art. 90 konstytucja - klauzula europejska – ograniczenie suwerenności czy jej wzmocnienie?

2 kategorie suwerenności:
- suwerenność podzielona – państwo nie zrzeka się całej suwerenności, ale przekazuje tylko niektóre, szczeblowe
kompetencje
- oddzielnie suwerenności od jej wykonywania – suwerenność zostaje zachowana, natomiast jej wykonywanie jest
przenoszone.

Niepodległość - najczęściej definiowana jest podobnie do suwerenności. W tym przypadku zaznacza się aspekt
terytorialny – nienaruszalność i niepodzielność terytorium.

Państwo jednolite
- jednolity system organów państwowych, które będą reprezentowały na zewnątrz nasz Kraj – RM i Prezydent
- państwo unitarne