Podstawowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej.

1. Zasada państwa demokratycznego

• władza w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu

• organy państwa wykonują władcze funkcje na podstawie legitymacji do rządzenia udzielonej przez naród

• dopuszcza się wszelkie formy kontroli obywatelskiej nad działalnością państwa

• państwo uznaje wiele form: manifestowania, wyrażania poglądów, interesów obywateli, postulatów;

• w państwie demokratycznym funkcjonują mechanizmy legitymowania organów władzy państwowej przez Naród

• państwo demokratyczne uznaje wolnościowy status obywateli

2. Zasada państwa prawnego

• zasada ta funkcjonuje w dwóch aspektach:

• formalnym - organy państwowe winny działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa

• materialnym - prawo powinno być sprawiedliwe, odpowiadać międzynarodowym standardom, których zręby odnajdujemy m.in. w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych

• muszą być spełniane wymogi formalne dotyczące procedur tworzenia prawa, jego publikacji, wykładni i stosowania, których celem jest jawność i dostępność prawa, jasność jego treści i sposobu jego stanowienia

• pochodnymi zasadami państwa prawnego są m.in. zasady:

• ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju

• zaufania obywateli do państwa

• zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli, co zapewnia m.in. vocatio legis ; z zasadą tą wiąże się zasada ochrony praw nabytych

• nie działanie prawa wstecz (lex retro non agit)

• dostatecznej określoności dotycząca regulacji prawnych zezwalających organowi państwowemu na ingerencję w sferę praw i wolności jednostki

• skierowane do organów państwowych zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania „wyłącznie w granicach prawem określonej kompetencji”

• dochowanie ustawowego trybu uchwalania ustaw

• domniemania niewinności

• sprawiedliwości społecznej

• proporcjonalności, zakaz nadmiernej ingerencji przez państwo w prawa i wolności jednostki

3. Zasada podziału władz

Jest to powierzenie trzech oddzielnych funkcji trzem odrębnym organom:

• funkcja ustawodawcza (legislacyjna) polegająca na stanowieniu norm prawnych

• funkcja wykonawcza (egzekutywa) polegająca na wykonywaniu ustaw, ale także działanie na obszarach nie objętych regulacją ustawową

• funkcja wymierzania sprawiedliwości (judykatura) polegająca na rozstrzyganiu sporów prawnych przez nie zawisły i niezależny organ

4. Zasada państwa sprawiedliwości społecznej

• państwo winno pełnić aktywną rolę w życiu społeczno - gospodarczym

• władza państwowa zobowiązana jest do interwencji, korygowania, a nawet sterowania przebiegiem życia obywateli w celu stworzenia dla obywateli w miarę równych szans do zajmowania przez nich - miejsca w życiu społecznym, stosownie do ich predyspozycji

• nie oznacza przejmowania przez państwo odpowiedzialności za rozwój jednostki, likwidacji wszelkich istniejących w społeczeństwie różnic

• Rzeczpospolita nie jest państwem opiekuńczym

5. Zasada państwa unitarnego, regionalnego i federalnego

Rzeczpospolita jest państwem jednolitym (państwo unitarne):

• funkcjonuje jeden system organów

• istnieją jednostki terytorialne - gminy, powiaty i województwa

• istnieje samorząd terytorialny - forma decentralizacji administracji .

• Wojewoda jest terenowym organem administracji publicznej, mianowanym przez Prezesa RM

• przedstawicielem RM w województwie

• organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego

• reprezentantem Skarbu Państwa

• za swoją działalność ponosi odpowiedzialność tylko przed Premierem

Regionalizm:

• dekoncentracja (podział kompetencji władczych pomiędzy kilka ośrodków decyzyjnych istniejących na różnych szczeblach organizacji - centralnym, regionalnym, lokalnym)

• decentralizacja władzy państwowej (delegowanie przez centralne ośrodki kierownicze państwa kompetencji decyzyjnych ośrodkom niższego szczebla)

• ma szczególne znaczenie w państwach wielonarodowych

• może wiązać się z tendencjami separatystycznymi

• społeczności regionalne stają się wspólnotami politycznymi, mają prawo do wyłaniania własnych organów stanowiących i wykonawczych, które prowadzą politykę regionalną

6. Zasada pomocniczości (subsydiarności).

Bezpośrednio z zasadą sprawiedliwości społecznej wiąże się zasada subsydiarności uznanie pierwszeństwa pewnych podmiotów (wspólnot społecznych) do rozwiązywania kwestii im najbliższych

7. Zasada bezstronności państwa w sprawach religijnych, światopoglądowych i filozoficznych

8. Zasada konstytucyjnych gwarancji podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela.